Assur

Assur jew Aššur (/ˈæsʊər/; bis-Sumerjan: 𒀭𒊹𒆠 AN.ŠAR₂^KI, bl-Assirjan kunejformi: Aš-šur^KI, "il-Belt tal-Alla Aššur";^[1]^[2] bis-Sirjan: ܐܫܘܪ Āšūr; bil-Persjan Antik: 𐎠𐎰𐎢𐎼 Aθur, bil-Persjan: آشور: Āšūr; bl-Ebrajk: אַשּׁוּר, ʾAššūr, bl-Għarbi: اشور), magħrufa wkoll bħala Ashur jew Qal'at Sherqat, kienet il-belt kapitali tal-belt-stat Assirjana tal-qedem (2025-1364 Q.K.), l-Imperu Assirjan Nofsani (1363-912 Q.K.), u għal xi żmien, tal-Imperu Neo-Assirjan (911-609 Q.K.). Il-fdalijiet tal-belt jinsabu tul ix-xatt tal-Punent tax-xmara Tigris, fit-Tramuntana tal-konfluwenza tat-tributarja tagħha, iż-Zab iż-Żgħira, fit-territorju li issa jagħmel parti mill-Iraq, iktar preċiżament fid-Distrett ta' al-Shirqat tal-Governorat ta' Saladin.

L-okkupazzjoni tal-belt stess kompliet għal madwar 3,000 sena,^[3] mill-Perjodu Dinastiku Bikri sa nofs is-seklu 3 W.K., meta r-rikkezzi tal-belt insterqu mill-Imperu Sassanid. Il-belt hija Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO, u żdiedet fil-lista tas-siti fil-periklu fl-2003 wara l-kunflitt li faqqa' wara l-invażjoni tal-Iraq tal-2003 immexxija mill-Istati Uniti u bħala riżultat ta' diga proposta li kellha tgħerreq parti mis-sit. Assur tinsab 65 kilometru (40 mil) fin-Nofsinhar tas-sit ta' Nimrud u 100 kilometru (60 mil) fin-Nofsinhar ta' Nineveh.^[4]

Storja tar-riċerka

L-esplorazzjoni tas-sit ta' Assur bdiet fl-1898 mill-arkeologi Ġermaniżi. L-iskavi bdew fl-1900 minn Friedrich Delitzsch, u tkomplew fl-1903-1913 minn tim mid-Deutsche Orient-Gesellschaft immexxi inizjalment minn Robert Koldewey u iktar 'il quddiem minn Walter Andrae. Iktar minn 16,000 tavla tat-tafal b'testi kunejformi ġew skopruti hemmhekk. L-arkeologi Ġermaniżi ħadu l-oġġetti li sabu lejn Berlin u b'hekk saħħew il-kollezzjoni tal-Mużew ta' Pergamon.

Iktar reċentement, Assur ġiet skavata minn B. Hrouda f'isem l-Università Ludwig Maximilian ta' Munich u l-Ministeru Bavarjan għall-Kultura fl-1990. Matul l-istess perjodu, fl-1988 u fl-1989, ħadem fis-sit R. Dittmann f'isem id-Deutsche Forschungsgemeinschaft.

Etimoloġija

Assur jew Aššur huwa l-isem tal-belt, tal-art immexxija mill-belt, u tad-divinità protettiva tagħha li tat isem in-nattivi, l-istess bħan-nazzjon sħiħ tal-Assirja li kien jinkludi t-territorju attwali tat-Tramuntana tal-Iraq, tal-Grigal tas-Sirja u tax-Xlokk tat-Turkija. Illum l-Assirjani għadhom jinstabu fil-Lvant Nofsani kollu, b'mod partikolari fl-Iraq, fl-Iran, fis-Sirja, fit-Turkija, u d-Dijaspora fid-dinja tal-Punent. Assur huwa wkoll l-oriġini tal-ismijiet tas-Sirja u tat-termini għall-Kristjani Sirjani, li oriġinarjament kienu derivazzjonijiet Indo-Ewropej tal-Assirja, u għal bosta sekli kienu japplikaw biss għall-Assirja u għall-Assirjani qabel ma bdew jiġu applikati wkoll għal-Lvant u għall-abitanti tiegħu mill-Imperu Selewċid fis-seklu 3 Q.K.

Storja

Żmien il-Bronż Bikri

Skont l-Akkumpanjament tal-Bibbja ta' Oxford, Assur "inbniet fuq irdum tal-ġebel ramli max-xatt tal-Punent tax-xmara Tigris madwar 35 kilometru (24 mil) fit-Tramuntana tal-konfluwenza tagħha man-naħa t'isfel tax-xmara Zab". L-arkeoloġija tiżvela li s-sit tal-belt ġie okkupat minn nofs it-tielet millenju Q.K. Dan kien għadu l-perjodu Sumerjan, qabel ma feġġet l-Assirja. L-eqdem fdalijiet tal-belt ġew skoperti fil-pedamenti tat-Tempju ta' Ishtar, kif ukoll fil-Palazz l-Antik. Fil-perjodu sussegwenti, il-belt ġiet irrenjata minn rejiet mill-Imperu Akkadjan. Matul it-Tielet Dinastija ta' Ur, il-belt kienet immexxija minn gvernaturi Assirjani soġġett għas-Sumeri.

Perjodu Assirjan Antik u Nofsani

Il-Mesopotamja fit-tieni millenju Q.K.

Wara l-waqgħa tat-Tielet Dinastija Neo-Sumerjana ta' Ur kontra l-Elamiti għall-ħabta ta' tmiem is-seklu 21 Q.K. skont il-Kronoloġija Nofsanija u għall-ħabta ta' nofs is-seklu 20 Q.K. skont il-Kronoloġija Qasira, żdiedu l-attakki mill-Gutjani u mill-Amoriti. Ir-rejiet Assirjani li kienu jitkellmu l-Akkadjan nattiv b'hekk sfaw ħielsa filwaqt li Sumer sfat taħt il-qilla tal-Amoriti. Ir-re Ushpia, mhux verifikat storikament, huwa akkreditat li ddedika l-ewwel tempju lill-alla Ashur fil-belt tiegħu, għalkemm dan ħareġ fid-dieher permezz ta' kitba mnaqqxa iktar 'il quddiem minn Shalmaneser I fis-seklu 13. Għall-ħabta tal-2000 Q.K., Puzur-Ashur I stabbilixxa dinastija ġdida, b'suċċessuri bħal Ilushuma, Erishum I u Sargon I, li ħallew kitbiet imnaqqxa rigward il-bini ta' tempji ddedikati lil Ashur, Adad u Ishtar fil-belt. Il-prosperità u l-indipendenza pproduċew l-ewwel fortifikazzjonijiet sinifikanti f'dan il-perjodu. Peress li r-reġjun gawda perjodu ta' paċi u ta' stabbiltà relattivi, il-kummerċ bejn il-Mesopotamja u l-Anatolja żdied, u l-belt ta' Assur ibbenefikat ferm mill-pożizzjoni strateġika tagħha. Il-merkanti kienu jibagħtu l-merkanzija tagħhom bil-karovani lejn l-Anatolja u l-kummerċ kien isir primarjament mal-kolonji Assirjani fl-Anatolja, dik primarja f'Karum Kanesh (Kültepe).

Bil-belt kapitali ta' Shamshi-Adad I (1813-1781 Q.K.) f'Assur, huwa kabbar il-poter u l-influwenza tal-belt lil hinn mill-wied tax-xmara Tigris, u stabbilixxa dak li xi wħud iqisu bħala l-ewwel Imperu Assirjan. F'din l-era nbena l-Palazz Irjali l-Kbir, u t-Tempju ta' Assur ġie mwessa' u mkabbir b'żiggurat. Madankollu, dan l-imperu ntemm meta Hammurabi, ir-re Amorit tal-Babilonja ħakem il-belt u inkorporaha fl-imperu tiegħu b'għomru qasir, wara l-mewt ta' Ishme-Dagan I għall-ħabta tal-1756 Q.K., filwaqt li t-tliet rejiet Assirjani ta' wara tqiesu bħala vassalli. Mhux wisq wara, ir-re nattiv Adasi keċċa lill-Babilonjani u lill-Amoriti minn Assur u mill-Assirja kollja għall-ħabta tal-1720 Q.K., għalkemm ma tantx nafu wisq dwar is-suċċessuri tiegħu. Hemm evidenza ta' iktar attività tal-kostruzzjoni minn ftit sekli wara, matul ir-renju tar-re nattiv Puzur-Ashur III, meta l-belt ġiet iffortifikata mill-ġdid u d-distretti tan-Nofsinhar ġew inkorporati fid-difiżi prinċipali tal-belt. Inbnew tempji ddedikati lill-alla tal-qamar Sin (Nanna) u lill-alla tax-xemx Shamash matul is-seklu 15 Q.K. Sussegwentement il-belt ġiet suġġogata għar-re ta' Mitanni, Shaushtatar, fl-aħħar tas-seklu 15, u ħa l-bibien tad-deheb u tal-fidda tat-tempju lejn il-belt kapitali tiegħu, Washukanni.

Ashur-uballit I emula lill-antenat tiegħu Adasi u rebaħ kontra l-Imperu ta' Mitanni fl-1365 Q.K. L-Assirjani ħasdu l-frott ta' dan it-trijonf billi ħadu l-kontroll tal-parti tal-Lvant tal-Imperu ta' Mitanni, u iktar 'il quddiem annetta t-territorju Ittit, Babilonjan, Amorit u Urrjan. Fis-sekli ta' wara sar ir-restawr tat-tempji u tal-palazzi antiki ta' Assur, u għal darb'oħra l-belt saret it-tron ta' imperu kbir mill-1365 Q.K. sal-1076 Q.K. Tukulti-Ninurta I (1244-1208 Q.K.) bena wkoll tempju ġdid lill-alla femminili Ishtar. It-Tempju ta' Anu-Adad ġie stabbilit iktar 'il quddiem matul ir-renju ta' Tiglath-Pileser I (1115-1075 Q.K.). Iż-żona tal-belt imdawra bil-ħitan fil-perjodu Assirjan Nofsani kienet tkopri xi 1.2 kilometru kwadru (300 akru).

Imperu Neo-Assirjan

Statwa mhux kompluta tal-bażalt ta' Shalmaneser III. Minn Assur, l-Iraq. 858-824 Q.K. Il-Mużew Orjentali Antik ta' Istanbul, it-Turkija.

Statwa tal-alla Kidudu, spirtu gwardjan tal-ħajt tal-belt ta' Assur. Għall-ħabta tat-835 Q.K. Minn Assur, l-Iraq. Il-Mużew Brittaniku, Londra, ir-Renju Unit.

Fl-Imperu Neo-Assirjan (912-605 Q.K.), ir-residenza rjali ġiet ittrasferita lejn bliet Assirjani oħra. Ashur-nasir-pal II (884-859 Q.K.) ittrasferixxa l-belt kapitali minn Assur għal Kalhu (Calah/Nimrud) wara sensiela ta' kampanji militari ta' suċċess u ġew prodotti wħud mill-ikbar opri tal-arti fil-forma ta' statwi kolossali lamassu u bassoriljievi fil-qorti rjali u tal-battalji. Mar-renju ta' Sargon II (722-705 Q.K.), bdiet tiżviluppa belt kapitali ġdida: Dur-Sharrukin (il-Fortizza ta' Sargon). Dur-Sharrukin oriġinarjament kienet ippjanata li tinbena fuq skala biex taqbeż lil dik ta' Ashurnasirpal. Madankollu, huwa miet fil-battalja u ibnu u s-suċċessur tiegħu Sennacherib (705-682 Q.K.) abbanduna l-belt, u għażel li jkabbar lil Nineveh bħala l-belt kapitali rjali tiegħu. Madankollu, il-belt ta' Assur baqgħet iċ-ċentru reliġjuż tal-imperu u kompliet tiġi venerata bil-kuruna sagra tal-imperu, minħabba t-tempju tagħha ddedikat lill-alla nazzjonali Ashur. Fir-renju ta' Sennacherib (705-682 Q.K.), inbniet id-Dar tas-Sena l-Ġdida, Akitu, u fil-belt ġew iċċelebrati l-festi. Bosta mir-rejiet indifnu wkoll taħt il-Palazz l-Antik, filwaqt li xi rġejjen indifnu fi bliet kapitali oħra, fosthom il-mara ta' Sargon, Ataliya. Ir-rikkezzi tal-belt insterqu u l-belt inġenerali nqerdet matul il-battalja deċiżiva ta' Assur, fejn kien hemm konfront qalil bejn l-armati Assirjani u Medjani.

Mappa tal-Assirja.

Imperu Akemenid

Riljiev ta' Ashurnasipal flimkien ma' uffiċjal.

Wara li l-Medjani ġarrbu telfa kontra l-Persjani, il-forza dominanti fl-Iran tal-qedem, l-Assirja ġiet immexxija mill-Imperu Akemenid Persjan (bħala Athura) mill-549 Q.K. sat-330 Q.K. L-Assirjani ta' Mada (Medja) u ta' Athura (Assirja) kienu responsabbli għall-opri tal-arti tad-deheb u tal-ħġieġ fil-palazz u għall-forniment tal-injam taċ-ċedru Libaniż, rispettivament. Il-belt u r-reġjun ta' Assur reġgħu kisbu qawwa militari u ekonomika. Flimkien mal-Assirjani f'Mada, kien hemm rewwixta fil-520 Q.K. iżda fl-aħħar mill-aħħar ma rnexxietx. Milli jidher l-Assirja rnexxielha tirkupra b'mod drammatiku, u ffjorixxiet matul dan il-perjodu. Saret ċentru agrikolu u amministrattiv ewlieni tal-Imperu Akemenid, u s-suldati tagħha kienu stazzjonati hemmhekk bħala parti mill-armata Persjana.

Imperu Partiku

Il-belt irpiljat matul il-perjodu tal-Imperu Partiku, b'mod partikolari bejn il-150 Q.K. u l-270 W.K., il-popolazzjoni tagħha kibret, u l-belt saret ċentru amministrattiv tal-Assuristan immexxi mill-Partiċi. L-Assirjoloġisti Simo Parpola u Patricia Crone jissuġġerixxu li Assur jaf kellha indipendenza sħiħa f'dan il-perjodu. Inbnew binjiet amministrattivi ġodda lejn it-Tramuntana tal-belt l-antika, u palazz lejn in-Nofsinhar. It-tempju l-antik iddedikat lill-alla nazzjonali tal-Assirjani Assur (Ashur) ġie rikostruwit, flimkien mat-tempji ddedikati lil allat Assirjani oħra.

Pjanta tat-tempju Partiku f'Assur.

Il-kitbiet imnaqqxin Assirjani bl-Aramajk tal-Lvant mill-fdalijiet ta' Assur taw ħjiel dwar il-belt fl-era Partika, meta l-Assirja kellha l-kitba Mesopotamja tagħha stess, l-Aramajk Sirjan, li kellu l-istess grammatika u sintassi bħal dak ta' Edessa u f'inħawi oħra fl-istat ta' Osroene.

Is-semitiċista Ġermaniż Klaus Beyer (1929-2014) ippubblika iktar minn 600 kitba mnaqqxa mill-irħula u mill-bliet tal-Mesopotamja, fosthom Assur, Dura-Europos, Hatra, Gaddala, Tikrit u Tur Abdin. Peress li l-Kristjaneżmu kien beda jinfirex fost l-Assirjani matul l-era Partika, il-kultura u r-reliġjon Assirjani oriġinali ppersistew għal xi żmien, kif joħroġ fid-dieher mill-kitbiet imnaqqxa li jinkludu invokazzjonijiet lill-allat Ashur, Nergal, Nanna, Ishtar, Tammuz u Shamash, kif ukoll mit-tismija ta' ċittadini b'ismijiet komposti li jirreferu għall-allat Assirjani, bħal ʾAssur-ḥēl (Assur hija s-saħħa tiegħi), ʾAssur-emar (Assur ikkmandat), ʾAssur-ntan (Assur kellha iben), u ʾAssur-šma' (Assur semgħet).

L-istoriku Ruman Festus għall-ħabta tat-370 W.K. kiteb li fil-116 W.K. Trajanu mill-konkwisti tiegħu fil-Lvant tax-xmara Ewfrate fforma l-provinċji Rumani l-ġodda tal-Mesopotamja u tal-Assirja. L-eżistenza ta' din il-provinċja Rumana tal-aħħar tiġi dubitata minn C.S. Lightfoot u F. Miller. Fi kwalunkwe każ, sentejn biss wara li suppost inħolqot il-provinċja, is-suċċessur ta' Trajanu, Adrijanu, irrestawra l-konkwisti tal-Lvant ta' Trajanu lill-Partiċi, u pprefera jgħix fil-paċi u fil-ħbiberija.

Iktar 'il quddiem kien hemm inkursjonijiet Rumani fil-Mesopotamja taħt Lucius Verus u taħt Septimius Severus, li stabbilew il-provinċji Rumani tal-Mesopotamja u r-renju Neo-Assirjan ta' Osroene.

Assur inħatfet u nsterqet minn Ardashir I tal-Imperu tas-Sassanidi għall-ħabta tal-240 W.K., u wara l-belt inqerdet kważi għalkollox u l-biċċa l-kbira tal-popolazzjoni tagħha ġiet sparpaljata.

Sit ta' Wirt Dinji

Assur (Qal'at Sherqat) ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2003.^[4]

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".^[4]

Theddidiet

Is-sit tqiegħed fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fil-periklu fl-2003, meta s-sit kien mhedded mill-pjanijiet ta' proġett ta' diga fuq skala kbira li kienet tgħerreq parti mis-sit arkeoloġiku tal-qedem. Il-proġett tad-diga twaqqaf ftit wara l-invażjoni tal-Iraq fl-2003.

It-territorju madwar is-sit arkeoloġiku tal-qedem ġie okkupat mill-Istat Iżlamiku tal-Iraq u tal-Lvant (ISIL) fl-2015. Peress li l-ISIL kien qered għadd ta' siti storiċi tal-qedem, inkluż il-bliet ta' Hatra, Khorsabad, u Nimrud, kien hemm biżgħat li Assur kienet se tinqered ukoll. Skont xi sorsi, iċ-ċittadella ta' Assur inqerdet jew ġarrbet ħsarat estensivi f'Mejju 2015 minn membri tal-ISIL li użaw apparati splussivi improvviżati. Rapport ta' AP ta' Diċembru 2016 wara li l-forzi Iraqqini reġgħu ħadu ż-żona f'idejhom, stqarr li l-militanti ppruvaw jeqirdu l-arkati grandjużi tad-daħla tal-belt, iżda baqgħu sħaħ u storiku lokali ddeskriva l-ħsara bħala waħda "minuri".

Minn Frar 2017, l-ISIL ma baqax jikkontrolla s-sit; madankollu, għadu mhux sigur biżżejjed biex l-esperti arkeoloġiċi jevalwaw il-fdalijiet tas-sit.

Referenzi

^ "A". oracc.iaas.upenn.edu. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2020-03-01. Miġbur 2023-10-29.
^ Pongratz-Leisten, Beate (2015). Religion and Ideology in Assyria. Walter de Gruyter GmbH & Co KG. p. 110. ISBN 978-1-61451-426-8.
^ Radner, Karen (2015). Ancient Assyria: A Very Short Introduction. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-871590-0. p. 2.
^ ^a ^b ^ċ Centre, UNESCO World Heritage. "Ashur (Qal'at Sherqat)". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-10-29.

[1] "A". oracc.iaas.upenn.edu. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2020-03-01. Miġbur 2023-10-29.

[2] Pongratz-Leisten, Beate (2015). Religion and Ideology in Assyria. Walter de Gruyter GmbH & Co KG. p. 110. ISBN 978-1-61451-426-8.

[3] Radner, Karen (2015). Ancient Assyria: A Very Short Introduction. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-871590-0. p. 2.

[:0-4] ċ Centre, UNESCO World Heritage. "Ashur (Qal'at Sherqat)". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-10-29.

[1]

[2]

[3]

[4]