Iran

Repubblika Iżlamika tal-Iran
جمهوری اسلامی ایران
*Jomhuri-ye Eslāmi-ye Irān*
Repubblika Iżlamika tal-Iran جمهوری اسلامی ایران; Jomhuri-ye Eslāmi-ye Irān
	Mottu: استقلال. آزادی. جمهوری اسلامی; "Indipendenza, Libertà, Repubblika Islamika"
	Innu nazzjonali: جمهوری اسلامی ایران; Innu Nazzjonali tar-Repubblika Iżlamika tal-Iran;
Belt kapitali; (u l-ikbar belt)	Teheran; 35°41′N 51°25′E / 35.683°N 51.417°E
Lingwi uffiċjali	Persjan
Gvern	Repubblika islamika unitarja
Unifikazzjoni
Erja
Popolazzjoni
PGD (PSX)	stima tal-2012
PGD (nominali)	stima tal-2012
IŻU (2012)	0.629 (medju) (121)
Valuta	Rial (﷼) (IRR)
Żona tal-ħin	IRST (UTC+3:30)
Kodiċi telefoniku	+98
TLD tal-internet	.ir · ایران.

L-Iran ( ɪˈrɑːn (għajnuna·info)^[4] jew il-Persja,^[5] uffiċjalment ir-Repubblika Iżlamika tal-Iran, hu pajjiż fl-Asja tal-Punent.^[6]^[7]^[8] Il-pajjiż huwa mdawwar fit-Tramuntana mill-Armenja, Ażerbajġan u t-Turkmenistan. L-Iran huwa stat littorali tal-Baħar Kaspju, li huwa baħar intern, il-Każakistan u r-Russja huma wkoll ġirien diretti tal-Iran lejn it-Tramuntana. L-Iran hija mdawwra mill-Afganistan u l-Pakistan fil-Lvant, fin-Nofsinhar mill-Golf Persjan u l-Gulf tal-Oman, l-Iraq mill-Punent u t-Turkija mill-Majjistral.

L-ogħla punt ta' temperatura fl-Asja kien irreġistrat fid-deżert ta' Lut fejn it-temperatura ta' 54 grad Celsius ġiet irreġistrata darbtejn u huwa t-tielet post bl-ogħla temperatura rreġistrata fid-dinja..

Fruntieri

Fruntieri ta' l-art
Fruntiera bejn Iran u Afganistan (921 km)
Fruntiera bejn Iran u Armenja (44 km)
Fruntiera bejn Iran u Ażerbajġan (689 km)
Fruntiera bejn Iran u Iraq (1,599 km)
Fruntiera bejn Iran u Pakistan (909 km)
Fruntiera Iran-Turkija (534 km)
Fruntiera bejn Iran u Turkmenistan (1,148 km)

Protesti

Protesti 2022–2023

L-inkwiet ċivili u l-protesti kontra l-gvern tar-Repubblika Iżlamika tal-Iran assoċjati mal-mewt fil-kustodja tal-pulizija ta’ Mahsa Amini (Persjan: مهسا امینی) bdew fis-16 ta’ Settembru, 2022 u komplew sal-aħħar tal-2023. Il-protesti ġew deskritti bħala l-akbar sfida biex il-gvern Iranjan.

Fit-13 ta' Settembru 2022, Guide Patrol żammet lil Mahsa Amini talli allegatament kisret il-liġi obbligatorja tal-hijab tal-Iran billi tilbesha "b'mod mhux xieraq" waqt li kienet iżżur Tehran minn Saqqez. Skont xhieda fl-għajnejn, l-uffiċjali tal-Għassa tal-Gwida sawtuha brutalment (l-awtoritajiet Iranjani ċaħdu dan). Sussegwentement waqgħet, iddaħħlet l-isptar u mietet tlett ijiem wara. Hekk kif il-protesti nfirxu mill-belt twelid ta' Amini ta' Saqqez għal bliet oħra fil-Kurdistan Iranjan u madwar l-Iran, il-gvern wieġeb b'qtugħ mifrux fuq l-internet, restrizzjonijiet fuq l-użu tal-midja soċjali madwar il-pajjiż, gass tad-dmugħ u tiri.

Għalkemm il-protesti ma' kinux letali bħal dawk tal-2019 (meta mietu aktar minn 1,500 persuna), kienu ta' ambitu nazzjonali, mifruxa fi klassijiet soċjali, universitajiet, toroq u skejjel. Mill-inqas 551 persuna, inklużi 68 minorenni, kienu mietu bħala riżultat tal-intervent tal-gvern fil-protesti, sal-15 ta' Settembru, 2023. Qabel Frar 2023, meta' l-biċċa l-kbira ġew maħfra, huwa stmat li 19,262 persuna kienu miżmuma f’mill-inqas 134 belt u bliet u 132 università.

Id-dimostranti nisa, inklużi bniet tal-iskola, kellhom rwol ewlieni fid-dimostrazzjonijiet. Minbarra t-talbiet għal drittijiet akbar għan-nisa, il-protesti talbu t-twaqqigħ tar-Repubblika Iżlamika, li jiddistingwuhom minn movimenti ta' protesta maġġuri preċedenti fl-Iran, li ffukaw fuq riżultati elettorali jew problemi ekonomiċi. Ir-rispons tal-gvern għall-protesti u l-użu brutali u sproporzjonat tiegħu tal-forza kontra d-dimostranti paċifiċi u t-tfal kien ikkundannat b'mod wiesa', iżda l-Kap Suprem tal-Iran l-Ayatollah Ali Khamenei ċaħad l-inkwiet bħala “irvellijiet” u parti minn “gwerra ibrida “kontra l-Iran maħluqa”. minn stati ghadu barranin u dissidenti barra.

Fis-6 ta' Marzu, 2024, in-NU akkużat lill-Iran li kkoordina reati kontra l-umanità.

Dimostranti fuq Keshavarz Boulevard
Dimostranti fuq Keshavarz Boulevard
Dimostranti fl-Università Amir Kabir
Protesti ta' solidarjetà fil-Ġermanja, 22 ta' Ottubru, 2022
Fan Iranjan b'banner ta' protesta fit-Tazza tad-Dinja

Protesti 2021–2022

Il-protesti Iranjani tal-2021-2022 faqqgħu fil-15 ta' Lulju, 2021 biex jipprotestaw kontra n-nuqqas tal-ilma u l-kriżijiet, iżda malajr intlaqgħu bi vjolenza u brutalità tal-pulizija. F'Novembru 2021, seħħew aktar protesti minħabba nuqqas ta' ilma, iżda seħħew ukoll protesti u strajks oħra minħabba s-sitwazzjoni ekonomika li sejra għall-agħar. F'Awwissu 2021, Amnesty International innotat li l-forzi tas-sigurtà kienu użaw forza brutali biex irażżnu lid-dimostranti.

Protesti Iranjani 2019–2020

Il-protesti Iranjani tal-2019–2020, xi drabi magħrufa bħala Bloody November jew (bl-użu tal-kalendarju Iranjan) Bloody Aban (Persjan: آبان خونین), kienu sensiela ta' protesti ċivili fil-pajjiż kollu fl-Iran li seħħew fl-2019 u l-2020. Inizjalment ikkawżati minn 50 Żieda ta' -200% fil-prezzijiet tal-fjuwil, seħħet bħala parti mill-Moviment Demokratiku Iranjan usat', li wasslet għal sejħiet għat-twaqqigħ tal-gvern fl-Iran u tal-Kap Suprem Ali Khamenei. Il-protesti bdew bħala laqgħat paċifiċi wara nofsinhar tal-15 ta' Novembru, iżda nfirxu għal 21 belt fi ftit sigħat, hekk kif vidjows tal-protesta ċċirkolaw onlajn, u eventwalment saru l-aktar rewwixta vjolenti u severa kontra l-gvern mill-1979.

Biex jimblokka l-kondiviżjoni tal-informazzjoni dwar il-protesti u l-imwiet ta' mijiet ta' dimostranti fuq pjattaformi tal-midja soċjali, il-gvern għalaq l-internet madwar il-pajjiż kollu, u rriżulta fi qtugħ kważi totali tal-internet ta' madwar sitt ijiem. Fi sforz biex ifarrak il-protesti, il-gvern Iranjan (skont Amnesty International) spara u qatel lil dimostranti minn fuq is-soqfa, ħelikopters, u b'mod vojt b’mitralji. Fi sforz biex jaħbi l-iskala u l-għadd tal-kadavri tal-protesti, huwa neħħa għadd kbir ta' katavri ta' dimostranti mejta, u hedded lill-familji ta' dimostranti maqtula biex ma' jitkellmux mal-midja jew ma' jagħmlux funerali.

Fl-Iran, mietu sa 1,500 dimostrant. Ir-ripressjoni u l-protesti tal-gvern irriżultaw fil-qerda ta' 731 bank tal-gvern, inkluż il-bank ċentrali tal-Iran, disa’ ċentri reliġjużi Iżlamiċi, dimostranti li qatgħu billboards kontra l-Amerika, u posters u statwi tal-Kap Suprem Ali Khamenei, kif ukoll tal-eks mexxej Ruhollah Khomeini. Id-dimostranti attakkaw ukoll ħamsin bażi militari tal-gvern. Ir-reġim Iranjan impjega wkoll qtugħ ta' qtugħ tal-Internet nazzjonali għal ġimgħa, li jagħmilha l-itwal qtugħ totali tal-Internet f'pajjiż kbir. Kien ukoll l-ewwel blackout li iżola b’mod effettiv nazzjon kollu.

Ir-rewwixta, kif ukoll il-Moviment Demokratiku Iranjan b'mod ġenerali, kienu differenti minn protesti preċedenti fl-2009 peress li ma kienx limitat għal studenti u bliet kbar, u fil-veloċità, is-severità u l-għadd ogħla ta' mwiet tar-repressjoni tal-gvern, li b'mod ripressiv u vjolenti. għaffeġ ir-rewwixta fi tlett ijiem, għalkemm perjodikament faqqgħu protesti fix-xhur ta' wara.