Park Storiku ta' Si Thep
Il-Park Storiku ta' Si Thep (bit-Tajlandiż: อุทยานประวัติศาสตร์ศรีเทพ) huwa sit arkeoloġiku fil-provinċja ta' Phetchabun, it-Tajlandja. Ikopri l-belt antika ta' Si Thep, sit li kien abitat mill-ħabta tas-sekli 3 sa 5 W.K. sas-seklu 13 W.K. Ikopri diversi perjodi kulturali mill-preistorja aħħarija, għall-perjodu Dvaravati, sal-epoka tad-deheb tal-Imperu Khmer. Si Thep kienet l-ikbar belt-stat magħrufa li feġġet madwar il-pjanuri tat-Tajlandja ċentrali fl-ewwel millenju, iżda ġiet abbandunata għall-ħabta ta' meta l-bliet ta' Sukhothai u iktar 'il quddiem ta' Ayutthaya, fejn kien jiġi mitkellem it-Tajlandiż, feġġew bħala ċentri ġodda tal-poter fil-baċir tax-xmara Chao Phraya.[1]
Is-sit kiseb l-attenzjoni tal-arkeoloġija moderna fl-1904 wara stħarriġiet mill-Prinċep Damrong Rajanubhab, u ġie elenkat bħala monument tal-qedem fl-1935. Id-Dipartiment tal-Belle Arti tat-Tajlandja wettaq studji u skavi kontinwi fis-sit, li ġie studjat ukoll mill-arkeologi l-Prinċep Subhadradis Diskul, H. G. Quaritch Wales u Jean Boisselier, fost l-oħrajn.
Bħala evidenza storika li nstabet fis-sit, Si Thep x'aktarx kienet iċ-ċentru tal-mandalas tad-Dvaravati. Permezz taż-żwieġ bejn il-membri tal-familji rjali, ġiet meqjusa bħala l-belt ġemellata ta' Sema, il-belt kapitali tal-istat ġar ta' Canasapura, li kien jinsab fil-Lvant fuq in-naħa opposta tal-Muntanji ta' Dong Phaya Yen fil-baċir tax-xmara Mun.[2]
Si Thep ġie elenkat bħala park storiku fl-1984 u ġie propost bħala sit indikattiv mit-Tajlandja fl-2019.[3] Fid-19 ta' Settembru 2023, is-sit tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO bħala l-Belt Antika ta' Si Thep u l-Monumenti Dvaravati Assoċjati. Hija l-ewwel nomina ta' Sit ta' Wirt Dinji Kulturali tat-Tajlandja li kellha suċċess minn dik ta' Ban Chiang fl-1992.[4][5][6][7]
Storja
immodifikaInsedjament bikri: is-sekli 4–5 W.K.
immodifikaSi Thep żviluppat minn villaġġ tal-biedja preistorika fil-wied ta' Pa Sak bejn wieħed u ieħor 2,500–1,500 sena ilu. Fl-ewwel fażi arkeoloġika (għall-ħabta tas-sekli 4–5 W.K.), l-insejdament bikri ta' Si Thep kien jokkupa l-belt interna u kien hemm tradizzjoni funebri bl-għoti ta' offerti relatata mal-Indja u komunitajiet fir-reġjun ċentrali kif ukoll fil-baċir tax-xmara Mun lejn il-Grigal.[8]
Era influwenzata mill-Induiżmu: is-sekli 6–8 W.K.
immodifikaIt-tieni fażi ta' okkupazzjoni (għall-ħabta tas-sekli 6–8 W.K.) kienet ikkaratterizzata mill-espansjoni lejn il-belt esterna. Kif feġġet il-monarkija, il-Vixnuiżmu kellu rwol importanti fi ħdan is-soċjetà ta' Si Thep, b'relazzjonijiet mal-kulturi tal-Indja, ta' Funan, ta' Chenla u Dvaravati. Si Thep kienet ċentru kulturali urban Dvaravati mis-seklu 6 W.K., u waħda mill-iżjed komunitajiet bikrin fit-Tajlandja li kellha kuntatti mal-Indja, kif attestat fl-inċiżjoni fil-ġebel magħrufa bħala K 978, miktuba bis-Sanskrit b'karattri Pallava u li tmur lura għas-seklu 6 W.K. B'hekk, Si Thep żviluppat fi stat bikri flimkien ma' stati bikrin oħra tax-Xlokk tal-Asja bħal Funan, Chenla u Sri Ksetra. Charles Higham jirrapporta dwar inċiżjoni Dvaravati tas-seklu 7 minn Si Thep li tiddikjara, "Fis-sena... re li jiġi n-neputi tar-re l-kbir, iben Pruthiveenadravarman, u li huwa kbir daqs Bhavavarman, li kien magħruf għall-prinċipji morali tiegħu, u li huwa setgħan u jwerwer l-għedewwa tiegħu, stabbilixxa din l-inċiżjoni kif tela' fuq it-tron". Kien hemm ħandaq li kien ikopri erja ta' 4.7 kilometri kwadri, filwaqt li l-istruttura ta' Khao Klang Nai (bit-Tajlandiż: เขาคลังใน) tmur lura għas-sekli 6–7 W.K.[9]
Era influwenzata mill-Buddiżmu: is-sekli 8–10 W.K.
immodifikaDin il-fażi (għall-ħabta tas-sekli 8–10 W.K.) kienet l-iżjed prosperuża. Fiha ġiet żviluppata sistema tal-irrigazzjoni, il-Buddiżmu Mahayana influwenza l-arti, u r-relazzjonijiet mal-Indja, ma' Dvaravati u mal-bliet tal-Grigal baqgħu jissaħħu. Si Thep, Sema u Lopburi kellhom il-kontroll tar-rotot kummerċjali fir-reġjun. It-tkabbir ta' Si Thep wassal għall-istabbiliment tal-belt ġara tagħha, Tha Rong (bit-Tajlandiż: ท่าโรง), li tinsab 20 kilometru lejn it-Tramuntana tax-xatt tax-xmara Pasak, li iktar 'il quddiem bdiet tissejjaħ Wichian Buri matul ir-renju tar-Re Nangklao ta' Rattanakosin.[10] Permezz tal-Buddiżmu, diversi evidenzi storiċi jappoġġaw ir-rabta bejn Si Thep u grupp ieħor ta' entitajiet politiċi b'influwenza Dvaravati f'Wen Dan, li attwalment jinsab fil-Grigal tat-Tajlandja.[11]
Matul din l-era, Si Thep, flimkien ma' Lavo, kienet iċ-ċentru tal-istat bl-istil ta' mandala ta' Dvaravati; madankollu, minħabba migrazzjoni dovuta għall-kundizzjonijiet klimatiċi jew għal pandemija, Si Thep tilfet il-prosperità li kellha, u Lavo saret l-uniku ċentru tal-poter fl-inħawi sal-waqgħa tagħha taħt l-eġemonija Khmer matul is-sekli 10–11.[12]
Tlugħ ta' Angkor: is-sekli 11–13 W.K.
immodifikaMatul din il-fażi (għall-ħabta tas-seklu 11–13 W.K.), ix-Xivaiżmu kellu influwenza kbir f'Si Thep fi żmien Angkor, u Si Thep kellha relazzjonijiet kummerċjali ma' Phimai fil-baċir tax-xmara Mun malli Sema ma baqax ikollha l-kontroll tar-rotot kummerċjali. Minħabba l-politika ta' Jayavarman VII, Si Thep tilfet l-importanza tagħha u kważi ġiet abbandunata għalkollox għall-ħabta tas-seklu 14 W.K. Prang Song Phi Nong u Prang Si Thep inbnew fis-sekli 11–12.
Wara d-deklin ta' Si Thep fis-seklu 14 W.K., ġie stabbilit ir-renju ġdid ta' Ayutthaya lejn in-Nofsinhar tax-xatt tax-xmara Chao Phraya f'nofs is-seklu 14 W.K., li ħadet postha bħala stat, bl-isem sħiħ li kien jirreferi għall-mandalas ta' Dvaravati; Krung Thep Dvaravati Si Ayutthaya (bit-Tajlandiż: กรุงเทพทวารวดีศรีอยุธยา).[13][14][15][16] Ir-rabta bejn il-poplu Mon tal-qedem, il-popolazzjoni predominanti ta' Dvaravati, u l-poplu Tajlandiż attwali fit-Tajlandja ċentrali, li huma l-werrieta ta' Ayutthaya ta' żmien Siam, ġiet stabbilita permezz ta' diversi studji ġenetiċi li saru fis-seklu 20.[17]
Strutturi eżistenti
immodifika
Fi ħdan il-belt interna
immodifika- Khao Khlang Nai (bit-Tajlandiż: เขาคลังใน)
- Prang Si Thep (bit-Tajlandiż: ปรางค์ศรีเทพ)
- Prang Song Phi Nong (bit-Tajlandiż: ปรางค์สองพี่น้อง)
'Il barra mill-belt interna
immodifika- Khao Khlang Nok (bit-Tajlandiż: เขาคลังนอก)
- Prang Ruesi (bit-Tajlandiż: ปรางค์ฤๅษี)
Sit ta' Wirt Dinji
immodifikaIl-Belt Antika ta' Si Thep u l-Monumenti Dvaravati Assoċjati ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2023.[6]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet".[6]
Referenzi
immodifika- ^ "ประวัติความเป็นมา". virtualhistoricalpark.finearts.go.th. Miġbur 2024-10-12.
- ^ "ศรีเทพ เสมา เมืองเครือข่าย ศรีทวารวดี-ศรีจนาศะ?". archive.ph. 2023-12-14. Arkivjat mill-oriġinal fl-2023-12-14. Miġbur 2024-10-12.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ Limited, Bangkok Post Public Company. "Unesco to get Si Thep report" (bl-Ingliż). Miġbur 2024-10-12.
- ^ "Si Thep historical park recognised as UNESCO World Cultural Heritage Site". world.thaipbs.or.th (bl-Ingliż). Miġbur 2024-10-12.
- ^ "As Thai town joins Unesco list, site 'completely unprepared' for tourism". South China Morning Post (bl-Ingliż). 2023-09-20. Miġbur 2024-10-12.
- ^ a b ċ "The Ancient Town of Si Thep and Its Associated Dvaravati Monuments - UNESCO". whc.unesco.org. Miġbur 2024-10-12.
- ^ "Ban Chiang Archaeological Site - UNESCO". whc.unesco.org. Miġbur 2024-10-12.
- ^ Depimai, Anurak (2020). The Cultural Development of Si-Thep as the Hinterland Ancient Town Prior to 14th Century (teżi tal-Ph.D.). Silpakorn University.
- ^ Higham, Charles (2014). Early Mainland Southeast Asia: From First Humans to Angkor. Bangkok: River Books. ISBN 9786167339443. pp. 303; 308-309.
- ^ "ศรีเทพ วิเชียรบุรี ประวัติศาสตร์พันปีที่เชื่อมโยงถึงกัน". 2023-12-19. Arkivjat mill-oriġinal fl-2023-12-19. Miġbur 2024-10-12.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ Hiram Woodward (2023). "Dvaravati, Si Thep, and Wendan", pp. 91-92.
- ^ "หลงกลิ่นอาย 'ละโว้ ศรีเทพ เสมา' มัณฑละแห่ง 'ศรีจนาศะ'". archive.ph. 2023-10-26. Arkivjat mill-oriġinal fl-2023-10-26. Miġbur 2024-10-12.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ Boeles, J.J. (1964). "The King of Sri Dvaravati and His Regalia" (PDF). Journal of the Siam Society. 52 (1): 102–103.
- ^ Pongsripian, Winai (1983). Traditional Thai historiography and its nineteenth century decline (teżi tal-Ph.D.). University of Bristol. p. 21.
- ^ Blagden, C.O. (1941). "A XVIIth Century Malay Cannon in London". Journal of the Malayan Branch of the Royal Asiatic Society. 19 (1): 122–124. JSTOR 41559979.
- ^ Jarudhiranart, Jaroonsak (2017). The Interpretation of Si Satchanalai (Teżi). Silpakorn University. p. 31.
- ^ Kutanan, Wibhu; Liu, Dang; Kampuansai, Jatupol; Srikummool, Metawee; Srithawong, Suparat; Shoocongdej, Rasmi; Sangkhano, Sukrit; Ruangchai, Sukhum; Pittayaporn, Pittayawat; Arias, Leonardo; Stoneking, Mark (2021). "Reconstructing the Human Genetic History of Mainland Southeast Asia: Insights from Genome-Wide Data from Thailand and Laos". Mol Biol Evol. 38 (8): 3459–3477. doi:10.1093/molbev/msab124. PMC 8321548. PMID 33905512.