Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstralja

Is-Siti ta' Wirt Dinji tal-Organizzazzjoni tan-Nazzjonijiet Uniti għall-Edukazzjoni, ix-Xjenza u l-Kultura (UNESCO) huma postijiet b'importanza kulturali jew naturali, kif deskritt fil-Konvenzjoni tal-Wirt Dinji tal-UNESCO, li ġiet stabbilita fl-1972. Il-wirt kulturali jikkonsisti minn monumenti (bħal xogħlijiet arkitettoniċi, skulturi monumentali, jew inċiżjonijiet), gruppi ta' binjiet, u siti (fosthom siti arkeoloġiċi). Il-wirt naturali jinkludi karatteristiċi naturali (li jikkonsistu minn formazzjonijiet fiżiċi u bijoloġiċi), ġeoloġiċi u fiżjografiċi (inkluż il-ħabitats ta' speċijiet mhedda ta' annimali u pjanti), u siti naturali li huma importanti mill-puntdivista tax-xjenza, tal-konservazzjoni jew tas-sbuħija naturali. L-Awstralja rratifikat il-Konvenzjoni fit-22 ta' Awwissu 1974, u b'hekk is-siti indikattivi tagħha setgħu jitqiesu biex jiżdiedu mal-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.

L-iskoll tal-qroll b'għamla ta' qalb fl-Iskoll il-Kbir tal-Qroll.

B'kollox l-Awstralja għandha 20 Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO, erba' kulturali, 12 naturali u 4 mħalltin. L-ewwel Siti ta' Wirt Dinji li tniżżlu mill-Awstralja kienu l-Iskoll il-Kbir tal-Qroll, il-Park Nazzjonali ta' Kakadu, u r-Reġjun tal-Lagi ta' Willandra fl-1981. L-iżjed sit li żdied reċentement huwa l-Pajsaġġ Kulturali ta' Budj Bim, fl-2019.

Siti ta' Wirt Dinji

L-UNESCO tiddeżinja s-siti abbażi ta' għaxar kriterji tal-għażla; kull sit irid jissodisfa mill-inqas wieħed mill-għaxar kriterji. Il-kriterji (i) sa (vi) huma kulturali, filwaqt li l-kriterji (vii) sa (x) huma naturali.

NB: * Siti transnazzjonali (bl-ikħal)

Sit	Ritratt	Post	Kriterji tal-Għażla	Sena tad-deżinjazzjoni	Deskrizzjoni
Park Nazzjonali ta' Kakadu		Territorju tat-Tramuntana	i, vi, vii, ix, x (imħallat)	1981	L-Aboriġini Awstraljani ilhom jgħixu f'Kakadu għal iktar minn 50,000 sena. It-tinqix fuq il-blat u t-tpittir fl-għerien li jmorru lura eluf ta' snin jagħtu ħjiel dwar il-ħajja tas-soċjetajiet preistoriċi tal-kaċċaturi-ġemmiegħa, b'tradizzjonijiet li għadhom jeżistu sal-lum. L-arti fuq il-blat turi bnedmin u annimali, inkluż xi speċijiet li ilhom estinti. Mill-perspettiva naturali, il-park iħaddan firxa wiesgħa ta' ekosistemi, fosthom boskijiet tas-savanna, foresti fil-beraħ, pjanuri tal-għargħar, mangrovji, artijiet imtajna tal-mareat, kosti, u foresti tal-monsoons. L-artijiet mistagħdra huma protetti bħala siti ta' Ramsar. Il-park jospitaw bosta speċijiet ta' għasafar, rettili u ħut. Saru modifiki fiż-żona ta' lqugħ tas-sit fl-1987, fl-1992 u fl-2011. Fl-istampa jidhru l-Kaskati ta' Jim Jim.
Skoll il-Kbir tal-Qroll		Queensland	vii, viii, ix, x (naturali)	1981	L-Iskoll il-Kbir tal-Qroll, estiż fuq 2,000 km (1,200 mil) tul il-kosta ta' Queensland, huwa l-ikbar sistema ta' skoll tal-qroll fid-dinja u l-iżjed wieħed estensiv. Jikkonsisti minn madwar 2,500 skoll tal-qroll individwali u mijiet ta' gżejjer u qaliet tar-ramel. L-Iskoll il-Kbir tal-Qroll huwa rikk fil-bijodiversità tal-ispeċijiet tal-baħar, b'400 tip ta' qroll, 1,500 speċi ta' ħut, u 4,000 tip ta' mollusk. Fih jgħixu wkoll speċijiet fil-periklu ta' estinzjoni bħad-dugongu u l-fekruna l-ħadra tal-baħar. L-Iskoll il-Kbir tal-Qroll ilu jinbidel tul il-millenji. Il-bidliet fil-livell tal-baħar matul il-glaċjazzjoni Kwarternarja jidhru fil-qroll l-antik. Illum il-ġurnata, l-iskoll tal-qroll qed jissawwar bl-erożjoni u bit-tibdil fil-klima.
Reġjun tal-Lagi ta' Willandra		New South Wales	iii, viii (imħallat)	1981	Ir-reġjun fih fost l-eqdem evidenza ta' okkupazzjoni tal-bniedem modern 'il barra mill-Afrika. Il-lagi kienu jeżistu matul il-Plejstoċen u nixfu madwar 18,500 sena ilu; minn dak iż-żmien 'l hawn, iż-żona ma tantx ġiet disturbata. L-arkeologi sabu l-fdalijiet tal-kremazzjoni li jmorru lura għal madwar 40,000 sena ilu, kif ukoll għodod bikrin tal-ġebel, u fossili ta' marsupjali ġganteski. Is-sedimenti tal-lagi jagħtu ħjiel dwar it-tibdil fil-klima u l-ambjent fl-aħħar 100,000 sena, b'ċikli ta' perjodi glaċjali u interglaċjali.
Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja		Tażmanja	iii, iv, vi, vii, viii, ix, x (imħallat)	1982	Oriġinarjament is-sit kien imsejjaħ bħala l-Parks Nazzjonali tal-Punent taż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja u mbagħad saru erba' modifiki fiż-żona ta' lqugħ tas-sit, l-aħħar waħda fl-2013. Is-sit ikopri parti mdaqqsa tal-gżira tat-Tażmanja. Il-pajsaġġ issawwar mill-glaċjazzjoni Kwaternarja u l-art issa hija miksija b'foresti tropikali miti. Hemm bosta formazzjonijiet karstiċi fuq l-art. L-ammont kbir ta' xita li tinżel jirriżulta f'sistemi kbar ta' xmajjar. Abbażi tal-iskavi fl-Għar ta' Kutikina, l-Aboriġini Awstraljani ilhom jgħixu fl-inħawi mill-inqas minn 21,000 sena ilu.
Grupp ta' Gżejjer tal-Gżira ta' Lord Howe		New South Wales	vii, x (naturali)	1982	Il-grupp ta' gżejjer u gżejriet vulkaniċi madwar 570 kilometru (350 mil) lil hinn mill-art kontinentali għandu bijodiversità rikka u jospita diversi speċijiet endemiċi, bħall-gallozza tal-Gżira ta' such as the Lord Howe. Il-fażmid tal-Gżira ta' Lord Howe, l-ikbar insett b'għamla ta' zokk żgħir, kien maħsub li kien estint iżda reċentement ġie skopert mill-ġdid fuq il-gżejra tal-Piramida ta' Ball (fl-istampa). Il-gżejjer huma siti importanti fejn ibejtu l-għasafar, fosthom il-kangu ta' Providence u l-għasfur tat-tropiċi ta' denbu aħmar. L-ilmijiet ta' madwar il-gżejjer isostnu l-iżjed skolli tal-qroll fin-Nofsinhar u jirrappreżentaw punt fejn hemm speċijiet tropikali u miti.
Foresti Tropikali ta' Gondwana tal-Awstralja		New South Wales, Queensland	viii, ix, x (naturali)	1986	Is-sit jinkludi 41 żona protetta (fl-istampa jidher il-Park Nazzjonali ta' Lamington), l-iktar tul il-Ponta l-Kbira fil-Grigal tal-Awstralja. Mill-perspettiva ġeoloġika, iż-żona toħroġ fid-dieher il-proċessi bħall-ħolqien ta' marġni kontinentali ġodda wara t-tifrik u s-separazzjoni tas-superkontinent ta' Gondwana. Il-foresti subtropikali jospitaw speċijiet ta' pjanti, bħal felċi, li kienu prominenti fis-siġar karboniferi jew Araucarias li oriġinaw fil-Ġurassiku. Peress li l-foresti tropikali huma frammentati, id-distanza bejniethom qed tikkontribwixxi għall-ispeċjazzjoni tal-ispeċijiet ta' annimali u ta' pjanti. Modifika sinifikanti fiż-żona ta' lqugħ saret fl-1994.
Park Nazzjonali ta' Uluṟu-Kata Tjuṯa		Territorju tat-Tramuntana	v, vi, vii, viii (imħallat)	1987	Il-pajsaġġ kulturali huwa dominat mill-ġebel ramli monolitiku ta' Uluru (fuq quddiem fl-istampa) u l-formazzjoni tal-blat ta' Kata Tjuta (fl-isfond fl-istampa) li huma sinifikanti spiritwalment għall-poplu Aṉangu, u jiffurmaw parti mis-sistema tat-twemmin tat-tjukurpa. Iż-żewġ formazzjonijiet huma magħrufa wkoll għas-sbuħija xenika tagħhom. Mill-perspettiva ġeoloġika, iż-żewġ formazzjonijiet joħorġu fid-dieher proċessi kajmana ta' erożjoni b'għamla ta' xehda. Oriġinarjament imniżżel bħala l-Park Nazzjonali ta' Uluru, is-sit ġie mmodifikat fl-1994 biex jitqiesu wkoll il-kriterji kulturali.
Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland		Queensland	vii, viii, ix, x (naturali)	1987	Is-sit ikopri madwar 450 kilometru (280 mil) ta' foresti tropikali mifruxa tul il-Medda Diviżorja l-Kbira. Il-foresti, li ilhom jippersistu minn żmien Gondwana, fihom livell eċċezzjonali ta' bijodiversità, b'iżjed minn 500 speċi endemika u bl-ogħla konċentrazzjoni ta' speċijiet ta' pjanti primittivi fid-dinja, fosthom felċi u ċikadi. Fost l-annimali, hemm bosta speċijiet ta' għasafar u ta' marsupjali. Permezz tal-foresti tal-mangrovji jiffurmaw kontinwità terrestri mal-Iskoll il-Kbir tal-Qroll. Fl-istampa jidher il-Park Nazzjonali ta' Daintree.
Bajja tal-Klieb il-Baħar, il-Punent tal-Awstralja		Punent tal-Awstralja	vii, viii, ix, x (naturali)	1991	Is-saff tal-qiegħ tal-Bajja tal-Klieb il-Baħar għandu l-ikbar żona ta' mergħat tal-ħaxix tal-baħar u l-iżjed waħda rikka fid-dinja, fejn jgħixu d-dugongi fil-periklu ta' estinzjoni. Il-Pixxina ipersalina ta' Hamelin (fl-istampa) fiha l-iżjed kolonja abbundanti u diversifikata ta' stromatoliti ħajjin fid-dinja, li jipprovdu wħud mill-iżjed rekords bikrin ta' ħajja fid-Dinja. Fuq l-art, iż-żona tirrappreżenta l-punt fejn jiltaqgħu l-veġetazzjoni Eremea arida, dominata minn speċijiet ta' akaċja, u l-veġetazzjoni miti tal-Lbiċ, dominata minn speċijiet ta' ewkaliptu. Iż-żona tospita speċijiet mhedda bħall-boodie, il-walibi ħamrani, il-walibi tal-istrixxi, il-ġurdien ta' Gould, u l-bandicoot tal-istrixxi tal-Punent.
K’gari (Gżira ta' Fraser)		Queensland	vii, viii, ix (naturali)	1992	B'tul ta' 122 kilometru (76 mil), il-Gżira ta' Fraser hija l-ikbar gżira tar-ramel fid-dinja. Fiha bosta lagi tal-ilma ħelu u għaram tar-ramel li jilħqu l-240 metru (790 pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar. Huwa l-unika post fid-dinja fejn il-foresti tropikali għoljin jikbru fuq ir-ramel. Il-proċess tal-formazzjoni tal-ħamrija tat-tip podzol, li f'xi postijiet tifforma saffi ħoxnin 25 metru (82 pied), huwa uniku wkoll.
Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi (Riversleigh / Naracoorte)		Nofsinhar tal-Awstralja, Queensland	viii, ix (naturali)	1994	Iż-żewġ siti jipprovdu wħud mill-aqwa ġabriet ta' fossili li joħorġu fid-dieher l-evoluzzjoni unika tal-mammiferi fl-Awstralja, li rriżultat minn kważi iżolament sħiħ għal 35 miljun sena. L-iżjed sit antik ta' Riversleigh għandu fossili minn 30 sa 10 miljun sena ilu (Ċenożojku nofsani), li jiddokumentaw il-bidliet minn foresti tropikali għal foresti nexfin u boskijiet. Is-sit ta' Naracoorte għandu fossili tal-megafawna tal-Plestjoċen, inkluż it-Thylacoleo (fl-istampa) u Thylacine li ġie estint reċentement. Ir-rekord tal-fossili jitrikkeb mal-wasla tal-bnedmin fl-Awstralja.
Gżejjer ta' Heard u ta' McDonald		Territorju tal-Gżejjer ta' Heard u ta' McDonald	viii, ix (naturali)	1997	Dawn iż-żewġ gżejjer għandhom l-unika żewġ vulkani attivi fir-reġjun sub-Antartiku, u tniżżlu bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO għall-valur tagħhom għar-riċerka fil-glaċjoloġija u fil-proċessi ġeomorfiċi, b'mod partikolari l-vulkaniżmu bl-iżbroffar tal-irmied u l-formazzjoni tal-qoxra oċeanika u kontinentali. Il-Gżira ta' Heard hija miksija primarjament bil-glaċieri (immaġni satellitari fl-istampa). Minħabba kemm huma remoti, l-ekosistema tagħhom ma ġietx imfixkla, u ma hemm l-ebda storja ta' impatt uman sinifikanti jew ta' xi speċi introdotta.
Gżira ta' Macquarie		Tażmanja	vii, viii (naturali)	1997	Il-gżira tinsab bejn wieħed u ieħor f'nofs triq bejn l-Awstralja u l-Antartika fuq iż-Żona tal-Qasma ta' Macquarie. Il-gżira hija l-unika post fid-dinja fejn il-blat mis-saff ta' taħt il-qoxra (mantell) tad-Dinja qed jiġi espost attivament 'il fuq mil-livell tal-baħar fi proċess tettoniku li għadu għaddej. Dan jippermetti lir-riċerkaturi jistudjaw is-sekwenza tal-livelli tal-qoxra tad-Dinja sa 6 kilometri (3.7 mili) taħt il-qiegħ tal-oċean. Il-gżira hija post importanti għat-tnissil tal-pingwini imperjali, tal-pingwini rjali (fl-istampa), ta' erba' speċijiet ta' albatross, u tal-iljunfanti tal-baħar.
Żona l-Kbira tal-Muntanji l-Blu		New South Wales	ix, x (naturali)	2000	Il-promontorju tal-ġebel ramli huwa miksi bil-foresti tas-siġar tal-ewkaliptu u joħroġ fid-dieher l-adattament evoluzzjonarju tal-ġeneru għal ħabitats differenti, b'foresti tropikali u b'foresti nexfin tal-isklerofilla, b'artijiet imtajna, b'artijiet mistagħdra, bi bwar tal-ħaxix, u b'artijiet bil-linjotuberi. Fl-inħawi hemm parti sostanzjali tal-bijodiversità Awstraljana, kemm bħala speċijiet ta' annimali kif ukoll bħala speċijiet ta' pjanti. Is-sit jinkludi wkoll l-unika siti tat-tkabbir ta' speċijiet relitti antiki tal-Pherosphaera fitzgeraldii u tal-Wollemia. Fl-istampa tidher il-formazzjoni tal-blat imsejħa t-Tliet Aħwa Bniet.
Park Nazzjonali ta' Purnululu		Punent tal-Awstralja	viii, ix (naturali)	2003	Il-park nazzjonali mbiegħed, ġestit bħala żona naturali selvaġġa, jinkludi l-Katina Muntanjuża ta' Bungle Bungle (fl-istampa), promontorju Devonjan li ġarrab erożjoni kbira u ssawwar bħala pajsaġġ drammatiku ta' torrijiet koniċi tal-ġebel ramli. Huwa wieħed mill-ikbar networks ta' formazzjonijiet karstiċi tal-ġebel ramli fid-dinja. Huwa importanti għall-fehim tal-proċessi tal-erożjoni u tal-formazzjoni ta' blat karstiku koniku. Il-promontorju jilħaq 250 metru (820 pied) 'il fuq mill-bwar tal-ħaxix tas-savanna tal-madwar.
Royal Exhibition Building u l-Ġonna ta' Carlton		Victoria	ii (kulturali)	2004	Mibnija biex tospita l-Fiera Internazzjonali ta' Melbourne fl-1880, ir-Royal Exhibition Building (fl-istampa) u l-ġonna tal-madwar jirrappreżentaw l-moviment tal-fieri internazzjonali tas-seklu 19 u tal-bidu tas-seklu 20, li kienu vetrini ta' innovazzjonijiet teknoloġiċi u ta' żvilupp tan-nazzjonijiet kollha. Il-kumpless ġie ddisinjat minn Joseph Reed u ospita wkoll il-Wirja Ċentenarja ta' Melbourne tal-1888. Dawn kienu l-ikbar żewġ avvenimenti internazzjonali fl-Awstralja kolonjali. Saret modifika minuri fiż-żona ta' lqugħ tas-sit fl-2010.
Teatru tal-Opri ta' Sydney		New South Wales	i (kulturali)	2007	It-Teatru tal-Opri, li jinsab fit-tarf ta' peniżola ppuntata lejn il-Port ta' Sydney, huwa kapulavur tal-arkitettura tas-seklu 20. Ġie ddisinjat mill-arkitett Daniż Jørn Utzon u ġie inawgurat fl-1973. Il-binja hija sinifikanti kemm minħabba d-disinn bla preċedent kif ukoll minħabba l-innovazzjoni teknoloġika matul il-kostruzzjoni tagħha. Il-kumpless huwa magħmul minn tliet gruppi ta' strutturi interkonnessi qishom qxur tal-baħar, li jsaqqfu żewġ swali tal-ispettakli u ristorant.
Siti Penitenzjarji Awstraljani		New South Wales, Gżira ta' Norfolk, Tażmanja, Punent tal-Awstralja	iv, vi (kulturali)	2010	Fis-sekli 18 u 19, l-Imperu Brittaniku ttrasporta madwar 166,000 raġel, mara, tifel u tifla lejn il-kolonji penitenzjarji fl-Awstralja. Minbarra piena u riabilitazzjoni, il-persuni fis-siti penitenzjarji kienu soġġetti għal xogħol sfurzat biex jibnu l-infrastruttura kolonjali. Kienu jirrappreżentaw ukoll sors sinifikanti tal-popolazzjoni ta' oriġini Ewropea. Fl-istess ħin, dan wassal biex il-popolazzjoni Aboriġena tiġi spustjata iktar 'il ġewwa fl-art kontinentali. Is-sit huwa magħmul minn ħdax-il komponent madwar l-Awstralja; fl-istampa jidher il-Ħabs ta' Fremantle f'Perth.
Kosta ta' Ningaloo		Punent tal-Awstralja	vii, x (naturali)	2011	L-ilmijiet kostali ta' Ningaloo fihom wieħed mill-itwal skolli tal-qroll qrib il-kosta. Minbarra l-iżjed minn 300 speċi ta' qroll, hemm ukoll bosta speċijiet ta' ħut, molluski u krustaċji. Kull sena, mijiet ta' klieb il-baħar balieni (fl-istampa) jikkongregaw fl-inħawi biex jieklu matul il-perjodi b'żieda ta' produttività. Il-komponent terrestri tas-sit huwa mmarkat minn karatteristiċi karstiċi tal-ġebla tal-ġir, b'mod partikolari għerien li jsostnu diversità ta' speċijiet ta' annimali li jgħixu taħt l-art.
Pajsaġġ Kulturali ta' Budj Bim		Victoria	iii, v (kulturali)	2019	Il-pajsaġġ kulturali tal-vulkan ta' Budj Bim issawwar mill-poplu Gunditjmara matul iktar minn sitt millenji. Il-flussi tal-lava, prodotti minn żbroffar, iffurmaw il-bażi ta' wieħed mill-eqdem eżempji ta' akkwakultura fid-dinja. In-nies bnew sensiela ta' reċinti, digi u kanali, biex jidderieġu l-ilma mil-lagi sabiex jonsbu u jaħsdu s-sallura tal-pinen qosra (jew kooyang) li tpassi mix-xmara kull sena.