Wikipedija

Lima

il-belt kapitali tal-Perù

Lima (/ˈliːmə/ LEE-mə; pronunzja bl-Ispanjol: [ˈlima]), li oriġinarjament ġiet stabbilita bħala Ciudad de Los Reyes (Belt ir-Rejiet) hija l-belt kapitali u l-ikbar belt tal-Perù. Tinsab fil-widien tax-xmajjar Chillón, Rímac u Lurín, fiż-żona tad-deżert tal-parti kostali ċentrali tal-pajjiż, faċċata tal-Oċean Paċifiku. Flimkien mal-belt kostali ta' Callao, tifforma żona urbana kontigwa magħrufa bħala ż-Żona Metropolitana ta' Lima. B'popolazzjoni ta' iktar minn 9.7 miljun ruħ fiż-żona urbana tagħha u ta' iktar minn 11-il miljun fiż-żona metropolitana tagħha, Lima hija waħda mill-ikbar bliet fl-Amerki.[1]

Lima
 Perù
Amministrazzjoni
Stat sovranPerù
Region of PeruDipartiment ta' Lima
Province of PeruProvinċja ta' Lima
Kap tal-Gvern Rafael López Aliaga (mul) Translate
Isem uffiċjali Lima
Ismijiet oriġinali Lima
Kodiċi postali 15001
Ġeografija
Koordinati 12°03′36″S 77°02′15″W / 12.06°S 77.0375°W / -12.06; -77.0375Koordinati: 12°03′36″S 77°02′15″W / 12.06°S 77.0375°W / -12.06; -77.0375
Lima is located in Peru
Lima
Lima
Lima (Peru)
Superfiċjenti 2,672.28 kilometru kwadru
Għoli 154 m
Demografija
Popolazzjoni 9,943,800 abitanti (2022)
Informazzjoni oħra
Fondazzjoni Il-ĠimgħaambUTCIl-Ġimgħa
Kodiċi tat-telefon 51 1
Żona tal-Ħin UTC-5
bliet ġemellati Miami, Akhisar, Cleveland, Pescara, San José, Bordeaux, Beijing, Trujillo, Tegucigalpa, São Paulo, Manila, Buenos Aires, Belt tal-Messiku, Madrid, Austin, Santo Domingo, Brasilia, Kiev, Taipeiu Tbilisi

Isem il-belt oriġina mir-reġjun agrikolu fil-qrib magħruf bħala Limaq fost il-Peruvjani nattivi. Lima saret il-belt kapitali u l-iżjed belt importanti fil-Viċirenju tal-Perù. Wara l-Gwerra Peruvjana tal-Indipendenza, il-belt saret il-kapitali tar-Repubblika tal-Perù (República del Perú). Madwar terz tal-popolazzjoni nazzjonali issa tgħix fiż-żona metropolitana tagħha.

Il-belt ta' Lima titqies bħala ċ-ċentru politiku, kulturali, finanzjarju u kummerċjali tal-Perù. Lima tospita waħda mill-eqdem istituzzjonijiet tal-edukazzjoni terzjarja: l-Università Nazzjonali ta' San Marcos, li ġiet stabbilita fit-12 ta' Mejju 1551, u b'hekk hija l-ewwel università li ġiet stabbilita uffiċjalment u baqgħet tiffunzjona b'mod kontinwu fid-Dinja l-Ġdida. Lima hija wkoll waħda mill-iżjed tletin agglomerazzjoni urbana popolata fid-dinja. Minħabba l-importanza ġeostrateġika tagħha, in-Network tar-Riċerka tal-Globalizzazzjoni u tal-Bliet Dinjin ikkategorizzaha bħala belt "beta". Ġurisdizzjonalment, il-metropoli hija estiża l-iktar fi ħdan il-provinċja ta' Lima u ftit ukoll lejn il-Punent fi ħdan il-provinċja kostituzzjonali ta' Callao, fejn hemm il-port marittimu u l-Ajruport Internazzjonali ta' Jorge Chávez. Iż-żewġ provinċji għandhom awtonomija reġjonali mill-2002.

F'Ottubru 2013, Lima ntgħażlet biex tospita l-Logħob Pan-Amerikan tal-2019; dan il-logħob sar fi stabbilimenti f'Lima u fil-madwar, u kien l-ikbar avveniment sportiv li qatt ġie ospitat mill-pajjiż. Lima ospitat ukoll il-Laqgħat tal-APEC tal-2008 u tal-2016, il-Laqgħat Annwali tal-Fond Monetarju Internazzjonali u l-Grupp tal-Bank Dinji f'Ottubru 2015, il-Konferenza tat-Tibdil fil-Klima tan-Nazzjonijiet Uniti f'Diċembru 2014, u l-Konkors ta' Miss Universe tal-1982.

Storja

immodifika
 
Is-sit arkeoloġiku ta' Pachacamác.

Żmien Pre-Kolumbjan

immodifika

Għalkemm l-istorja tal-belt ta' Lima bdiet bl-istabbiliment tagħha mill-Ispanjoli fl-1535, it-territorju ffurmat mill-widien tax-xmajjar Rímac, Chillón u Lurín kien ġie okkupat minn insedjamenti qabel żmien l-Inka, li kienu raggruppati taħt it-tmexxija ta' Ichma.[2] Il-kultura Maranga u l-kultura ta' Lima kienu dawk li stabbilew u sawru l-identità tat-territorju. F'dak iż-żmien inbnew is-santwarji ta' Lati (attwalment Puruchuco) u ta' Pachacámac (is-santwarju prinċipali tal-pellegrinaġġi fi żmien l-Inka).

Dawn il-kulturi nħakmu mill-Imperu Wari fil-qofol tat-tkabbir imperjali tiegħu. F'dak iż-żmien inbena ċ-ċentru ċerimonjali ta' Cajamarquilla.[3][4] Meta l-importanza tal-Imperu Wari battiet, il-kulturi lokali reġgħu kisbu l-awtonomija, u spikkat il-kultura Chancay. Iktar 'il quddiem, fis-seklu 15, dan it-territorju ġie inkorporat fl-Imperu Inka.[5] Minn dak iż-żmien insibu varjetà kbira ta' huacas fil-belt kollha, u wħud minnhom għadhom qed jiġu investigati.

L-iżjed importanti jew l-iżjed magħrufa fosthom huma dawk ta' Huallamarca, Pucllana u Mateo Salado. Dawn kollha jinsabu fin-nofs tad-distretti ta' Lima bi tkabbir urban kbir ħafna, għaldaqstant huma mdawra b'binjiet kummerċjali u residenzjali. Madankollu, dan ma jtellifx mill-istat perfett ta' konservazzjoni tagħhom. Fil-periferiji tal-belt hemm il-fdalijiet ta' Pachacámac, ċentru reliġjuż importanti li nbena mis-seklu 3 sas-seklu 15 minn diversi ċivilizzazzjonijiet, u li ntuża saħansitra fi żmien il-wasla tal-konkwistaturi Spanjoli.

Stabbiliment ta' Lima

immodifika
 
L-istemma tar-Renju tal-Perù, maħluqa fl-1590 minn Guamán Poma u Martín de Murúa (il-Mużew ta' J. Paul Getty).[6][7]

Fl-1532, l-Ispanjoli u l-alleati indiġeni tagħhom (mill-gruppi etniċi influwenzati mill-Inka) taħt il-kmand ta' Francisco Pizarro ħatfu lill-monarka Atahualpa bħala priġunier fil-belt ta' Cajamarca. Għalkemm tħallas rahan, xorta waħda ġie ġustizzjat għal raġunijiet politiċi u strateġiċi. Wara xi battalji, l-Ispanjoli kkonkwistaw l-imperu tagħhom. Il-Kuruna Spanjola sejħet lil Francisco Pizarro bħala l-gvernatur tal-artijiet li huwa kkonkwista. Pizarro ddeċieda li jistabbilixxi l-belt kapitali fil-wied tax-xmara Rímac, wara li ma rnexxilux jistabbiliha f'Jauja.[8]

Huwa kkunsidra li Lima kienet tinsab f'pożizzjoni strateġika, qrib kosta favorevoli għall-kostruzzjoni ta' port iżda prudentement 'il bogħod sabiex jiġu evitati l-attakki mill-pirati u mis-setgħat barranin, b'artijiet għammiela u bi klima friska idonea. Għalhekk, fit-18 ta' Jannar 1535, Lima ġiet stabbilita bl-isem ta' "Belt tar-Rejiet", f'ġieħ l-epifanija f'territorji li kienu tal-kuraka Taulichusco. Huwa maħsub li dan l-isem ingħata "għall-ħabta tal-istess żmien f'Jannar, meta l-Ispanjoli kienu qed ifittxu post biex jistabbilixxu l-belt il-ġdida, [...] mhux 'il bogħod mis-santwarju ta' Pachacámac, qrib ix-xmara Rímac".

Madankollu, bħalma kien ġara bir-reġjun, li inizjalment kien issejjaħ Kastilja l-Ġdida u mbagħad Perù, il-Belt tar-Rejiet wara ftit saret magħrufa bħala "Lima". Pizarro, bil-kollaborazzjoni ta' Nicolás de Ribera, Diego de Agüero u Francisco Quintero, fassal personalment il-pjazza prinċipali, Plaza Mayor, u l-kumplament tal-pjanta tal-belt, u bena l-Palazz tal-Viċirè (li llum il-ġurnata ġie ttrasformat fil-Palazz tal-Gvern tal-Perù, iżda xorta waħda għadu jissejjaħ Casa de Pizarro) u l-Katidral. L-ewwel ġebla tal-katidral tpoġġiet personalment minn Pizarro nnifsu. F'Awwissu 1536, il-belt kienet qed tiffjorixxi iżda ġiet assedjata mit-truppi tal-monarka Manco Inca Yupanqui, għalkemm l-Ispanjoli u l-alleati indiġeni tagħhom irnexxielhom jirbħulhom.[9]

Fis-snin ta' wara, Lima kisbet prestiġju billi ġiet iddeżinjata bħala l-belt kapitali tal-Viċirenju tal-Perù u s-sede tar-Real Audiencia fl-1543. Peress li l-pożizzjoni tal-belt kostali kienet ikkundizzjonata mill-komunikazzjonijiet faċli li kien hemm ma' Spanja, malajr ġiet stabbilita rabta sfiqa mal-port ta' Callao.[10]

  •  
    Francisco Pizarro u Diego Almagro mpittra fl-1615 mill-pittur Inka Guamán Poma. Il-Librerija Rjali tad-Danimarka.[11]
  •  
    Il-Kaptan Luis de Ávalos de Ayala joqtol lil Manco Inca Yupanqui fil-konkwista ta' Lima, impitter fl-1615 mill-pittur Inka Guamán Poma. Il-Librerija Rjali tad-Danimarka.[12]

Żmien il-Viċirenju

immodifika
 
"Il-Belt tar-Rejiet ta' Lima, il-qorti rjali suprema, il-belt prinċipali tar-renju tal-Indji, ir-residenza tal-Viċirè, u arċiveskovat tal-Knisja", pittura tal-1615 tal-pittur Inka Guamán Poma. Il-Librerija Rjali tad-Danimarka.[13]

Għas-seklu ta' wara, il-belt iffjorixxiet bħala ċ-ċentru ta' network kummerċjali estensiv li integra l-Viċirenju mal-Amerki, mal-Ewropa u mal-Lvant tal-Asja. Iżda l-belt kellha l-perikli tagħha wkoll; terremoti vjolenti qerdu biċċa kbira minnha bejn l-1586 u l-1687, u dan wassal għal attività kbira ta' kostruzzjoni. F'dak iż-żmien tfaċċaw l-akkwedotti, il-bastjuni u s-swar qabel l-għargħar tax-xmajjar, tlesta l-pont fuq ix-xmara Rímac, inbena l-katidral, u nbnew bosta sptarijiet, kunventi u monasteri. Il-belt ġiet artikolata madwar il-kwartieri tagħha. Theddida oħra kienet il-preżenza tal-pirati u tal-kursari fl-Oċean Paċifiku, li wasslet għall-kostruzzjoni tas-Swar ta' Lima bejn l-1684 u l-1687.

It-terremot tal-1687 kien mument ta' żvolta fl-istorja ta' Lima, peress li ħabat mar-reċessjoni kummerċjali minħabba l-kompetizzjoni ekonomika ma' bliet oħra bħal Buenos Aires, l-Arġentina. Bil-ħolqien tal-Viċirenju ta' Granada l-Ġdida fl-1717, id-demarkazzjonijiet politiċi ġew organizzati mill-ġdid, u Lima tilfet biss xi territorji li effettivament diġà kellhom l-awtonomija tagħhom. Fl-1746 terremot qawwi ġarrab ħsarat kbar fil-belt u qered lil Callao; dan ġiegħel sforz enormi ta' rikostruzzjoni mill-Viċirè José Antonio Manso de Velasco.[14]

Fit-tieni nofs tas-seklu 18, l-ideat tal-Illuminazzjoni dwar is-saħħa pubblika u l-kontroll soċjali influwenzaw l-iżvilupp tal-belt. Matul dan il-perjodu, il-belt kapitali Peruvjana ġiet affettwata mir-riformi tal-Borboni u tilfet il-monopolju li kellha fuq il-kummerċ barrani u l-kontroll li kellha fuq ir-reġjun importanti tal-estrazzjoni fin-naħa ta' fuq tal-Perù. Dan dgħajjef l-ekonomija tal-belt u b'hekk l-elit tal-belt kellhom jiddependu fuq il-karigi mogħtija mill-gvern tal-Viċirenju u mill-Knisja, li kkontribwew biex tinżamm rabta iktar sfiqa mal-Kuruna milli mal-kawża tal-indipendenza.

 
Il-Katidral Metropolitan Rinaxximentali ta' Lima, li nbena bejn l-1602 u l-1797.

L-ikbar impatt politiku-ekonomiku li esperjenzat il-belt dak iż-żmien seħħ bil-ħolqien tal-Viċirenju ta' Río de la Plata fl-1776, li biddel ir-rotta u l-orjentazzjonijiet imposti mit-traffiku merkantili ġdid. Fost il-binjiet li nbnew matul dan il-perjodu hemm il-Coliseo de Gallos, l-Arena tal-Ġlied tal-Barrin ta' Acho u ċ-Ċimiterju Ġenerali. L-ewwel tnejn inbnew biex jirregolaw dawk l-attivitajiet popolari, filwaqt li ċ-ċimiterju nbena biex itemm darba għal dejjem il-prattika tad-dfin tal-mejtin fil-knejjes, li tqieset bħala prattika mhux sana mill-awtoritajiet pubbliċi.

  •  
    Veduta ta' Lima u t-Tapada limeña (moda kolonjali tan-nisa) f'pittura tal-1842 ta' d'Orbigny u Benoît. Il-Mużew tal-Amerki, Spanja.[15]
  •  
    Veduta ta' Lima mid-Distrett ta' Rímac, pittura tal-1850 ta' Batta Molinelli.[16]
  •  
    Triq kolonjali tal-Lhud fil-kwartier Lhudi ta' Lima fl-1866, pittura ta' Manuel A. Fuentes u Firmin Didot, Brothers, Sons & Co., il-Librerija tal-Università ta' Chicago.[17]
  •  
    It-toroq kolonjali Calles de la Oca u de Bodegones (Lima) fl-1866, pittura ta' Manuel A. Fuentes u Firmin Didot, Brothers, Sons & Co., il-Librerija tal-Università ta' Chicago.[18]
  •  
    Il-Pont tal-Ġebel, l-eks Daħla tal-Pont u s-Swar ta' Lima fl-1878, pittura ta' El Viajero Ilustrado. Il-Fond l-Antik tal-Università ta' Sivilja.[19]

Indipendenza

immodifika
 
José de San Martín waqt id-Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Perù fil-Plaza Mayor de Lima, fit-28 ta' Lulju 1821.

Spedizzjoni ta' ġellieda Arġentini u Ċileni f'daqqa għall-indipendenza, immexxija mill-Ġeneral Don José de San Martín, żbarkat fin-Nofsinhar ta' Lima fl-1820, iżda ma attakatx il-belt. Meta sab ruħu quddiem imblokk navali u azzjoni ta' gwerrilja fuq l-art, il-Viċirè José de la Serna ġie mġiegħel jaħrab mill-belt f'Lulju 1821 sabiex isalva l-armata Rjali. Minħabba l-biża' ta' rewwixta popolari u n-nuqqas ta' mezzi biex jimponi l-ordni, il-Kunsill tal-Belt stieden lil San Martín jidħol fil-belt, u ffirma Dikjarazzjoni tal-Indipendenza fuq talba tiegħu.[20]

Wara li l-Ġeneral San Martín ipproklama l-indipendenza tal-Perù fl-1821, Lima saret il-belt kapitali tar-Repubblika l-Ġdida tal-Perù. Għaldaqstant, saret ukoll is-sede tal-gvern tal-liberatur kif ukoll is-sede tal-ewwel Kungress Kostitwenti li kellu l-pajjiż. Il-gwerra damet għal iktar minn sentejn, li matulhom il-belt għaddiet minn mexxej għal ieħor diversi drabi u ġarrbet abbużi miż-żewġ naħat. Meta l-gwerra ġiet deċiża fil-Battalja ta' Ayacucho tad-9 ta' Diċembru 1824, Lima kienet ftaqret b'mod konsiderevoli.[21]

Żmien Repubblikan

immodifika
 
Il-Palazz tal-Ġustizzja, Lima.

Wara l-Gwerra tal-Indipendenza, Lima saret il-belt kapitali tar-Repubblika tal-Perù, iżda l-istaġnar ekonomiku u d-diżordni politiku tal-pajjiż ipparalizza l-iżvilupp urban tagħha. Din is-sitwazzjoni ġiet inversa fis-snin 50 tas-seklu 19, meta żdied l-introjtu pubbliku u privat li rriżulta mill-esportazzjoni tal-ħmieġ tal-għasafar ippermetta t-tkabbir rapidu tal-belt. Fl-għoxrin sena ta' wara, l-Istat iffinanzja l-kostruzzjoni ta' binjiet pubbliċi kbar biex jissostitwixxu l-istabbilimenti l-antiki tal-Viċirenju, fosthom is-Suq Ċentrali, il-Biċċerija Ġenerali, l-Isptar tal-Mard Mentali, il-Ħabs u l-Isptar ta' Dos de Mayo. Sar titjib ukoll fil-kollegamenti; fl-1850 tlestiet linja ferrovjarja bejn Lima u Callao u fl-1870 ġie inawgurat pont tal-ħadid fuq ix-xmara Rímac River, bl-isem ta' Puente Balta. Fl-1872 is-swar tal-belt twaqqgħu fid-dawl tat-tkabbir urban mistenni fil-futur. Madankollu, dan il-perjodu ta' tkabbir ekonomiku wessa' wkoll id-divarju bejn is-sinjuri u l-foqra, u b'hekk wassal għal bosta rvelli soċjali.

Matul il-Gwerra tal-Paċifiku (1879-1883), l-armata Ċilena okkupat il-belt ta' Lima wara li rebħet kontra t-truppi u r-riżervi Peruvjani fil-Battalji ta' San Juan u ta' Miraflores. Il-belt batiet taħt l-invażuri, li serqu r-rikkezzi mill-mużewijiet, mil-libreriji pubbliċi u mill-istituzzjonijiet edukattivi. Fl-istess ħin, seħħew attakki vjolenti fuq xi ċittadini sinjuri u l-kolonja Asjatika, u nsterqu l-proprjetajiet u n-negozji tagħhom.

Seklu 20

immodifika
 
Il-Muniċipju ta' Lima.

Fil-bidu tas-seklu 20, bdiet il-kostruzzjoni tat-toroq li mbagħad servew bħala qafas għall-iżvilupp tal-belt. It-toroq kienu Paseo de la República, Leguía (illum imsejħa Arequipa), Brasil u Salaverry li kienu jagħtu lejn in-Nofsinhar, u Venezuela u Colonial li kienu jagħtu lejn il-Punent sal-port ta' Callao.[22][23]

Fis-snin 30 tas-seklu 20 bdew kostruzzjonijiet kbar, fosthom l-immudellar mill-ġdid tal-Palazz tal-Gvern tal-Perù u l-Palazz Muniċipali. Dawn il-kostruzzjonijiet laħqu il-qofol tagħhom fis-snin 50 tas-seklu 20, matul il-gvern ta' Manuel A. Odría, meta nbnew il-binjiet maestużi tal-Ministeru għall-Ekonomija u tal-Ministeru għall-Edukazzjoni (il-Binja ta' Javier Alzamora Valdez, attwalment is-sede tal-Qorti Superjuri tal-Ġustizzja ta' Lima), tal-Ministeru għas-Saħħa, tal-Ministeru tal-Impjieg u tal-Isptarijiet tal-Assigurazzjoni tal-Ħaddiema u tal-Impjegati, kif ukoll l-Istadium Nazzjonali u diversi unitajiet kbar tal-akkomodazzjoni.[24][25]

F'dawk is-snin ukoll beda fenomenu li biddel il-konfigurazzjoni tal-belt, jiġifieri l-immigrazzjoni tal-massa tal-abitanti min-naħa ta' ġewwa tal-pajjiż, u dan ipproduċa t-tkabbir esponenzjali tal-popolazzjoni tal-belt kapitali u b'konsegwenza ta' dan, it-tkabbir urban. Il-popolazzjonijiet il-ġodda bdew jinsedjaw l-artijiet qrib iċ-ċentru tal-belt li kienet tintuża bħala żona agrikola. B'hekk ġew popolati d-distretti attwali ta' Lince, La Victoria fin-Nofsinhar; Breña u Pueblo Libre fil-Punent; El Agustino, Ate u San Juan de Lurigancho fil-Lvant, u San Martín de Porres u Comas fit-Tramuntana.[26]

 
Il-Pueblos jóvenes fil-periferiji ta' Lima fl-2015. Illum il-ġurnata ħafna minnhom ġew ikkonsolidati.

Bħala punt emblematiku ta' dan it-tkabbir, fl-1973 inħolqot il-komunità awtoġestita ta' Villa El Salvador (id-distrett attwali ta' Villa El Salvador), li tinsab 30 km fin-Nofsinhar taċ-ċentru tal-belt, li attwalment hija integrata fiż-żona metropolitana.[27] Fis-snin 80 tas-seklu 20, il-vjolenza tat-terroriżmu żdiedet mat-tkabbir diżordinat tal-belt, u flimkien mal-insedjaturi tal-artijiet żdiedu wkoll il-persuni spustjati internament. Fis-snin 40 tas-seklu 20, Lima għaddiet minn perjodu ta' tkabbir rapidu xprunat mill-migrazzjoni mir-reġjun tal-muntanji Andes, peress li n-nies miż-żoni rurali bdew ifittxu opportunitajiet ta' xogħol u ta' edukazzjoni. Il-popolazzjoni, li kien stmat li kienet tlaħħaq is-600,000 ruħ fl-1940, laħqet il-1.9 miljun ruħ sal-1960 u l-4.8 miljun ruħ sal-1980. Fil-bidu ta' dan il-perjodu, iż-żona urbana kienet ikkonfinata f'żona triangolari madwar iċ-ċentru storiku tal-belt, Callao u Chorrillos; fid-deċennji ta' wara l-insedjamenti nfirxu lejn it-Tramuntana, lil hinn mix-xmara Rímac, lejn il-Lvant, tul l-Awtostrada Ċentrali, u lejn in-Nofsinhar.[28] Il-migranti l-ġodda, li għall-ewwel kienu kkonfinati f'abitazzjonijiet żdingati fiċ-ċentru ta' Lima, xprunaw dan it-tkabbir permezz ta' invażjonijiet tal-art fuq skala kbira, li evolvew f'irħula żdingati magħrufa bħala pueblos jóvenes.[29]

Sit ta' Wirt Dinji

immodifika
 
Veduta panoramika tal-Plaza Mayor, il-pjazza prinċipali fil-qalba tal-belt ta' Lima.

Iċ-Ċentru Storiku ta' Lima ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1988.[30]

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".[30]

Ġemellaġġ

immodifika

Lima hija ġemellata ma':

Referenzi

immodifika
  1. ^ "Instituto Nacional de Estadistica e Informatica". web.archive.org. 2022-04-08. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2022-04-08. Miġbur 2023-04-07.
  2. ^ Conlee, Christina; Dulanto, Jalh; Mackay, Carol; Stanish, Charles (2004). "Late Prehispanic sociopolitical complexity". In Silverman, Helaine (ed.). Andean archaeology. Malden: Blackwell. p. 218. ISBN 0-631-23400-4.
  3. ^ "Cajamarquilla Archaeological Site". World Monuments Fund (bl-Ingliż). Miġbur 2023-04-07.
  4. ^ James Higgins (2005). Lima: A Cultural History. Oxford: Oxford University Press. pp. 22, 45. ISBN 0195178904.
  5. ^ Alberto Colán Falcón. Identidad - Cultura Chancay. p. 1.
  6. ^ "Coat of Arms of the Kingdom of Peru (The J. Paul Getty Museum Collection)". The J. Paul Getty Museum Collection (bl-Ingliż). Miġbur 2023-04-07.
  7. ^ Juan Carlos Garavaglia; Jacques Poloni-Simard; Gilles Rivière (2014). Au miroir de l´Anthropoligie Historique. Rennes: Presses Universitaires de Rennes. ISBN 9782753528062.
  8. ^ "Historia de la fundacion de Lima". sisbib.unmsm.edu.pe. Miġbur 2023-04-07.
  9. ^ Ralph Francis Bennett - Center for Renaissance and Baroque Studies (1986). Settlements in the Americas: Cross-cultural Perspectives. University of Delaware Press. p. 35. ISBN 0874134110.
  10. ^ Tolla, Enrique Bonilla di (2009). Lima and El Callao - An Architectural and Landscape Guide. Regional Government of Andalusia. Lima, Seville. ISBN 978-84-7595-215-4.
  11. ^ Guamán Poma (1615). Nueva corónica y buen gobierno. Royal Library, Denmark website. p. 17.
  12. ^ Guamán Poma (1615). Nueva corónica y buen gobierno. Royal Library, Denmark website. p. 157.
  13. ^ Guamán Poma (1615). Nueva corónica y buen gobierno. Royal Library, Denmark website. p. 362.
  14. ^ Charles Walker (2003). "The Upper Classes and Their Upper Stories: Architecture and the Aftermath of the Lima Earthquake of 1746". Hispanic American Historical Review. Hispanic American Historical Review - Duke University Press. 83 (1): 53–55.
  15. ^ Viaje pintoresco a las dos Américas, Asia y África. Viaje pintoresco alrededor del mundo, a las dos Américas, Asia y Africa,4-6. Barcelona: Imprenta y libreria de Juan Oliveres. 1842.
  16. ^ "La flora de Lima: introducción | Blog de Juan Luis Orrego Penagos" (bl-Ispanjol). Miġbur 2023-04-07.
  17. ^ Fuentes, Manuel Atanasio (1866). Lima: Or, Sketches of the Capital of Peru, Historical, Statistical, Administrative, Commercial and Moral (bl-Ingliż). Firmin Didot, Brothers, Sons & Company. Ċitazzjoni għandu parametr mhux magħruf u vojt: |iktar= (għajnuna)
  18. ^ Fuentes, Manuel Atanasio (1866). Lima: Or, Sketches of the Capital of Peru, Historical, Statistical, Administrative, Commercial and Moral (bl-Ingliż). Firmin Didot, Brothers, Sons & Company. Ċitazzjoni għandu parametr mhux magħruf u vojt: |iktar= (għajnuna)
  19. ^ "Fondo Antiguo de la Biblioteca de la Universidad de Sevilla". Flickr (bl-Ingliż). Miġbur 2023-04-07.
  20. ^ "Reseña histórica del Congreso de la República del Perú". www.congreso.gob.pe. Miġbur 2023-04-07.
  21. ^ Jorge Basadre (1929). La iniciación de la república: contribución al estudio de la evolución política y social del Perú. Vol. 2. Universidad Nacional de San Marcos. p. 31. ISBN 9972461963.
  22. ^ Kathya Araujo (2009). Dignos de su arte: sujeto y lazo social en el Perú de las primeras décadas del siglo XX. Santiago de Chile: Iberoamericana Editorial. p. 48. ISBN 978-8484893875.
  23. ^ Ascensión Martínez Riaza (2006). "A pesar del gobierno": españoles en el Perú, 1879-1939. Editorial CSIC. p. 139. ISBN 8400084497.
  24. ^ Jorge Rojas (1996). Las políticas comerciales y cambiarias en el Perú, 1960-1995. Fondo Editorial PUCP. p. 55. ISBN 9972420604.
  25. ^ "Historia del Ministerio de Educación". www.gob.pe (bl-Ispanjol). Miġbur 2023-04-07.
  26. ^ "Expos18". www4.congreso.gob.pe. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2023-04-07. Miġbur 2023-04-07.
  27. ^ "Portal de la Municipalidad de Villa El Salvador". web.archive.org. 2012-07-12. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2012-07-12. Miġbur 2023-04-07.
  28. ^ Dietz, Henry A. (1980). Poverty and Problem-Solving Under Military Rule: The Urban Poor in Lima, Peru. University of Texas Press. ISBN 978-0-292-76460-6. p. 35.
  29. ^ Dietz, Henry A. (1980). Poverty and Problem-Solving Under Military Rule: The Urban Poor in Lima, Peru. University of Texas Press. ISBN 978-0-292-76460-6. p. 36.
  30. ^ a b Centre, UNESCO World Heritage. "Historic Centre of Lima". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-04-07.
  31. ^ "Ciudades hermanas: Costumbres similares, por Inés Yabar - Mundo" (bl-Ispanjol). 2018-01-14. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2022-04-08. Miġbur 2023-04-07.
  32. ^ "Sister and Friendship Cities Program | AustinTexas.gov". www.austintexas.gov. Miġbur 2023-04-07.
  33. ^ "Convenios Internacionales | Buenos Aires Ciudad - Gobierno de la Ciudad Autónoma de Buenos Aires". buenosaires.gob.ar. Miġbur 2023-04-07.
  34. ^ "Cleveland's Sister Cities | City of Cleveland". www.clevelandohio.gov. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2023-03-29. Miġbur 2023-04-07.
  35. ^ tatligezgin. "Lima Gezilecek Yerler | Bir Kadın Gezginin Maceraları" (bit-Tork). Miġbur 2023-04-07.
  36. ^ "Acción Internacional y Ciudadanía Global - Agreements with cities - Ayuntamiento de Madrid". www.madrid.es (bl-Ispanjol). Arkivjat minn l-oriġinal fl-2020-06-10. Miġbur 2023-04-07.
  37. ^ "Rendición de Cuentas 2015–2016. santaana.go.cr (bl-Ispanjol). Heredia" (PDF). Arkivjat minn l-oriġinal (PDF) fl-2022-01-20. Miġbur 2023-04-07.
  38. ^ "市级友好城市_上海市人民政府外事办公室". web.archive.org. 2020-09-19. Arkivjat mill-oriġinal fl-2020-09-19. Miġbur 2023-04-07.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  39. ^ Gecan, Alex N. (2015-10-07). "Stamford gains another sister city, this time Rose, Italy". StamfordAdvocate (bl-Ingliż). Miġbur 2023-04-07.
  40. ^ Government, Secretiat of Taipei City (2020-03-18). "Taipei's Sister Cities". Secretiat of Taipei City Government . Miġbur 2023-04-07.Manutenzjoni CS1: lingwa mhix magħrufa (link)
Miksub minn "https://mt.wikipedia.org/w/index.php?title=Lima&oldid=315408"