Mdina (kwartier)
Mdina (mill-Għarbi: مَدِينَة, madīnah, "belt") hu distrett storiku f'numru ta' bliet tal-Afrika ta' Fuq, tal-Malta, u tal-fdalijiet storika mill-Andalus fl-Ispanja, li ħafna drabi jikkorrispondi għal belt qadima b'ħitan. It-terminu ġej mill-kelma Għarbija li tfisser "belt".[1] L-imdina tfisser ukoll il-belt il-qadima li kienet teżisti qabel ma nbnew distretti moderni madwarha.[2][3]
Dan it-terminu jintuża speċjalment f'ħafna pajjiżi Għarab u pajjiżi Afrikani. L-imdina hi distinta mill-iskambji kummerċjali tagħha maż-żoni rurali li jdawruha u jipprovduha bil-bżonnijiet tagħha. Minkejja l-ħitan u l-gradi li jipproteġuha mill-invażuri, żona kbira tal-imdina hi okkupata minn swieq.
Dawn il-bliet il-qodma saru magħrufa għar-rabtiet soċjali u ekonomiċi tagħhom mal-viċinat moderni li kienu jdawruhom. Illum, tgħin biex tippreserva l-wirt, l-arti, u l-industriji tradizzjonali, saret destinazzjonijiet turistiċi importanti.
Sfond storiku
immodifikaQabel iż-żieda u l-intrużjoni tal-ħakma kolonjali Ewropea fl-Afrika ta' Fuq, ir-reġjun kien dar għal ħafna bliet kbar li kienu ilhom ċentri ta' kultura, kummerċ, u poter politiku matul bosta sekli.
Fl-Alġerija, il-konkwista Franċiża li bdiet fl-1830 u ġabet lill-pajjiż taħt kontroll kolonjali rriżultat f'qerda sinifikanti tan-nisġa urbana tal-ibliet storiċi tagħha. Il-ħakma kolonjali wasslet ukoll għaż-żarmar ta' ħafna istituzzjonijiet urbani tradizzjonali, it-tfixkil tal-kultura lokali, u anke ċertu livell ta' depopolazzjoni maż-żmien.[4] Inqas bliet ippreservaw it-tessut urban prekolonjali tagħhom fl-Alġerija meta mqabbla mal-pajjiżi ġirien, iżda fdalijiet sinifikanti ġew ippreservati fi bliet storiċi bħal Alġiers, Tlemcen, Nedroma, u Constantine, kif ukoll f'ħafna bliet tas-Saħara.[5]: 100 [4] F'Alġiers, il-biċċa l-kbira tal-belt storika t'isfel ġiet imwaqqgħa u mmodifikata tul il-linji Ewropej wara l-konkwista Franċiża. L-unika parti tal-belt il-qadima li baqgħet relattivament mhux mittiefsa kienet il-belt ta’ fuq, li kienet fiha ċ-ċittadella (il-qasaba) u r-residenza preċedenti tal-ħakkiema, u b’hekk saret magħrufa bħala l-“Kasbah” tal-Alġier.[6][7]
Id-destin tal-bliet tradizzjonali b’ħitan fit-Tuneżija u l-Marokk, li wkoll daħlu taħt il-ħakma kolonjali Franċiża matul il-mitt sena ta’ wara, kien pjuttost differenti.[4]: 69 Il-konkwista Franċiża fit-Tuneżija ġrajt fl-1881 u rriżultat fit-twaqqif ta' "Protettorat" Franċiż, filwaqt li nominalment żamm il-monarkija Tuneżina eżistenti. Il-Franċiżi ġeneralment bnew bliet ippjanati ġodda (il-Villes Nouvelles) barra l-ibliet storiċi stabbiliti fit-Tuneżija.[8] Dawn l-ibliet ippjanati l-ġodda kienu kważi esklussivament abitati minn kolonisti Ewropej filwaqt li l-popolazzjoni indiġena kienet tirrisjedi b’mod predominanti fid-distretti l-qodma, li rriżulta f’ċertu livell ta’ segregazzjoni razzjali matul il-perjodu kolonjali.[8] Xi politiki ta' assimilazzjoni Franċiżi, kif deher fl-Alġerija, ġew implimentati wkoll fit-Tuneżija.[8] Fit-Tuneż, il-belt il-qadima ġiet ippreservata iżda kienet fiżikament marbuta mal-belt Ewropea, li tagħmilha aktar faċli għall-pulizija, filwaqt li s-sistemi ekonomiċi u amministrattivi tradizzjonali tagħha kienu emarġinati, u b'hekk tiddependi mid-distretti Ewropej.[8] L-aktar bliet storiċi jew imdejjen (forma plural miksura għall-imdina, mill-Għarbi: مَدَائِن, madā'in, "bliet") ippreservati importanti llum jinkludu dawk ta' Tuneż, Kairouan, Mahdia, Sfax, u Sousse.[9]
Fil-Marokk, it-Trattat ta’ Fes stabbilixxa Protettorat Franċiż ieħor fuq dak il-pajjiż fl-1912. L-ewwel ġenerali residenti Franċiż fil-Marokk, Hubert Lyautey, ħatar lil Henri Prost biex jissorvelja l-iżvilupp urban tal-bliet taħt il-kontroll tiegħu.[10] Politika kolonjali importanti b'konsegwenzi fit-tul kienet id-deċiżjoni li fil-biċċa l-kbira jitneħħew l-iżvilupp tal-bliet storiċi eżistenti u li jiġu ppreservati apposta bħala siti ta' wirt storiku, l-"imdejjen". L-amministrazzjoni Franċiża reġgħet bniet bliet ippjanati ġodda barra l-ibliet il-qadim tal-ħitan, fejn koloni Ewropej kienu jgħixu fil-biċċa l-kbira b'kumditajiet moderni ta' stil tal-Punent. Din kienet parti minn "politika ta' assoċjazzjoni" akbar adottata minn Lyautey li ffavoriet diversi forom ta' ħakma kolonjali indiretta billi ppreservaw l-istituzzjonijiet u l-elite lokali, b'kuntrast ma' politiki kolonjali Franċiżi oħra li jiffavorixxu l-assimilazzjoni. Ix-xewqa li jiġu ppreservati l-bliet storiċi kienet konsistenti wkoll ma’ waħda mix-xejriet fl-ideat Ewropej dwar l-ippjanar urban dak iż-żmien li argumentat għall-preservazzjoni tal-bliet storiċi fl-Ewropa – ideat li Lyautey stess kien iffavorixxa.[11] L-istudjuża Janet Abu-Lughod sostniet li l-politiki u r-regolamenti urbani Franċiżi ħolqu tip ta’ "apartheid" urban bejn iż-żoni urbani indiġeni Marokkini – li kienu sfurzati jibqgħu staġnati f’termini ta’ żvilupp urban – u l-ibliet il-ġodda ppjanati li kienu prinċipalment abitati minn Ewropej u espandew biex jokkupaw artijiet rurali barra l-belt li qabel kienu jintużaw mill-Marokkini.[12][13] Din is-separazzjoni ġiet parzjalment imrattab minn Marokkini għonja li bdew jimxu fil-Villes Nouvelles matul il-perjodu kolonjali.[10]
Lista tal-imdejjen
immodifika
Alġerija
immodifika- Kasbah tal-Alġier, mdina imsemmija wara fortizza tagħha.
- Kasbah tad-Dellys
Eġittu
immodifika- Alexandria
- Qahira l-Islamija (Belt Storika tal-Kajr)
- Qahira l-Qubtija (Kajr il-Koptu)
Għarbija Sawdija
immodifika- Makka l-Mukarrama (Mekka)
- Medina l-Munawwara
- Ġedda
- L-Għula (Al-Ula)
Libja
immodifikaMalta
immodifikaMarokk
immodifika- Asilah
- Dar il-Bajda (Casablanca)
- Chefchaouen
- Essaouira
- Fes il-Bali, l-ewwel mdina tal-Fes (meqjusa bħala waħda mill-akbar żoni urbani mingħajr karozzi fid-dinja[14])
- Fes Ġdid, it-tieni mdina tal-Fes
- Marrakexx
- Meknes
- Rabat
- Salé
- Tanġer
- Taroudant
- Taza
- Tetouan
Spanja
immodifika- Mdina ż-Żahra (Medina Azahara)
Tuneżija
immodifika
Referenzi
immodifika- ^ Petersen, Andrew (1996). Dictionary of Islamic architecture. Routledge. p. 182. ISBN 9781134613663.
- ^ "Informazzjoni dwar il-belt antika fuq cultureelwoordenboek.nl". cultureelwoordenboek.nl. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2016-12-12.
- ^ "Informazzjoni dwar belt antika fuq vocab.getty.edu". vocab.getty.edu. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2020-01-29.
- ^ a b ċ Sari, Djilali (2013). "The Role of the Medinas in the Reconstruction of Algerian Culture and Identity". The Walled Arab City in Literature, Architecture and History: The Living Medina in the Maghrib (bl-Ingliż). Routledge. pp. 69–80. ISBN 978-1-135-28126-7.
- ^ Troin, Jean-François; El-Shakhs, Salah S., ed. (2017). "Urbanization and Development: The Role of the Medina in the Maghreb". Urban Development in the Muslim World (bl-Ingliż). Routledge. pp. 94–108. ISBN 978-1-351-31818-1.
- ^ Hoexter, Miriam; Shuval, Tal. "Algiers". F' Krämer, Gudrun; Matringe, Denis; Nawas, John; Rowson, Everett (ed.). Encyclopaedia of Islam, Three. Brill. ISSN 1873-9830.
- ^ Bloom, Jonathan M. (2020). Architecture of the Islamic West: North Africa and the Iberian Peninsula, 700–1800. Yale University Press. ISBN 9780300218701.
- ^ a b ċ d Njoh, Ambe J. (2015). French Urbanism in Foreign Lands (bl-Ingliż). Springer. pp. 144–146. ISBN 978-3-319-25298-8.
- ^ S. Blair, Sheila, ed. (2009). "Tunisia, Republic of". The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture. Oxford University Press. ISBN 9780195309911.
- ^ a b Aouchar, Amina (2005). Fès, Meknès. Flammarion. pp. 192–194.
- ^ Aouchar, Amina (2005). Fès, Meknès. Flammarion. pp. 192–194.
- ^ Abu-Lughod, Janet (1980). Rabat: Urban Apartheid in Morocco. Princeton University Press.
- ^ Abu-Lughod, Janet (1875). "Moroccan Cities: Apartheid and the Serendipity of Conservation". African Themes: Northwestern University Studies in Honor of Gwendolen M. Carter. Northwestern University Press. pp. 77–111.
- ^ Lew, Josh (29 April 2021). "10 Beautiful Cities to Explore by Foot". Treehugger (bl-Ingliż). Miġbur 2022-12-06.
- ^ "VISIT THE MEDINA OF TOZEUR". Globe Secret. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2023-02-07. Miġbur 2021-01-05.