Gżira ta' Fraser

Il-Gżira ta' Fraser (bil-lingwa tal-Batjala: K'gari, bl-Ingliż: Fraser Island) hija Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO u gżira li tinsab tul il-kosta tax-Xlokk fir-reġjun tal-Bajja Wiesgħa–Burnett, Queensland, l-Awstralja. Il-gżira tinsab madwar 250 km (160 mil) fit-Tramuntana tal-belt kapitali tal-istat, Brisbane, u fi ħdan iż-żona tal-gvern lokali tar-Reġjun tal-Kosta ta' Fraser. Is-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO jinkludi l-gżira, l-ilmijiet tal-madwar u partijiet mill-art kontinentali fil-qrib.

Veduta minn Ras l-Indjan fil-Gżira ta' Fraser.

Il-Gżira ta' Fraser u xi gżejjer anċillari lil hinn mill-kosta tal-Lbiċ, jiġifieri fil-Great Sandy Strait, fl-imgħoddi kienu jiffurmaw il-Kontea ta' Fraser, li kienet maqsuma f'sitt parroċċi. Fost il-gżejjer kien hemm il-Gżira ta' Slain, il-Gżira ta' Tooth, il-Gżira ta' Roundbush, il-Gżira ta' Moonboom, il-Gżira ta' Gardner, il-Gżira ta' Dream, il-Gżira ta' Stewart u l-Gżejjer tal-Iskoll, li kollha kienu parti mill-parroċċa l-iktar fin-Nofsinhar ta' Talboor.

Il-gżira hija twila madwar 123 km (76 mil) u wiesgħa 22 km (14-il mil). Tniżżlet fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1992. Il-gżira titqies bħala l-ikbar gżira tar-ramel fid-dinja b'erja ta' 1,840 km² (710 mili kwadri). Barra minn hekk, il-gżira hija l-ikbar gżira ta' Queensland, is-sitt l-ikbar gżira tal-Awstralja u l-ikbar gżira fil-kosta tal-Lvant tal-Awstralja.

Il-Gżira ta' Fraser għandha foresti tropikali, boskijiet tal-ewkaliptu, foresti tal-mangrovji, artijiet bassasa tal-wallum u tal-pit, duni tar-ramel u bwar kostali. Il-gżira hija magħmula mir-ramel li ilu jakkumula għal madwar 750,000 sena fuq saff vulkaniku tal-qiegħ li jipprovdi żona naturali fejn is-sedimenti jakkumulaw wara li jinġarru mal-kurrent qawwi lil hinn mill-kosta lejn it-Tramuntana tul il-kosta stess. Għad-differenza ta' bosta duni tar-ramel, il-flora hija abbundanti b'bosta pjanti minħabba l-fungi mycorrhizal li jokkorru b'mod naturali u li jinsabu fir-ramel. Dawn jirrilaxxaw nutrijenti b'mod li jistgħu jiġu assorbiti mill-pjanti. Il-gżira tospita għadd żgħir ta' mammiferi, kif ukoll firxa wiesgħa ta' għasafar, rettili u anfibji, qajla inkluż il-kukkudrill tal-baħar. Il-gżira hija protetta bħala parti mill-Park Nazzjonali ta' Great Sandy Strait, u hija destinazzjoni turistika popolari.

Il-gżira ilha abitata saħansitra minn 5,000 sena ilu. L-esploratur James Cook baħħar qrib il-gżira f'Mejju 1770. Matthew Flinders żbarka qrib l-iktar punt fit-Tramuntana tal-gżira fl-1802. Għall-poplu Butchulla l-isem tradizzjonali tal-gżira hu K'gari jew Gari. Għal perjodu qasir, il-gżira kienet magħrufa bħala Great Sandy Island qabel ma saret magħrufa bħala l-Gżira ta' Fraser, għal James Fraser li miet hemmhekk wara nawfraġju ma' skoll fil-qrib.

Il-Gżira ta' Fraser tniżżlet fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1992. Fl-2021 l-isem uffiċjali tas-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO ġie aġġornat biex jiżdied l-isem Aboriġenu tradizzjonali tal-poplu Butchulla, K'gari, flimkien mal-isem uffiċjali tal-gżira. Fl-2009, bħala parti miċ-ċelebrazzjonijiet tal-Q150, il-Gżira ta' Fraser ġiet imħabbra bħala waħda mill-150 Ikona ta' Queensland bis-saħħa tar-rwol tagħha bħala "attrazzjoni naturali".

Toponimija

L-iżjed isem bikri magħruf tal-gżira huwa "K'gari" bil-lingwa tal-poplu Butchulla (Badjala), u jiġi ppronunzjat "gurri". L-isem oriġina minn ġrajja dwar il-ħolqien. Skont il-ġrajja tal-ħolm tal-Butchulla, il-ħallieq, Beiral, bagħat lill-messaġġier tiegħu, Yendingie, biex joħloq l-art u l-baħar għan-nies. "Spirtu abjad sabiħ imsejjaħ Prinċipessa K’gari", jingħad li kien għenu u ħadmu qatigħ biex joħolqu x-xtut u l-art. L-ispirtu abjad ipperswada lil Yedingie biex tibqa' fil-ħolqien sabiħ li kienu ħolqu flimkien. Sabiex ikun jista' jibqa' hemmhekk, l-ispirtu abjad kellu jinbidel fi gżira, u mbagħad Yedingie ħoloq il-lagi, il-veġetazzjoni, l-annimali u l-bniedem biex jagħmlulu kumpanija. B'hekk l-ispirtu għadu kuntent sa llum il-ġurnata "daqslikieku qiegħed il-ġenna".

Wara l-kolonizzazzjoni tal-Ewropej, il-gżira ssejħet Great Sandy Island u mbagħad saret magħrufa bħala l-Gżira ta' Fraser mill-1842, f'ġieħ James Fraser li kellu nawfraġju fil-qrib u li miet fuq il-gżira fil-bidu ta' Awwissu 1836, wara li ntlaqat minn lanza ta' Aboriġenu. Il-gżira ġieli saret referenza għaliha bl-isem ta' Gżira ta' Thoorgine jew sempliċement Thoorgine.

Fl-2011, l-ismijiet indiġeni ta' K'gari u Gari ddaħħlu bħala ismijiet alternattivi tal-gżira fir-reġistru tal-ismijiet tal-postijiet fi Queensland.

Fl-2017, is-Servizz tal-Parks Nazzjonali u tal-Organiżmi Selvaġġi ta' Queensland beda jirreferi għall-Gżira ta' Fraser, bħala sezzjoni tal-Park Nazzjonali ta' Great Sandy Strait, bl-isem ta' K'gari, bħala rikonoxximent tal-isem bil-lingwa tal-Butchulla.

F'Settembru 2021, iż-żona protetta tas-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fi ħdan il-Park Nazzjonali tal-Great Sandy Strait, flimkien mal-ilmijiet tal-madwar u partijiet tal-art kontinentali fil-qrib, ingħatat l-isem ta' K’gari, l-isem oriġinali tal-gżira fost il-poplu Butchulla. Dan ġie ċċelebrat b'ċerimonja mal-membri anzjani tal-poplu indiġenu u mar-rappreżentanti tal-poplu Butchulla fil-Gżira ta' Fraser. Il-bidla fl-isem ġiet adottata formalment fl-44 sessjoni tal-Kumitat tal-Wirt Dinji, u hija kisba kbira għall-kampanja li kienet ilha ssir mis-sidien tradizzjonali tar-reġjun.

Storja

Mappa tal-Awstralja li turi fejn tinsab il-Gżira ta' Fraser.

Preinsedjament

Il-gżira kienet parti mill-artijiet tradizzjonali tal-poplu Badjala qabel l-insedjament tal-Ewropej.

Eliza Fraser

Il-Kaptan James Fraser u martu Eliza Fraser kienu nawfragi fuq il-gżira fl-1836. Il-bastiment tagħhom Stirling Castle baħħar minn Sydney sa Singapore bi 18-il membru tal-ekwipaġġ u passiġġieri. Il-bastiment ħabat ma skoll tal-qroll hu u jivvjaġġa minn ġo qalb l-Iskoll il-Kbira tal-Qroll fit-Tramuntana tal-gżira. Huma ttrasferew ruħhom fuq żewġ dgħajjes tas-salvataġġ, u l-ekwipaġġ baħħar lejn in-Nofsinhar, fit-tentattiv li jilħqu l-insedjament tal-Bajja ta' Moreton (issa Brisbane). Matul dan il-vjaġġ fid-dgħajjes tas-salvataġġ li beda jidħol l-ilma fihom, il-mara tqila tal-Kaptan Fraser welldet fl-ilma li kien wasal sa qaddha u t-tarbija għerqet wara t-twelid. Beda jidħol ferm iktar ilma fid-dgħajsa tas-salvataġġ tal-Kaptan u f'qasir żmien id-dgħajsa l-oħra tas-salvataġġ qatgħetha sew. Id-dgħajsa tas-salvataġġ li kienet qed tegħreq u l-ekwipaġġ tagħha inkaljaw fuq il-gżira li dak iż-żmien kienet magħrufa bħala Great Sandy Island. Qatt mhu se jkun magħruf fiċ-ċert, dawk li baqgħu ħajjin mietux minħabba mard, ġuħ, għeja jew battalji mal-popolazzjoni nattiva; x'aktarx ir-raġunijiet kollha f'daqqa. Il-Kaptan Fraser miet u ħalla lil Eliza ħajja fost il-popli lokali. Eliza ġiet salvata sitt ġimgħa wara mill-ħabsi kkundannat John Graham, li kien ilu jgħix hemmhekk bħala maħrub u kien jitkellem bil-lingwa tal-Aboriġini. Huwa ntbagħat mill-insedjament fil-Bajja ta' Moreton mill-awtoritajiet tal-post li kienu semgħu dwar il-karba ta' Eliza, u nnegozja r-ritorn tagħha. Fi żmien sitt xhur, Eliza żżewġet ma' kaptan ieħor. Marret tgħix l-Ingilterra u bdiet attrazzjoni ta' spettaklu f'Hyde Park fejn kienet tirrakkonta ġrajjiet iktar luridi dwar l-esperjenzi tagħha fir-rigward tal-jasar tal-ekwipaġġ, il-kannibaliżmu, it-tortura u l-qtil. Peress li kien magħruf li kienet tirrakkonta diversi verżjonijiet differenti tal-istess ġrajja, mhux magħruf liema verżjoni (jekk hemm waħda) minnhom hija l-iktar preċiża. Hija nqatlet f'aċċident b'karozzin f'Melbourne fl-1858 matul żjara. Il-ġrajjiet ta' Fraser iktar 'il quddiem ġew analizzati iktar.

Butchulla

Butchulla (magħrufa wkoll bħala Batjala, Badtjala, Badjela u Badjala) hija l-lingwa tar-reġjun tal-Gżira ta' Fraser, inkluż il-Gżira ta' Fraser. Ir-reġjun tal-lingwa Butchulla jinkludi l-pajsaġġ fi ħdan il-konfini tal-gvern lokali tal-Kunsill Reġjonali tal-Kosta ta' Fraser, b'mod partikolari l-irħula ta' Maryborough u l-Bajja ta' Hervey estiża fin-Nofsinhar lejn Noosa.

Ir-riċerka u l-evidenza arkeoloġika turi li l-Awstraljani Aboriġeni okkupaw il-Gżira ta' Fraser mill-inqas 5,000 sena ilu. Kien hemm popolazzjoni permanenti ta' 400-600 ruħ li kibret sa 2,000-3,000 ruħ fix-xhur tax-xitwa bis-saħħa tal-abbundanza tal-frott tal-baħar. Il-wasla tal-Ewropej fiż-żona kienet diżastru kbir għall-poplu Butchulla. Il-kolonizzazzjoni Ewropea fis-snin 40 tas-seklu 19 qerdet il-pedamenti tal-ħajja Aboriġena. Sal-1890, ġie rrapportat li l-popolazzjoni Butchulla permanenti fuq il-gżira kienet naqset għal 300 ruħ biss. Il-biċċa l-kbira ta' dawn in-nies ittieħdu mill-gżira fl-1904 u ġew rilokati f'missjonijiet f'Yarrabah u f'Durundur, Queensland. Huwa stmat li hemm sa 500 sit arkeoloġiku indiġenu fil-gżira.

F'Ottubru 2014 il-poplu Butchulla ngħata drittijiet nattivi mill-Qorti Federali. Essenzjalment il-poplu Butchulla b'hekk seta' jikkaċċja, jistad u jieħu l-ilma għal skopijiet domestiċi; u l-gżira nfetħet għal opportunitajiet ekonomiċi għall-ġenerazzjonijiet attwali u futuri tal-poplu Butchulla permezz tat-turiżmu ekoloġiku u l-iżvilupp kummerċjali relatat.

Esplorazzjoni Brittanika

Il-kuntatt Ewropew inizjali kien limitat għall-esploraturi u għan-nawfraġji. L-ewwel rekords ta' Brittaniku li lemaħ lill-Gżira ta' Fraser kien James Cook li għadda tul il-kosta tal-gżira bejn it-18 u l-20 ta' Mejju 1770. Huwa ta isem Ras l-Indjan (bl-Ingliż: Indian Head) wara li ra għadd ta' Aboriġini miġbura fuq il-biċċa art ġejja 'l barra mill-kosta. Wara l-passaġġ ta' Cook, l-Aboriġini kkomponew kanzunetta biex jikkommemoraw l-avveniment. Iktar 'il quddiem din ġiet rikonoxxuta bħala l-ewwel xhieda bil-fomm ippreservata ta' osservazzjoni indiġena tal-Ewropej. Matthew Flinders baħħar qrib il-gżira fl-1799, u mill-ġdid fl-1802, u din id-darba żbarka f'Sandy Cape, hu u jimmappja l-Bajja ta' Hervey. Il-mappa tiegħu tal-1814 hija kombinament taż-żewġ vjaġġi, iżda ma kkonfermatx li l-Gżira ta' Fraser kienet separata mill-art kontinentali. Madankollu, Flinders kien issuġġerixxa l-preżenza ta' żoni bassasa baxxi fil-parti iktar baxxa tal-bajja. Flinders sar jaf bi ftuħ f'Hook Point, bejn il-Gżira ta' Fraser u l-art kontinentali, mingħand żewġ kaċċaturi Amerikani tal-balieni li kienu qed jikkaċċjaw fil-Bajja ta' Hervey. Fl-1842, Andrew Petrie żamm rekord ta' artijiet tajba għar-ragħa u ta' foresti, u attira r-rgħajja lejn ir-reġjun. Il-Logutenent Robert Dayman kien l-ewwel Ewropew li baħħar bejn il-Gżira ta' Fraser u l-art kontinentali fl-1847.

Kunflitt fil-Fruntieri tal-1851-1860

L-insedjament mhux indiġenu taż-żona kontinentali tradizzjonali tal-poplu Butchulla beda fl-1847, u dan ikkawża kunflitt fil-fruntieri.

Ġiet irrappurtata vjolenza bejn il-poplu indiġenu u l-poplu mhux indiġenu. F'Ottubru 1850, ġie rrappurtat li "nies ta' karnaġjon sewda kienu beżżgħu 2,000 nagħġa minn roqgħa art xi erbgħin mil 'il bogħod u kienu qatlu ragħaj". Fl-1851, forza żgħira mmexxija mill-gvern, li kienet tinkludi lill-Kmandant Frederick Walker u kontinġent tal-Pulizija Nattiva, ġiet imsejħa "bl-iskop li tagħmel ħilitha biex tarresta wħud mill-aboriġeni nattivi li kienu akkużati b'diversi reati u li kienu qed jistaħbew għall-kenn fl-arbuxelli" tal-Gżira ta' Fraser. Il-gwerra fil-fruntieri ġiet antiċipata, injorata u ffaċilitata mill-gvern, u Walker kien jingħata l-pariri mill-Avukat Ġenerali ta' New South Wales, John Hubert Plunkett, li qal, "Jisogħbina li x'aktarx għandna nistennew li t-tentattiv propost ta' arrest se jwassal għal kunflitt qisu gwerra u saħansitra għall-imwiet, iżda l-għan tal-liġi ma għandhiex tiġi pparalizzata mill-istennija ta' tali riżultati".

Il-forza kienet tinkludi lil Walker, il-Logutenent Richard Marshall, is-Surġent Doolan, tliet diviżjonijiet ta' truppi, u nies lokali armati inkluż James Leith Hay, abbord skuna. Dgħajsa li jingħad li nsterqet min-"nies ta' karnaġjon sewda minn Maryborough" inħatfet matul il-vjaġġ. Il-forza żbarkat fil-kosta tal-Punent tal-gżira u hemmhekk id-diviżjonijiet inqasmu fi gruppi. Billejl faqqa' l-kunflitt u għadd ta' nies indiġeni nqatlu b'tiri u oħrajn inqabdu. Kien il-maltemp u l-Kmandant Walker ippermetta lid-diviżjoni tiegħu jintraċċaw gruppi oħra mingħajru preżenti. Dan il-grupp intraċċa lil grupp ta' nies indiġeni tul il-kosta tal-Lvant u baqa' jiġri warajhom anke fl-oċean qrib Ras l-Indjan u ħadd ma jaf x'sar minnhom. Wara xhur ta' kunflitt, il-forza reġgħet lura f'Maryborough fil-bidu ta' Jannar 1852 u l-Kaptan Currie ngħata premju ta' £10 għall-kontribut tiegħu. Skont ir-rapporti tal-Pulizija Nattiva, l-operazzjonijiet li saru fuq il-Gżira ta' Fraser fl-24 ta' Diċembru 1851 u fit-3 ta' Jannar 1852 kienu legali, u nqatlu żewġ indiġeni biss waqt attakk kontra l-grupp tal-għassa mmexxi minn Walker fil-lejla tas-27 ta' Diċembru 1851. L-akkademiċi kif ukoll l-avukati tal-komunità wrew li t-terminu newtrali dispersed (jiġifieri indirizzaw) intuża sikwit kienu x'kienu r-riżultati reali tat-taqbid bejn il-Pulizija Nattiva u l-Awstraljani indiġeni, saħansitra l-ġiri wara n-nies indiġeni f'Ras l-Indjan li x'aktarx spiċċa f'massakru, fir-rapport jiġi deskritt bħala li n-nies Butchulla kien dispersed fil-baħar mingħajr ma ġie speċifikat x'kien l-eżitu ta' dak l-"indirizzar".

Il-kummissarji Brittaniċi stazzjonati f'Maryborough irrapportaw li l-okkupanti mhux indiġeni ħassewhom mhedda mill-poplu Butchulla. Fl-1857, barrakki tal-Pulizija Nattiva taħt il-kmand tal-Logutenent John O'Connell Bligh ġew stabbiliti fil-Pjanuri ta' Coopers, illum il-ġurnata Owanyilla, mhux 'il bogħod minn Maryborough. Bligh wettaq iktar operazzjonijiet fil-Gżira ta' Fraser, f'Cooloola, u fir-raħal ta' Maryborough stess.

It-"Tfajliet Bojod" tal-Gżira ta' Fraser

Fl-1859 żdiedu l-għajdut ta' żewġ "tfajliet bojod" nawfragi li kienu qed jgħixu mal-poplu Butchulla fil-Gżira ta' Fraser, meta l-Kaptan Arnold tal-Coquette wasal f'Sydney b'informazzjoni li donnha kienet tikkonferma l-għajdut. L-interess pubbliku tqanqal u Arnold intalab mill-gvern ta' New South Wales jirritorna fil-gżira flimkien ma' tim ta' salvataġġ, u kiseb id-dritt għal bonus ta' £200 jekk iġib it-tfajliet lura miegħu. L-ispedizzjoni seħħet bl-għajnuna ta' Aboriġenu msejjaħ Tommy, li identifika l-kamp tal-Aboriġeni qrib Ras l-Indjan fejn żewġ tfajliet ta' 12-il sena u ta' 18-il sena nstabu u ttieħdu lura. Malli ħaduhom lura lejn Sydney, ħareġ fid-dieher li d-dehra tagħhom u n-nuqqas totali ta' għarfien tagħhom tal-lingwa Ingliża li t-tfajliet x'aktarx kellhom nisel nofsu Aboriġenu. Edward Preddy li kien parti mit-tim ta' salvataġġ kiteb li "ma setgħux jitħaddtu magħna, u donnha lanqas ma setgħu jitħaddtu mal-membri tat-tim ta' karnaġjon sewda". Arthur Macalister iddikjara li "huwa kien tal-fehma li wisq probabbli dawk it-tfajliet kellhom nisel nofsu Aboriġenu, u l-ġrajja kollha kienet qerq". Barra minn hekk, il-proċess ġie skreditat ukoll meta n-nies Aboriġeni li kienu tħallsu mit-tim tas-salvataġġ tat-tfajliet ġew premjati b'muniti kommemorattivi mingħajr valur minflok flus ta' vera. It-tfajliet, 'Kitty' Mundi u 'Maria' Quoheen/Coyeen, ma ġewx irritornati fil-gżira iżda inizjalment inżammu fl-Uffiċċju tal-Immigrazzjoni. Kitty, l-ikbar waħda miż-żewġ tfajliet, ġarrbet stress mentali gravi u mietet ftit wara. Maria baqgħet ħajja għal madwar 20 sena oħra, u mietet b'tuberkulożi pulmonari.

Kamp tal-Aboriġini

Xelters f'Boggimbah, il-Gżira ta' Fraser, 1902. Il-Librerija ta' John Oxley, il-Librerija Statali ta' Queensland. Numru tan-negattiv tar-ritratt: 107735.

Fl-1897, bħala parti mill-implimentazzjoni tal-Att dwar il-Protezzjoni tal-Aboriġeni u r-Restrizzjoni tal-Bejgħ tal-Loppju tal-1897, il-Gvern ta' Queensland ittrasferixxa 51 persuna indiġena, li kienu tqiesu li "laħqu stadju gravi ta' degradazzjoni, u demoralizzati għalkollox bl-alkoħol, bil-loppju, bil-mard u xi kultant b'perjodi ta' kważi ta' ġuħ", mid-distrett ta' Maryborough għal kamp fil-kosta tal-Punent tal-Gżira ta' Fraser. Il-burokratu ewlieni responsabbli għar-rilokazzjonijiet tan-nies indiġeni fi Queensland dak iż-żmien kien Archibald Meston, li ttrasferixxa 51 persuna (irġiel, nisa u tfal) lejn eks stazzjon tal-kwarantina f'White Cliffs (Beerillbee) xi żewġ kilometri fin-Nofsinhar fejn illum il-ġurnata hemm il-lukanda Kingfisher Bay Resort. Madankollu, ir-residenti ta' karnaġjon bajda ta' Maryborough għamlu inkursjonijiet fiż-żona tal-kamp u kkawżaw tensjoni u vjolenza li rriżultaw fir-rilokazzjoni tal-kamp 10 kilometri fit-Tramuntana tal-Qala ta' Bogimbah. Il-Gvern ta' Queensland amministra s-sit ta' Bogimbah taħt it-tmexxija ta' iben Archibald Meston u martu sa Frar 1900, meta l-kontroll għadda għand il-Bord Awstraljan tal-Missjonijiet. Sa dak iż-żmien, Bogimbah kienet saret faċilità ta' ħabs għan-nies indiġeni minn madwar Queensland, u ġiet deskritta bħala infern ta' ċaħda, b'nuqqas ta' provvisti mediċi, ikel u kenn, u l-mard iġġenerat min-nemus kien prevalenti hemmhekk. Lejn l-aħħar tal-1899 kien hemm 137 persuna indiġena minn 25 lokalità differenti, fosthom uħud li kienu skontaw sentenzi ta' ħabs f'postijiet bħall-Gżira ta' Santa Liena u l-Ħabs ta' Townsville u li kienu ġew miċħuda l-permess li jirritornaw lejn djarhom. Eks membru tat-truppi tal-Pulizija Nattiva jismu Barney, li kien assista fl-operazzjonijiet biex jinqabad Ned Kelly, intbagħat f'Bogimbah iżda għereq hemmhekk mhux wisq wara f'aċċident bid-dgħajsa.

Archibald Meston. Il-Librerija ta' John Oxley, il-Librerija Statali ta' Queensland. Numru tan-negattiv tar-ritratt: 17065.

Il-kundizzjonijiet f'Bogimbah kienu gravi, b'kenn u b'razzjonijiet mhux adegwati. Il-ħabsin spiss kienu jippruvaw jaħarbu lejn l-art kontinentali sabiex ikollhom aċċess għal ikel aħjar u jkollhom impjieg. Uħud mietu minħabba malnutrizzjoni, tuberkulożi pulmonari u ġeofaġija. Fl-1904, sabiex jiffranka l-flus mill-finanzjament tal-Bord tal-Missjonijiet, il-Gvern ta' Queensland iddeċieda li jagħlaq il-faċilità ta' Bogimbah. Mill-145 persuna indiġena li kien hemm fi żmien l-għeluq, 94 persuna ġew ittrasferiti lejn il-faċilità ta' Yarrabah qrib Cairns, 33 persuna lejn il-faċilità ta' Durundur qrib Woodford, disa' persuni nżammew fil-lokalità u disa' oħra ħarbu jew intbagħtu xi mkien ieħor. Dawk li ġew ittrasferiti lejn il-faċilità ta' Yarrabah ġew ittrasportati permezz tar-Rio Loge u milli jidher intużaw tekniki ta' qerq biex jisseparawhom mill-maħbubin tagħhom. Ladarba waslu fil-faċilità ta' Yarrabah, dawn in-nies reġa' kellhom standards ta' għajxien simili għall-faċilità ta' qabel u dawk li qalgħu l-inkwiet ġew ittrasferiti lejn il-Gżira ta' Fitzroy.

Qtugħ tas-siġar

Il-qtugħ tas-siġar fil-gżira beda fl-1863, u nbeda mill-Amerikan Jack Piggott (magħruf bħala "Yankee Jack"). Madankollu, il-kontribut ta' Piggott kien limitat peress li nqatel is-sena ta' wara min-nies indiġeni fit-Tramuntana tal-gżira wara għajdut ta' tentattiv ta' "spedizzjoni ta' qtil ta' persuni b'karnaġjon sewda". L-ispeċijiet ta' siġar Eucalyptus pilularis, Agathis robusta u Syncarpia hillii tal-Gżira ta' Fraser ġew maqtugħin b'mod estensiv peress li kienu jipprovdu injam eċċellenti. Zkuk tas-Syncarpia hillii ntbagħtu lejn l-Eġittu biex jintużaw fil-kostruzzjoni tal-Kanal ta' Suez. Għall-ewwel 70 sena ta' qtugħ tas-siġar, kien jintuża tagħmir għall-olzar taz-zkuk u tal-injam u għat-trasport tagħhom lejn il-postijiet tal-ħatt tul il-bajja. Inbnew binarji ferrovjarji qalb il-foresta biex jiġi ffaċilitat il-qtugħ tas-siġar, iżda iktar 'il quddiem tneħħew. L-industrija tal-qtugħ tas-siġar kompliet sal-1991, u waqfet għalkollox wara tħassib li tqajjem mill-Kummissjoni tal-Inkjesti dwar il-Konservazzjoni, il-Ġestjoni u l-Użu tal-Gżira ta' Fraser u r-Reġjun ta' Great Sandy Strait, li ġiet stabbilita mill-gvern ta' Goss Labor u ġiet ippreseduta mill-Imħallef Tony Fitzgerald.

Xogħol tal-estrazzjoni mir-ramel

Il-ferrovija ta' McKenzie għall-ħabta tal-1920.

Il-ġeoloġija tal-gżira tinkludi depożiti estensivi ta' rutil, ilmenit, żirkonju u monażit. L-ewwel permessi għax-xogħol tal-estrazzjoni mir-ramel ingħataw fl-1950, u x-xogħol tal-estrazzjoni baqa' għaddej sal-1977. Mingħajr l-għarfien pubbliku, il-Gvern ta' Queensland ħareġ permessi għax-xogħol tal-estrazzjoni lill-kumpanija Amerikana Dillingham-Murphyores fis-snin 60 tas-seklu 20. Fl-1971, l-Organizzazzjoni tad-Difensuri tal-Gżira ta' Fraser (FIDO) opponiet il-ħruġ ta' iktar permessi lill-kumpanija. Minkejja l-iktar minn 1,300 ilment li tressqu lill-gwardjan lokali tax-xogħol tal-estrazzjoni biex joġġezzjona l-ħruġ ta' permessi ġodda, il-permessi xorta nħarġu. L-organizzazzjoni FIDO ressqet il-każ quddiem il-Qorti Superjuri tal-Awstralja li marret kontra d-deċiżjoni peress li nnutat li l-interess pubbliku ma ġiex imħares. Il-kumpanija Dillingham-Murphyores xorta waħda baqgħet għaddejja bix-xogħol tal-estrazzjoni. Il-Gvern ta' Whitlam stabbilixxa l-ewwel inkjesta fl-Awstralja tal-impatt ambjentali, li rrakkomandat il-waqfien tax-xogħol tal-estrazzjoni. Eventwalment, il-Gvern ta' Fraser ikkanċella l-liċenzja li kellha l-kumpanija biex tesporta l-minerali u b'hekk ix-xogħol tal-estrazzjoni waqaf għalkollox. Din kienet rebħa sinifikanti għall-moviment tal-konservazzjoni fl-Awstralja. Iktar 'il quddiem il-Gżira ta' Fraser saret magħrufa bħala l-ewwel post li ġie inkluż fir-Reġistru tal-Wirt Nazzjonali Awstraljan.

Relitt tal-Maheno

Ir-relitt tal-S.S. Maheno qrib il-Qala ta' Eli.

Attrazzjoni ewlenija fil-Gżira ta' Fraser huwa r-relitt ta' S.S. Maheno. Il-bastiment Maheno nbena fl-Iskozja fl-1905 bħala vapur lussuż tal-passiġġieri għat-trasport mill-art kontinentali sal-gżira tat-Tażmanja u lura. Matul l-Ewwel Gwerra Dinjija ntuża bħala sptar marittimu fil-Fliegu Ingliż, u mbagħad ġie rritornat lis-sidien tiegħu biex ikompli l-operazzjoni kummerċjali tas-soltu. Sal-1935 il-vapur ma kienx jintuża iktar għal dak l-iskop u nbigħ lil kumpanija taż-żarmar tal-bastimenti fil-Ġappun. Fil-25 ta' Ġunju 1935, hu u jiġi rmonkat lejn Osaka biex jiżżarma, il-vapur inqabad f'ċiklun qawwi madwar 80 kilometru (50 mil) 'il barra mill-kosta ta' Queensland. Iċ-ċimi tal-irmonk inqatgħu, u fid-9 ta' Lulju 1935 il-bastiment inkalja fil-bajja tul il-kosta tal-Lvant tal-Gżira ta' Fraser.

Matul it-Tieni Gwerra Dinjija r-relitt intuża bħala bersall tal-ibbumbardjar għall-prattika tal-RAAF u ntuża bħala bersall tat-tifi tal-isplussivi mill-forzi speċjali tal-Iskola tal-Commando ta' Fraser. Il-fdalijiet tal-vapur attwalment issaddu sew, u kważi tliet sulari u nofs mill-bastiment indifnu taħt ir-ramel. Minħabba l-periklu, it-tixbit fuq ir-relitt mhux permess.

Skola Militari ta' Fraser

Matul it-Tieni Gwerra Dinjija, iż-żona qrib il-Moll ta' McKenzie kienet tintuża mid-Dipartiment tas-Servizzi tar-Rikonjizzjoni (magħruf l-iktar bħala l-"Unità Speċjali Z") bħala kamp tat-taħriġ tal-forzi speċjali – l-Iskola tal-Commando ta' Fraser. Eluf ta' suldati tħarrġu hemmhekk minħabba li l-kundizzjonijiet kienu simili għal dawk fil-Gżejjer tal-Paċifiku fejn kienu jinsabu l-Ġappuniżi. Il-Lag ta' McKenzie kien jintuża għat-taħriġ bil-paraxut u r-relitt tal-Maheno kien jintuża għall-prattika tat-tifi tal-isplussivi.

Illum il-ġurnata, il-viżitaturi tal-Iskola tal-Commando ta' Fraser għadhom jistgħu jaraw diversi oġġetti militari tal-imgħoddi, inkluż armaturi li kienu jintużaw għall-ittestjar tar-reżistenza kontra l-qawwa tal-isplussivi, armi tan-nar u mappa tal-Port ta' Singapore li ntużat bħala għajnuna fl-ippjanar tal-operazzjonijiet militari.

Proposta ta' rilokazzjoni ta' Nauru

Bħala parti mil-laqgħat kontinwi fil-Kunsill Fiduċjarju tan-Nazzjonijiet Uniti dwar il-Kundizzjonijiet fit-Territorji Fiduċjarji, ir-Repubblika ta' Nauru esprimiet it-tħassib tagħha li l-esportazzjoni tal-fosfati mix-xogħol tal-estrazzjoni kienet se tonqos sal-aħħar tas-seklu, u b'hekk il-futur tal-gżira kien se jiġi pperikolat. Fl-1961, il-Gżira ta' Fraser ġiet proposta mill-Awstralja bħala post għar-rilokazzjoni tal-popolazzjoni kollha tar-Repubblika ta' Nauru. L-industrija tal-injam fil-Gżira ta' Fraser irnexxielha tiżgura li r-rilokazzjoni ma sseħħx. Fl-1964, fil-31 sessjoni tal-laqgħat tal-Kunsill Fiduċjarju tan-Nazzjonijiet Uniti, ġie konkluż li l-Gżira ta' Curtis setgħet tipprovdi rilokazzjoni iktar sodisfaċenti għall-popolazzjoni ta' Nauru. Nauru rrifjutat l-offerta ta' rilokazzjoni lejn il-Gżira ta' Curtis minħabba kunsiderazzjonijiet rigward l-indipendenza politika li l-Awstralja ma qablitx magħhom. Meta żar il-gżira fl-1964, il-kap tad-delegazzjoni ta' Nauru, Hammer de Roburt, insista fuq is-sovranità sabiex jipproteġi lill-poplu tiegħu mir-razziżmu ċar li hu stess esperjenza waqt din iż-żjara. Għalkemm ir-rilokazzjoni qatt ma seħħet, ir-Repubblika ta' Nauru iktar 'il quddiem xorta rnexxielha tikseb l-indipendenza fil-31 ta' Jannar 1968.

Popolazzjoni

Skont iċ-ċensiment tal-2011, il-Gżira ta' Fraser kellha popolazzjoni ta' 194 ruħ.

Nirien tal-2020

Fl-14 ta' Ottubru 2020, faqqgħu nirien kbar fil-gżira li nibtu minn ħuġġieġa illegali fil-kampeġġi. In-nirien kellhom impatt fuq diversi komunitajiet u wasslu biex xi residenti jkollhom jaħarbu minn djarhom peress li n-nirien ma setgħux jitrażżnu.

Fil-bidu ta' Diċembru, l-assistenza interstatali, inkluż mis-Servizz tat-Tifi tan-Nar Rurali ta' New South Wales (NSWRFS) li pprovda Boeing 737-300 armat apposta għat-tifi tan-nar, intużat kontra n-nirien peress li d-distrett ta' Happy Valley kien mhedded. Temperaturi għoljin ta' 32 °C (90 °F) u rjieħ qawwijin xekklu t-tifi tan-nar u d-Direttur tas-Servizzi tat-Tifi tan-Nar u ta' Emerġenza ta' Queensland (QFES), Brian Cox, qal "Ħafna min-nirien qed jaqbdu f'art inaċċessibbli…".

Xita qawwija li niżlet lejn nofs Diċembru għenet biex in-nirien jitrażżnu u l-QFES irnexxielha terġa' tgħaddi l-kontroll lis-Servizz tal-Parks u tal-Organiżmi Selvaġġi ta' Queensland (QPWS). Dawn in-nirien kienu l-itwal fl-istaġun tal-2020-2021 u baqgħu għaddejin sal-14 ta' Diċembru 2020, jiġifieri għal iktar minn xahrejn. Sa dakinhar, iktar minn nofs il-gżira saret "sewda" minħabba n-nirien.

Il-gżira reġgħet infetħet għat-turisti fil-15 ta' Diċembru. Kien għad hemm xi nirien jaqbdu, iżda l-gżira ġiet iddikjarata sikura biex tilqa' l-viżitaturi, minkejja li xi mogħdijiet għall-mixi u żoni partikolari kienu għadhom ristretti għas-sikurezza. Huwa mistenni li ż-żoni li nħakmu min-nirien jirriġeneraw ruħhom waħedhom.

Ġeografija u ekoloġija

Ritratt satellitari tan-NASA fejn tidher il-Gżira ta' Fraser.

Il-Gżira ta' Fraser hija sseparata mill-art kontinentali permezz tal-istrett imsemmi Great Sandy Strait. Il-ponta tan-Nofsinhar, qrib il-Bajja ta' Tin Can, tinsab fit-Tramuntana tal-Peniżola ta' Inskip. Il-ponta l-iktar fit-Tramuntana tal-gżira hija Sandy Cape fejn mill-1879 sal-1994 kien jitħaddem il-Fanal ta' Sandy Cape. L-istabbiliment tal-fanal kien l-ewwel insedjament Ewropew permanenti fuq il-gżira. L-eqreb raħal kbir tal-gżira hu dak tal-Bajja ta' Hervey, filwaqt li Maryborough u Bundaberg jinsabu fil-qrib. Il-bajja fit-Tramuntana tal-kosta tal-Grigal tissejjaħ il-Bajja ta' Marloo u dik tal-kosta tal-Majjistral tissejjaħ il-Bajja tal-Platypus. L-iżjed punt fil-Punent tal-gżira huwa Moon Point.

Il-gżira hija maqsuma f'żewġ lokalitajiet: il-lokalità tal-Gżira ta' Fraser li tikkonsisti mill-biċċa l-kbira tal-art tal-gżira u l-lokalità ta' Eurong fil-kosta tal-Lvant tal-gżira.

Il-Qala ta' Eli hija l-ikbar qala bl-ilma ħelu tul il-kosta tal-Lvant tal-Gżira ta' Fraser bi fluss ta' 80 miljun litru ta' ilma kuljum. Il-Qala ta' Eli għandha l-organiżmi selvaġġi uniċi u varjati tagħha stess. Il-Qala ta' Coongul, fil-kosta tal-Punent, għandha fluss ta' bejn erba' u ħames miljun litru ta' ilma fis-siegħa. Uħud mill-artijiet bassasa tal-gżira huma moxiet mistagħdra, b'mod partikolari qrib Moon Point. Dan ġie skopert biss fl-1996, meta grupp ta' esperti li kienu attendew konferenza tar-Ramsar fi Brisbane żaru l-gżira u wettqu stħarriġ mill-ajru. Mill-għoli nnutaw ix-xejriet distinti ta' pit mingħajr siġar. Din kienet l-ewwel darba li nstabu moxiet mistagħdra fl-Awstralja u f'reġjun subtropikali, għalkemm sussegwentement ġew skoperti iktar tul il-kosta ta' Cooloola.

Massa tar-ramel u The Pinnacles

Il-Qala ta' Eli hija l-ikbar qala tul il-bajja tal-Lvant.

Il-Qala ta' Eli, fejn tingħaqad mal-baħar.

Il-volum totali ta' ramel 'il fuq mil-livell tal-baħar fil-Gżira ta' Fraser huwa direttament proporzjonat għall-massa ta' 113 km³ (27 mil kubu). Ir-ramel kollu, li oriġina fil-imgħalaq tax-Xmajjar Hawkesbury, Hunter u Clarence f'New South Wales, ġie ttrasportat lejn it-Tramuntana mill-kurrent tul il-kosta twila u mill-irjieħ tul il-kosta mix-Xlokk, flimkien mal-azzjoni ripetuta tal-mewġ. Tul il-kosta tal-Lvant tal-gżira, il-proċess qed ineħħi iktar ramel milli qed jiġi ddepożitat, u dan qed jirriżulta fl-erożjoni bil-mod tal-bajjiet li tista' taċċellera biż-żidiet fil-livell tal-baħar minħabba t-tibdil fil-klima. 98 % tar-ramel jikkonsisti mill-kwarz.

L-għoljiet kollha tal-Gżira ta' Fraser iffurmaw permezz tal-azzjoni tar-riħ fuq ir-ramel. Diversi duni paraboliċi jiċċaqilqu tul il-gżira permezz tar-riħ u ma fihomx veġetazzjoni. Fl-2004, ġie stmat li kien hemm total ta' 36 duna ta' dan it-tip fil-gżira. Peress li s-sena kollha r-riħ jonfoħ mix-Xlokk, id-duni tar-ramel tal-gżira jiċċaqilqu b'rata ta' metru sa żewġ metri fis-sena u jikbru sa għoli ta' 244 metru. Il-moviment tad-duni joħloq duni li jidħlu ġo xulxin u xi kultant jaqsmu mill-mogħdijiet tal-ilma u jgħattu l-foresti. Il-bini tad-duni seħħ f'episodji skont il-bidla fil-livelli tal-baħar, u fl-imgħoddi d-duni kienu estiżi ferm iktar lejn il-Lvant. L-eqdem sistema ta' duni ġiet datata li tmur lura saħansitra 700,000 sena, u għalhekk hija l-eqdem sekwenza rreġistrata fid-dinja.

The Pinnacles.

Ir-ramel ikkulurit fil-Fondoq tal-Qawsalla, f'The Cathedrals, f'The Pinnacles u fil-Kanjon l-Aħmar huwa eżempju ta' ramel li jittebba' matul eluf ta' snin minħabba l-konglomerazzjoni tiegħu mat-tafal. L-ematit, il-kulur minerali responsabbli għat-tebgħat, jaġixxi qisu siment. B'hekk, dan jippermetti li jiffurmaw irdumijiet iktar weqfin magħmula mir-ramel ikkulurit. Il-blat ta' lewn il-kafè, imsejjaħ hekk peress li meta jiddissolvi fl-ilma jiġi lewn il-kafè, jinstab f'irqajja' tul il-bajjiet fuq iż-żewġ naħat tal-gżira.

Il-"Bajja ta' 75 Mil" (twila 120 km) hija estiża tul il-biċċa l-kbira tal-kosta tal-Lvant tal-Gżira ta' Fraser. Uffiċjalment ġiet iddeżinjata bħala triq prinċipali u tintuża għall-inżul tal-ajruplani. Skont ir-regoli tal-awtostradi, il-vetturi jridu jagħtu d-dritta lill-inġenji tal-ajru. Tul il-bajja hemm diversi attrazzjonijiet, fosthom il-Pixxini tax-Xampanja, Ras l-Indjan u r-relitt tal-Maheno, kif ukoll il-fluss tal-ilma ħiereġ mill-Qala ta' Eli. F'Ras l-Indjan, f'Waddy Point u f'Middle Rocks hemm blat vulkaniku espost, l-istess bħal qrib il-Qala ta' Boon Boon.

Lagi

Il-bajja tal-Lag ta' McKenzie.

Id-Duni ta' Hammerstone u l-Lag ta' Wabby.

Il-Gżira ta' Fraser fiha iktar minn 100 lag tal-ilma ħelu, jiġifieri t-tieni l-ikbar konċentrazzjoni ta' lagi fl-Awstralja wara t-Tażmanja. Il-lagi tal-ilma ħelu fuq il-gżira huma fost l-iktar nodfa fid-dinja. Żona popolari fost it-turisti, il-Lag ta' McKenzie, tinsab 'il ġewwa mir-raħal żgħir ta' Eurong. Huwa lag tafli fuq ramel kumpatt u materja veġetali 100 metru (330 pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar. Il-Lag ta' McKenzie jkopri żona ta' 150 ettaru u huwa fond ftit iktar minn ħames metri (16-il pied). Ir-ramel tal-bajja tal-Lag ta' McKenzie huwa kważi siliċe pur. Il-lagi fihom ftit nutrijenti u l-livell tal-pH tagħhom ivarja, iżda s-sunscreen u s-sapun tat-turisti qed jikkawżaw problema ta' tniġġis. L-ilma ħelu tal-gżira jaf jiġi affettwat mill-aċidi organiċi tal-veġetazzjoni li tmut u tiddiżintegra. Minħabba dawn l-aċidi organiċi, ġie mkejjel livell tal-pH baxx saħansitra sa 3.7 f'uħud mil-lagi taflin tal-gżira. L-aċidità tipprevjeni l-għajxien ta' bosta speċijiet fil-lagi.

Lag tafli ieħor fil-Gżira ta' Fraser huwa l-Lag ta' Boomanjin li huwa kbir 200 ettaru, u b'hekk huwa l-ikbar lag tafli fi kwalunkwe gżira fid-dinja mdawra bil-baħar. B'kollox hemm 40 lag tafli fil-gżira, nofs il-lagi magħrufa ta' dan it-tip fil-pjaneta. Il-Lag ta' Boomanjin huwa alimentat minn żewġ qaliet li jgħaddu minn art bassassa tat-tip wallum fejn jinġabru t-tannini li jtebbgħu l-ilma b'lewn aħmar. Il-Lag ta' Wabby huwa l-iżjed lag fond fil-gżira, b'fond ta' 12-il metru (39 pied), u huwa wkoll l-inqas aċiduż, li jfisser li huwa l-iktar lag li fih ħajja akkwatika.

Uħud mil-lagi tal-Gżira ta' Fraser huma lagi li ffurmaw meta l-ilma tal-pjan għola sa punt ogħla mill-art tal-madwar. Il-biċċa l-kbira tal-widien tal-gżira fihom qaliet alimentati minn fawwariet. L-użu ta' dgħajjes bil-magni u ta' jet skis huwa pprojbit fil-lagi tal-gżira.

Klima

Il-Gżira ta' Fraser għandha klima tropikali (Köppen: Aw); ġeneralment it-temperatura tkun sħuna u l-gżira ma tkunx soġġetta għal temperaturi estremi bis-saħħa tal-influwenza tal-oċean. It-temperaturi qajla jaqbżu t-33 °C (91 °F) jew jinżlu taħt is-7 °C (45 °F) u l-umdità tkun spiss għolja. Ix-xita tinżel l-iktar matul is-sajf u fil-bidu tal-ħarifa, u x-xita annwali medja tkun 1,251 mm (49.25 pulzier). Iċ-ċikluni jistgħu jkunu theddida; iċ-Ċiklun Hamish affettwa l-gżira bħala ċiklun tal-kategorija 5 f'Marzu 2009, filwaqt li ċ-Ċiklun Oswald f'Jannar 2013 kien ferm iktar dgħajjef u ġie kklassifikat bħala ċiklu tal-kategorija 1. Madankollu, iż-żewġ ċikluni kkawżaw erożjoni kbira fil-bajjiet, b'mod partikolari fil-ponta tat-Tramuntana tal-gżira. It-temperatura annwali medja tal-baħar tvarja minn 22 °C (72 °F) bejn Lulju u Settembru għal 27 °C (81 °F) bejn Jannar u Marzu.

Data klimatika għall-Gżira ta' Fraser Island (Il-Fanal ta' Sandy Cape), 1991-2020
Xahar	Jan	Fra	Mar	Apr	Mej	Ġun	Lul	Aww	Set	Ott	Nov	Diċ	Sena
Temp. għolja rekord f'°C (°F)	34.2 (93.6)	35.8 (96.4)	34.7 (94.5)	31.4 (88.5)	28.7 (83.7)	27.8 (82.0)	26.5 (79.7)	27.2 (81.0)	29.3 (84.7)	31.8 (89.2)	33.2 (91.8)	36.0 (96.8)	36.0 (96.8)
Temp. għolja medja f'°C (°F)	29.8 (85.6)	29.8 (85.6)	28.9 (84.0)	27.1 (80.8)	24.4 (75.9)	22.4 (72.3)	21.8 (71.2)	22.8 (73.0)	24.9 (76.8)	26.3 (79.3)	27.8 (82.0)	29.1 (84.4)	26.3 (79.3)
Temp. medja ta' kuljum f'°C (°F)	26.2 (79.2)	26.3 (79.3)	25.4 (77.7)	23.7 (74.7)	21.1 (70.0)	19.1 (66.4)	18.2 (64.8)	19.1 (66.4)	21.2 (70.2)	22.6 (72.7)	24.2 (75.6)	25.5 (77.9)	22.7 (72.9)
Temp. baxxa medja f'°C (°F)	22.7 (72.9)	22.8 (73.0)	22.0 (71.6)	20.3 (68.5)	17.9 (64.2)	15.8 (60.4)	14.7 (58.5)	15.5 (59.9)	17.5 (63.5)	19.0 (66.2)	20.6 (69.1)	21.9 (71.4)	19.2 (66.6)
Temp. baxxa rekord f'°C (°F)	16.7 (62.1)	16.1 (61.0)	14.6 (58.3)	13.3 (55.9)	9.6 (49.3)	6.7 (44.1)	5.2 (41.4)	5.6 (42.1)	9.4 (48.9)	11.2 (52.2)	13.9 (57.0)	16.0 (60.8)	5.2 (41.4)
Preċipitazzjoni medja f'mm (pulzieri)	150.3 (5.92)	157.6 (6.20)	141.8 (5.58)	111.0 (4.37)	127.9 (5.04)	101.5 (4.00)	70.1 (2.76)	53.8 (2.12)	42.4 (1.67)	90.7 (3.57)	62.2 (2.45)	99.8 (3.93)	1,209.1 (47.61)
Medja ta' jiem bix-xita (≥ 1.0 mm)	9.9	10.0	11.4	11.2	11.0	9.8	8.2	6.1	4.7	5.5	5.5	7.4	100.7
Sors: L-Uffiċċju tal-Meteoroloġija

Fawna

Mammiferi

Huwa stmat li l-għadd ta' speċijiet ta' mammiferi fil-Gżira ta' Fraser ivarja bejn 25 u 50 speċi. Fost il-mammiferi hemm il-walibi tal-art bassasa, l-ekidna, żewġ tipi ta' possums, żewġ tipi ta' gliders, il-faskogali, il-bandicoots, il-potoroos, il-flying foxes u d-dingo. Il-walibi tal-art bassasa jfittex il-kenn mid-dingo fl-artijiet bassasa peress li fihom veġetazzjoni densa u d-dingo ma jirnexxilux jidħol hemmhekk. B'kollox hemm 19-il speċi ta' friefet il-lejl li jgħixu fuq il-gżira jew iżuruha minn żmien għal żmien.

Sal-2003, meta tneħħew mill-Aġenzija tal-Protezzjoni Ambjentali, kien hemm ftit brumbies (żwiemel) fil-gżira, li kienu dixxendenti ta' nisel Għarbi li nħelsu għal skopijiet ta' tnissil, u li ngħaqdu magħhom fl-1879 żwiemel oħra li nġabu fil-gżira mill-industrija tal-qtugħ tas-siġar.

Dingo

Id-dingo tal-Gżira ta' Fraser.

Id-dingo fl-imgħoddi kien annimal komuni fil-Gżira ta' Fraser, iżda issa l-għadd tiegħu naqas u qed jonqos. Id-dingo li għad fadal fil-gżira x'aktarx li huma l-aħħar dingo "puri" fil-Lvant tal-Awstralja u sabiex jiġi evitat it-tnissil bejn speċijiet ta' razez differenti, il-klieb mhumiex permessi fuq il-gżira. Skont eżamijiet tad-DNA tal-2004, id-dingo tal-gżira huma "puri". Madankollu, kejl tal-kranji li saru fis-snin 90 tas-seklu 20 identifika tnissil bejn razez differenti, bejn id-dingo u l-klieb domestiċi fost il-popolazzjoni tad-dingo lokali.

Sal-1995, ma kien hemm l-ebda rekord uffiċjali ta' xi dingo li attakka l-bniedem fil-Gżira ta' Fraser. F'April 2001, tifel jismu Clinton Gage warrab minn taħt għajnejn il-familja tiegħu u ġie attakkat u nqatel minn diversi dingo. Iktar minn 120 dingo nqatlu mir-rangers minħabba l-inċident, għalkemm in-nies tal-post jemmnu li l-għadd kien ferm ikbar. Wara l-attakk tal-2001, erba' rangers iddedikati ġew allokati rwoli ta' ġestjoni tad-dingo u r-rondi tar-rangers żdiedu. Jingħataw multi jekk wieħed jitma d-dingo jew iħalli warajh xi ikel jew skart li jaf jattirahom.

Minn Jannar 2008, l-għadd ta' dingo fil-Gżira ta' Fraser huwa stmat li laħaq il-120 sal-150 eżemplar, u ma tantx għadu komuni ħafna li wieħed jarahom meta jżur il-gżira. Riċerkatur tal-Università ta' Queensland, Nick Baker, isostni li d-dingo tal-gżira adottaw imġiba mhux tas-soltu. Minflok jikkaċċjaw fi gruppi żgħar, id-dingo tal-gżira żviluppaw tolleranza għal xulxin u jaħdmu flimkien bħala grupp kbir uniku. Fl-2008 tpoġġew xatbiet tal-metall u ċnut għoljin sa 1.8 metru madwar disa' insedjamenti tal-gżira, biex id-dingo ma jersqux l-insedjamenti.

F'Marzu 2010, kien hemm tliet rapporti separati ta' dingo li gidmu lit-turisti. It-turisti ġew ikkritikati li injoraw il-pariri tar-rangers tal-park u ppruvaw jinbxu lid-dingo biex jeħdulhom ritratt.

Mill-2015, l-għadd ta' dingo fil-Gżira ta' Fraser huwa stmat li huwa madwar 180 u 220 eżemplar.

Rettili u anfibji

B'kollox ġew irreġistrati 74 speċi differenti ta' rettili fil-Gżira ta' Fraser. Ġew identifikati 18-il speċi ta' sriep u terz minnhom jitqiesu bħala perikolużi, inkluż is-serp kannella tal-Lvant li huwa estremament velenuż. Il-goanni, is-sriep, il-gremxul, ix-xaħmet l-art u ż-żrinġijiet huma kollha preżenti fil-gżira. Xi speċijiet ta' żrinġijiet evolvew biex ikampaw fl-ilmijiet aċidiċi tal-lagi u tal-artijiet bassasa tal-gżira, u fil-fatt jissejħu żrinġijiet "aċidiċi". Il-gżira tospita wkoll ix-xaħmet l-art tar-ramel tal-Gżira ta' Fraser li ġie skopert reċentement. Fil-lagi u fil-qaliet tal-gżira jgħixu fkieren tal-ilma ħelu bħall-fekruna tax-xmajjar ta' Kreffts.

Il-kukkudrill tal-baħar huma rettili esklużivament tropikali u normalment jinstabu fit-Tramuntana nett ta' Queensland (diversi mijiet ta' kilometri fil-Majjistral tal-Gżira ta' Fraser), madankollu, qajla matul l-istaġun iktar sħun (minn Diċembru sa Marzu, meta t-temperatura tal-ilma tilħaq temperaturi tropikali konsistenti), il-kukkudrilli ġieli jitfaċċaw f'inħawi qrib il-gżira. Matul is-sajf tal-2008-2009, diversi kukkudrilli (wieħed minnhom itwal minn erba' metri) kienu preżenti fl-oċean tal-madwar. Huwa maħsub li dawn ir-rettili huma viżitaturi staġonali, għaliex dejjem jisparixxu matul ix-xhur iktar kesħin (x'aktarx jerġgħu lura fit-Tramuntana tropikali ta' Queensland. Din ix-xorta ta' attività milli jidher ġiet irrapportata iżda ma ġietx ivverifikata deċennji ilu (għadd ta' kukkudrilli storikament ġew osservati qajla ħafna madwar Brisbane, il-Gold Coast u s-Sunshine Coast matul l-istaġun iktar sħun, iżda f'dawn l-aħħar snin ġew osservati iktar spiss. Il-kukkudrilli ma jitnisslux fil-gżira u lanqas hemm popolazzjonijiet permanenti tagħhom fil-gżira.

Għasafar

Gallina tal-baħar.

Il-Gżira ta' Fraser tifforma parti miż-Żona Importanti tal-Għasafar ta' Cooloola u l-Kosta ta' Fraser. B'kollox hemm iktar minn 350 speċi differenti ta' għasafar fil-gżira. L-għasafar tal-priża jinkludu l-ajkli tal-baħar, il-bies, l-arpi u l-astuni. Għasafar komuni oħra jinkludu l-pellikani, iċ-ċirlewwa, il-qerd in-naħal, il-gawwi, l-għasafar ta' San Martin, il-kookaburra, il-kokki, il-ħamiem, l-Acanthiza pusilla, il-papri, il-brolgas u l-cockatoos. Il-gżira jżuruha 20 speċi ta' għasafar migratorji li jpassu saħansitra mis-Siberja. Il-gżira tipprovdi l-ħabitat lil 22 speċi differenti ta' gawwi u ta' ċirlewwa, erba' speċijiet ta' falkuni u sitt speċijiet ta' għasafar ta' San Martin. Għasfur rari tal-gżira huwa l-pappagall tal-art tal-Lvant, li diġà huwa estint f'xi inħawi tal-Awstralja.

Oħrajn

Baliena bid-duni tar-ramel tal-Gżira ta' Fraser fl-isfond.

Iċ-ċetaċji, bħall-balieni tal-ġwienaħ kbar u xi speċijiet ta' dniefel, spiss iżuru l-inħawi tal-gżira. Id-dugongi u l-fkieren tal-baħar jinstabu wkoll fl-ibħra tal-madwar. Jinstabu wkoll diversi tipi ta' klieb il-baħar, li xi kultant joqorbu lejn is-sajjieda fid-dgħajjes tagħhom. Fuq in-naħa tal-Punent tal-gżira, qrib l-estwarji bil-mangrovji, jinstabu wkoll il-granċijiet tat-tajn. Fil-lagi tal-gżira jgħixu 24 speċi ta' ħut tal-ilma ħelu.

Fil-Gżira ta' Fraser ġew irreġistrati 300 speċi ta' nemel. Is-sallura tal-pinna twila u d-dud ġgantesk tal-art jgħixu wkoll fil-gżira.

Flora

Hemm diversità ta' flora fil-Gżira ta' Fraser. Jikbru iktar minn 865 speċi ta' pjanti fil-gżira. Huwa l-uniku post fid-dinja fejn jikbru siġar twal tal-foresta tropikali fir-ramel. Il-gżira fiha l-ikbar ammont ta' fdalijiet ta' veġetazzjoni tat-tip wallum fi Queensland. F'Pile Valley jinstabu satinays li għandhom sa 1,000 sena. Minkejja li ġieli jinqatgħu, is-siġar taż-żnuber kauri jiddominaw f'xi inħawi. Is-siġar tal-gomma, is-siġar tal-palm piccabeen, il-quandong blu, il-pandanus, eċċ. kollha jikbru fil-gżira. Tul il-kosta, id-duni ta' quddiem huma ddominati minn speċijiet tolleranti għall-melħ. L-iSpinifex sericeus hija speċi bażika importanti li tikber mal-art. Il-materja dekomposta mill-ħaxix tad-duni tiddekomponi fir-ramel u tipprovdi nutrijenti vitali għal speċijiet oħra ta' pjanti u ta' siġar, bħas-siġar tal-ballut tal-bajja. L-Angiopteris evecta hija speċi rari ta' felċi bl-ikbar friegħi fid-dinja u tikber fil-gżira. Il-kosta tal-Lbiċ hija dominata bil-mangrovji. Il-Persoonia prostrata kienet arbuxell indiġenu tal-gżira li issa huwa estint.

Mil-Lvant għall-Punent tal-Gżira ta' Fraser, wieħed jinnota li l-età tad-duni tiżdied. Dan iwassal għall-maturazzjoni progressiva tal-veġetazzjoni fl-istess direzzjoni, għajr xi inħawi tul il-kosta tal-Punent fejn l-iskular tal-ħamrija wassal għat-tnaqqis tas-saff tan-nutrijenti tal-ħamrija iktar fil-fond mill-ilħuq tal-għeruq tal-pjanti. Kull lag fil-gżira huwa mdawwar minn żoni konċentriċi ta' veġetazzjoni. Tipikament, dawn iż-żoni jvarjaw mill-arbuxelli fil-baxx, taħlita ta' speċijiet pijunieri tul il-bajjiet, u l-boskijiet tas-siġar tal-ewkaliptu.

Amministrazzjoni

Il-Gżira ta' Fraser mis-satellita Spot.

Il-Gżira ta' Fraser hija parti miż-żona tal-gvern lokali tar-Reġjun tal-Kosta ta' Fraser, li nħolqot f'Marzu 2008 bis-saħħa tar-rapport tal-Kummissjoni tar-Riformi tal-Gvern Lokali maħruġ f'Lulju 2007. Qabel l-organizzazzjoni mill-ġdid tal-gvern lokali, il-gżira nqasmet indaqs bejn il-Belt tal-Bajja ta' Hervey (il-parti tat-Tramuntana) u l-Belt ta' Maryborough (il-parti tan-Nofsinhar).

Fl-1971, in-nofs tat-Tramuntana tal-Gżira ta' Fraser ġiet iddikjarata bħala park nazzjonali. Issa kważi l-gżira kollha hija inkluża fil-Park Nazzjonali tal-Great Sandy Strait, li hija amministrata mill-Aġenzija tal-Protezzjoni Ambjentali ta' Queensland. Din ġiet estiża fl-1992 meta ngħata l-istatus ta' Wirt ta' Sit Dinji tal-UNESCO. Għajr għal xi ftit żoni urbani żgħar, il-gżira hija protetta permezz tad-dikjarazzjoni tax-Xmajjar Selvaġġi.

Il-klieb domestiċi huma pprojbiti fil-Gżira ta' Fraser u jistgħu jingħataw il-multi għal nuqqas ta' konformità. Il-projbizzjoni, li ġiet applikat għall-ewwel darba fl-1981, tiġi imposta biex il-popolazzjoni tad-dingo tal-gżira ma tkunx esposta għall-mard.

Fl-2010, il-ġestjoni tal-park, partikolarment it-trattament tad-dingo mid-Dipartiment tal-Ġestjoni tal-Ambjent u tar-Riżorsi, ġiet ikkritikata minn Glen Elmes fil-Parlament ta' Queensland. Xi kultant iż-żoni tal-kampeġġ ġieli jingħalqu biex jitnaqqas il-kuntatt tal-bniedem mal-popolazzjonijiet tad-dingo.

Sit ta' Wirt Dinji

Il-Gżira ta' Fraser ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1992.

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (vii) "Post fejn iseħħu fenomeni naturali tal-għaġeb jew fejn hemm żoni ta' ġmiel naturali u ta' importanza estetika eċċezzjonali"; il-kriterju (viii) Eżempju straordinarju li jirrappreżenta stadji importanti tal-istorja tad-dinja, inkluż it-trapass tal-ħajja, il-proċessi ġeoloġiċi kontinwi sinifikanti fl-iżvilupp tat-tipi differenti ta' art, jew il-karatteristiċi ġeomorfiċi jew fiżjografiċi sinifikanti"; u l-kriterju (ix) "Eżempju straordinarju li jirrappreżenta proċessi ekoloġiċi u bijoloġiċi kontinwi sinifikanti fl-evoluzzjoni u fl-iżvilupp ta' ekosistemi u ta' komunitajiet ta' pjanti u ta' annimali terrestri, tal-ilma ħelu, kostali u tal-baħar".

Żoni protetti bħala wirt naturali

Il-Gżira ta' Fraser għandha għadd ta' żoni protetti bħala wirt naturali, fosthom:

• in-naħa tat-Tramuntana tal-gżira: Sandy Cape Light
• iż-żona protetta tar-relitt SS Marloo

Il-gżira tniżżlet fil-Lista tal-Wirt Nazzjonali tal-Awstralja fil-21 ta' Mejju 2007.

Turiżmu

Karozza tal-linja 4WD fil-Gżira ta' Fraser.

Il-Gżira ta' Fraser hija waħda mill-iżjed gżejjer popolari mat-turisti, li jistgħu jaslu fuq il-gżira bil-lanċa mill-Bajja ta' Hervey jew mill-Bajja tal-Qawsalla, vjaġġ li jdum madwar 50 minuta. L-istimi tal-għadd ta' viżitaturi kull sena jvarja bejn 350,000 u 500,000 ruħ. Il-possibbiltà li wieħed jara dingo (speċi ta' kelb selvaġġ) fl-ambjent naturali tiegħu hija waħda mir-raġunijiet prinċipali li t-turisti jżuru l-gżira. L-użu ta' mogħdijiet bl-injam għall-mixi u ta' mogħdijiet immarkati għall-mixi huwa mħeġġeġ biex titnaqqas kemm jista' jkun l-erożjoni.

Il-problema li t-turisti spiss jagħmlu l-bżonnijiet tagħhom fejn ġie ġie, ħolqot problemi ambjentali għal-lagi u għad-duni kostali tal-Gżira ta' Fraser. L-ewwel duni qrib il-bajja sikwit jintużaw għal dan l-għan minn dawk li jikkampjaw fil-bajja. Huwa stmat li kull sena 90,000 ruħ jikkampjaw fil-bajjiet tal-Gżira ta' Fraser. Bosta mil-lagi taflin ma għandhom l-ebda żbokk jew influss u għaldaqstant il-problema tiżdied. Il-kwalità tal-ilma f'uħud mil-lagi qed tiġi affettwata mill-iskular tal-ilma tax-xita mid-duni li jintużaw bħala toroq, u mill-użu ta' sunscreen kontra r-raġġi ultravjola tax-xemx mill-għawwiema.

F'April 2009, vettura nqalbet fil-bajja wara li ntlaqtet minn mewġa. Żewġ vjaġġaturi mietu fl-aċċident. Wara dan l-aċċident, il-limiti tal-veloċità fil-bajja tnaqqsu minn 100 km/h għal 80 km/h, u minn 40 km/h għal 30 km/h iktar 'il ġewwa. Kull min jikri vettura fuq il-gżira minn organizzazzjoni akkreditata mill-Assoċjazzjoni tal-Operaturi tal-Vetturi 4WD tal-Kosta ta' Fraser trid tattendi laqgħa ta' tagħrif ta' siegħa dwar is-sikurezza tal-vettura.

L-"Istazzjon Ċentrali", li qabel kien iċ-ċentru tal-industrija tal-forestrija meta l-qtugħ tas-siġar kien permess fil-Gżira ta' Fraser, issa sar destinazzjoni turistika popolari. Uħud mill-felċi l-iktar rari jikbru fil-foresta tropikali fil-qrib.

Aċċess

Titjira xenika fuq il-Gżira ta' Fraser bit-tlugħ u l-inżul mill-bajja.

Wieħed jista' jasal fuq il-gżira bil-lanċa minn River Heads (fin-Nofsinhar tal-Bajja ta' Hervey) sal-Bajja tal-Għasfur ta' San Martin (bl-Ingliż: Kingfisher Bay) u l-Qala ta' Wanggoolba fit-Tramuntana tal-Bajja tal-Qawsalla, jew permezz ta' titjira ċarter mill-Ajruport ta' Sunshine Coast.

Vettura li tingrana fuq erba' roti (4WD) hija meħtieġa għall-iżbark (għajr fil-Bajja tal-Għasfur ta' San Martin), u għall-ivvjaġġar fil-gżira (għajr fil-Kingfisher Bay Resort). Huwa meħtieġ permess għall-vetturi u dan jista' jinkiseb online mid-DERM u minn diversi ħwienet fil-Bajja tal-Qawsalla. Diversi azjendi jipprovdu vetturi 4WD għall-kiri. Il-karozzi tal-linja għat-turisti jivvjaġġaw madwar il-gżira kuljum f'ħinijiet prestabbiliti u jitilqu mill-Bajja ta' Hervey, mill-Bajja tal-Qawsall u minn Noosa.

Sajd

Hija xi ħaġa popolari li wieħed isuq fil-bajjiet tal-Gżira ta' Fraser.

Waħda mill-ispeċijiet ta' ħut l-iktar komuni li jistadu għaliha s-sajjieda rikreattivi fil-Gżira ta' Fraser u tul il-kosta ta' Queensland hija s-serra tas-snien (Pomatomus saltatrix). Speċijiet oħra ta' ħut mistada tul il-kosta tal-Lvant jinkludu l-Epinephelus itajara, Gnatanodon speciosus u l-Acanthopagrus australis, filwaqt li l-merlangu u l-Hippoglossoides elassodon jippreferu l-ilmijiet iktar kalmi tal-Punent. Bħala lixka jintużaw dud tar-ramel, sangisug u dud ieħor. Is-sajd huwa pprojbit fil-qaliet u fil-lagi bl-ilma ħelu tal-gżira. Kull sena jkun hemm għeluq tal-istaġun tas-sajd bejn l-1 ta' Awwissu u d-29 ta' Settembru fl-ilmijiet tul il-kosta tal-Lvant u fl-ilmijiet sa 400 metru 'l barra mill-kosta fil-kosta tal-Lvant, kif ukoll bejn 400 metru fit-Tramuntana ta' Waddy Point u 400 metru fin-Nofsinhar ta' Ras l-Indjan. L-għeluq tal-istaġun tas-sajd jipprojbixxi l-qbid tal-ħut bil-pinna biss u s-sajjieda rikreattivi jitħallew jaqbdu d-dud għal-lixka f'dan iż-żmien.

Kampeġġ

Il-lanċa tal-Gżira ta' Fraser.

Hemm bosta siti tal-kampeġġ fil-Gżira ta' Fraser b'diversi faċilitajiet u livelli ta' aċċessibbiltà. Is-siti ewlenin huma: il-kampeġġ ta' Dundubara, il-kampeġġ ta' Cathedrals on Fraser, il-kampeġġ ta' Waddy Point, il-kampeġġ tal-Istazzjon Ċentrali, il-kampeġġ tal-Bajja ta' Waddy, il-kampeġġ tal-gruppi ta' Cornwells Break, iż-żona tal-kampeġġ ta' One Tree Rocks, iżda hemm diversi oħra. Biex wieħed jikkampja jeħtieġ permess u anke għall-aċċess bil-vetturi.

Mixi

Hemm diversi possibbiltajiet biex wieħed imur jimxi fil-gżira matul diversi jiem u jissoġġorna hemmhekk. L-iżjed mixja notevoli hija l-Mixja l-Kbira tal-Gżira ta' Fraser li hija twila 90 kilometru. Mixja iqsar pereżempju hi dik li tibda fil-Bajja tal-Għasfur ta' San Martin (fejn tasal il-lanċa) u tibqa' sejra sal-Lag ta' McKenzie, soġġorn ta' lejl hemmhekk, u lura.