Wikipedija

Monte Albán

sit arkeoloġiku pre-Kolombjan fil-Messiku

Monte Albán huwa sit arkeoloġiku pre-Kolombjan fil-Muniċipalità ta' Santa Cruz Xoxocotlán fl-istat ta' Oaxaca fin-Nofsinhar tal-Messiku (17.043° N, 96.767°W). Is-sit jinsab f'katina muntanjuża baxxa, 'il fuq mill-pjanura fis-sezzjoni ċentrali tal-Wied ta' Oaxaca, fejn jiltaqgħu l-fergħat tat-Tramuntana ta' Etla, tal-Lvant ta' Tlacolula, u tan-Nofsinhar ta' Zimatlán u ta' Ocotlán (jew Valle Grande). Il-Belt ta' Oaxaca, illum il-ġurnata l-belt kapitali tal-istat, tinsab bejn wieħed u ieħor disa' kilometri (sitt mili) fil-Lvant ta' Monte Albán.

Il-Pjattaforma tal-Punent ta' Monte Alban.

Iċ-ċentru ċerimonjali ċiviku parzjalment skavat tas-sit ta' Monte Albán jinsab fil-quċċata ta' għolja mwittija artifiċjalment, f'elevazzjoni ta' madwar 1,940 metru (6,400 pied) 'il fuq mil-livell medju tal-baħar u xi 400 metru (1,300 pied) 'il fuq mill-baċir tal-wied, f'pożizzjoni li tista' tiġi difiża faċilment. Minbarra l-qalba monumentali tiegħu, is-sit huwa kkaratterizzat minn diversi mijiet ta' terrazzi jew pjazez artifiċjali u xi tużżana raggruppamenti ta' strutturi olzati tul ix-xifer kollu tal-għolja u mal-ġnub tagħha. Il-fdalijiet arkeoloġiċi fl-għoljiet fil-qrib ta' Atzompa u ta' El Gallo fit-Tramuntana tradizzjonalment jitqiesu li huma parti integrali tal-belt antika wkoll.[1]

Apparti li kien waħda mill-iktar bliet bikrin tal-Mesoamerka, is-sit ta' Monte Albán kien importanti għal kważi elf sena bħala ċ-ċentru soċjopolitiku u ekonomiku predominanti taż-Żapoteki. Il-belt ġiet stabbilita lejn l-aħħar tal-perjodu Formattiv Nofsani, għall-ħabta tal-500 Q.K., u sal-perjodu Formattiv Aħħari (għall-ħabta tal-100 Q.K. – 200 W.K.) Monte Albán kienet saret il-belt kapitali ta' qawwa espansjonista fuq skala kbira li ddominat il-biċċa l-kbira tal-artijiet għoljin ta' Oaxaca u interaġixxiet ma' stati reġjonali Mesoamerikani oħra, fosthom Teotihuacan lejn it-Tramuntana (Paddock 1983; Marcus 1983). Il-belt tilfet l-importanza politika tagħha sal-aħħar tal-perjodu Klassiku Aħħari (għall-ħabta tal-500-750 W.K.), u ftit wara ġiet abbandunata kważi għalkollox. Fil-perjodu Kolonjali, l-istorja arkeoloġika tas-sit kienet ikkaratterizzata mill-okkupazzjoni mill-ġdid fuq skala żgħira, l-użu opportunistiku mill-ġdid ta' strutturi u ta' oqbra bikrin, u żjarat ritwalistiċi.

L-etimoloġija tal-isem tas-sit mhix ċara. Jingħad li l-isem oriġina minn isem Żapotek nattiv jew minn referenza tal-era kolonjali għal suldat Spanjol imsejjaħ Montalbán jew inkella mill-Għoljiet ta' Alba fl-Italja. L-isem Żapotek antik tal-belt mhux magħruf, peress li l-belt ġiet abbandunata diversi sekli qabel ma nkitbu l-iżjed sorsi etnostoriċi bikrin disponibbli.

Storja tar-riċerka

immodifika
 
Veduta panoramika ta' sezzjoni tal-Pjattaforma tat-Tramuntana.

Peress li kienu viżibbli minn kullimkien fil-parti ċentrali tal-Wied ta' Oaxaca, il-fdalijiet impressjonanti ta' Monte Albán attiraw bosta viżitaturi u esploraturi matul il-perjodi kolonjali u moderni. Fost l-oħrajn, Guillermo Dupaix investiga s-sit fil-bidu tas-seklu 19, J. M. García ppubblika deskrizzjoni tas-sit fl-1859, u A. F. Bandelier żar u ppubblika iktar deskrizzjonijiet fis-snin 90 tas-seklu 19. L-ewwel esplorazzjoni arkeoloġika intensiva tas-sit twettqet fl-1902 minn Leopoldo Batres, li dak iż-żmien kien l-Ispettur Ġenerali tal-Monumenti taħt Porfirio Diaz.[2]

L-ewwel skavi xjentifiċi fuq skala kbira saru fl-1931, taħt it-tmexxija tal-arkeologu Messikan Alfonso Caso. Fl-1933, Eulalia Guzmán għenitu bl-iskavi tal-Qabar nru 7.[3] Matul it-tmintax-il sena ta' wara, Caso u l-kollegi tiegħu Ignacio Bernal u Jorge Acosta skavaw sezzjonijiet kbar fi ħdan il-qalba monumentali tas-sit. Il-biċċa l-kbira ta' dak li huwa viżibbli llum il-ġurnata fiż-żoni miftuħa għall-pubbliku ġie rikostruwit f'dak iż-żmien. Minbarra li dan irriżulta fl-iskavi ta' għadd kbir ta' strutturi residenzjali u ċiviċi-ċerimonjali u ta' mijiet ta' oqbra u fdalijiet funebri, kisba kbira tal-proġett ta' Caso u tal-kollegi tiegħu kienet l-istabbiliment ta' kronoloġija tal-bċejjeċ taċ-ċeramika (il-fażijiet ta' Monte Albán I sa V) għall-perjodu bejn l-istabbiliment tas-sit għall-ħabta tal-500 Q.K. sal-aħħar tal-perjodu Post-Klassiku fl-1521 W.K.

Fl-aħħar tas-snin 60 tas-seklu 20, il-Proġett tal-Preistorja u tal-Ekoloġija Umana li kellu fil-mira l-investigazzjoni tal-perjodi ta' qabel l-istabbiliment ta' Monte Albán inbeda minn Kent Flannery tal-Università ta' Michigan. Matul iż-żewġ deċennji ta' wara, dan il-proġett iddokumenta l-iżvilupp tal-kumplessità soċjopolitika fil-wied mill-iżjed perjodu Arkajku bikri (għall-ħabta tat-8000-2000 Q.K.) sal-fażi ta' Rosario (700-500 Q.K.) eżatt qabel l-istabbiliment ta' Monte Albán. Dan witta t-triq għall-fehim tal-istabbiliment tas-sit u tal-andament tal-iżvilupp tiegħu. F'dan il-kuntest, fost il-kisbiet ewlenin tal-ħidma ta' Flannery f'Oaxaca, hemm l-iskavi estensivi tiegħu fiċ-ċentru formattiv importanti ta' San José Mogote fil-fergħa ta' Etla tal-wied, proġett bil-kotmexxija ta' tiegħu u ta' Joyce Marcus tal-Università ta' Michigan.[4][5]

Pass ieħor importanti fil-fehim tal-istorja tal-okkupazzjoni tas-sit ta' Monte Albán sar permezz tal-Proġett tal-Mudelli tal-Insedjament Preistoriku tal-Wied ta' Oaxaca li nbeda minn Richard Blanton u diversi kollegi mill-Università ta' Michigan fil-bidu tas-snin 70 tas-seklu 20. L-istħarriġ u l-immappjar intensivi tagħhom tas-sit kollu wrew l-iskala sħiħa u d-daqs ta' Monte Albán, lil hinn miż-żona limitata li kienet ġiet esplorata minn Caso. Staġuni sussegwenti tal-istess proġett taħt it-tmexxija ta' Blanton, Gary Feinman, Steve Kowalewski, Linda Nicholas, u oħrajn estendew il-kopertura tal-istħarriġ prattikament għall-wied kollu, u b'hekk ipproduċew ammont imprezzabbli ta' data dwar il-mudelli ta' insedjament li evolvew mill-eqdem żminijiet sal-wasla tal-Ispanjoli fl-1521 W.K.[6][7]

Storja tas-sit

immodifika
 
Mappa tas-sit arkeoloġiku ta' Monte Albán.

Kif indikat fl-istħarriġ ta' Blanton tas-sit, l-għoljiet ta' Monte Albán milli jidher ma kinux abitati qabel il-500 Q.K. (it-tmiem tal-fażi ta' Rosario skont il-fdalijiet tal-bċejjeċ taċ-ċeramika). Dak iż-żmien, San José Mogote kienet iċ-ċentru ewlieni tal-popolazzjoni fil-wied u bażi ta' tribù li x'aktarx ikkontrollat il-biċċa l-kbira tal-fergħa tat-Tramuntana ta' Etla. X'aktarx li saħansitra tliet ċentri ta' tribujiet jew erbgħa oħra, kienu jikkontrollaw sottoreġjuni oħra tal-wied, inkluż Tilcajete fil-fergħa tan-Nofsinhar ta' Valle Grande u Yegüih fil-fergħa ta' Tlacolula fil-Lvant. Il-kompetizzjoni u l-gwerer milli jidher ikkaratterizzaw il-fażi ta' Rosario. Data minn stħarriġ reġjonali tissuġġerixxi l-eżistenza ta' żona ta' lqugħ mhux okkupata bejn iċ-ċentru ta' San José Mogote u ċ-ċentri fin-Nofsinhar u fil-Lvant.

Huwa f'din iż-żona li s-sit ta' Monte Albán ġie stabbilit lejn l-aħħar tal-fażi ta' Rosario u malajr laħaq popolazzjoni li huwa stmat li kienet ta' madwar 5,200 ruħ sal-aħħar tal-fażi suċċessiva ta' Monte Albán Ia (għall-ħabta tat-300 Q.K.). Din iż-żieda notevoli fil-popolazzjoni ġiet akkumpanjata minn deklin rapidu f'San José Mogote u fis-siti sekondarji fil-qrib, u b'hekk x'aktarx li l-elit tas-sit kienu involuti direttament fl-istabbiliment tal-belt kapitali taż-Żapoteki. Din il-bidla rapida fil-popolazzjoni u fl-insedjament, minn insedjamenti lokalizzati sparsi għal sit urban ċentrali f'żona li qabel ma kinitx insedjata, ġiet imsejħa "Sinkoiżmu ta' Monte Alban" minn Marcus u Flannery, b'referenza għal istanzi simili li ġew iddokumentati fil-Mediterran fi żmien il-qedem.[5]

Għalkemm fl-imgħoddi kien maħsub li proċess simili ta' abbandun fuq skala kbira, u b'hekk parteċipazzjoni fl-istabbiliment ta' Monte Albán, seħħ f'ċentri oħra ta' tribujiet ewlenin, bħal Yegüih u Tilcajete, mill-inqas fil-każ ta' dan tal-aħħar milli jidher issa dan ma tantx kien probabbli. Proġett reċenti mmexxi minn Charles Spencer u Elsa Redmond tal-Mużew Amerikan tal-Istorja Naturali f'New York wera li, iktar milli ġie abbandunat, is-sit kiber b'mod sinifikanti bħala popolazzjoni matul il-perjodu Bikri I u Aħħar I ta' Monte Albán (għall-ħabta tal-500-300 Q.K. u t-300-100 Q.K., rispettivament). Tilcajete jaf opponiet b'mod attiv l-inkorporazzjoni fl-istat dejjem iżjed setgħan ta' Monte Albán.[8]

Sal-bidu tal-perjodu Formattiv Aħħari (il-fażi II ta' Monte Albán, għall-ħabta tal-100 Q.K. – 200 W.K.), Monte Albán kellha popolazzjoni stmata ta' 17,200 ruħ, u b'hekk kienet waħda mill-ikbar bliet Mesoamerikani ta' dak iż-żmien. Is-setgħa politika tal-belt kibret u Monte Albán espandiet militarment, permezz tal-okkupazzjoni u tal-kolonizzazzjoni, f'diversi żoni 'l barra mill-Wied ta' Oaxaca, inkluż il-widien ta' Cañada de Cuicatlán fit-Tramuntana u Ejutla u Sola de Vega fin-Nofsinhar.[9][10][11] Matul dan il-perjodu u f'dak Klassiku Bikri sussegwenti (il-fażi IIIA ta' Monte Albán, għall-ħabta tal-200–500 W.K.), Monte Albán kienet il-belt kapitali ta' stat reġjonali ewlieni li kellu influwenza dominanti fil-Wied ta' Oaxaca u fil-biċċa l-kbira tal-artijiet għoljin ta' Oaxaca. L-evidenza li nstabet f'Monte Albán tissuġġerixxi kuntatti ta' livell għoli bejn l-elit tas-sit u l-elit tal-belt Messikana ċentrali setgħana ta' Teotihuacan, fejn l-arkeologi identifikaw viċinat abitat minn Żapoteki etniċi mill-Wied ta' Oaxaca (Paddock 1983). Sal-perjodu Klassiku Aħħari (il-fażi IIIB/IV ta' Monte Albán, għall-ħabta tal-500-1000), l-influwenza tas-sit 'il barra mill-wied u fi ħdan il-wied stess naqset. L-elit f'diversi ċentri oħra, li xi darba kienu parti mill-istat ta' Monte Albán, bdew jasserixxu l-awtonomija tagħhom, inkluż siti bħal Cuilapan u Zaachila f'Valle Grande u Lambityeco, Mitla u El Palmillo fil-fergħa tal-Lvant ta' Tlacolula. Rigward din tal-aħħar qed isir proġett minn Gary Feinman u Linda Nicholas tal-Field Museum ta' Chicago (Feinman u Nicholas 2002). Sal-aħħar tal-istess perjodu (għall-ħabta tad-900-1000), il-belt kapitali antika kienet prattikament abbandunata għalkollox. L-istat ta' Monte Albán tant setgħan fl-imgħoddi ġie sostitwit minn għexieren ta' ċentri iżgħar jikkompetu ma' xulxin, u din is-sitwazzjoni damet sal-Konkwista tal-Ispanjoli.[12]

Sit ta' Wirt Dinji

immodifika
 
Veduta panoramika ta' Monte Albán mill-Pjattaforma tan-Nofsinhar.

Iċ-Ċentru Storiku ta' Oaxaca u s-Sit Arkeoloġiku ta' Monte Albán ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1987.[13]

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' erba' kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".[13]

Monumenti

immodifika
 
Spazju għal-logħba tradizzjonali tal-ballun.

Iċ-ċentru monumentali ta' Monte Albán huwa l-hekk imsejħa Pjazza Prinċipali ta' madwar 300 metru b'150 metru. Il-Pjazza Prinċipali nħolqot bil-livellar artifiċjali tal-quċċata tal-għolja, li mbagħad ġiet miksija bil-ġibs abjad. Il-pjazza jew terrazza kienet tesa' saħansitra l-popolazzjoni kollha tal-belt biex kulħadd ikun jista' jieħu sehem fir-ritwali sponsorjati mill-istat. L-istrutturi residenzjali u ċiviċi-ċerimonjali ewlenin tas-sit jinsabu madwarha jew qribha. Il-biċċa l-kbira tagħhom ġew esplorati u rrestawrati minn Alfonso Caso u l-kollegi tiegħu.

Lejn it-Tramuntana u n-Nofsinhar tal-Pjazza Prinċipali hemm pjattaformi kbar li huma aċċessibbli mill-pjazza permezz ta' taraġ monumentali. Fuq in-naħat tal-Lvant u tal-Punent, hemm għadd ta' pjattaformi iżgħar simili, li fuqhom fl-imgħoddi kien hemm tempji u residenzi tal-elit, kif ukoll wieħed miż-żewġ spazji tal-logħba tal-ballun li kienu jeżistu fis-sit. Fiċ-ċentru tal-pjazza hemm għadd ta' tumbati orjentati mit-Tramuntana għan-Nofsinhar li wkoll kienu jservu bħala pjattaformi għal strutturi ċerimonjali. Il-maġġoranza tat-tempji kienu jħarsu lejn il-Lvant jew il-Punent, u kienu allinjati mar-raġġi tax-xemx. It-tempji nbnew bi pjanta karatteristika b'żewġ kmamar: spazju komunali fuq quddiem, ikkollegat ma' santwarju inqas espost fuq wara. Dawn il-postijiet sagri jaf kienu ddedikati lill-antenati rjali, li kienu jaġixxu bħala supplikanti ta' Cocijo.

Karatteristika ta' Monte Albán hija l-għadd kbir ta' monumenti mnaqqxa tal-ġebel madwar il-pjazza prinċipali. L-iżjed eżempji bikrin huma l-hekk imsejħa "Steli taż-Żeffiena" (bl-Ispanjol: Danzantes), l-iktar qrib il-Binja L. Dawn jirrappreżentaw irġiel għerwenin jagħmlu pożi kontorti u mgħawġin, uħud minnhom b'mutilazzjoni tal-ġenitali. Il-figuri jingħad li jirrappreżentaw lill-vittmi tas-sagrifiċċji umani, teorija li tispjega l-karatteristiċi krudi tal-figuri. Iż-Żeffiena għandhom il-fattizzi fiżiċi li huma karatteristiċi tal-kultura Olmec.[14] In-nozzjoni tas-seklu 19 li jirrappreżentaw żeffiena sadanittant ġiet skreditata b'mod ġenerali. Dawn il-monumenti, li jmorru lura għall-iktar perjodu bikri tal-insedjament tas-sit (Monte Albán I), issa huma interpretati li jirrappreżentaw priġunieri tal-gwerra li ġew ittorturati u ssagrifikati, uħud minnhom identifikati b'isimhom. Jaf jirrappreżentaw il-mexxejja ta' ċentri u ta' villaġġi kompetituri li kienu nħatfu minn Monte Albán (Blanton et al, 1996). Iktar minn 300 ħaġra ta' "Żeffiena" ġew iddokumentati sa issa, u wħud mill-iktar ippreservati huma esposti fil-mużew tas-sit. Hemm indikazzjoni wkoll li ż-Żapoteki kienu kapaċi jiktbu u kellhom xi forma ta' kalendarju.

Tip differenti ta' ħaġar imnaqqax jinstab fil-Binja J fil-qrib, f'nofs il-Pjazza Prinċipali. Din il-binja hija kkaratterizzata wkoll mill-għamla mhux tas-soltu tagħha qisha vleġġa u għandha orjentazzjoni differenti mill-biċċa l-kbira tal-istrutturi fis-sit. Fi ħdan il-ħitan tal-binja hemm iktar minn 40 stele mnaqqxa li jmorru lura għal Monte Albán II. Dawn juru l-ismijiet tal-postijiet, u xi kultant huma akkumpanjati minn kitba addizzjonali. Ħafna drabi huma kkaratterizzati minn irjus ta' taħt fuq. Alfonso Caso kien l-ewwel wieħed li identifika dan il-ħaġar bħala "ħaġar tal-konkwisti", li x'aktarx jelenkaw postijiet li l-elit ta' Monte Albán irnexxielu jikkonkwista u/jew jikkontrolla. Uħud mill-postijiet elenkati fuq l-isteli tal-Binja J x'aktarx li ġew identifikati. F'każ minnhom (ir-reġjun ta' Cañada de Cuicatlán fit-Tramuntana ta' Oaxaca), il-konkwista Żapoteka hemmhekk ġiet ikkonfermata permezz ta' stħarriġ u skavi arkeoloġiċi.

Is-sit ta' Monte Alban fih diversi evidenzi, permezz tal-arkitettura tiegħu, li jissuġġerixxu li kien hemm stratifikazzjoni soċjali fi ħdan l-insedjament. Madwar l-insedjament inbnew ħitan għoljin sa disa' metri u wesgħin sa għoxrin metru; dawn mhux biss intużaw bħala konfini bejn Monte Alban u l-insedjamenti ġirien, iżda kienu wkoll turija tal-poter tal-elit fi ħdan il-komunità. Fl-analiżi tiegħu, Scott Hutson janalizza r-relazzjonijiet bejn in-nies komuni u l-elit f'Monte Alban, u jinnota li t-tumbati monumentali li nstabu fi ħdan is-sit milli jidher ġew spazjati b'mod uniformi fis-sit kollu. Għalhekk it-tumbati kienu biżżejjed qrib ta' kull dar biex b'hekk ikunu jistgħu jiġu ssorveljati. Hutson jinnota wkoll, li maż-żmien, l-istil tad-djar donnu nbidel, u saru iktar privati minn dawk li kienu jgħixu fil-binjiet l-oħra u b'hekk kien diffiċli li wieħed jikseb informazzjoni dwar ir-residenti ta' Monte Alban. Dawn il-bidliet fil-kapaċità tal-elit li jiksbu l-informazzjoni dwar il-ħajja privata ta' ċittadini oħra kellhom rwol kruċjali fl-istruttura politika interna tal-insedjament.[15]

Ħafna mill-artefatti skavati f'Monte Albán, f'iżjed minn seklu ta' esplorazzjoni arkeoloġika, huma esposti fil-Mużew Nazzjonali tal-Antropoloġija fil-Belt tal-Messiku u fil-Mużew Reġjonali ta' Oaxaca, fl-eks kunvent ta' San Duminku ta' Guzmán fil-Belt ta' Oaxaca. Dan il-mużew tal-aħħar jospita ħafna mill-oġġetti li ġew skoperti fl-1932 minn Alfonso Caso fil-Qabar nru 7 ta' Monte Albán, li huwa qabar Żapotek tal-perjodu Klassiku li b'mod opportunistiku reġa' ntuża fil-perjodu Post-Klassiku għad-dfin ta' individwi tal-elit tal-Miksteki. Id-difniet tagħhom kienu akkumpanjati minn uħud mill-iżjed offerti funebri spettakolari li nstabu fis-siti kollha fl-Amerki.[16]

Monte Albán huwa destinazzjoni turistika popolari għal dawk li jżuru l-istat ta' Oaxaca. Il-mużew żgħir fis-sit jospita l-iktar l-isteli mnaqqxa oriġinali li nstabu fis-sit stess. Fl-2017 is-sit ospita 429,702 viżitatur.[17]

Theddid

immodifika
 
Veduta ta' Monte Albán mill-ajru.

It-theddida primarja ta' dan is-sit arkeoloġiku hi t-tkabbir urban, li dejjem qed jiżdied u qed "jhedded li jibqa' jespandi f'territorji li potenzjalment għandhom valur arkeoloġiku".[18] Biex tkompli tikkomplika l-affarijiet, l-amministrazzjoni tas-sit hija maqsuma bejn erba' muniċipalitajiet differenti, u b'hekk mhix dejjem faċli li jsir sforz konġunt biex jitwaqqaf it-tkabbir urban.

Arkitettura

immodifika

Is-simetrija ma kinitx tħassib ewlieni għall-konfigurazzjoni tal-"pjazez" jew tat-terrazzi ta' Monte Albán. Għalkemm l-angoli fi ħdan il-pjazez ma għandhomx kantunieri perfetti ta' 90 grad, il-pjazez jidhru rettangolari għalkemm effettivament mhumiex. L-istrutturi mhumiex stabbiliti b'mod simetriku, peress li d-distanzi bejn l-istrutturi jvarjaw sew minn binja għall-oħra. Il-metodi tal-kostruzzjoni użati għall-orjentazzjoni nbidlu mat-tkabbir ta' Monte Albán. L-istrutturi bikrin, fuq in-naħa tal-Punent tas-sit, huma orjentati fin-Nofsinhar tal-Lvant, filwaqt li l-istrutturi li nbnew wara huma allinjati iktar mal-punti kardinali tal-warda tar-riħ.

L-unika eċċezzjoni hija l-istruttura msejħa "Binja J". Din l-istruttura tinsab fil-linja ċentrali tal-pjazza iżda hija mdawra u mhux allinjata mal-istrutturi l-oħra. Huwa maħsub li l-Binja J kellha xi rabta/importanza astronomika. Fid-disinn u fil-kostruzzjoni tal-istrutturi, it-terremoti kienu jitqiesu wkoll. Spiss fil-kostruzzjoni kienu jintużaw ħitan ħoxnin, kif ukoll xaqlibiet fil-ġnub ta' strutturi ikbar jew iktar għoljin.

Ir-residenzi tal-elit kienu magħmula minn 3-4 kmamar, madwar bitħa interna u qabar taħt il-bitħa li kien aċċessibbli permezz ta' taraġ. L-oqbra klassiċi tal-elit kienu mdawra bil-ħitan tal-ġebel u spiss kienu mżejna b'affreski mpittra.[19] In-nies li ma kinux parti mill-elit kienu jgħixu f'terrazzi residenzjali max-xaqlibiet muntanjużi taħt il-Pjazza Prinċipali. Dawn ir-residenzi kienu strutturi tal-brikks u tat-tajn b'kamra waħda jew tnejn b'bitħa ċentrali kważi interna iżda li kienet aċċessibbli wkoll minn barra.[20]

Agrikoltura

immodifika

Monte Albán ma kienx sempliċement fortizza jew post sagru, iżda belt li kienet tiffunzjona għalkollox. L-abitanti kienu ġew jgħixu hemmhekk mill-raba' agrikolu għammiel ta' taħt Monte Albán u kien jiddependu ferm fuq l-agrikoltura. Monte Albán sar ċentru agrikolu u ż-żona kibret u ġiet żviluppata b'diversi strutturi. Il-popolazzjoni kkultivat il-widien u r-raba' agrikolu sax-xifer tal-art muntanjuża sabiex jipprovdu l-għajxien għall-popolazzjoni li kulma jmur dejjem kienet qed tikber.

Gallerija

immodifika
  •  
    Artal.
  •  
    Sezzjoni mhux restawrata ta' Monte Albán bil-Belt ta' Oaxaca fl-isfond.
  •  
    Veduta tal-Pjazza Prinċipali mill-Pjattaforma tan-Nofsinhar, bil-Binja J fuq quddiem.
  •  
    Stele mnaqqxa.
  •  
    Stele mnaqqxa.
  •  
    Waħda mill-isteli magħrufa bħala taż-Żeffiena.
  •  
    Pjanta tal-istruttura tas-Sistema IV ta' Monte Alban, minn immaġni b'laser scan tridimensjonali.
  •  
    L-istruttura tas-Sistema IV ta' Monte Alban b'laser scan tridimensjonali.
  •  
    Veduta tal-Pjazza Prinċipali mill-Pjattaforma tan-Nofsinhar, bil-Binja J fuq quddiem.
  •  
    Veduta tal-Binja M mill-Pjattaforma tan-Nofsinhar.
  •  
    L-Isteli taż-Żeffiena fil-Pjazza taż-Żeffiena, maġenb il-Binja L.
  •  
    Qabar fit-Tramuntana tal-Pjattaforma tat-Tramuntana.
  •  
    Il-Binja X fil-Pjattaforma tat-Tramuntana.
  •  
    Binja mhux skavata fil-Pjattaforma tat-Tramuntana.
  •  
    Ġebel imnaqqax tal-Binja L.
  •  
    Veduta tal-Pjazza Prinċipali mill-Pjattaforma tat-Tramuntana.

Referenzi

immodifika
  1. ^ Blanton, Richard E. (1978). Monte Albán: Settlement Patterns at the Ancient Zapotec Capital. New York: Academic Press.
  2. ^ Batres, Leopoldo (1902). Exploraciones en Monte Albán. México: Casa Editorial Gante.
  3. ^ "Sabias Que?". web.archive.org. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2015-04-02. Miġbur 2022-11-13.
  4. ^ Marcus, Joyce (1983). Flannery, K.V.; Marcus, J. (eds.). In The Cloud People. New York: Academic Press. pp. 175–181.
  5. ^ a b Marcus, Joyce; Flannery, Kent V. (1996). Zapotec Civilization: How Urban Society Evolved in Mexico's Oaxaca Valley. Londra: Thames and Hudson. ISBN 0-500-05078-3.
  6. ^ Blanton, Richard E.; Kowalewski, Stephen A.; Feinman, Gary M.; Appel, Jill (1982). "Monte Albán's Hinterland, Part I: Prehispanic Settlement Patterns of the Central and Southern Parts of the Valley of Oaxaca, Mexico". University of Michigan, Ann Arbor Museum of Anthropology Memoir 15. 15.
  7. ^ Kowalewski, Stephen A.; Feinman, G.; Finsten, L.; Blanton, R.; Nicholas, L. (1989). "Monte Albán's Hinterland, Part II: The Prehispanic Settlement Patterns in Tlacolula, Etla and Ocotlán, the Valley of Oaxaca, Mexico". University of Michigan, Ann Arbor Museum of Anthropology Memoir 23. 23.
  8. ^ Spencer, Charles S; Redmond, Elsa M. (2001). "Multilevel Selection and Political Evolution in the Valley of Oaxaca, 500–100 B.C.". Journal of Anthropological Archaeology. 20 (2): 195–229.
  9. ^ Balkansky, Andrew K. (2002). "The Sola Valley and the Monte Albán State. A Study of Zapotec Imperial Expansion". University of Michigan, Ann Arbor Museum of Anthropology Memoir 36. 36.
  10. ^ Spencer, Charles S. (1982). The Cuicatlán Cañada and Monte Albán: A Study of Primary State Formation. New York and London: Academic Press.
  11. ^ Redmond, Elsa M. (1983). "A Fuego y Sangre: Early Zapotec Imperialism in the Cuicatlán Cañada". University of Michigan, Ann Arbor Museum of Anthropology Memoir 16. 16.
  12. ^ Redmond, Elsa M. (1983). "A Fuego y Sangre: Early Zapotec Imperialism in the Cuicatlán Cañada". University of Michigan, Ann Arbor Museum of Anthropology Memoir 16. 16.
  13. ^ a b Centre, UNESCO World Heritage. "Historic Centre of Oaxaca and Archaeological Site of Monte Albán". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2022-11-12.
  14. ^ MexOnline, 2012.
  15. ^ Hutson, Scott (2002). "Built Space and Bad Subjects". Journal of Social Archaeology. 2 (1): 53–80.
  16. ^ Caso, Alfonso (1932). "Monte Albán, richest archaeological find in the Americas". National Geographic Magazine. 62: 487–512.
  17. ^ "Estadística de Visitantes". web.archive.org. 2012-07-08. Arkivjat mill-oriġinal fl-2012-07-08. Miġbur 2022-11-13.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  18. ^ "Rapport ICOMOS" (PDF).
  19. ^ Marcus, Joyce; Flannery, Kent V. (1996). Zapotec Civilization: How Urban Society Evolved in Mexico's Oaxaca Valley. Londra: Thames and Hudson. ISBN 0-500-05078-3.
  20. ^ Winter, Marcus C. (13 Dec 1974). "Residential patterns at Monte Alban, Oaxaca, Mexico". Science. 186 (4168): 981–987.
Miksub minn "https://mt.wikipedia.org/w/index.php?title=Monte_Albán&oldid=315235"