Wikipedija

Muhammad al-Idrisi

ġeografu Għarbi (1100-1165)

Muħammad al-Idrisi jew Muħammed l-Idrisi jew Abu Għabdalla Muħammed l-Idrisi l-Qurtubi l-Ħasani s-Sabti, jew sempliċement al-Idrisi jew l-Idrisi (pronunzja: /æl.ɪd'riːsiː/; bl-Għarbi: أبو عبد الله محمد الإدريسي القرطبي الحسني السبتي, Abu Għabdullah Muħammad al-Idrīsī al-Qurṭubī al-Ħasanī as-Sabtī; bil-Latin: Dreses; 1100-1165), kien ġeografu u kartografu Musulman li qeda dmiru fil-qorti tar-Re Ruġġieru II f'Palermo, Sqallija, l-Italja. Muhammed al-Idrisi twieled f'Ceuta, li dak iż-żmien kienet proprjetà tad-dinastija Almoravida. Huwa ħoloq it-Tabula Rogeriana, waħda mill-iżjed mapep dinjin Medjevali avvanzati.

Muhammad al-Idrisi
Ħajja
Twelid Ceuta, c. 1111, 1099, 1100
Mewt Sqallija, 1166
Edukazzjoni
Lingwi Għarbi
Okkupazzjoni
Okkupazzjoni kartografu
ġeografu
Eġittologu
storiku
botaniku
kittieb
vjaġġatur
Post tax-xogħol al-Andalus
Sqallija
Andalusija
Xogħlijiet importanti Tabula Rogeriana

Ħajja bikrija

immodifika

Al-Idrisi twieled bħala membru tad-dinastija Ħammudida tat-Tramuntana tal-Afrika u Al-Andalus, u kien dixxendent tal-profeta Muħammed permezz tad-dinastija Idrisida Xiita setgħana.[1] Huwa maħsub li Al-Idrisi twieled fil-belt ta' Ceuta fl-1100, li dak iż-żmien kienet ikkontrollata mill-Almoravidi, fejn bużnannuh kien ġie mġiegħel jgħix wara l-waqgħa ta' Málaga Ħammudida kontra ż-Żiridi ta' Granada.[2] Huwa qatta' l-biċċa l-kbira tal-ħajja bikrija tiegħu jivvjaġġa fit-Tramuntana tal-Afrika u f'Al-Andalus (Spanja u l-Portugall Musulmani ta' dak iż-żmien) u milli jidher kiseb tagħrif dettaljat dwar iż-żewġ reġjuni. Huwa żar l-Anatolja meta bil-kemm kellu 16-il sena. Huwa studja fl-università f'Córdoba.[3] Il-vjaġġi tiegħu ħaduh lejn bosta partijiet tal-Ewropa, fosthom il-Portugall, il-Pirinej, il-kosta Atlantika Franċiża, l-Ungerija u Jórvík (issa magħrufa bħala York).

Tabula Rogeriana

immodifika

Minħabba l-kunflitt u n-nuqqas ta' stabbilità f'Al-Andalus, al-Idrisi ngħaqad ma' kontemporanji bħal Abu al-Salt fi Sqallija, fejn in-Normanni kienu għelbu lill-Għarab li qabel kienu leali għal-Fatimidi.

Al-Idrisi inkorpora l-għarfien tal-Afrika, l-Oċean Indjan u l-Lvant Imbiegħed miġbura mill-merkanti u mill-esploraturi Iżlamiċi u rreġistrat fuq il-mapep Iżlamiċi bit-tagħrif imwassal mill-vjaġġaturi Normanni biex joħloq l-iżjed mappa akkurata tad-dinja fiż-żminijiet premoderni,[4] li serviet bħala illustrazzjoni konkreta tal-Kitab nuzhat al-mushtaq tiegħu (bil-Latin: Opus Geographicum), li jista' jiġi tradott bħala Strument għal Min Jixtieq Jivvjaġġa lejn Postijiet Imbiegħda.[5]

It-Tabula Rogeriana tfasslet minn al-Idrisi fl-1154 għar-Re Normann Ruġġieru II ta' Sqallija, wara soġġorn ta' tmintax-il sena fil-qorti tiegħu, fejn ħadem fuq il-kummentarji u l-illustrazzjonijiet tal-mappa. Il-mappa, b'leġġendi miktuba bl-Għarbi, filwaqt li turi l-kontinent Ewroasjatiku kollu, turi biss il-parti tat-Tramuntana tal-kontinent Afrikan u ma fihiex dettalji tal-Qarn tal-Afrika u tax-Xlokk tal-Asja.[6]

Ġiet inċiża fuq diska enormi tal-fidda mastizz b'dijametru ta' żewġ metri għal Ruġġieru.

Rigward ix-xogħol ġeografiku ta' al-Idrisi, S.P. Scott fl-1904 kiteb:[4]

Il-kompilazzjoni ta' al-Idrisi timmarka era fl-istorja tax-xjenza. L-informazzjoni storika tagħha mhux biss hija tassew interessanti u siewja, talli d-deskrizzjonijiet tagħha ta' bosta partijiet tad-Dinja għadhom awtoritattivi. Għal tliet sekli sħaħ il-ġeografi kkopjaw il-mapep tiegħu mingħajr l-ebda alterazzjoni. Il-pożizzjoni relattiva tal-lagi li jiffurmaw in-Nil, kif muri fix-xogħol tiegħu, ma tantx tvarja minn dik stabbilita minn Baker u Stanley iktar minn seba' mitt sena wara, u l-għadd tagħhom huwa l-istess. Il-ġenju mekkaniku tal-awtur ma kienx inferjuri għall-għarfien tiegħu. Il-planisfera terrestri u tas-smewwiet tal-fidda li bena għall-patrun irjali tiegħu kellha dijametru ta' kważi sitt piedi, u kienet tiżen erba' mija u ħamsin libbra; fuq naħa minnhom hemm inċiżi ż-żodjaku u l-kostellazzjonijiet, u fuq in-naħa l-oħra, maqsuma għall-konvenjenza f'segmenti, hemm inċiżi l-korpi tal-art u tal-ilma, bil-pożizzjonijiet rispettivi tad-diversi pajjiżi. (traduzzjoni mhux uffiċjali)

Ix-xogħol ta' al-Idrisi influwenza għadd ta' studjużi Iżlamiċi, fosthom Ibn Sa'id al-Maghribi, Hafiz-i Abru u Ibn Khaldun, iżda x-xogħol tiegħu mhux magħruf fil-Punent tal-Ewropa u ma tant kellu influwenza fuq l-iżvilupp tal-kartografija Rinaxximentali.[7]

Deskrizzjoni tal-gżejjer fil-Baħar tat-Tramuntana

immodifika
 
Riproduzzjoni tal-planisfera ta' al-Idrisi (bħala globu) fil-Mużew taċ-Ċivilizzazzjoni Iżlamika f'Sharjah, l-Emirati Għarab Magħquda.

Al-Idrisi fit-Tabula Rogeriana famuża tiegħu semma lil Irlandah-al-Kabirah (l-Irlanda l-Kbira).[8] Skontu, "mill-estremità tal-Iżlanda sa dik tal-Irlanda l-Kbira", iż-żmien tat-tbaħħir kien "jum wieħed". Għalkemm l-istoriċi jinnotaw li kemm al-Idrisi kif ukoll in-Norveġiżi għandhom it-tendenza li jnaqqsu d-distanzi; l-uniku post li din ir-referenza x'aktarx li kienet qed talludi għalih kienet Greenland.[9]

Deskrizzjoni tal-kummerċ Ċiniż

immodifika
 
It-Tabula Rogeriana, impinġija minn al-Idrisi għal Ruġġieru II ta' Sqallija fl-1154, waħda mill-iżjed mapep dinjin avvanzati. Konsolidazzjoni moderna, murija mis-70 paġna doppja ta' al-Idrisi, ta' taħt fuq peress li l-oriġinal kellha n-Nofsinhar fuq.

Al-Idrisi semma li l-bastimenti Ċiniżi kienu jġorru l-ġlud, ix-xwabel, il-ħadid u l-ħarir. Huwa jsemmi l-oġġetti tal-ħġieġ tal-belt ta' Hangzhou u jiddeskrivi l-ħarir ta' Quanzhou bħala l-aqwa. Fir-rekords tiegħu tal-kummerċ Ċiniż, al-Idrisi kiteb ukoll dwar id-dinastija Silla (waħda mid-dinastiji storiċi tal-Korea, u sieħeb kummerċjali ewlieni taċ-Ċina ta' dak iż-żmien), u kien wieħed mill-ewwel Għarab li għamel dan. Ir-referenzi ta' al-Idrisi għad-dinastija Silla wasslu biex merkanti Għarab oħra jfittxu lid-dinastija Silla u l-kummerċ tagħhom, u kkontribwew għall-perċezzjoni ta' bosta Għarab rigward id-dinastija Silla bħala l-pajjiż Asjatiku-tal-Lvant ideali.

Nuzhat al-Mushtaq

immodifika

Minbarra l-mapep, al-Idrisi pproduċa wkoll firxa ta' informazzjoni ġeografika bit-titlu Kitab nuzhat al-mushtaq fi'khtiraq al-'afaq. It-titlu ġie tradott bl-Ingliż bħala The book of pleasant journeys into faraway lands[10] (Il-ktieb tal-vjaġġi pjaċevoli lejn artijiet imbiegħda) jew The pleasure of him who longs to cross the horizons[11] (Il-gost ta' min jixtieq jaqsam l-orizzonti). Ġie ppreservat f'disa' manuskritti, u seba' minnhom fihom il-mapep.[12]

 
Il-mappa tad-dinja ta' al-Idrisi mill-kopja tal-1456 ta' 'Alî ibn Hasan al-Hûfî al-Qâsimî. Skont il-Librerija Nazzjonali Franċiża, "Jeżistu għaxar kopji tal-Kitab Rujar jew tat-Tabula Rogeriana fid-dinja llum. Minn dawn l-għaxra, sitta fihom mappa ċirkolari tad-dinja fil-bidu tax-xogħol li ma tissemmiex fit-test ta' al-Idris". It-test oriġinali jmur lura għall-1154. In-Nofsinhar jinsab fin-naħa ta' fuq tal-mappa.

It-titlu tradott ta' dan ix-xogħol ("pleasure of him ...") attira kummenti favorevoli mit-tim li għażel listi ta' ismijiet għal karatteristiċi li kienu mistennija jiġu skoperti mis-sonda tal-Orizzonti Ġodda ta' stħarriġ tas-sistema ta' Plutone. L-Al-Idrisi Montes hija karatteristika ġeografika f'dik is-sistema li ssemmiet għalih.

Fl-introduzzjoni, al-Idrisi jsemmi żewġ sorsi għall-koordinati ġeografiċi: Claudius Tolomew u "astronomu" li x'aktarx li kien Ishaq ibn al-Hasan al-Zayyat; u jiddikjara li wettaq kontroverifika tar-rapporti bil-fomm ta' diversi informaturi biex jara li l-koordinati ġeografiċi kienu konsistenti.

Pubblikazzjoni u traduzzjoni

immodifika

Verżjoni mqassra tat-test bl-Għarbi ġiet ippubblikata f'Ruma fl-1592 bit-titlu: De geographia universali jew Kitāb Nuzhat al-mushtāq fī dhikr al-amṣār wa-al-aqṭār wa-al-buldān wa-al-juzur wa-al-madā’ in wa-al-āfāq li bil-Malti tiġi Rikreazzjoni ta' min jixtieq iżur bliet, reġjuni, pajjiżi, gżejjer, bliet u artijiet imbiegħda.[13][14] Dan kien wieħed mill-ewwel kotba bl-Għarbi li qatt ġew stampati. L-ewwel traduzzjoni mill-oriġinal Għarbi kienet għal-Latin. Il-Maroniti Gabriel Sionita u Joannes Hesronita ttraduċew verżjoni mqassra tat-test li ġiet ippubblikata f'Pariġi fl-1619 bit-titlu ta' Geographia nubiensis.[15] Traduzzjoni kompluta tat-test bl-Għarbi ġiet ippubblikata biss lejn nofs is-seklu 19. Din kienet traduzzjoni bil-Franċiż minn Pierre Amédée Jaubert.[16] Iktar reċentement sezzjonijiet mit-test ġew tradotti għal reġjuni partikolari. Edizzjoni kritika tat-test komplut bl-Għarbi ġiet ippubblikata fl-1970.[17]

Kuntatt Andalusjan-Amerikan

immodifika

It-test ġeografiku ta' al-Idrisi, Nuzhat al-Mushtaq, spiss jiġi kkwotat minn dawk li jħaddnu t-teoriji tal-kuntatt Andalusjan-Amerikan pre-Kolombjan. F'dan it-test, al-Idrisi kiteb dan li ġej dwar l-Oċean Atlantiku:[18]

Il-Kmandant tal-Musulmani Ali ibn Yusuf ibn Tashfin bagħat lill-ammirall tiegħu Ahmad ibn Umar, magħruf aħjar bħala Raqsh al-Auzz, biex jattakka gżira partikolari fl-Atlantiku, iżda miet qabel wettaq l-attakk. [...] Lil hinn minn dan l-oċean taċ-ċpar ħadd ma jaf x'hemm iktar. Ħadd ma għandu l-ebda ċertezza, għaliex diffiċli taqsam dan l-oċean. L-atmosfera tiegħu hija mċajpra, il-mewġ tiegħu huwa qawwi ħafna, fih bosta perikli, bestji terribbli, u rjieħ mimlijin tempesti. Hemm bosta gżejjer, uħud minnhom abitati, oħrajn taħt l-ilma. L-ebda navigatur qatt ma qasmu iżda minflok jibqa' qrib il-kosta. [...] Kien mill-belt ta' Liżbona li l-vjaġġaturi kienu jsalpaw bħala Mughamarin, jidħlu fl-oċean taċ-ċpar u riedu jkunu jafu x'kien fih u fejn kien jintemm. [...] Wara li kienu jbaħħru għal tnax-il jum oħra kienu jiltaqgħu ma' gżira li donnha kienet abitata, u fejn kien hemm raba' kkultivat. Huma kienu jbaħħru b'dan il-mod biex jaraw x'kien fih l-oċean. Iżda f'qasir żmien diversi opri tal-baħar daruhom u għamluhom priġunieri, u ttrasportawhom lejn raħal miżeru tul il-kosta. Huma żbarkaw hemmhekk. In-navigaturi hemmhekk raw nies twal b'ġilda ħamra; mingħajr wisq suf ma' ġisimhom, u b'xagħarhom lixx. In-nisa tagħhom kellhom sbuħija straordinarja.

Madankollu, din it-traduzzjoni tal-Professur Muhammad Hamidullah tqajjem xi dubji, peress li tirrapporta, wara li ntlaħqet żona ta' "ilmijiet inkallati u jwaħħlu", li l-Mugharrarin resqu lura u għall-ewwel waslu fi gżira diżabitata fejn sabu "kwantità kbira ta' nagħaġ, b'laħam xieref u li bil-kemm kien jittiekel", u mbagħad "reħewlha lejn in-Nofsinhar" u waslu fil-gżira msemmija hawn fuq fejn f'qasir żmien daruhom bastimenti oħra u ttieħdu lejn "villaġġ b'abitanti b'xagħarhom ċar u twil, b'nisa mill-isbaħ". Fost ir-raħħala, wieħed kien jitkellem bl-Għarbi u staqsihom minn fejn kienu. Imbagħad, ir-re tal-villaġġ ordnalhom jeħduhom lura lejn il-kontinent u baqgħu sorpriżi li ntlaqgħu minn Berberi.[19]

Apparti r-rapporti mħawrin u mill-isbaħ ta' din il-ġrajja, x'aktarx li l-iżjed interpretazzjoni probabbli hi li l-Mugharrarin waslu fil-Baħar ta' Sargasso, parti mill-oċean li kienet miksija bl-alka tal-baħar, qrib ħafna tal-Bermuda iżda elf mil 'il bogħod mill-art kontinentali Amerikana. Imbagħad, fit-triq lura, jaf żbarkaw fl-Ażores jew f'Madeira jew saħansitra fl-iżjed gżira tal-Punent tal-Gżejjer Kanarji, El Hierro (minħabba n-nagħaġ). Finalment, il-ġrajja tal-gżira diżabitata jaf seħħet f'Tenerife jew f'Gran Canaria, fejn il-Mugharrarin x'aktarx li ltaqgħu ma' membri tat-tribù tal-poplu Guanche. B'hekk wieħed jista' jifhem għaliex uħud kienu jitkellmu bl-Għarbi (xi kuntatti sporadiċi kienu nżammew bejn il-Gżejjer Kanarji u l-Marokk) u għaliex ġew deportati minnufih lejn il-Marokk fejn intlaqgħu mill-Berberi. Minkejja dan, il-ġrajja rrapportata minn al-Idrisi hija rendikont ċar ta' għarfien partikolari tal-Oċean Atlantiku li kellhom in-nies mill-Andalusija u mill-Marokk.

Barra minn hekk, al-Idrisi jikteb rendikont ta' tmien Mugharrarin mill-istess familja li jbaħħru minn Liżbona (Lashbuna) fl-ewwel nofs ta' dak is-seklu u baħħru fl-ibħra miksija bl-alka lil hinn mill-Ażores.[20]

Al-Idrisi jiddeskrivi gżira mimlija marguni li wħud jidentifikawha ma' Corvo, Cabo Verde iżda b'bażi batuta.[21]

Dizzjunarju mediku

immodifika

Fost ix-xogħlijiet magħrufa inqas ta' al-Idrisi hemm dizzjunarju mediku li huwa kkompila fejn ħejja lista ta' drogi u pjanti sempliċi u l-effetti tal-fejqan tagħhom, li kienu jintużaw mit-tobba, mill-ispiżjara u mill-merkanti fi żmienu.[22] Il-lista hija unika, peress li tinkludi l-ismijiet tad-drogi b'saħansitra 12-il lingwa (fosthom l-Ispanjol, il-Berberu, il-Latin, il-Grieg u s-Sanskritu), inkluż xi sittin terminu bl-Ebrajk trażlitterati bl-Għarbi u li huwa maħsub li ngħaddewlu minn informaturi Lhud tal-Andalusija. Fl-aħħar tas-sezzjoni dwar il-ħxejjex mediċinali deskritti taħt kull ittra tal-alfabett, huwa jagħti indiċi tal-entrati tagħhom.[23] Wieħed mill-kotba dwar il-ħxejjex mediċinali kkwotat minn al-Idrisi huwa l-Kitāb al-Talḫīṣ ta' Marwan ibn Ganah,[24] li min-naħa tiegħu kien ġie influwenzat mit-tabib tal-Andalusija Ibn Juljul.[25]

Fil-kultura popolari

immodifika
  • Al-Idrisi huwa l-karattru prinċipali fil-ktieb ta' Tariq Ali bit-titlu Sultan f'Palermo.
  • Al-Idrisi huwa karattru ewlieni fl-opra tal-1926 ta' Karol Szymanowski, Ir-Re Ruġġieru.
  • Al-Idrisi huwa karattru sekondarju fir-rumanz ta' Zeyn Joukhadar, Il-Mappa tal-Melħ u tal-Istilel.[26]
  • Fl-2019, il-Fondazzjoni Factum ħolqot interpretazzjoni tal-mappa dinjija ta' al-Idrisi, diska tal-fidda b'dijametru ta' żewġ metri bbażata fuq il-mapep li jinsabu fil-kopja tal-Librerija ta' Bodleian tan-Nuzhat al-Mushtaq.

Gallerija

immodifika

Referenzi

immodifika
  1. ^ Pierre Herman Leonard Eggermont (1975). Alexander's Campaigns in Sind and Baluchistan and the Siege of the Brahmin Town of Harmatelia. Peeters Publishers. p. 7. ISBN 978-90-6186-037-2.
  2. ^ Helaine Selin (2008). Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non-Western Cultures. Springer. p. 128. ISBN 978-1-4020-4559-2.
  3. ^ Brotton, Jerry. "RE-CREATING THE LOST SILVER MAP OF AL-IDRISI – Entertainment for he who longs to travel the world" (PDF).
  4. ^ a b Scott, S.P. (1904), History of the Moorish Empire in Europe (Vol. 3), Philadelphia: Lippincott, pp. 461-462.
  5. ^ Titlu mogħti minn John Dickie, Delizia! The Epic History of the Italians and their Food (New York, 2008) p. 17.
  6. ^ "The medieval mapmaker remembered for the wrong map" (bl-Ingliż). 2023-08-24. Miġbur 2024-02-07.
  7. ^ Ahmad, 1992, pp. 170-173.
  8. ^ Dunn, 2009, p. 452.
  9. ^ Ashe, 1971, p. 48.
  10. ^ Ahmad, S. Maqbul (1992), "Cartography of al-Sharīf al-Idrīsī", in Harley, J.B.; Woodward, D. (eds.), The History of Cartography Vol. 2 Book 1: Cartography in the traditional Islamic and South Asian Societies, Chicago: University of Chicago Press, pp. 156–174, ISBN 978-0-226-31635-2.
  11. ^ Levtzion, Nehemia; Hopkins, John F.P., eds. (2000), Corpus of Early Arabic Sources for West Africa, New York, NY: Marcus Weiner Press, p. 104, ISBN 978-1-55876-241-1.
  12. ^ Ducène, Jean-Charles (2011). "Les coordonnées géographiques de la carte manuscrite d'al-Idrisi". Der Islam. 86: 271–285.
  13. ^ Ahmad, S. Maqbul, ed. and trans. (1960), India and the neighbouring territories in the "Kitab nuzhat al-mushtaq fi'khtiraq al-'afaq" of al-Sharif al-Idrisi, Leiden: Brill, p. 158.
  14. ^ Al-Idrisi (1592), De Geographia Universali : Kitāb Nuzhat al-mushtāq fī dhikr al-amṣār wa-al-aqṭār wa-al-buldān wa-al-juzur wa-al-madā' in wa-al-āfāq, Ruma: Medici.
  15. ^ Sionita, Gabriel; Hesronita, Joannes (1619), Geographia nubiensis: id est accuratissima totius orbis in septem climata divisi descriptio, continens praesertim exactam vniuersae Asiae, & Africae, rerumq[ue] in ijs hactenus incognitarum explicationem, Pariġi: Hieronymi Blageart.
  16. ^ Jaubert, P. Amédée (1836–1840), Géographie d'Édrisi traduite de l'arabe en français d'après deux manuscrits de la Bibliothèque du roi et accompagnée de notes (2 Vols), Pariġi: L'imprimerie Royale.
  17. ^ Al-Idrisi (1970–1984), Opus geographicum: sive "Liber ad eorum delectationem qui terras peragrare studeant." (9 Fascicles) (in Arabic), Edited by Bombaci, A. et al., Napli: Istituto Universitario Orientale.
  18. ^ Mohammed Hamidullah (Winter 1968). "Muslim Discovery of America before Columbus", Journal of the Muslim Students' Association of the United States and Canada 4 (2): 7–9.
  19. ^ Idrisi, Nuzhatul Mushtaq – "La première géographie de l'Occident", comments by Henri Bresc and Annliese Nef, Pariġi, 1999.
  20. ^ Kolombu, Kristofru (1992). The Journal: Account of the First Voyage and Discovery of the Indies (bl-Ingliż). Istituto poligrafico e Zecca dello Stato, Libreria dello Stato. p. 197. Ċitazzjoni għandu parametr mhux magħruf u vojt: |iktar= (għajnuna)
  21. ^ Ashe, Geoffrey (1962). Land to the West: St. Brendan's Voyage to America (bl-Ingliż). Viking Press. p. 135. Ċitazzjoni għandu parametr mhux magħruf u vojt: |iktar= (għajnuna)
  22. ^ Al-Idrîsî (1995); Fuat Sezgin & Eckhard Neubauer (eds.), Al-Idrisi, Compendium of the properties of diverse plants and various kinds of simple drugs: kitab al-Jami' li-sifat ashtat al-nabat wa-durub anwa' al-mufradat, Institute for the History of Arabic-Islamic Science at the Johann Wolfgang Goethe University: Frankfurt am Main, 1995.
  23. ^ Hamarneh (1973), p. 92.
  24. ^ Amar & Serri (2005), p. 193.
  25. ^ Bos & Käs (2016), p. 213 (nota 146).
  26. ^ Joinson, Suzanne (2018-06-19). "In a Novel, Mystical Maps and Intertwined Journeys in Syria" (bl-Ingliż). Miġbur 2024-02-07.
Miksub minn "https://mt.wikipedia.org/w/index.php?title=Muhammad_al-Idrisi&oldid=306684"