Zagori

Zagori (bil-Grieg: Ζαγόρι; bl-Aromanjan: Zagori), huwa reġjun, muniċipalità u Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO li jinsab fil-muntanji Pindus f'Epirus, fil-Majjistral tal-Greċja. Is-sede tal-muniċipalità hija l-villaġġ ta' Asprangeloi. Zagori għandha erja ta' madwar 1,000 kilometru kwadru (390 mil kwadru) u tinkludi 46 villaġġ magħrufa bħala l-villaġġi ta' Zagori (Zagorochoria jew Zagorohoria), f'għamla ta' triangolu ekwilaterali ta' taħt fuq. Ioannina, il-belt kapitali provinċjali, tinsab fil-ponta tan-Nofsinhar tat-triangolu, filwaqt li fin-naħa tal-Lbiċ hemm il-Muntanja ta' Mitsikeli (1,810 metri). Ix-xmara Aoos fit-Tramuntana tal-Muntanja ta' Tymphe tifforma l-konfini tat-Tramuntana, filwaqt li n-naħa tax-Xlokk tnixxi tul ix-xmara Varda sal-Muntanja ta' Mavrovouni (2,100 metru) qrib Metsovo. Il-muniċipalità għandha erja ta' 989.796 km². Il-popolazzjoni tal-inħawi hija ta' madwar 3,400 ruħ, jiġifieri densità tal-popolazzjoni ta' 3.4 abitanti kull kilometru kwadru, ftit li xejn meta mqabbel mal-medja ta' 73.8 abitant għall-Greċja kollha.

Zagori
Greċja
Amministrazzjoni
Stat sovran	Greċja
Administrative region of Greece	Reġjun ta' Epiru
Regional unit of Greece	Unità Reġjonali ta' Ioannina
Ismijiet oriġinali	Ζαγόρι
Ġeografija
Koordinati	39.9°N 20.7°E / 39.9; 20.7
Zagori Zagori (Greece)
Superfiċjenti	1,000 kilometru kwadru
Demografija
Popolazzjoni	3,724 abitanti (2011)

Ġeografija

Zagori huwa reġjun ta' sbuħija naturali kbira, b'ġeoloġija fenomenali u żewġ parks nazzjonali, wieħed li jinkludi x-xmara Aoos u l-Fondoq ta' Vikos, u l-ieħor madwar Valia Kalda, lejn il-Lvant tal-muntanja imponenti ta' Tymphe li dejjem tkun miksija bil-borra. Is-46 villaġġ ta' Zagori kienu interkonnessi permezz ta' toroq fil-muntanji u pontijiet tradizzjonali tal-ġebel bil-ħnejjiet, qabel ma nfetħu t-toroq moderni fis-snin 50 tas-seklu 20. Il-pontijiet tal-ġebel bil-ħnejjiet inbnew permezz ta' donazzjonijiet minn merkanti benefatturi fis-seklu 18 u ħadu post il-pontijiet iktar antiki tal-injam.

Storja

Minn dejjem kien diffiċli li wieħed jaċċessa r-reġjun, minħabba t-territorju muntanjuż tiegħu li x'aktarx ikkontribwixxa għan-natura unika tiegħu. Il-poplu Sarakatsani li jgħix fl-inħawi juża diversi kelmiet Griegi ta' djalett tat-Tramuntana tal-Greċja li f'inħawi oħra ma jeżistux fil-Grieg. B'hekk jitqiesu minn xi wħud bħala indiġeni tal-inħawi.

Storja bikrija

L-ewwel evidenza ta' preżenza umana fl-inħawi tmur lura għal bejn 17,000 u 10,000 sena ilu. Instabu artefatti Epipaleolitiċi importanti mill-Għar ta' Kleidi fix-xtut tax-xmara Voidomatis. Fi żmien il-qedem, ir-reġjun ta' Zagori kien abitat min-nies tal-Muntanja ta' Tymphe u kienu jiffurmaw parti tar-renju antik tal-Molossjani, tribù Griega ta' Epiru li kisbet il-kontroll ta' Epiru kollu fiż-żminijiet klassiċi. Il-familja rjali Molassjana kienet tamministra Epiru mill-belt antika ta' "Molossis" li kienet tinsab qrib il-belt moderna ta' Konitsa, fil-konfini tat-Tramuntana ta' Zagori, fejn ix-xmajjar Voidomatis, Aoös u Sarantaporos jiltaqgħu ma' xulxin. Il-Molassjani kienu magħrufa fost affarijiet oħra għal razza ta' klieb kbar li kienu jużaw biex jgħassu l-merħliet tagħhom kontra l-lupi u l-orsijiet, u li ntużaw ukoll fil-gwerra. Molossus, l-antenat tagħhom b'isem simili, jingħad li twieled mill-unjoni bejn Neoptolemus (iben Akille) u Andromache (il-mara ta' Hector ta' Trojja). Neoptolemus, imsejjaħ Pyrrhus minħabba li kellu xagħru bjond, kien l-ewwel re minn sensiela ta' rejiet ta' Epiru sar-re Pyrrhus taż-żminijiet Ellenistiċi li vara diversi kampanji militari kontra r-Rumani fl-Italja. Olympias, omm Alessandru Manju, kienet prinċipessa Molassjana. Il-fdalijiet ta' swar Ċiklopej fi Skamneli jixhdu l-antikità tal-okkupazzjoni umana. Matul is-sekli 9–4 Q.K., kien jeżisti insedjament Molossjan żgħir bejn Monodendri u Vitsa, flimkien ma' djar tal-ġebel u żewġ ċimiterji li fihom instabu sejbiet importanti. Barra minn hekk, fi Skamneli nstabu l-pedamenti ta' fortifikazzjonijiet u oqbra mill-perjodu Ellenistiku. Madankollu, matul il-biċċa l-kbira taż-żmien il-popolazzjoni kienet sparsa.

Żmien il-Biżantini

Il-Lag tad-Dragun u l-quċċata ta' Gamila (2,497 metru).

Ix-xmara Voidomatis fil-Park Nazzjonali ta' Vikos-Aoos.

Il-wasla tal-Islavi matul il-perjodu Biżantin bikri toħroġ fid-dieher fil-bosta ismijiet tal-postijiet. L-isem "Zagori" stess x'aktarx oriġina mis-Slav "Zagore" li tfisser "lil hinn mill-muntanji". Taħt l-Imperu Biżantin, Zagori xi kultant kienet tattira gruppi ta' suldati li bnew villaġġi u insedjaw l-inħawi. Diversi monasteri kienu donazzjonijiet irjali, fosthom il-Monasteru ta' Votsa qrib il-villaġġ ta' Greveniti u l-Monasteru tat-Trasfigurazzjoni qrib Kleidonia, li ġie stabbilit fis-seklu 7 mill-Imperatur Biżantin Kostantinu IV Pogonatus, u l-Monasteru ta' San Ġwann ta' Rogovou qrib Tsepelovo, li ġie stabbilit fl-1028 minn oħt l-Imperatur Romanos III Argyros.

Mill-1204 sal-1337, ir-reġjun kien parti mid-Despotat ta' Epiru. Fis-seklu 14, meta diversi klans Albaniżi wettqu invażjonijiet f'Epiru, Zagori kien is-sors ta' suldati li servew fil-gwarniġjon ta' Ioannina. Min-naħa l-oħra, bħala ċ-ċentru tat-tmexxija Griega, Ioannina pproteġiet lil Zagori mill-attakki Albaniżi. Bis-saħħa tal-kampanji militari ta' Andronikos III Paleologos fl-1337, id-Despotat ta' Epiru u għaldaqstant Zagori, flimkien ma' Ioannina u r-reġjun tal-madwar, reġgħu sfaw taħt it-tmexxija Biżantina għal żmien qasir.

Ir-reġjun spiċċa taħt it-tmexxija tas-Serbi fl-1348 u d-Despotat ta' Epiru ġie rriformat u ġie taħt it-tmexxija Latina ta' Carlo II Tocco meta Ioannina u Zagori spiċċaw taħt il-kontroll tat-Torok fl-1430, fi żmien is-Sultan Murad II. Zagori (li dak iż-żmien kien magħmul minn 14-il villaġġ biss) "niżel għarkopptejh", li fil-prattika kien ġest li kien ifisser li kien hemm obbligi bejn id-delegazzjonijiet taż-żewġ naħat u ntlaħaq qbil fuq ammont ta' taxxi bi skambju għal privileġġi konsiderevoli ħafna: l-awtonomija, l-indipendenza amministrattiva, u projbizzjoni fuq it-Torok li jaqsmu l-fruntieri fl-inħawi.

Żmien l-Ottomani

Id-Despotat ta' Epiru (bl-aħdar) mill-1230 sal-1251.

Il-Monasteru ta' San Paraskevi.

Il-Lega ta' Zagori jew il-Koinon ta' Zagori (bil-Grieg: Κοινόν Ζαγορισίων) iffurmat wara t-trattat tal-1431 ma' Sinan-Pasha. Sa dak iż-żmien l-arranġament li ta l-awtonomija lokali kien jissejjaħ "Voiniko". L-awtonomija ggarantiet li ma jkunx hemm indħil fl-affarijiet lokali mill-mexxejja Ottomani. Iċ-ċittadini ta' Zagori fdaw it-tmexxija tal-affarijiet tagħhom lil Kunsill ta' Anzjani msejjaħ Demogerontia (bil-Grieg: Δημογεροντία), immexxi minn President jew gvernatur imsejjaħ Vekylis (Βεκύλης). Bħala parti mit-tratt ħallew qawwa tal-kavallerija Sipahi (σπαχήδες), u kull villaġġ ikkontribwixxa għadd ta' rikkieba taż-żwiemel għal dik il-qawwa skont il-kapaċitajiet tiegħu. Skont it-termini ta' dan il-ftehim, ma seta' jsir l-ebda intervent mill-awtoritajiet Ottomani, u l-unitajiet armati Ottomani ma kellhomx id-dritt li jaċċessaw ir-reġjun ta' Zagori. Il-villaġġi tal-Lvant ta' Zagori, abitati mill-Aromanjani, daħlu fit-Trattat fl-1480. Bosta toponimi fit-Tramuntana u fil-Lvant ta' Zagori għandhom etimoloġija Aromanjana, filwaqt li t-toponimi b'etimoloġija primarjament Griega jew Slava jinsabu fil-Punent u fin-Nofsinhar ta' Zagori. Fi studju li sar fl-1986 rigward 3,546 toponimu lokali ~70 % ingħataw b'medjazzjoni Griega u ~30 % b'medjazzjoni ta' lingwi mhux Griegi: 13 % bl-Aromanjan, 8.3 % Slavi, 5.2 % bl-Albaniż u 2.2 % bit-Tork, filwaqt li f'termini ta' oriġini lingwistika 56 % kienu Griegi, ul-kumplament mhux Griegi (inkluż kliem missellef li diġà kien inkorporat fil-lingwa Griega lokali): 14 % Aromanjani, 11.5 % Slavi, 6 % Albaniżi, 4.8 % Torok, 3.3 % ta' oriġini lingwistika mħallta u 2.5% Latini.

Is-sors ewlieni ta' introjtu għall-komunitajiet lokali kien minn attivitajiet kummerċjali li rriżultaw fil-migrazzjoni lejn postijiet 'il bogħod. Mis-seklu 17, l-ekonomija ta' Zagori kienet tiddependi primarjament fuq ir-rimessi u d-donazzjonijiet tad-dijaspora. Din l-attività laħqet il-qofol tagħha fis-seklu 18. Minħabba li l-attivitajiet kummerċjali ffjorixxew,id-dijaspora ta' Zagori kemm-il darba tat donazzjonijiet u dawn ġew irreġistrati: pontijiet, pavimentar, funtani, skejjel, tempji, monasteri u karità soċjali.

Sal-aħħar tat-tmexxija Ottomana, iċ-ċittadini nattivi ta' Zagori ppreservaw is-superjorità soċjali tagħhom fuq il-klassijiet l-oħra, u kellhom professjonijiet rikonoxxuti soċjalment u li jqallgħu flus kbar. Fosthom, l-iżjed klassi distinta minħabba l-ġid u l-istatus tagħhom, kienu l-Arkonti. L-influwenza ekonomika tal-imgħoddi ta' Zagori għadha riflessa fl-arkitettura tal-villaġġi. Dan ġie akkumpanjat minn ħajja kulturali u intellettwali impressjonanti li pproduċiet bosta studjużi u benefatturi rinomati tal-Greċja.

Tul is-sekli, xi gruppi ta' Albaniżi Ortodossi (magħrufa lokalment bħala Arvaniti) insedjaw mill-inqas 12-il villaġġ ta' Zagori. L-insedjaturi Albaniżi f'Zagori x'aktarx li kienu ftit ħafna fis-seklu 15. Il-biċċa l-kbira mill-insedjament Albaniż jista' jiġi attribwit f'epoka iktar 'il quddiem u ngħata spinta mill-migrazzjoni 'l barra ta' nies lokali minn Zagori. Dan wassal għall-ħtieġa ta' abitanti ġodda biex jagħtu palata lill-attivitajiet ekonomiċi lokali. Bosta Albaniżi Ortodossi tħalltu u żżewġu fi ħdan il-komunitajiet ta' Zagori jew ġew adottati mill-familji ta' Zagori. Spiss kienu jaħdmu bħala gwardji għall-villaġġi ta' Zagori u għall-għelieqi tagħhom li ma kellhom l-ebda protezzjoni militari, għalkemm xi kultant kienu jkunu ħallelin ukoll. L-immigranti Albaniżi okkupaw l-impjiegi battala u malajr sary parti mill-popolazzjoni lokali. Il-biċċa l-kbira minnhom diġà kienu pparteċipaw fit-taqbid nazzjonali tal-Greċja bħala Klephts u kienu ġellieda bl-esperjenza. Xi Albaniżi minn Konitsa (Gorgopotamos, Chionades) ħadmu bħala bennejja jew pitturi f'Zagori iżda qajla insedjaw il-villaġġi tal-inħawi. L-Albaniżi Ortodossi Kristjani insedjaw mill-inqas 12-il villaġġ ta' Zagori, fosthom Tristeno, Arísti, Megalo Papingo, Anthrakitis, Asprangeloi, Kavallari, Kipi, Leptokarya, Monodendri, Tsepelovo, Vitsa, Vradeto u x'aktarx Kapesovo. It-traċċi Albaniżi lokali, bl-eċċezzjoni ta' xi toponimi, għebu.

Dak iż-żmien, il-familji Rom Ortodossi insedjaw il-biċċa l-kbira tal-villaġġi f'numri żgħar. Huma ħadmu bħala mużiċisti u ħaddieda f'Zagori. L-Arvaniti u r-Rom kienu meqjusa metoikoi (litteralment: barranin) u kienu jirrappreżentaw il-klassi soċjali baxxa fir-reġjun u kienu jgħixu fil-periferiji tal-villaġġi mingħajr drittijiet ċivili u tal-proprjetà f'Zagori, u maż-żmien ġew assimilati.

Il-komunitajiet nomadiċi Griegi tas-Sarakatsani tfaċċaw f'Zagori fl-aħħar tas-seklu 18. Inizjalment kienu jintużaw bħala rgħajja għall-merħliet taċ-ċittadini nattivi ta' Zagori, iżda mbagħad bdew irabbu l-merħliet tagħhom stess minn nofs is-seklu 19.

Minkejja dan, Zagori żamm il-biċċa l-kbira tan-natura Griega tiegħu permezz tas-sistemi ta' governanza u d-donazzjonijiet li ffavorew l-edukazzjoni Griega. Il-Koinon taċ-ċittadini ta' Zagori ġie fformalizzat mill-ġdid permezz ta' trattat li ġie ffirmat fl-1670, li permezz tiegħu Zagori ngħata privileġġi konsiderevoli msejħa Surutia, li tneħħew għalkollox biss mis-Sultan fl-1868. Din is-soluzzjoni ntlaqgħet mill-ħakkiema u mill-maħkuma, għaliex żidiet regoli statutorji mal-fatturi ġeografiċi li kienu wasslu biex Zagori jitqies bħala post naturali mkenni. B'hekk, Zagori qatt ma ġie maqsum fost is-sidien tal-art Torok. L-ekonomija ffjorixxiet bis-saħħa tal-merkanti attivi fir-Rumanija, fl-Ukrajna, fir-Russja u f'Kostantinopli, li kienu jibagħtu l-flus lill-familji tagħhom f'Zagori u kienu jagħtu bosta donazzjonijiet li għenu biex Zagori jibqa' jkollu prosperità matul il-perjodu tat-tmexxija tat-Torok. Inbnew l-iskejjel għas-subien, u mis-seklu 18 'il quddiem anke għall-bniet. Barra minn hekk, inbnew knejjes u mtieħen ġodda għat-tħin tal-qamħirrum, filwaqt li l-bjar tal-ilma spiss kienu jiġu mżejna b'funtani ornamentali.

Fis-seklu 17, il-villaġġi tal-Punent ta' Zagori żdiedu ukoll mat-Trattat, u b'hekk sal-1678 l-għadd totali ta' villaġġi f'Zagori kien tela' għal 60 wieħed. Il-mediċina tradizzjonali ffjorixxiet fl-għamla ta' "tobba ta' Vikos", li kienu jiġbru l-ħxejjex aromatiċi għat-taħlitiet tagħhom mill-Fondoq ta' Vikos. Għaldaqstant Zagori sar ċentru ewlieni tal-mediċina popolari. Dawn il-fejjieqa bil-ħxejjex aromatiċi kienu jużaw riċetti speċjali li spiss kienu kopji tar-riċetti Griegi tal-qedem ta' Ippokrate jew Dijoskoride u saru famużi lil hinn mill-fruntieri tal-Greċja.

Il-prosperità dejjem tikber, megħjuna mill-privileġġi miksuba minn Phanariotes ta' Zagori u benefatturi oħra, wasslet għall-kostruzzjoni ta' diversi skejjel, u wħud minnhom għadhom jeżistu, pereżempju l-Iskola Komuni tal-Istudji Griegi (bil-Grieg: Κοινή Σχολή Ελληνικών Μαθημάτων) f'Monodendri li nbniet mill-aħwa Manthos u Georgios Rizaris (1835). L-aħwa ffinanzjaw ukoll il-kostruzzjoni tal-Iskola Ekkleżjastika ta' Rizareios f'Ateni (1844), filwaqt li Zagori stess kienet taħt it-tmexxija tal-Ottomani. L-aħwa Ioannis u Demetrios Anagnostopoulos minn Dilofo stabbilew l-Anagnostopouleios fil-villaġġ fejn twieldu u kkontribwew għall-ħlas tal-ispejjeż għall-Iskola ta' Zosimaia f'Ioannina. Michael Anagnostopoulos minn Papingo bena l-Iskola ta' Kallineios f'Papingo u l-Iskola ta' Anagnostopouleios f'Konitsa. Bħala riżultat tal-bosta skejjel, il-lingwa Griega ġiet ippreservata fl-inħawi.

Peress li l-muntanji ma kinux taħt il-ġurisdizzjoni diretta tal-Imperu Ottoman, kienu joffru kenn għall-Griegi li kienu jaħarbu l-qilla tal-awtoritajiet Ottomani. Diversi studjużi prominenti tal-Illuminiżmu Grieg, fosthom Neofytos Doukas, Georgios Gennadios u Athanasios Psalidas fittxew il-kenn hemmhekk, wara li l-armata tas-Sultan qerdet lil Ioannina fl-1820. Uħuid minnhom saħansitra għamlu pjanijiet li jistabbilixxu università fil-Monasteru ta' San Ġwann ta' Rogovou, qrib Tsepelovo. Fl-1820, wara r-ribelljoni ta' Ali Pasha, qawwa Torka ta' 1,500 ruħ taħt Ismael Pasha waslet f'Zagori, parti mill-armata totali ta' 20,000 ruħ li ntbagħtet kontra Ali Pasha. Alexis Noutsos minn Kapesovo, membru ta' Philike Hetairia, kellu l-kmand tal-qawwa kontra Ismael Pasha. Madankollu, l-armati tas-Sultan rebħu. Ismael Pasha neħħa l-biċċa l-kbira tal-privileġġi għajr id-dritt li jinħatar gvernatur lokali (Vekylis). Madankollu, is-setgħat tiegħu baqgħu nominali. Ismael Pasha introduċa tassazzjoni iebsa ħafna, li kienet tammonta għal 250 munita tal-fidda kull persuna u tassazzjoni addizzjonali in natura. Ir-reġjun ta' Zagori ġie lliberat fl-1913 matul il-Gwerer tal-Balkani.

Żmien modern

Il-villaġġ ta' Aristi.

Wara li ngħaqdu mal-Greċja wara l-Gwerer tal-Balkani, l-inħawi ta' Zagori ġarrbu deklin demografiku minħabba l-emigrazzjoni lejn iċ-ċentri urbani Griegi. L-inħawi ta' Epiru madwar Zagori ġew attakkati l-iktar mit-Taljani fl-1940. Barra minn hekk, l-inħawi ġew affettwati mill-kunflitti bejn il-Ġermaniżi u l-partiġjani ta' Napuljun Zervas matul it-Tieni Gwerra Dinjija. Fl-istess żmien, diversi villaġġi ta' Zagori u l-Monasteru ta' Votsa ngħataw in-nar bħala tpattija mill-Ġermaniżi. Il-biċċa l-kbira tal-villaġġi ġew diżabitati matul il-Gwerra Ċivili Griega tal-1946–1949. Mis-snin 80 tas-seklu 20, inizjattivi statali jippruvaw jippreservaw in-natura tradizzjonali tal-villaġġi u l-pajsaġġ naturali. F'Settembru 2023 Zagori tniżżlet fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO, bis-saħħa tal-valur universali tal-arkitettura ta' Zagori bħala eżempju rappreżentattiv tal-insedjamenti tradizzjonali mibnija bil-ġebel. Dan ir-rikonoxximent jenfasizza l-importanza ta' Zagori għall-wirt kondiviż tal-arkitettura Biżantina u Ottomana fi ħdan ir-reġjun usa' tal-Balkani.

Sit ta' Wirt Dinji

Il-Pajsaġġ Kulturali ta' Zagori ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2023.

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (v) "Eżempju straordinarju ta' insedjament uman tradizzjonali, ta' użu tal-art jew ta' użu tal-baħar, li jirrappreżenta kultura (jew kulturi), jew interazzjoni umana mal-ambjent, speċjalment meta jkun sar vulnerabbli minħabba l-impatt ta' bidla irreversibbli".

Folklor

Hemm drawwiet uniċi assoċjati ma' festivals Ellenistiċi jew Kristjani ta' Zagori. Il-knejjes u l-monasteri l-kbar jiċċelebraw il-festa tal-qaddis nominali tagħhom b'festival li jaf idum għal jiem sħaħ.

Kanzunetti karatteristiċi tal-luttu (moirologia) jakkumpanjaw it-tnewwiħ għall-mejtin. Fost ir-riti funebri hemm l-eżumazzjoni tal-għadam tad-deċeduti wara perjodu ta' sena sa tliet snin. L-għadam jinħasel, jingħata l-fwieħa u jitqiegħed f'larnax tal-injam u jinżamm f'kappelli tal-għadam f'kull villaġġ.

Arkitettura tradizzjonali

Il-villaġġ ta' Skamneli, eżempju tal-arkitettura Epirotika.

Storikament, il-villaġġi kollha tar-reġjun ta' Zagori kienu kkollegati permezz ta' sistema ta' mogħdijiet jew toroq żgħar u kienu jiffunzjonaw bħala entità unika iktar milli bħala komunitajiet separati.

Il-pjazza ċentrali tal-villaġġ ta' Skamneli.

Il-villaġġi nbnew madwar pjazza ċentrali, magħrufa wkoll bħala mesochori (fiċ-ċentru tal-villaġġ), bi knisja kbira, platanu u funtana pubblika. It-toroq pavimentati biċ-ċagħaq u l-mogħdijiet għall-mixi jikkollegaw il-bqija tal-villaġġ. Kull kwartier individwali mbagħad għandu l-knisja żgħira tiegħu.

Knejjes

Il-biċċa l-kbira tal-knejjes f'Zagori jmorru lura għas-sekli 17-18 'il quddiem, għalkemm għad hemm xi pedamenti ta' knejjes iktar antiki. Fil-biċċa l-kbira tal-villaġġi, il-knisja ewlenija tikkonsisti minn bażilika mdaqqsa tal-ġebel b'saqaf tal-injam miksi bil-lavanja. Dawn il-knejjes ġew imżejna minn ikonografi l-iktar ta' Epiru skont it-tradizzjoni Biżantina. Id-daħla tal-knejjes jaf tkun protetta minn arkata bil-kolonni. Normalment il-kampnar tal-knejjes ikun għalih waħdu u mhux mibni mal-knejjes.

Djar

Sas-seklu 18, id-djar kienu abitazzjoni rettangolari sempliċi, spiss bi pjan terran biss u b'żoni anċillari taħt l-art użati bħala stalel għall-annimali. Tabilħaqq, dan jidher li huwa l-istil tal-kostruzzjoni tal-abitazzjoni fis-sit Molossjan skavat qrib Vitsa. Id-djar inbnew bil-ġebla lokali u b'soqfa tal-madum (tal-ġebla tal-ġir jew tal-ġebel ramli) mingħajr tkaħħil, li jżommu f'posthom bil-piż tal-madum ta' fuqhom. Għaldaqstant is-saqaf tal-ġebel jeħtieġ restawr kontinwu, speċjalment minħabba l-borra qalila li tinżel fix-xhur tax-xitwa.

Dan l-istil tal-qedem żviluppa matul is-sekli 17-18 fi stili iktar kumplessi saħansitra sa vilel b'diversi sulari tal-familji iktar għonja tal-aħħar tas-seklu 18. Faċċata ta' bosta djar hemm bitħa jew ġnien imdawra b'ċint. Id-daħla għall-bitħa hija binja fiha nnifisha, imsaqqfa b'saqaf tal-ġebel u li tikkollega d-dar mal-bqija tal-villaġġ. Minbarra d-dar, kien ikun hemm binjiet anċillari, normalment "mageirio" (kċina), tojliet fuq barra fl-iżjed rokna 'l bogħod mill-kċina, u stalel. Id-dar prinċipali kienet tinbena b'ħitan bi ħxuna sa metru b'kompartiment ramli intern għall-iżolament kontra l-kesħa. Id-daħla tad-dar tagħti għal spazju magħruf bħala "hagiati" li jagħti għal kmamar oħra msejħa "ondas" jew "mantzato". Il-hagiati oriġinarjament kienet u xi kultant għadha żona parzjalment fil-beraħ quddiem id-dar. L-isem x'aktarx li oriġina mill-kelma Persjana Hayāt, jiġifieri stil ta' ġnien Persjan bil-paviljuni jew b'binjiet oħra. Il-mantzato kienet il-kamra prinċipali għax-xhur tax-xitwa b'fuklar, b'"tavla" (mejda) u postijiet fejn wieħed seta' joqgħod bilqiegħda li setgħu jintużaw ukoll bħala sodod, imsejħa "basia". Faċċata tal-fuklar kien ikun hemm armadju fil-ħajt imsejjaħ "mesantra". Sabiex jaqdi l-funzjoni tagħha, il-mantzato spiss kienet tinsab fin-Nofsinhar tad-dar.

Taraġ normalment tal-injam kien jagħti mill-hagiati għas-sular ta' fuq imsejjaħ "krevatta". Dan kien spazju bejn il-kmamar tas-sodda. Qajla, il-krevatta kienet tagħti għal gallarija żgħira msaqqfa b'saqaf tal-injam. Il-"Glavané" kienet daħla żgħira li kienet tagħti għar-raff. Taħt l-art, id-dar kien ikollha kantini u żoni oħra għall-ħżin li setgħu jintużaw bħala spazji addizzjonali għall-annimali.

Ma tantx fadal wisq abitazzjonijiet antiki, għaliex il-biċċa l-kbira minnhom spiċċaw fix-xejn. Fil-ftit li baqa', il-kamra tal-ondas hija l-iżjed waħda spazjuża, b'fuklar kbir u ġieli b'affreski bil-fjuri. Din kienet tintuża biex tilqa' l-mistednin.

Pontijiet

Iktar minn 160 pont bil-ħnejjiet inbnew fiż-żona ta' Zagori, u ħafna minnhomm għadhom jeżistu u jgħinu lill-vjaġġaturi jaqsmu l-bosta xmajjar u nixxigħat tar-reġjun. Inġenerali nbnew l-iktar matul is-sekli 18 u 19 minn artiġjani lokali bil-ġebel lokali. Normalment dawn il-pontijiet ikollhom ħnejja, żewġ ħnejjiet jew tliet ħnejjiet imsejħa "kamares" bil-Grieg. Wieħed mill-iżjed pontijiet ikoniċi huwa l-pont bi tliet ħnejjiet ta' Plakidas, magħruf ukoll bħala Kalogeriko, qrib il-villaġġ ta' Kipoi (Κἠποι).

Fondoq ta' Vikos

Il-Fondoq ta' Vikos fil-qalba tal-Park Nazzjonali ta' Vikos–Aoös, huwa l-iżjed karatteristika naturali impressjonanti tar-reġjun. Xmara staġonali tgħaddi mill-Fondoq ta' Vikos li huwa twil madwar 38 kilometru. L-iżjed parti fonda tal-fondoq hija twila madwar 12-il kilometru. Fin-nofs tal-parti prinċipali, 'il bogħod mill-aċċess bit-triq jew mill-villaġġi, hemm Megas Lakkos, fondoq sekondarju fond indaqs. Ix-xmara Voidomatis għandha s-sors tagħha fil-Fondoq ta' Vikos u mbagħad tkompli tnixxi f'fondoq iżgħar tagħha stess fix-xmara Aoös. Il-Fondoq ta' Vikos huwa fond 990 metru qrib Monodendri, filwaqt li l-Muntanja ta' Tymphe li tinsab fiha għandha quċċata ta' 1,350 metru. Dan il-fondoq huwa wieħed mill-iżjed fniedaq fondi fid-dinja, tabilħaqq l-iżjed fond meta mqabbel proporzjonalment mal-wisa' tiegħu. Il-Fondoq ta' Vikos huwa wkoll sit ta' interess xjentifiku ewlieni, minħabba l-qagħda naturali kważi mhux mimsusa tiegħu mill-attività umana. Fih iħaddan l-ispeċijiet fil-periklu kif ukoll bosta ekosistemi varjati.

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Muniċipalità u villaġġi

Il-muniċipalità ta' Zagori ġiet iffurmata permezz ta' riforma tal-gvern lokali fl-2011 permezz tal-fużjoni tal-ħames eks muniċipalitajiet li ġejjin, li saru unitajiet muniċipali (komunitajiet kostitwenti fil-parentesi):

• Zagori Ċentrali (Agios Minas, Ano Pedina, Aristi, Asprangeloi, Vitsa, Dikorfo, Vikos, Dilofo, Dipotamo, Elati, Elafotopos, Kaloutas, Kato Pedina, Manassis, Mesovouni, Monodendri)
• Lvant ta' Zagori (Agia Paraskevi, Anthrakitis, Greveniti, Demati, Doliani, Elatochori, Itea, Kavallari, Karyes, Kastanonas, Makrino, Petra, Potamia, Tristeno, Flambourari)
• Papingo
• Tymfi (Vradeto, Vrysochori, Iliochori, Kapesovo, Kipoi, Koukouli, Laista, Leptokarya, Negades, Skamneli, Tsepelovo, Frangades)
• Vovousa

Nies notevoli

Arti

• John Cassavetes, attur u reġista;
• Marika Kotopouli, attriċi;
• Alekos Sakellarios, reġista;
• Dimitrios Kotopoulis, attur;
• Dimitrios Myrat, attur.

Kummerċ u Filantropija

• Manthos u Georgios Rizaris, benefatturi, merkanti, membri ta' Filiki Eteria u fundaturi tal-Iskola Jeratika ta' Rizarios f'Ateni;
• Konstantinos u Pavlos Paschalis, benefatturi minn Kapesovo;
• Aggeliki Papazoglou, benefattur;
• Alexios Plakidas, merkant u benefattur;
• Konstantinos Rantos, merkant u membru ta' Filiki Eteria.

Edukazzjoni u Letteratura

• Methodios Anthrakites (1660–1736), studjuż u patri;
• Neophytos Doukas (1760–1845), studjuż;
• Georgios Gennadios (1786–1854), studjuż;
• Matthaios Paranikas (1832-1914), studjuż, kittieb u għalliem;
• Dimitrios Sarros (1869/70-1937), studjuż, kittieb, suldat u għalliem;
• Anastasios Sakellarios, direttur tal-Iskola ta' Zosimea (1833–1862) ta' Ioannina;
• Angelos Kitsos (1934–2008), eks President tal-Fondazzjoni ta' Rizarios;
• Konstantinos Lazarides, studjuż u botaniku.

Politika

• Manthos Oikonomou, kanċillier ta' Ali Pasha, membru ta' Filiki Eteria;
• Michael Dukakis, politiku tal-Istati Uniti u nominat presidenzjali tal-Partit Demokratiku fl-1988;
• Lefteris Zagoritis, eks membru tal-Parlament Grieg.