Arequipa
Arequipa (pronunzja bl-Ispanjol: [aɾeˈkipa]; bl-Aymara u bil-Quechua: Ariqipa) hija belt fil-Perù u l-belt kapitali tal-provinċja u tad-dipartiment ta' Arequipa. Hija s-sede tal-Qorti Kostituzzjonali tal-Perù u spiss tiġi mlaqqma l-"belt kapitali ġuridika tal-Perù".[1] Arequipa hija t-tieni l-iżjed belt popolata fil-Perù, wara Lima, b'popolazzjoni urbana ta' 1,008,290 abitant skont iċ-ċensiment nazzjonali tal-2017.
| Arequipa | |||
|---|---|---|---|
 Perù | |||
 | |||
| |||
| Amministrazzjoni | |||
| Region of Peru | Arequipa | ||
| Province of Peru | Provinċja ta' Arequipa | ||
| Kap tal-Gvern |
Omar Candia Aguilar (en)  | ||
| Isem uffiċjali | Ariqipa | ||
| Ismijiet oriġinali | Ariqipa | ||
| Kodiċi postali |
04 | ||
| Ġeografija | |||
| Koordinati | 16°23′56″S 71°32′13″W / 16.398764°S 71.536883°WKoordinati: 16°23′56″S 71°32′13″W / 16.398764°S 71.536883°W | ||
  Arequipa Arequipa (Peru) | |||
 | |||
| Superfiċjenti | 650±1 kilometru kwadru | ||
| Għoli | 2,335 m | ||
| Demografija | |||
| Popolazzjoni | 1,008,290 abitanti (2017) | ||
| Informazzjoni oħra | |||
| Fondazzjoni | Il-ĦamisambUTCIl-Ħamis | ||
| Kodiċi tat-telefon |
054 | ||
| Żona tal-Ħin | UTC-5 | ||
| bliet ġemellati | Firenze, Guangzhou, Biella, Vancouver, Zibo, Corrientes, Arica, Iquique, São Paulo, Ponta Grossa, Lins, El Tocuyo, Moyobamba, Londra, Belt tal-Messiku, Guadalajara, Charlotte, La Paz, Oaxaca de Juárezu Monterrey | ||
| muniarequipa.gob.pe | |||
Iż-żona metropolitana tagħha fiha wieħed u għoxrin distrett, inkluż iż-żona ċentrali fundamentali, li hija s-sede tal-gvern tal-belt. Il-belt kellha PDG nominali ta' US$9,445 miljun, ekwivalenti għal US$10,277 per capita (US$18,610 per capita PPP) fl-2015, u b'hekk il-belt kellha it-tieni l-ogħla attività ekonomika fil-Perù.[2]
Arequipa hija ċentru industrijali u kummerċjali importanti wkoll tal-Perù[3], u titqies bħala t-tieni belt industrijali tal-pajjiż. Fi ħdan l-attività industrijali tagħha hemm il-prodotti manifatturati u l-produzzjoni tat-tessuti u tas-suf tal-kamelidi. Il-belt għandha rabtiet kummerċjali mill-qrib maċ-Ċilì, mal-Bolivja, u mal-Brażil u mal-bliet ikkollegati permezz tal-linja ferrovjarja tan-Nofsinhar, kif ukoll mal-port ta' Matarani.[4]
Il-belt ġiet stabbilita fil-15 ta' Awwissu 1540 bl-isem ta' "Villa Sabiħa tat-Tlugħ is-Sema tal-Madonna" għan-nom tal-Markiż Francisco Pizarro. Fit-22 ta' Settembru 1541, il-monarka Carlos V ordna li tibda tissejjaħ il-"Belt ta' Arequipa". Matul il-perjodu tal-viċirè, il-belt kisbet importanza minħabba r-rwol straordinarju li kellha fl-ekonomija, u kienet ikkaratterizzata mill-fidelismo lejn il-Kuruna Spanjola[5], li wassal biex Arequipa tingħata ġieħ b'titli bħal "Nobbli Ħafna u Leali Ħafna".[6] Fl-istorja Repubblikana tal-Perù, fil-belt seħħew irvelli popolari, ċivili u demokratiċi.[7] Il-belt kienet ukoll in-nieqa ta' figuri intellettwali, politiċi u reliġjużi notevoli. Fl-era Repubblikana, Arequipa ngħatat it-titlu ta' "Belt erojka tal-poplu ħieles ta' Arequipa".[8]
Iċ-ċentru storiku huwa estiż fuq erja ta' 332 ettaru[9] u tniżżel bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.[10] Il-wirt storiku u monumentali tagħha, flimkien mal-ispazji xeniċi u kulturali diversi tagħha, jagħmluha belt turistika importanti għat-turiżmu nazzjonali u internazzjonali. Fiċ-ċentru storiku tal-belt tispikka l-arkitettura reliġjuża tal-perjodu tal-viċirè u Repubblikan, b'karatteristiċi Spanjoli u awtoktoni[11], li kkostitwew l-iskola stilistika msejħa "l-Iskola Arequipeña"[12], li kellha influwenza li waslet saħansitra f'Potosí, il-Bolivja.[13][14]
Etimoloġija immodifika
Tradizzjoni lokali ssemmi li Sapa Inca Mayta Cápac irċeva petizzjoni mis-sudditi tiegħu biex iżur il-wied tax-xmara Chili. Huma staqsewh għall-permess biex joqogħdu fir-reġjun peress li baqgħu msaħħrin bis-sbuħija tal-pajsaġġ u bil-klima miti. Inca wieġeb "Ari qhipay" (bil-Quechua: "Iva, tistgħu tibqgħu").[15] Madankollu, ġrajja simili ssostni li meta waslu l-ewwel Ewropej fil-wied, huma ppuntaw lejn l-art u staqsew għall-isem. Il-kap lokali, peress li ma kienx fehem il-mistoqsija, assuma li kienu qed jistaqsuh għall-permess biex joqogħdu bilqiegħda u qalilhom iva, li nstemgħet bħal "Arequipa".
Il-kronisti Blas Valera u Inca Garcilaso de la Vega ssuġġerew li isem il-belt oriġina mill-frażi antika bl-Aymara, "ari qquepan", li suppost tfisser "ħoss ta' trumbetta", b'referenza għall-ħoss prodott meta wieħed jonfoħ f'qoxra tal-baħar vojta qisha bronja.[16]
Oriġini possibbli oħra ta' isem il-belt ġejja mill-frażi bl-Aymara "qhipaya ari" jew "Ari qipa" (minn "ari": ippuntat; u "qhipaya": wara), jiġifieri "wara l-quċċata ppuntata", b'referenza għall-vulkan Misti fil-qrib.[17]
Storja immodifika
.jpg)
L-abitanti bikrin ta' Arequipa moderna kienu nomadi li kienu jserrħu fuq is-sajd kif ukoll fuq il-kaċċa bħala grupp għall-għajxien tagħhom. Iktar 'il quddiem, kulturi ta' qabel l-Inka ddomestikaw il-llamas u ma baqgħux nomadi bis-saħħa tal-agrikoltura. Fuq iż-żewġ naħat tal-wied tax-xmara Chili nbnew għelieqi mtarrġa għall-irrigazzjoni tal-għelejjel. It-tribujiet Yarabaya u Chimbe insedjaw il-post attwali tal-belt, u flimkien mat-tribujiet Cabana u Collagua żviluppaw ekonomija agrarja fil-wied.[18]
Meta wasal Inca Mayta Cápac fil-wied tax-xmara Chili, huwa ma bniex il-bliet. Minflok, permezz tal-politika tal-mitma, huwa ġiegħel l-insedjament mill-ġdid tas-sudditi tiegħu biex isaħħaħ il-kontroll tat-territorji eżistenti, iwettaq dmirijiet ta' intelligence, u jsaħħaħ iż-żoni fil-fruntiera sabiex ikollu kontroll fuq il-villaġġi li kien għadu ma ħakimx.[19] Verżjoni Spanjola tal-avvenimenti[20], spjegata fid-dettall mill-kronista Garcilaso de la Vega, li ġiet deskritta bħala mhux preċiża storikament, tissuġġerixxi li għall-ħabta tal-1170, Huayna Capac waqaf fil-wied tax-xmara Chili flimkien mal-armata tiegħu, u sejjaħ iż-żona Ari qepay li tfisser "Ejja nibqgħu hawn". Imbagħad l-artijiet tqassmu fost it-3,000 familja li stabbilew komunitajiet bħal Yanahuara, Cayma, Tiabaya, Socabaya u Characato, li kollha kemm huma għadhom distretti f'Arequipa.[21] Wara l-konkwista taċ-Ċilì, l-Inka insedjaw mill-ġdid parti mill-popolazzjoni eluf ta' kilometri 'l bogħod fil-Wied ta' Aconcagua.[22]
Fil-15 ta' Awwissu 1540, il-logutenent Spanjol Garcí Manuel de Carbajal sejjaħ ir-raggruppament ta' villaġġi tal-Amerikani Indiġeni fiż-żona bħala "Villa de la Asunción de Nuestra Señora del Valle Hermoso de Arequipa".[23] Meta ġiet stabbilita, Arequipa diġà kellha kunsill tal-belt peress li Carbajal ukoll kien mexxa sforzi ta' rilokazzjoni għal belt kostali eżistenti msejħa Villa Hermosa de Camana. L-isem tqassar għal Villa Hermosa de Arequipa.[24] Karlu V tal-Ġermanja u Karlu I ta' Spanja lir-raħal tawh status ta' "belt" permezz tad-Digriet Irjali tat-22 ta' Settembru 1541.[25] L-isforzi ta' rilokazzjoni tmexxew minn Garcí Manuel de Carbajal, li ntgħażel bħala l-awtorità politika għall-istabbiliment tar-raħal il-ġdid.[26] Fost l-ewwel xogħlijiet pubbliċi li twettqu fil-belt kien hemm il-Knisja prinċipali, il-Muniċipju, il-pont fuq ix-xmara Chili u l-monasteru tal-Madonna tal-Grazzja.[27]
Mill-istabbiliment ta' Arequipa taħt l-Ispanjoli, il-biċċa l-kbira tal-popolazzjoni li kienet Spanjola kellha lealtà kbira lejn il-Kuruna Spanjola, li huwa fenomenu magħruf bħala fidelismo. Fost il-proponenti l-iktar notevoli tiegħu kien hemm Francisco de Paula Quiroz, Mariano de Rivero, Nicolás Fernández u José Miguel de Lastarria. Fl-1805, il-Monarkija Spanjola tat it-titlu ta' "Leali" lill-belt permezz ta' Karta Rjali. Minħabba d-distanza tagħha minn bliet Peruvjani oħra, Arequipa ma ġietx influwenzata għalkollox mill-movimenti tal-ħelsien. Fl-1814, it-truppi favur l-indipendenza ta' Mateo Pumacahua okkupaw lil Arequipa għal żmien qasir biss. Il-belt baqgħet taħt il-kontroll Spanjol sal-Battalja ta' Ayacucho (1824), minħabba t-taqbid għall-poter politiku lokali.[28]
Il-pożizzjoni strateġika ta' Arequipa fis-salib it-toroq tar-rotta kummerċjali kolonjali tal-fidda u tar-rotta kummerċjali tas-suf ta' wara l-indipendenza ppermettiet lill-belt issir ċentru amministratti, kummerċjali u industrijali emerġenti. Fid-deċennju wara d-dikjarazzjoni tal-indipendenza tal-Perù minn Spanja fl-1821, is-soċjetà f'Arequipa u fil-Perù inġenerali kienet fi żmien ta' tranżizzjoni. Għaldaqstant, Arequipa mhux biss saret il-post tat-twelid ta' figuri politiċi notevoli iżda anke s-sit ta' movimenti politiċi ewlenin li għenu biex tiġi difiża l-istabbiltà ġuridika u ekonomika tal-belt; u b'hekk Arequipa ġiet elevata għal status inferjuri biss għall-belt rivali tagħha, il-belt kapitali ta' Lima.[29]
Fit-13 ta' Jannar 1835, il-President Luis José de Orbegoso ttrasferixxa l-gvern minn Lima għal Arequipa permezz ta' digriet Presidenzjali. Sadanittant, f'Lima, il-Ġeneral Felipe Santiago Salaverry sejjaħ lilu nnifsu Kap Suprem tar-Repubblika, peress li skontu l-pajjiż ma kellux mexxej ladarba Orbegoso ma kienx fil-belt kapitali. Orbegoso mbagħad kiseb l-appoġġ tal-President Bolivjan Andrés de Santa Cruz kontra Salaverry. Fl-4 ta' Frar 1836, l-Armata tar-Riunifikazzjoni ta' Salaverry rebħet battalja f'Uchumayo. Madankollu, tlett ijiem wara f'Socabaya, Salaverry arrenda kontra Santa Cruz u fit-18 ta' Frar 1836, Salaverry u d-disa' uffiċjali tiegħu nqatlu b'tir kull wieħed fil-pjazza prinċipali tal-belt.[30]
Wara li esprimew ir-rifjut tagħhom għall-Konfederazzjoni Peruvjana-Bolivjana, il-gvern Ċilen bagħat spedizzjoni militari li waslet f'Arequipa fit-12 ta' Ottubru 1837. Sabiex jiġi evitat kunflitt militari, saru negozjati li wasslu għall-iffirmar ta' trattat ta' paċi f'Paucarpata, raħal żgħir qrib Arequipa, fis-17 ta' Novembru 1837. Fis-snin ta' wara, fil-belt kien hemm rewwixti u kolpi militari suċċessivi, li temmew bir-rebħa tal-forzi mmexxija minn Miguel de San Román kontra l-armata ta' Manuel Ignacio de Vivanco fil-Battalja ta' Paucarpata tad-29 ta' Ġunju 1857. Għall-ħabta ta' dak iż-żmien, Arequipa kisbet prominenza bħala ċentru kummerċjali u tan-negozju, b'enfasi fuq il-prodotti agrikoli u l-produzzjoni tas-suf, xi kultant permezz tal-isfruttament tar-raħħala.[31]
Fil-31 ta' Awwissu 1882, wara l-okkupazzjoni ta' Lima matul il-Gwerra tal-Paċifiku, il-President Lizardo Montero Flores wasal f'Arequipa u ddikjara li kienet il-belt kapitali tal-Perù. Fit-22 ta' April 1883, Montero stabbilixxa Kungress Nazzjonali fil-Kulleġġ tal-Indipendenza, u seta' jiddependi fuq l-appoġġ militari minn armata lokali u fuq l-appoġġ finanzjarju importanti mill-kwoti u mit-taxxi mill-elit ekonomiku u mid-distretti agrikoli tan-Nofsinhar. Madankollu, fil-25 ta' Ottubru 1883, rewwixta popolari waqqgħet il-gvern tal-President Montero, li rnexxielu jaħrab lejn La Paz. Erbat ijiem wara, bl-appoġġ mill-awtoritajiet tal-belt, it-truppi Ċileni okkupaw lil Arequipa sa Awwissu 1884.[32]
L-Era Repubblikana wasslet ħafna titjib fl-infrastruttura u fl-ekonomija tal-belt. Il-Linja Ferrovjarja tan-Nofsinhar li nbniet minn Henry Meiggs ikkollegat lil Arequipa mal-belt portwali ta' Mollendo fl-1871 u ma' Cuzco u ma' Juliaca fl-1876.[33] Fl-1908, l-ewwel sistema telegrafika fir-reġjun ta' Arequipa kkollegat lil Mollendo, Arequipa u Vitor. Fl-1914, il-belt bniet l-ewwel sistema tal-provvista tal-ilma tax-xorb kif ukoll akkwedott. Fl-1940 infetaħ l-ewwel ajruport internazzjonali tal-belt, l-Ajruport Alfredo Rodriguez Ballon.
Fis-sena 2000, iċ-ċentru storiku ta' Arequipa tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.[10] Madankollu, fit-23 ta' Ġunju 2001, terremot ta' 8.4 fuq l-iskala Richter ikkawża ħsarat estensivi lil bosta binjiet storiċi.[34]
Simboli tal-belt immodifika
Fit-22 ta' Diċembru 1540, ir-Re Karlu I ta' Spanja eleva lil Arequipa għall-istatus ta' belt permezz ta' digriet irjali, u taha stemma li fiha annimal mitiku jġorr pavaljun bil-kitba Karlos V jew Del Rey fuqu.
L-istoriċi ma jaqblux dwar l-oriġini tal-bandiera ħamra tal-belt. Sal-1940, diversi storiċi, l-iktar Francisco Mostajo u Victor M. Barriga, ikkonfermaw l-oriġini rjali tal-kulur ħamrani tal-bandiera, kuntrarjament għall-bandiera blu li skont l-ipoteżi tal-istoriku Victor Benavente kienet l-oriġinali. Dan il-kulur jaqbel mal-kulur li jużaw l-organizzazzjonijiet sportivi lokali.[35] Fit-2 ta' Settembru 1940, Francisco Mostajo bagħat ittra lis-Sindku tal-Belt biex jispjega l-fehmiet tiegħu rigward il-kulur tal-Bandiera ta' Arequipa, u bbaża d-dikjarazzjonijiet tiegħu fuq l-Att tal-Ġurament tar-Re Karlu III tal-11 ta' Awwissu 1788. Fit-23 ta' Settembru tal-istess sena, il-patri Victor M. Barriga ppubblika wkoll dokument importanti fil-gazzetta Kattolika El Deber li fiha deskrizzjoni tal-bandiera rjali ta' Arequipa skont l-Att tat-3 ta' Settembru 1789.[36]
L-innu tal-belt huwa l-Innu tar-Raba' Ċentenarju. Il-lirika u l-mużika kkomponewhom Emilio Pardo Valle u Aurelio Diaz Espinoza, li rebħu kompetizzjoni fl-1939 li kienet ġiet organizzata mill-kunsill tal-belt biex jiġi ddedikat innu ġdid. Minn dak iż-żmien 'l hawn, l-innu jiġi kantat fl-avvenimenti ċiviċi importanti kollha tal-belt.
Sit ta' Wirt Dinji immodifika
Iċ-Ċentru Storiku u l-Belt ta' Arequipa ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fis-sena 2000.[10]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".[10]
Ġeografija immodifika
Pożizzjoni immodifika
Il-belt tinsab f'elevazzjoni medja ta' 2,328 metru (7,638 pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar; l-iżjed parti baxxa tal-belt tinsab 2,041 metru (6,696 pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar fiż-żona msejħa Huayco Uchumayo, filwaqt li l-ogħla parti tal-belt tinsab 2,810 metri (9,220 pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar.
Il-parti ċentrali tal-belt hija maqsuma mix-xmara Chili mit-Tramuntana għan-Nofsinhar; lejn it-Tramuntana u l-Grigal ta' Arequipa hemm il-muntanji tal-Andes, filwaqt li lejn in-Nofsinhar u l-Punent hemm l-għoljiet ta' qabel il-muntanji tal-Andes. Il-wied ta' Arequipa jikkollega b'mod strateġiku r-reġjuni kostali u muntanjużi tan-Nofsinhar tal-Perù.[37]
Sensiela ta' koni vulkaniċi jiddominaw il-pajsaġġ tal-belt: il-vulkan Misti u l-gruppi vulkaniċi estinti ta' Pichu Pichu u Chachani. Ix-xaqlibiet tal-Punent tal-muntanji tal-Andes fihom saffi ħoxnin u estensivi ta' lava vulkanika.[38]
Klima immodifika
Il-klima tal-belt inġenerali tkun niexfa fix-xitwa, fil-ħarifa u fir-rebbiegħa minħabba l-umdità atmosferika baxxa u livell ta' preċipitazzjoni li jikkorrispondi għal wieħed ta' klima ta' deżert (BWk, skont il-klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen). Bħala medja, Arequipa jkollha 300 jum ta' xemx fis-sena. Tipikament, it-temperaturi la jaqbżu l-25 °C (77 °F) u lanqas ma jinżlu taħt il-5 °C (41 °F). L-istaġun tax-xita jdum minn Diċembru sa Marzu u huwa kkaratterizzat mill-preżenza tas-sħab waranofsinhar u ftit xita. Fix-xitwa (Ġunju u Lulju), it-temperatura tinżel għal medja ta' 6 °C (43 °F).[39]
L-umdità relattiva medja tkun 46 %, b'umdità għolja medja ta' 70 % fl-istaġun tas-sajf u b'umdità baxxa medja ta' 27 % matul il-ħarifa, ix-xitwa u r-rebbiegħa, skont id-data mill-istazzjon meteoroloġiku tal-Isptar ta' Goyeneche.
It-topografija muntanjuża madwar il-wied tax-xmara Chili taffettwa l-inħawi bi pressjoni baxxa u l-irjieħ lokali. Dawn l-irjieħ jinħassu l-iktar filgħodu kmieni u filgħaxija. Iż-żiffa muntanjuża tipikament tonfoħ lejn il-Grigal, u ż-żiffa tal-wied tipikament tonfoħ lejn il-Lbiċ. Il-veloċità tar-riħ tvarja bejn 1.5 m/s u 2.5 m/s.
| Data klimatika għal Arequipa (1961–1990, temp. estremi mill-1892 sal-preżent) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Xahar | Jan | Fra | Mar | Apr | Mej | Ġun | Lul | Aww | Set | Ott | Nov | Diċ | Sena |
| Temp. għolja rekord f'°C (°F) | 29.5
(85.1) |
29.7
(85.5) |
26.6
(79.9) |
26.4
(79.5) |
32.0
(89.6) |
26.2
(79.2) |
28.0
(82.4) |
26.8
(80.2) |
27.0
(80.6) |
26.1
(79.0) |
27.8
(82.0) |
27.2
(81.0) |
32.0
(89.6) |
| Temp. għolja medja f'°C (°F) | 21.8
(71.2) |
21.4
(70.5) |
24.2
(75.6) |
24.7
(76.5) |
22.3
(72.1) |
21.7
(71.1) |
21.7
(71.1) |
22.2
(72.0) |
22.7
(72.9) |
22.8
(73.0) |
22.7
(72.9) |
22.5
(72.5) |
22.6
(72.7) |
| Temp. medja ta' kuljum f'°C (°F) | 15.3
(59.5) |
15.0
(59.0) |
15.0
(59.0) |
15.2
(59.4) |
14.3
(57.7) |
13.5
(56.3) |
13.3
(55.9) |
14.0
(57.2) |
15.9
(60.6) |
16.3
(61.3) |
16.4
(61.5) |
16.3
(61.3) |
15.1
(59.2) |
| Temp. baxxa medja f'°C (°F) | 8.5
(47.3) |
8.7
(47.7) |
8.3
(46.9) |
7.1
(44.8) |
6.2
(43.2) |
5.4
(41.7) |
5.2
(41.4) |
5.4
(41.7) |
6.2
(43.2) |
6.4
(43.5) |
6.6
(43.9) |
7.6
(45.7) |
6.8
(44.2) |
| Temp. baxxa rekord f'°C (°F) | 0.9
(33.6) |
0.0
(32.0) |
0.0
(32.0) |
−2.0
(28.4) |
0.0
(32.0) |
−1.1
(30.0) |
−3.7
(25.3) |
−0.2
(31.6) |
0.0
(32.0) |
0.1
(32.2) |
0.0
(32.0) |
2.0
(35.6) |
−3.7
(25.3) |
| Preċipitazzjoni medja f'mm (pulzieri) | 27.5
(1.08) |
39.9
(1.57) |
20.6
(0.81) |
0.6
(0.02) |
0.1
(0.00) |
0.1
(0.00) |
0.0
(0.0) |
1.0
(0.04) |
0.8
(0.03) |
0.2
(0.01) |
1.0
(0.04) |
4.7
(0.19) |
96.5
(3.80) |
| Medja ta' jiem bil-preċipitazzjoni (≥ 1.0 mm) | 4.8 | 5.6 | 4.5 | 0.4 | 0.1 | 0.0 | 0.0 | 0.1 | 0.3 | 0.1 | 0.2 | 1.6 | 17.7 |
| Umdità relattiva medja (%) | 52 | 59 | 58 | 48 | 41 | 45 | 44 | 43 | 42 | 39 | 39 | 43 | 46 |
| Medja ta' sigħat ta' xemx fix-xahar | 223.2 | 189.3 | 244.9 | 294.0 | 288.3 | 291.0 | 291.4 | 310.0 | 297.0 | 303.8 | 309.0 | 291.4 | 3,333.3 |
| Medja ta' sigħat ta' xemx kuljum | 7.2 | 6.7 | 7.9 | 9.8 | 9.3 | 9.7 | 9.4 | 10.0 | 9.9 | 9.8 | 10.3 | 9.4 | 9.1 |
| Sors 1: NOAA | |||||||||||||
| Sors 2: Deutscher Wetterdienst (temperaturi medji 1949–1956, umdità 1951–1969, jiem ta' preċipitazzjoni 1970–1990, u sigħat ta' xemx 1931–1958), Meteo Climat (temp. għoljin u baxxi rekord) | |||||||||||||
Radjazzjoni solari immodifika
Ir-radjazzjoni solari f'Arequipa tvarja bejn 850 u 950 W/m2 (Watts għal kull metru kwadru), waħda mill-ogħla livelli ta' radjazzjoni fl-Amerka t'Isfel u l-ogħla li qatt ġiet irreġistrata fil-Perù. Il-prossimità ta' Arequipa għad-Deżert ta' Atacama u t-tniġġis jikkontribwixxu għal-livelli ogħla ta' radjazzjoni.
Pajsaġġ urban immodifika
Fil-15 ta' Awwissu 1540, il-pjanta Spanjola għal Arequipa kienet qisha grilja magħmula minn ħamsa u sittin blokka, kull waħda ta' "400 pied Kastiljan" (111.40 metru) fuq kull naħa. Kull blokka kienet tikkonsisti minn erba' jew tmien lottijiet ta' art, li tqassmu skont l-istatus tas-sidien il-ġodda. Maż-żmien, xi istituzzjonijiet reliġjużi okkupaw blokka sħiħa bħal fil-każ tal-Kunvent ta' Santa Katerina u l-Monasteru ta' San Franġisk.[40]
L-espansjoni urbana seħħet a skapitu tal-pajsaġġ naturali, u dan il-fenomenu żdied b'rata mgħaġġla fl-aħħar deċennji. Arequipa kibret lejn il-Lvant taċ-ċentru storiku, u toroq ġodda bħal dik ta' Parra u ta' Siglo Veinte nbnew biex iċ-ċentru storiku jiġi kkollegat mal-kwartieri iktar ġodda, bħal Vallecito (żviluppat fis-snin 40 tas-seklu 20) jew irħula li diġà kienu jeżistu bħal Yanahuara, li ġew assorbiti mill-espansjoni tal-belt. Bdew jitfaċċaw żoni mitluqa fid-distretti ta' Miraflores, Barrio Obrero u Jacinto Ibanez. Suq permanenti nbena f'lott battal li qabel kien okkupat mill-Monasteru ta' San Camilo. L-Isptar ta' Goyeneche nbena bejn l-1905 u l-1910. Żewġ teatri (Municipal u Ateneo), lukanda (Hotel de Turistas), librerija pubblika u l-kampus tal-Università ta' San Agustin kienu żviluppi oħra tal-belt fil-bidu tas-seklu 20. Inbnew ukoll proġetti tal-abitazzjonijiet u kwartieri ġodda bħal Cuarto Centenario u Selva Alegre.[41]
Lejn l-aħħar tas-snin 50 tas-seklu 20, il-belt kibret malajr, speċjalment fiż-żoni periferiċi. Għall-ħabta ta' dak iż-żmien, l-operazzjonijiet industrijali li kienu jinsabu fiż-żoni ta' Barrio del Solar u Barrio Obrero, qrib iċ-ċentru tal-belt, ġew ittrasferiti 'l barra lejn iż-żona industrijali (Parque Industrial), u b'hekk iż-żoni li qabel kienu industrijali saru żoni kummerċjali. Xi istituzzjonijiet edukattivi, bħall-Università Nazzjonali ta' San Agustin, ġew ittrasferiti 'l barra miċ-ċentru tal-belt lejn lottijiet tal-art iktar spazjużi fiż-żoni periferiċi biex setgħu jiġu ssodisfati l-faċilitajiet dejjem jikbru tagħhom. Fis-subborgi periferiċi żviluppaw ukoll żoni residenzjali, u b'hekk il-funzjoni prinċipali taċ-ċentru tal-belt saret dik ta' distrett kummerċjali u turistiku.[42]
Diviżjoni amministrattiva immodifika
Iż-żona metropolitana ta' Arequipa tikkonsisti minn 19-il distrett, b'erja totali ta' 305,798 akru (123,752 ettaru), li minnhom 10,142 akru (4,104 ettari) huma urbani.[43]
| Nru | Distrett | Nru | Distrett |
|---|---|---|---|
| 1 | Ċentrali | 7 | Paucarpata |
| 2 | Cayma | 8 | Jacobo Hunter |
| 3 | Cerro Colorado | 9 | Miraflores |
| 4 | Sachaca | 10 | Tiabaya |
| 5 | Yanahuara | 11 | JL Bustamante y Rivero |
| 6 | Alto Selva Alegre | 12 | Mariano Melgar |
| 7 | Sabandía | 14 | Socabaya |
| Sors: l-Istitut Nazzjonali tal-Istatistika u l-Informatika | |||
Demografija immodifika
Skont iċ-ċensiment tal-2007, 70 % tal-popolazzjoni totali tad-Dipartiment ta' Arequipa u 90 % tal-popolazzjoni urbana tagħha tgħix proprju fil-belt ta' Arequipa.
Fiċ-ċensiment bikri tal-1796, Arequipa kellha popolazzjoni ta' 37,241 ruħ, li minnhom 22,207 ruħ (59.6 %) kienu Spanjoli, 5,929 ruħ (15.9 %) kienu Amerikani Nattivi, 4,908 ruħ (13.2 %) kienu mestizos, 2,487 ruħ (6.7 %) kienu castizos, u 1,710 ruħ (4.6 %) kienu Afrikani.[44] It-tkabbir tal-popolazzjoni żdied b'rata mgħaġġla minn tkabbir ta' 1.1 % bejn l-1876 u l-1917 għal tkabbir ta' 3.3 % bejn l-1940 u l-1960.[45]
Il-popolazzjoni tal-belt żdiedet minn 80,000 ruħ fl-1940 għal 158,000 ruħ fl-1961. Terremot fl-1958 u nixfa fl-Altiplano kkawżaw żieda fil-migrazzjoni, fl-urbanizzazzjoni u fit-tkabbir periferiku tal-belt (subborgi u kwartieri mitluqa) li għadu għaddej sa llum il-ġurnata. L-irranġar mill-ġdid u t-titjib tal-ispazju urban wara t-terremoti għenu wkoll biex il-popolazzjoni ta' Arequipa tikber bid-doppju f'deċennju.[46] Il-popolazzjoni żdiedet minn 158,000 ruħ fl-1961 għal 309,000 ruħ fl-1972 sa kważi 500,000 ruħ fl-1983. L-iżvilupp urban ta' żoni li qabel kienu rurali inkorpora l-bieda ta' sussistenza fl-istil urban tal-ħajja fil-belt.[47]
Evoluzzjoni tal-popolazzjoni ta' Arequipa bejn l-1796 u l-2017
| Sena | Popolazzjoni | Sors |
|---|---|---|
| 1796 | 37241 | |
| 1804 | 37148 | Ċensiment tal-popolazzjoni tal-1804 (Gil de Toboada) |
| 1812 | 34478 | Viċirè ta' Perù fl-1812 |
| 1876 | 30932 | Ċensiment tal-abitanti tal-Perù (1876) |
| 1917 | 44209 | Ċensiment tal-Belt ta' Arequipa fl-1917[48] |
| 1940 | 80947 | INEI |
| 1961 | 158685 | INEI |
| 1972 | 309094 | INEI |
| 1981 | 446942 | INEI |
| 1993 | 619156 | INEI |
| 2007 | 749291 | INEI |
| 2017 | 1008290 | Stima tal-popolazzjoni tal-INEI fl-2012 |
Sorsi: iċ-Ċensiment tal-Popolazzjoni tal-1804 (Gil de Toboada), il-Viċirè tal-Perù fl-1812, iċ-Ċensiment tal-abitanti tal-Perù (1876), iċ-Ċensiment tal-Belt ta' Arequipa fl-1917, l-INEI, stima tal-popolazzjoni tal-INEI tal-2012.
Ekonomija immodifika
74.2 % tal-PDG tad-Dipartiment ta' Arequipa jiġi ġġenerat mill-belt ta' Arequipa, abbażi tal-istudji tal-Università Nazzjonali ta' San Agustin. Il-PDG tad-Dipartiment ta' Arequipa huwa t-tieni l-ogħla fil-Perù, wara dak tad-Dipartiment ta' Lima. Mill-2003 sal-2008, Arequipa kienet il-"belt bl-ikbar tkabbir ekonomiku fl-Amerka Latina", b'żieda ta' 66.1 % fil-PDG per capita, skont rapport tal-2009 ta' "America Economia".[49]
| Indikaturi Ekonomiċi – Belt ta' Arequipa | ||||
|---|---|---|---|---|
| Popolazzjoni (MM) | PDG 2010 (miljuni ta' USD$ ) | PDG per capita fl-2010 (USD$ ) | % ta' Qgħad fl-2011 | Nru ta' banek tal-investment |
| 0–9 | 10,587 | 12,188 | 5,0 | 1 |
| Sors: American Journal Economics. Special Cities. | ||||
Skont stħarriġ tal-gvern, Arequipa għandha l-ikbar "forza tax-xogħol" fil-Perù b'625,547 ruħ, u popolazzjoni attiva ekonomikament li tammonta għal 376,764 ruħ, b'rata ta' impjieg simili għall-medja nazzjonali, b'introjtu medju ta' 928 soles. Is-setturi ekonomiċi prinċipali għall-popolazzjoni attiva ekonomikament huma l-manifattura (12.9 %), il-kummerċ (23 %) u s-servizzi mhux personali (36.6 %). Ir-rata tal-qgħad fiż-żona metropolitana ta' Arequipa tammonta għal 8 %, imqabbla mar-rata ta' qgħad ta' 5 % biss fil-belt ta' Arequipa.
F'Arequipa, it-turiżmu huwa kontributur vitali għall-ekonomija lokali, peress li l-belt hija t-tielet l-iżjed belt li jżuruha turisti fil-pajjiż wara Cusco u Lima. Fl-2010, Arequipa laqgħet total ta' 1.395 miljun viżitatur skont il-Ministeru għall-Kummerċ u t-Turiżmu.
Mis-seklu 20 tfaċċaw bosta fabbriki marbuta mas-settur primarju, speċjalment it-tessuti u l-agrikoltura. Arequipa sservi bħala ċentru kummerċjali u industrijali importanti fin-Nofsinhar tal-Andes fil-Perù, li jikkollega l-kosta mal-muntanji.
Ix-xogħol tal-estrazzjoni fuq skala kbira mill-minjieri jikkontribwixxi wkoll għall-ekonomija tal-belt; bħal fil-każ ta' Cerro Verde, sit tal-estrazzjoni stabbilit fl-1976 qrib il-wied ta' Arequipa.[50]
Is-settur industrijali tal-belt għandu l-ikbar diversifikazzjoni fin-nazzjon u Arequipa hija t-tieni l-iktar belt industrijalizzata tal-Perù. Wara ż-żewġ terremoti kbar fl-1958 u fl-1960, permezz tal-liġi tal-"Bord tar-Riabilitazzjoni u l-Iżvilupp ta' Arequipa", inbena kumpless industrijali u waħda mill-ewwel fabbriki kienet il-fabbrika tas-siment ta' Yura (Cementos Yura).
Dan l-ewwel kumpless industrijali msejjaħ Parque Industrial de Arequipa issa għandu diversità kbira ta' fabbriki li jvarjaw minn industriji relatati mal-konsumaturi (ikel u xorb) u l-kostruzzjoni (PVC, siment u azzar) għal prodotti kimiċi u tal-esportazzjoni (kumpaniji tat-tessuti). Fost l-iżjed kumpaniji importanti hemm Alicorp SAA, Processed Foods SA, Laive, La Iberica, Manuel Muñoz Najar, Bin Pan SA, Consorcio Industrial Arequipa SA, Omniagro, Backus & Johnston, Corporación Aceros Arequipa, Francky and Ricky, Michell & Cia, u IncaTops. Barra minn hekk, is-settur industrijali tal-belt kompla jikber u tfaċċaw kumplessi industrijali oħra bħal Parque Industrial APIMA (żviluppat għan-negozji ż-żgħar), Parque Industrial Rio Seco u żoni industrijali fit-toroq ta' Alfonso Ugarte u Uchumayo, kif ukoll fit-Tramuntana tal-belt.[51]
Fil-15 ta' Awwissu 1959, l-ewwel trażmissjoni televiżiva fil-belt ta' Arequipa ġiet imxandra fis-Sala Kulturali tal-Università Nazzjonali ta' San Agustin. In-negozjant Jack Dwyre ppreżenta x-xandira permezz tal-kumpanija l-ġdida tiegħu Televisora Sur Peruana, bi sħubija mal-Università Nazzjonali ta' San Agustin bħala l-Istazzjon Nru 2 (issa TV UNSA). L-università nazzjonali saret waħda minn tal-ewwel fl-Amerka t'Isfel li operat stazzjon televiżiv pubbliku minn ġol-kampus. Minn dak iż-żmien 'l hawn, bdew joperaw żewġ stazzjonijiet televiżivi pubbliċi oħra f'Arequipa — Radio Television Continental (l-Istazzjon Nru 6) fl-1962 u Compañía de Radiodifusión Arequipa (l-Istazzjon Nru 8) fl-1987 (li ilha xxandar bħala ATV Sur mill-2012).
Fost il-gazzetti li jiġu stampati fil-belt, El Pueblo hija l-eqdem waħda f'Arequipa (ilha tiġi ppubblikata mill-1 ta' Jannar 1905) u t-tieni l-eqdem fil-pajjiż. Kittieba bħala Percy Gibson u Alberto Hidalgo, kif ukoll politiċi bħal Hector Cornejo Chavez, Mario Polar Ugarteche u Alfonso Montesinos, bdew il-karrieri tagħhom jaħdmu ma' din il-gazzetta.[52]
Edukazzjoni immodifika
Edukazzjoni Primarja u Sekondarja immodifika
Fl-2007 il-belt ta' Arequipa kellha 20,595 student fl-iskejjel preprimarji jew fil-Kindergartens, 143,543 student fl-iskejjel primarji u 219,305 student fl-iskejjel sekondarji u postsekondarji. Fost l-eqdem u l-iktar skejjel prestiġjużi fil-belt hemm l-Iskola tal-Indipendenza Amerikana, l-Iskola ta' San Franġisk t'Assisi, l-Iskola ta' Don Bosco, l-Iskola ta' De La Salle u l-Iskola ta' San Jose.
Il-Kulleġġ ta' Max Uhle huwa skola internazzjonali fil-belt ta' Arequipa.
Edukazzjoni għolja immodifika
Arequipa għandha iktar minn 15-il università, disa' minnhom bis-sede fil-belt u waħda pubblika (l-Universidad Nacional San Agustin). Is-sitta l-oħra huma fergħat lokali ta' universitajiet privati u pubbliċi tal-Perù u taċ-Ċilì. Fl-2007, total ta' 70,894 student inkitbu fl-universitajiet u 56,087 student inkitbu fil-kulleġġi jew fl-istituti tekniċi.
Żewġ istituzzjonijiet tal-edukazzjoni għolja f'Arequipa ġew stabbiliti iktar minn seklu ilu. Is-Seminarju ta' San Jeronimo, ċentru ta' formazzjoni reliġjuża, ilu jopera mill-1622. L-Università Nazzjonali ta' San Agustin (l-Universidad Nacional San Agustin) ġiet stabbilita fil-11 ta' Novembru 1828[53] u tmur lura għall-Academia Lauretana de Artes y Sciencias, kulleġġ li ġie stabbilit fl-1821.[54]
L-ewwel università privata stabbilita fil-belt kienet l-Universidad Catolica Santa Maria, u l-istabbiliment ta' din l-università ġie segwit minn dak tal-Universidad Católica San Pablo u tal-Universidad San Francisco. Barra minn hekk, fergħat lokali importanti minn universitajiet ta' barra r-reġjun, bħall-Universidad Nacional Mayor de San Marcos, l-Universidad Tecnologica del Peru, l-Universidad Los Angeles de Chimbote u l-Universidad del Mar (iċ-Ċilì) fost oħrajn, jinsabu fil-belt.[55]
| Universitajiet | |||
|---|---|---|---|
| Università | Stabbiliment | Studenti tal-ewwel lawrja | Kampus Prinċipali |
| Universidad Nacional San Agustin de Arequipa | 1828 | 24188 | Arequipa |
| Universidad Catolica Santa Maria | 1961 | 12268 | Arequipa |
| Universidad Catolica San Pablo | 2004 | 4769 | Arequipa |
| Universidad San Francisco | 2010 | – | Arequipa |
| Universidad La Salle | Maestría en Ingeniería del Software Aplicada | – | Arequipa |
| Universidad Privada de Ciencias de la Salud | Maestría en Ingeniería del Software Aplicada | – | Arequipa |
| Universidad Privada Autonoma del Sur | Maestría en Ingeniería del Software Aplicada | – | Arequipa |
| Universidad Javier Prado | Maestría en Ingeniería del Software Aplicada | – | Arequipa |
| Universidad San Francisco Javier | 2010 | – | Arequipa |
| Universidad Alas Peruanas | 2004 | 9743 | Lima |
| Universidad José Carlos Mariátegui | Maestría en Ingeniería del Software Aplicada | – | Lima |
| Universidad Néstor Cáceres Velásquez | 2006 | 1038 | Puno |
| Universidad Tecnologica del Peru | 2007 | 1201 | Lima |
| Universidad Privada San Pedro | 2010 | – | Chimbote |
| Universidad Los Angeles de Chimbote | 2009 | 344 | Chimbote |
| Universidad del Mar | 2009 | – | Chile |
| Sors: it-Tieni Ċensiment Nazzjonali tal-Universitajiet (2010) | |||
Nies notevoli immodifika
- Augusto Pérez Araníbar (1858-1948), tabib u filantropu;
- Patricia Salas O'Brien (twieldet fl-1958), soċjologa u Ministru għall-Edukazzjoni.
Ġemellaġġi immodifika
Arequipa hija ġemellata ma':[56]
- Charlotte, l-Istati Uniti (1962);[57]
- Maui County, l-Istati Uniti (1994);
- Corrientes, l-Arġentina (1973);
- Arica, iċ-Ċilì (1991);[58]
- Iquique, iċ-Ċilì (2005);
- Guangzhou, iċ-Ċina (2004);[59]
- Ponta Grossa, il-Brażil (2005);
- Lins, il-Brażil (2007);
- El Tocuyo, il-Venezwela (2007);
- Biella, l-Italja (1985);
- Cochabamba, il-Bolivja (1990);
- Puebla, il-Messiku (2006);
- Morelia, il-Messiku (1991);
- Guanajuato, il-Messiku (2004).
Referenzi immodifika
- ^ "Official Journal El Peruano (2010). Legal Information System (PDF). p. 96" (PDF).
- ^ "Urban world: What's next? | McKinsey". www.mckinsey.com. Miġbur 2023-03-08.
- ^ Chanfreau, p. 40.
- ^ Mincetur. «Export Investment Guide», p. 17.
- ^ Linares Málaga, p. 115.
- ^ Barriga, Víctor M. (1940). La Colmena, S.A. (ed.). Arequipa y sus blasones. p. 133.
- ^ Provincial Municipality of Arequipa. «Normative Compendium of the Historic Center of Arequipa», p. 63.
- ^ Neira, Máximo; Galdos, Guillermo; Malaga, Alejandro; Quiroz, Eusebio; Carpio, Juan (1990). Historia General de Arequipa. Fundacion M.J. Bustamante de la Fuente. p. 438.
- ^ Provincial Municipality of Arequipa. «Normative Compendium of the Historic Center of Arequipa», p. 80.
- ^ a b ċ d Centre, UNESCO World Heritage. "Historical Centre of the City of Arequipa". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-03-08.
- ^ "Final Normative Compendium of the Historic Center of Arequipa" (PDF). Arkivjat minn l-oriġinal (PDF) fl-2012-11-07. Miġbur 2023-03-08.
- ^ Benavides Rodríguez, Alfredo (1990). Andrés Bello (ed.). La arquitectura en el virreinato del Perú y en la capitanía general de Chile, p. 73.
- ^ "Endesa ilumina la iglesia barroca de la Compania de Arequipa | Infolatam: Noticias y Analisis de America Latina". web.archive.org. 2008-11-20. Arkivjat mill-oriġinal fl-2008-11-20. Miġbur 2023-03-08.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ Municipalidad Provincial de Arequipa. «Compendio normativo del Centro Histórico de Arequipa», p. 6.
- ^ Garayar, Carlos (2004). Ediciones Peisa (ed.). Atlas Regional: Arequipa (in Spanish). ISBN 9972-40-315-7. p. 51.
- ^ Palma, Ricardo (1893). Barcelona, Montaner y Simón (ed.). Tradiciones peruanas, p. 29.
- ^ "Toponimija" (PDF).
- ^ Galdós Rodríguez, Guillermo (1997). Universidad Nacional de San Agustín (ed.). Una ciudad para la historia, una historia para la ciudad: Arequipa en el siglo XX. p. 13.
- ^ Galdós Rodríguez, Guillermo (1997). Universidad Nacional de San Agustín (ed.). Una ciudad para la historia, una historia para la ciudad: Arequipa en el siglo XX. p. 14.
- ^ Galdós Rodríguez, Guillermo (1997). Universidad Nacional de San Agustín (ed.). Una ciudad para la historia, una historia para la ciudad: Arequipa en el siglo XX, p. 15.
- ^ Garayar, Carlos (2004). Ediciones Peisa (ed.). Atlas Regional: Arequipa. ISBN 9972-40-315-7. p. 50.
- ^ Mostny, Grete (1983) [1981]. Prehistoria de Chile (6th ed.). Santiago de Chile: Editorial Universitaria. p. 156.
- ^ Arellano, Fernando (1988). Universidad Católica Andrés (ed.). El Arte Hispanoamericano. ISBN 9789802440177. p. 257.
- ^ Neira, Máximo; Galdos, Guillermo; Malaga, Alejandro; Quiroz, Eusebio; Carpio, Juan (1990). Historia General de Arequipa. Fundacion M.J. Bustamante de la Fuente. p. 254.
- ^ Cornejo Bouroncle, Jorge (1952). H.G. Rozas (ed.). Arequipa: homenaje y recuerdo. p. 16.
- ^ Neira, Máximo; Galdos, Guillermo; Malaga, Alejandro; Quiroz, Eusebio; Carpio, Juan (1990). Historia General de Arequipa. Fundacion M.J. Bustamante de la Fuente. p. 246.
- ^ Neira, Máximo; Galdos, Guillermo; Malaga, Alejandro; Quiroz, Eusebio; Carpio, Juan (1990). Historia General de Arequipa. Fundacion M.J. Bustamante de la Fuente. p. 256.
- ^ "¿Por qué el Perú es independiente?". web.archive.org. 2011-04-24. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2011-04-24. Miġbur 2023-03-09.
- ^ Ponce, Fernando (1960). Retablo de papel (ed.). La ciudad en el Perú. Arequipa. p. 53.
- ^ de la Riva Agüero, José (1858). Librería de Garnier Hermanos (ed.). Memorias y documentos para la historia de la independencia del Perú. Librería de la Universidad de Míchigan. p. 304.
- ^ Cotler, Julio (2009). Programa de las Naciones Unidas para el desarrollo, Instituto de Estudios Peruanos (ed.). Poder y cambio en las regiones, p. 20.
- ^ Marley, David (2008). Wars of the Americas. Vol. 2. ABC-CLIO. p. 889.
- ^ Zegarra, Luis Felipe (2011-08-01). "Ferrocarriles en el Perú: ¿Qué tan importantes fueron?". Revista Desarrollo y Sociedad (bl-Ingliż) (68): 213–259.
- ^ Tavera, Hernando (2001). "Cuantificación del Tamaño del Terremoto de Arequipa del 23 June 2001" (PDF). Arkivjat mill-oriġinal fl-20 January 2010. Miġbur 9 March 2023.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ Galdós Rodríguez, Guillermo (1997). Universidad Nacional de San Agustín (ed.). Una ciudad para la historia, una historia para la ciudad: Arequipa en el siglo XX, p. 246.
- ^ Neira, Máximo; Galdos, Guillermo; Malaga, Alejandro; Quiroz, Eusebio; Carpio, Juan (1990). Historia General de Arequipa. Fundacion M.J. Bustamante de la Fuente. p. 354.
- ^ Gutiérrez, Ramón (1994). Evolución histórica urbana de Arequipa Metropolitana 1540–1990 (ilustrada ed.). p. 17. ISBN 9788489034013.
- ^ Regional Government of Arequipa. "Analysis of the state and of the determinants of health", p. 19.
- ^ "Gesta Zonal de Aire, Arequipa". Plan a limpiar el aire. Consejo Nacional del Ambiente.
- ^ Provincial Municipality of Arequipa. "Diagnosis of the historic center of Arequipa", p. 12.
- ^ Provincial Municipality of Arequipa. "Diagnosis of the historic center of Arequipa", p. 14.
- ^ Provincial Municipality of Arequipa. "Diagnosis of the historic center of Arequipa", p. 15.
- ^ García de los Reyes Arquitectos y Asociados (2012a). Municipalidad Provincial de Arequipa (ed.). "Diagnóstico propositivo para el Plan de Desarrollo Metropolitano de Arequipa", p. 36.
- ^ Gutiérrez, Ramón (1994). Evolución histórica urbana de Arequipa Metropolitana 1540–1990 (ilustrada ed.). p. 83. ISBN 9788489034013.
- ^ Gutiérrez, Ramón (1994). Evolución histórica urbana de Arequipa Metropolitana 1540–1990 (ilustrada ed.). p. 226. ISBN 9788489034013.
- ^ Gutiérrez, Ramón (1994). Evolución histórica urbana de Arequipa Metropolitana 1540–1990 (ilustrada ed.). p. 231. ISBN 9788489034013.
- ^ Gutiérrez, Ramón (1994). Evolución histórica urbana de Arequipa Metropolitana 1540–1990 (ilustrada ed.). p. 232. ISBN 9788489034013.
- ^ Instituto Nacional de Estadísticas, ed. (1944). "Relación de los censos parciales levantados en el Perú después del censo general de 1876". Censo de población y ocupación de 1940. Instituto Nacional de Estadística. p. 60.
- ^ "Ser verde en 2009 es como estar online en 1999" (PDF). Arkivjat minn l-oriġinal (PDF) fl-2009-05-20. Miġbur 2023-03-09.
- ^ Centrum. Cerro Verde Financial Reports, p. 4.
- ^ Universidad de "San Martín de Porres." Escuela Profesional de Turismo y Hotelería. Instituto de Investigacíon (2005). El impacto económico de la cultura en Perú. ISBN 9789586981712.
- ^ Garayar, Carlos (2004). Ediciones Peisa (ed.). Atlas Regional: Arequipa (in Spanish). ISBN 9972-40-315-7. p. 60.
- ^ "Reseña Histórica – UNSA". Miġbur 2023-03-09.
- ^ Robles, Elmer (2006). "Origen de las universidades más antiguas de Perú". Revista Historia de la Educación Latinoamericana (in Spanish). 8 (1): 35–48. p. 45.
- ^ University of San Francisco. "Creating the Autonomous University of San Francisco" (PDF).
- ^ "Arequipa y Lazos comerciales con ciudades hermanas | AQP Soluciones :: Peru Lima Arequipa". web.archive.org. 2012-09-20. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2012-09-20. Miġbur 2023-03-08.
- ^ "Arequipa". web.archive.org. 2009-01-11. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2009-01-11. Miġbur 2023-03-08.
- ^ "Municipio de Iquique - Estudiantes de Universidad de San Agustin de Arequipa saludaron a alcaldesa". web.archive.org. 2010-05-08. Arkivjat mill-oriġinal fl-2010-05-08. Miġbur 2023-03-08.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Sister Cities-Guangzhou Foreign Affairs Office". web.archive.org. 2012-10-24. Arkivjat mill-oriġinal fl-2012-10-24. Miġbur 2023-03-08.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)