Proklos

Proklos jew Proclus Lycius (pronunzja: /ˈprɒkləs laɪˈsiəs/; twieled fit-8 ta' Frar 412 – miet fis-17 ta' April 485), magħruf ukoll bħala Proklos is-Suċċessur (bil-Grieg: Πρόκλος ὁ Διάδοχος, Próklos ho Diádokhos), kien filosfu Neoplatoniku Grieg, wieħed mill-aħħar filosfi klassiċi ewlenin tal-perjodu aħħari tal-antikità. Huwa daħħal fis-seħħ waħda mill-iżjed sistemi elaborati u żviluppati bis-sħiħ ta' Neoplatoniżmu, u permezz ta' interpreti u tradutturi li ġew wara, kien influwenti fir-rigward tal-filosofija Biżantina, il-filosofija Iżlamika Bikrija, il-filosofija skolastika, u l-Idealiżmu Ġermaniż, speċjalment G.W.F. Hegel, li sejjaħ it-Teoloġija Platonika ta' Proklos "il-mument ta' żvolta jew ta' tranżizzjoni reali minn żmien il-qedem għaż-żminijiet moderni, mill-filosofija antika għall-Kristjaneżmu".

Proklos
kap tal-Akkademja Platonika 437 - 485 ← Sirjanu - Marinus ta' Neapolis →
Ħajja
Isem propju	Πρόκλος
Twelid	Kostantinopli, 8 Frar 412
Nazzjonalità	Biżantini
Residenza	Dar ta' Proklos
Mewt	Ateni, 17 April 485
Edukazzjoni
Lingwi	Grieg Medjevali Grieg antik
Għalliema	Sirjanu Olimpjodoru x-Xiħ Plutarka ta' Ateni Asklepiġenja Heron
Studenti	uri Zenodotus (en) Marinus ta' Neapolis Isidore of Alexandria (en) Agapius (en) Hegias (en)
Okkupazzjoni
Okkupazzjoni	filosofu matematiku mitografu kittieb
Xogħlijiet importanti	Kummentarju dwar Ewklide Elementi tat-Teoloġija Teoloġija Platonika Institutio physica Deskrizzjoni fil-qosor tal-ipoteżi astronomiċi
Influwenzat minn	Plotinu Aristotile Platun Plutarka ta' Ateni Sirjanu
Moviment	Neoplatoniżmu

Bijografija

Is-sors primarju dwar il-ħajja ta' Proklos huwa l-ewloġija Proklos jew Dwar l-Hena li nkitbet dwaru wara mewtu mis-suċċessur tiegħu, Marinus. Il-bijografija ta' Marinus riedet turi bil-provi li Proklos laħaq il-quċċata tal-virtujiet u kiseb l-ewdajmonija. Hemm ukoll xi ftit dettalji dwar iż-żmien meta għex fil-Ħajja ta' Isidore strutturata b'mod simili, li nkitbet mill-filosfu Damascius fis-seklu ta' wara.

Skont Marinus, Proklos twieled fl-412 W.K. f'Kostantinopli f'familja ta' status soċjali għoli minn Liċja, u trabba fi Xanthos. Huwa studja r-retorika, il-filosofija u l-matematika f'Lixandra, bil-ħsieb li jilħaq f'kariga ġudizzjarja bħal missieru. Qabel ma temm l-istudji tiegħu, huwa reġa' lura f'Kostantinopli meta r-rettur tiegħu, l-għalliem prinċipali (ċertu Leonas) tiegħu, kellu x-xogħol hemmhekk. Proklos sar avukat prattikant ta' suċċess. Madankollu, l-esperjenza tal-prattika tad-dritt wasslet biex Proklos jirrealizza li fil-fatt kien jippreferi l-filosofija. Huwa reġa' lura lejn Lixandra, u ddeterminat beda jistudja x-xogħlijiet ta' Aristotli taħt Olimpjodoru x-Xiħ. Huwa beda wkoll jistudja l-matematika matul dan iż-żmien flimkien ma' għalliem jismu Heron (l-ebda rabta ma' Hero ta' Lixandra, magħruf ukoll bħala Heron). Bħala student kapaċi, eventwalment ma kienx kuntent bil-livell ta' tagħlim filosofiku disponibbli f'Lixandra u mar Ateni, iċ-ċentru filosofiku ta' dak iż-żmien, fl-431 biex jistudja fis-suċċessur Neoplatoniku tal-Akkademja l-Ġdida, fejn ġie mgħallem minn Plutarka ta' Ateni (li ma għandux jiġi konfuż ma' Plutarka ta' Chaeronea), Syrianus, u Asclepigenia; huwa ħa post Syrianus bħala kap tal-Akkademja fl-437, u mbagħad ħadlu postu wara mewtu Marinus ta' Neapolis. Huwa għex f'Ateni bħala għażeb veġetarjan fil-prosperità u kien ġeneruż ma' sħabu sal-aħħar ta' ħajtu, għajr għal eżilju ta' sena, sabiex jevita l-pressjoni mill-awtoritajiet Kristjani. Marinus jirrapporta li kien qed jikteb seba' mitt linja kuljum.

Filosofija

Sfida biex jiġi ddeterminat it-tagħlim speċifiku ta' Proklos hi li n-Neoplatoniċi ta' żmienu ma kinux iqisu lilhom infushom bħala innovaturi; huma kienu jemmnu li kienu t-trażmettituri tal-interpretazzjonijiet korretti ta' Platun innifsu. Għalkemm it-tagħlim Neoplatoniku huwa ferm differenti mit-tagħlim fid-djalogi ta' Platun, spiss huwa diffiċli li wieħed jiddistingwi bejn ħassieba Neoplatoniċi differenti u jiddetermina x'inhu l-aspett oriġinali fihom. Għal Proklos, dan fil-fatt huwa possibbli biss permezz ta' Plotinu, l-uniku kittieb Neoplatoniku ieħor li għad għandna ammont sinifikanti ta' kitbiet tiegħu.

Proklos, bħal Plotinu u bosta min-Neoplatoniċi l-oħra, qabel dwar it-tliet ipostażi tan-Neoplatoniżmu: il-Waħdieni (hen), l-Intellett (nous) u r-Ruħ (psike), u kiteb kummentarju dwar l-Enneadi, li b'xorti ħażina għadhom jeżistu biss xi frammenti. Drabi oħra huwa jikkritika l-fehmiet ta' Plotinu. Għad-differenza ta' Plotinu, Proklos ma kienx tal-fehma li l-materja kienet ta' deni, idea li kkawżat kontradizzjonijiet fis-sistema ta' Plotinu. Diffiċli tiddetermina x'hemm differenti, jekk hemm, bejn it-tagħlim ta' Proklos u Syrianus: rigward dan tal-aħħar, kulma fadal huwa kummentarju dwar il-Metafiżika ta' Aristotli, u Proklos qatt ma jikkritika lill-għalliem tiegħu fil-kitbiet ippreservati tiegħu.

Il-karatteristika partikolari tas-sistema ta' Proklos hi l-elaborazzjoni tiegħu ta' livell ta' individwi msejħa enadi, bejn il-Waħdieni li jiġi qabel kull essri u d-divinità intelliġibbli. L-enadi jeżistu b'"sovrabbundanza", anke lil hinn mill-essri, iżda jinsabu fil-quċċata tal-ktajjen tal-kawżi (seirai) u b'xi mod jagħtu lil dawn il-ktajjen il-karattru partikolari tagħhom. Hu jidentifikahom mal-allat Griegi, għaldaqstant enadu jaf ikun Apollo u jkun il-kawża ta' kull ħaġa li għandha x'taqsam miegħu, filwaqt li ieħor jaf ikun Helios u jkun il-kawża ta' kull ħaġa xemxija. Kull enadu jipparteċipa ma' kull enadu ieħor, skont il-karattru tiegħu. Dak li jidher bħala multipliċità mhuwiex multipliċità, għaliex kull enadu jaf tassew jitqies bħala ċ-ċentru tas-sistema poliċentrika. Skont Proklos, il-filosofija hija l-attività li tista' teħles ir-ruħ milli tkun soġġetta għaż-żina, tfakkarha fl-oriġini tagħha fir-Ruħ, fl-Intellett, u fil-Waħdieni, u tħejjijha mhux biss biex titla' fil-livelli ogħla sakemm għadha f'din il-ħajja, iżda biex tevita li terġa' lura f'ġisem ġdid eżatt wara l-mewt. Minħabba li l-attenzjoni tar-ruħ, sakemm tkun f'ġisem, tant titbiegħed mill-oriġini tagħha fid-dinja intelliġibbli, Proklos kien tal-fehma li neħtieġu nfakkru lil ġisimna rigward l-oriġini spiritwali tagħna. B'hekk jaqbel mat-tagħlim tat-teurġija mressaq minn Iamblichus. It-teurġija hija possibbli peress li s-setgħat tal-allat (l-enadi) huma estiżi permezz ta' sensiela ta' kawżi saħansitra sad-dinja materjali. Permezz ta' ċerti kliem, atti u oġġetti mimlija setgħa, ir-ruħ tista' terġa' tiġi elevata biex ngħidu hekk. Proklos stess kien devot ta' bosta mir-reliġjonijiet f'Ateni, u kien iqis li s-setgħa tal-allat setgħet tkun preżenti f'dawn id-diversi approċċi.

Xogħlijiet

Kummentarji dwar Platun

Il-maġġoranza tax-xogħlijiet ta' Proklos huma kummentarji dwar id-djalogi ta' Platun (Alcibiades, Cratylus, Parmenides, Republic, Timaeus). F'dawn il-kummentarji, huwa jippreżenta s-sistema filosofika tiegħu stess bħala interpretazzjoni leali ta' Platun, u b'hekk ma tantx kien wisq differenti minn Neoplatoniċi oħra, peress li kien tal-fehma li "xejn fit-testi ta' Platun ma kien hemm b'kumbinazzjoni", li "l-kitbiet ta' Platun kienu ispirati b'mod divin" (ὁ θεῖος Πλάτων ho theios Platon — Platun id-divin, ispirat mill-allat), li "l-istruttura formali u l-kontenut tat-testi Platoniċi kienu jimitaw dawk tal-univers", u għaldaqstant li spiss kienu jindirizzaw affarijiet b'mod imċajpar, sabiex jaħbu l-verità lil dawk li ma kinux midħla tal-filosofija. Madankollu, Proklos kien qarrej assidwu ta' Platun, u spiss jagħmel punti astuti ħafna dwar is-sorsi Platoniċi tiegħu.

Kummentarju dwar Timaeus

Fil-kummentarju tiegħu dwar Timaeus ta' Platun, Proklos jispjega r-rwol tar-Ruħ bħala prinċipju bħala medjazzjoni tal-Forom fl-Intellett lejn il-korp tad-dinja materjali kollha kemm hi. Ir-Ruħ hija msawra skont ċerti proporzjonijiet, deskritti b'mod matematiku f'Timaeus, u b'hekk il-Ġisem ikun xbieha maqsuma tal-ideat aritmetiċi u ġeometriċi tiegħu stess.

Xogħlijiet sistematiċi

Minbarra l-kummentarji tiegħu, Proklos kiteb żewġ xogħlijiet sistematiċi ewlenin. L-Elementi tat-Teoloġija (Στοιχείωσις θεολογική) jikkonsisti minn 211-il propożizzjoni, kull waħda segwita minn prova, l-ewwel nett mill-eżistenza tal-Waħdieni (l-Unità divina) sal-inżul tal-erwieħ individwali lejn id-dinja materjali. It-Teoloġija Platonika (Περὶ τῆς κατὰ Πλάτωνα θεολογίας) hija sistematizzazzjoni ta' materjal mid-djalogi Platoniċi, li minnhom turi l-karatteristiċi tal-ordnijiet divini, il-parti tal-univers li hija l-eqreb tal-Waħdieni.

Hemm ukoll tliet saġġi, li jeżistu biss b'traduzzjoni bil-Latin: Għaxar dubji dwar il-provvidenza (De decem dubitationibus circa providentiam); Dwar il-provvidenza u d-destin (De providentia et fato); Dwar l-eżistenza tad-dnewwa (De malorum subsistentia).

Xogħlijiet oħra

Kummentarju dwar l-Elementi ta' Ewklide

Proklos, il-kummentatur ta' Ewklide, kien midħla sew tal-Istorja tal-Ġeometrija ta' Ewdemu ta' Rodi, u ta deskrizzjoni fil-qosor tal-istorja bikrija tal-ġeometrija, li milli jidher kienet imsejsa fuq il-ktieb iktar antik ta' Ewdemu. Is-silta ġiet deskritta bħala "t-taqsira ta' Ewdemu", u tagħti xi dati bejn wieħed u ieħor, li kieku ma kinux ikunu magħrufa. Il-kummentarju influwenti tal-ewwel ktieb ta' Ewklide, Elementi, huwa wieħed mill-iżjed sorsi siewja li għandna dwar l-istorja tal-matematika tal-qedem, u r-rendikont Platoniku tal-istatus tal-oġġetti matematiċi kien influwenti.

F'dan ix-xogħol, Proklos elenka wkoll l-ewwel matematiċi assoċjati ma' Platun: sett matur ta' matematiċi (Leodamas ta' Thasos, Archytas ta' Taras, u Theaetetus), sett ieħor ta' matematiċi iżgħar (Neoclides, Eudoxus ta' Cnidus), u t-tielet sett ta' matematiċi iżgħar (Amyntas, Menaechmus u ħuh Dinostratus, Theudius ta' Magnesia, Hermotimus ta' Colophon u Filippu ta' Opus). Uħud minn dawn il-matematiċi kienu influwenti fl-irranġar tal-Elementi li Ewklide ppubblika iktar 'il quddiem.

Xogħlijiet mitlufa

Għadd ta' kummentarji Platoniċi tiegħu ntilfu. Minbarra Alcibiades, Cratylus, Timaeus u Parmenides, huwa kiteb ukoll il-kummentarji dwar il-bqija tad-djalogi fil-kurrikulu Neoplatoniku. Huwa kiteb ukoll kummentarju dwar Organon, kif ukoll il-prolegomena ta' Platun u Aristotli.

Legat

Proklos kien influwenti ħafna fir-rigward tal-filosofija Medjevali, għalkemm l-iktar indirettament, permezz tax-xogħlijiet tal-kummentatur Psewdo-Dijoniżju l-Areopagit. Dan l-awtur Grieg Kristjan tal-aħħar tas-seklu 5 jew tal-bidu tas-seklu 6 kiteb bil-psewdonimu Dijoniżju l-Areopagit, il-figura kkonvertita minn San Pawl f'Ateni. Minħabba din il-ġrajja, il-kitbiet tiegħu tqies li kważi kellhom awtorità appostolika. Huwa kittieb Kristjan oriġinali, u fix-xogħlijiet tiegħu jistgħu jinstabu għadd kbir ta' prinċipji metafiżiċi ta' Proklos.

Sors importanti ieħor ta' Proklos rigward il-Medju Evu kien il-Konsolazzjoni tal-Filosofija ta' Boezju li fih għadd ta' prinċipji u motivi ta' Proklos. Il-poeżija ċentrali tat-tielet ktieb hija sommarju tal-Kummentarju dwar Timaeus ta' Proklos, u r-raba' ktieb fih il-prinċipju importanti ta' Proklos li l-affarijiet mhumiex magħrufa skont in-natura tagħhom, iżda skont il-karattru tas-soġġett bl-għarfien.

Sommarju tal-Elementi tat-Teoloġija ta' Proklos ġie ċċirkolat bl-isem ta' Liber de Causis (Ktieb tal-Kawżi). L-oriġini ta' dan il-ktieb mhix ċerta, iżda ċċirkola fid-dinja Għarbija bħala xogħol ta' Aristotli, u ġie tradott bil-Latin daqslikieku kien xogħol Aristotli. Kellu awtorità kbira minħabba l-oriġini allegata tiegħu ta' Aristotli, u kien biss meta l-Elementi ta' Proklos ġie tradott bil-Latin li Tumas ta' Aquinas induna x'kienet l-oriġini reali tiegħu. Ix-xogħlijiet ta' Proklos kellhom influwenza wkoll matul ir-Rinaxximent permezz ta' figuri bħal Nikola ta' Cusa u Marsilio Ficino. L-iżjed studjuż bikri sinifikanti ta' Proklos fid-dinja fejn kien mitkellem l-Ingliż kien Thomas Taylor, li wettaq it-traduzzjonijiet bl-Ingliż tal-biċċa l-kbira tax-xogħlijiet tiegħu.

Il-krater Proklos fuq il-Qamar ingħata isem il-filosfu Grieg.