Imperu Almoravid

  

Imperu Almoravid المرابطون (Għarbi) al-Murābiṭūn ⵉⵎⵕⴰⴱⴹⴻⵏ (Berberu) Imṛabḍen
L-Imperu Almoravid fl-ibgħad twessigħ tiegħu, ċ. 1120.
Belt kapitali		Azougui Agħmat (1058–ċ. 1070) Marrakexx (ċ. 1070–1147)
Lingwi uffiċjali		Għarbi
Lingwi reġjonali rikonoxxuti		Lingwi Berberi, Możarabiku
Reliġjon		Iżlam (Sunni) Minoranzi: Kristjaneżmu (Kattolika Rumana), Ġudaiżmu
Tip		Imperu Vassalli nominali tal-Kalifat Għabbasi
Gvern		Monarkija ereditarja
-	Titlu ta' ħakkiem	Emir il-Misilmin
-	ċ. 1050–1057	Jaħja bin Għumar
-	1146–1147	Isħaq bin Għali
Stabbiliment
-	Stabbili	madwar 1050
-	Disstabbili	1147
Erja
-	st. 1120	1,000,000 km2  386,102 mil kwadru
Valuta		Dinar Almoravid

L-Imperu tad-dinastija Almoravida jew sempliċiment Almoravid jew il-Murabitin jew l-Imrabetin (Għarbi: المرابطون, rum. al-Murābiṭūn; Berberu: ⵉⵎⵕⴰⴱⴹⴻⵏ, rum. Imṛabḍen, litteralment: “Dawk mir-ribat”) kienet imperu tad-dinastija Misilma Berbera imperjali iċċentrata fit-territorju tal-Marokk tal-lum. L-Almoravidi stabbilixxa l-imperu tagħhom fis-seklu 11 li jinfirex fuq il-Magreb tal-punent u l-Andalus, li beda fis-snin 50 u dam sal-waqgħa tiegħu f'idejn l-Almohadin fl-1147. Id-dinastija ħarġet minn koalizzjoni tal-Lamtuna, Gudala, u Massufa, tribujiet Berberi nomadi li jgħixu f'dik li llum hija l-Mawritanja u s-Saħara tal-Punent, jaqsmu t-territorju bejn id-Draa, in-Niġer, u x-xmajjar tas-Senegal. Matul l-espansjoni tagħhom fil-Magreb, l-Almoravidi waqqfu l-belt ta' Marrakexx bħala kapitali, midwar l-1070 is-sena.

L-Almoravidi kienu kruċjali biex jipprevjenu l-waqgħa tal-Andalus (ħakma Misilma fl-Iberja) għar-renji Kristjani Iberiċi, meta għelbu b’mod deċiżiv koalizzjoni tal-armati ta' Kastilja u ta' Aragoneżi fil-Battalja ta’ Sagrajas fl-1086. Dan ippermettilhom jikkontrollaw imperu li kien jiġġebbed 3,000 kilometres (1,900 mi) mit-tramuntana għan-nofsinhar. Il-ħakkiema tagħhom qatt ma sostnew it-titlu ta' kalif u minflok ħadu t-titlu ta' Amir al-Muslimīn ("Emir il-Misilmin") filwaqt li rrikonoxxew formalment il-ħakma tal-Kalifi Għabbasin f'Bagdad. Madankollu, il-ħakma tad-dinastija kienet relattivament qasira. L-Almoravidi waqgħu — fl-aqwa tas-setgħa tagħhom — meta naqsu milli jwaqqfu r-ribelljoni mmexxija minn Masmuda mibdija minn Iben Tumart. Bħala riżultat, l-aħħar emir tagħhom Isħaq bin Għali inqatel f'Marrakexx f'April 1147 mill-Kalifat Almohad, li ħa posthom bħala dinastija li tmexxi kemm fil-Magreb kif ukoll fl-Andalus.

Isem

It-terminu "Almoravid" ġej mill-Għarbi al-Murābiṭ (المرابط), permezz tas-Spanjol: almorávide. It-trasformazzjoni tal-"b" fi al-Murābiṭ għall-"v" fi almorávide huwa eżempju ta' betaċiżmu bl-Ispanjol.

Bl-Għarbi, "il-Murabit" litteralment tfisser "wieħed li jorbot" iżda figurattivament tfisser "wieħed li lest għall-battalja f'fortizza". It-terminu huwa relatat mal-kunċett ta' ribat (رِباط, ribāt ), monasteru-fortizza tal-fruntiera tal-Afrika ta' Fuq, permezz tal-għerq r-b-t (ربط, rabat: jorbot, jew رابط, rābat: biex tibni u/jew tgħix kamp jew kenn temporanju).

L-isem "Almoravid" kien marbut ma' skola tal-liġi Maliki msejħa Dar il-Murabitin mwaqqfa fis-Sus l-Aqsa, il-Marokk tal-lum, minn studjuż jismu Waggag bin Żallu l-Lamti. Iben Żallu bagħat lill-istudent tiegħu Għabdalla bin Jasin biex jippriedka l-Islam Maliki lis-Sanhaġa Berberi tal-Adrar (il-Mawritanja tal-lum). Għalhekk, l-isem tal-Almoravidi ġej mis-segwaċi tad-Dar il-Murabitin, "id-dar ta' dawk li kienu marbuta flimkien fil-kawża ta' Alla."

L-isem jista' jkun relatat mar-ribat ta' Waggag bin Żallu fir-raħal ta' Aglu (qrib Tiznit tal-lum), fejn il-mexxej spiritwali futur Almoravid Għabdalla bin Jasin kiseb it-taħriġ inizjali tiegħu. Il-bijografu Marokkin tas-seklu 13 Iben iż-Żajjat il-Tadili, u Qadi Għijad qablu fis-seklu 12, innota li ċ-ċentru ta’ tagħlim ta’ Waggag kien jissejjaħ Dar il-Murabitin (Dar tal-Almoravidi), u dan seta’ ispira dak ta’ Iben Jasin għażla tal-isem għall-moviment.

Kontemporanji spiss irreferew għalihom bħala l-mulatimin ("dawk bil-veli", minn litam, Għarbi għal "velu"). L-Almoravidi jgħattu lilhom infushom taħt l-għajnejn b'litam, drawwa li adattaw minn Sanhaġa Berberi tan-nofsinhar (dan għadu jidher fost in-nies Tuareg moderni, iżda ma kienx tas-soltu aktar fit-tramuntana). Għalkemm prattiku għat-trab tad-deżert, l-Almoravidi insistew li jilbsu l-litam kullimkien, bħala marka ta' "barrani" f'ambjenti urbani, parzjalment bħala mod kif jenfasizzaw il-kredenzjali puritani tagħhom. Din serviet bħala l-uniformi tal-Almoravidi. Taħt il-ħakma tagħhom, il-liġijiet sumptwarji kienu jipprojbixxu lil xi ħadd ieħor milli jilbes il-litam, u b'hekk jagħmilha l-ilbies distintiv tal-klassi dominanti. Min-naħa tagħhom, l-Almohadin suċċessivi għamlu l-punt li jqarrqu l-velu Almoravid bħala simboliku ta' effeminazzjoni u dekadenza.

Storja

Il-Marokk huwa dar għal tlieta mill-firxiet: l-Atlas Għoli (viżibbli miksi bil-borra fir-rokna tax-xellug), l-Atlas Nofsani (viżibbli bħala żewġ irqajja ta’ borra fil-grigal tal-Atlas Għoli) u Atlas Żgħir, magħruf ukoll bħala Anti-Atlas (mhux viżibbli iżda li jinsabu fil-lbiċ tal-Atlas Għoli).

Oriġini

Il-Berberi tal-Magreb fiż-Żmien Medjevali bikri jistgħu jiġu kklassifikati bejn wieħed u ieħor fi tliet gruppi ewlenin: iż-Żenata madwar it-tramuntana, il-Masmuda, ikkonċentrati fiċ-ċentru tal-Marokk, u s-Sanhaġa, miġbura fil-parti tal-punent tas-Saħara u l-għoljiet tas-Saħara fil-lvant tal-Magreb. Is-Sanhaġa tal-lvant inkluda l-Berberi Kutama, li kienu l-bażi taż-żieda tad-dinastija Fatimija fil-bidu tal-10 seklu, u d-dinastija Żirija, li ħakmet l-Ifriqija bħala vassalli tal-Fatimi wara li dawn tal-aħħar marru l-Eġittu fl-972. Is-Sanhaġa tal-punent kienu maqsuma f’diversi tribujiet: il-Gażżula u l-Lamta fil-wied tad-Draa u l-għoljiet tal-medda fil-Anti-Atlas; aktar fin-nofsinhar, ikkampjati fis-Saħara tal-Punent, kienu l-Massufa, il-Bni Warith; u l-aktar fin-nofsinhar minn kollox, il-Lamtuna u l-Gudala, fil-kosta tal-Mawritanja sa l-artijiet tal-fruntiera tax-Xmara Senegal.

Il-fdalijiet ta’ Awdagħast (Aoudaghost), fejn kienet iċ-ċentru ta' ħafna renji u saltniet.

Raħal f'Souss-Massa fin-nofsinhar tal-Marokk.

Is-Sanhaġa tal-punent kien ġie kkonvertit għall-Iżlam xi żmien fis-seklu 9. Sussegwentement ġew magħqudin fis-seklu 10 u, bil-ħeġġa ta' konvertiti ġodda, nedew diversi kampanji kontra s-"Sudaniżi" (popli pagani tal-Afrika sub-Saħarjana). Taħt is-sultan tagħhom Tinbarutan bin Usfajxar, il-Lamtuna Sanhaġa waqqaf (jew qabad) iċ-ċittadella ta' Aoudaghost, waqfa kritika fuq ir-rotta kummerċjali trans-Saħarjana. Wara l-kollass l-għaqda s-Sanhaġa, Aoudaghost għadda lill-Imperu Gana; u r-rotot trans-Saħarjani ttieħdu mill-Magħrawa Żenati tas-Siġilmasa. Il-Magħrawa sfruttaw ukoll din id-diżunjoni biex iqaċċtu lill-Gażżula u l-Lamta Sanhaġa mill-mergħat tagħhom fil-widien tas-Sous u d-Draa. Madwar l-1035, ir-rajjes tal-Lamtuna Abu Għabdalla Muħammad bin Tifat (magħruf ukoll bħala Tarsina), ipprova jgħaqqad mill-ġdid it-tribujiet tad-deżert Sanhaġa, iżda r-renju tiegħu dam inqas minn tliet snin.

Madwar l-1040, Jaħja bin Ibrahim, rajjes tal-Gudala (u kunjat tal-mibki Tarsina), mar pellegrinaġġ lejn Mekka. Mar-irġigħ tiegħu, huwa waqaf fil-Kairouan fl-Ifriqija, fejn iltaqa' ma' Abu Għimran il-Fasi, nattiv ta' Fes u ġurista u studjuż tal-iskola Maliki Sunni. F'dan iż-żmien, Ifriqija kienet fil-ferment. Il-ħakkiem iż-Żiri, il-Mugħiżż bin Badis, kien qed jikkontempla b'mod miftuħ li jkisser mas-sidienu l-Fatimi Xigħi fil-Kajr, u l-ġuristi ta' Kairouan kienu qed jaġixxu għalih biex jagħmel dan. F'din l-atmosfera iebsa, Jaħja u Abu Għimran waqgħu f'konversazzjoni dwar l-istat tal-fidi f'artijiet twelidhom tal-punent, u Jaħja esprima d-diżappunt tiegħu għan-nuqqas ta' edukazzjoni reliġjuża u n-negliġenza tal-liġi Iżlamika fost in-nies tiegħu tas-Sanhaġa fin-nofsinhar. Bir-rakkomandazzjoni ta’ Abu Għimran, Jaħja bin Ibrahim għamel triqtu lejn ir-ribat ta’ Waggag bin Żelu fil-wied is-Sous fin-nofsinhar tal-Marokk, biex ifittex għalliem Maliki għan-nies tiegħu. Waggag inkarigah wieħed mir-residenti tiegħu, Għabdalla bin Jasin.

Għabdalla bin Jasin kien Berber Gażżula, u probabbilment konverti aktar milli Mislem imwieled. Ismu jista' jinqara bħala "iben Ja-Sin" (it-titlu tas-36 sura fil-Koran, Ja-Sin), li jissuġġerixxi li kien ħassar il-passat tal-familja tiegħu u "reġgħu twieled" mill-Ktieb Imqaddes. Iben Jasin ċertament kellu l-ħeġġa ta’ zelota puritan; it-twemmin tiegħu kien prinċipalment ikkaratterizzat minn formaliżmu riġidu u aderenza stretta mad-dettati tal-Quran, u t-tradizzjoni Ortodossa. (Kroniċi bħal il-Bakri jallegaw li t-tagħlim ta' Iben Jasin kien superfiċjali.) Il-laqgħat inizjali ta' Iben Jasin mal-poplu Guddala marru ħażin. Peress li kellu aktar ħeġġa milli profondità, l-argumenti minn Iben Jasin kien tlewwem mill-udjenza tiegħu. Huwa wieġeb għall-mistoqsijiet b’akkużi ta’ apostasija u ta pieni ħorox għall-iċken devjazzjonijiet. Il-Guddala malajr kellu biżżejjed u keċċieh kważi immedjatament wara l-mewt tal-protettur tiegħu, Jaħja bin Ibrahim, f'xi żmien fi madwar l-1040.

Iben Jasin, madankollu, sab riċeviment aktar favorevoli fost il-poplu Lamtuna ġirien. Probabbilment ħass il-qawwa organizzattiva utli tal-fervur devot minn Iben Jasin, il-rajjes ta' Lamtuna Jaħja bin Għumar il-Lamtuni stieden lir-raġel biex jipprietka lin-nies tiegħu. Il-mexxejja tal-Lamtuna, madankollu, żammew Iben Jasin bir-reqqa, u ssawwar sħubija aktar produttiva bejniethom. Filwaqt li jinvoka stejjer tal-ħajja bikrija ta' Muħammad, Iben Jasin ippriedka li l-konkwista kienet addendum meħtieġ għall-islema (Iżlamizzazzjoni), li ma kienx biżżejjed li sempliċement iżomm mal-liġi ta' Alla, iżda meħtieġ li wkoll teqred l-oppożizzjoni għaliha. Fl-ideoloġija Iben Jasin, xi ħaġa u kull ħaġa barra mil-liġi Iżlamika tista' tiġi kkaratterizzata bħala "oppożizzjoni". Huwa identifika t-tribaliżmu, b'mod partikolari, bħala ostaklu. Huwa jemmen li ma kienx biżżejjed li jħeġġeġ lill-udjenzi tiegħu biex iwarrbu l-lealtajiet tad-demm u d-differenzi etniċi tagħhom, u jħaddnu l-ugwaljanza tal-Misilmin kollha taħt ix-Xarigħa (Xarija), kien meħtieġ li jagħmlu dan. Għat-tmexxija l-Lamtuna, din l-ideoloġija ġdida qabdet max-xewqa twila tagħhom li jerġgħu jwaqqfu l-għaqda Sanhaġa u jirkupraw id-dominji mitlufa tagħhom. Fil-bidu tas-snin 1050, il-Lamtuna, taħt it-tmexxija konġunta ta’ Jaħja bin Għumar u Għabdalla bin Jasin — dalwaqt sejħu lilhom infushom il-Murabitin (Almoravidi) — bdew kampanja biex iġibu lill-ġirienhom għall-kawża tagħhom.

Rappreżentazzjoni possibbli ta' Abu Bakr bin Għumar (immarkat "Rex Bubecar"), fil-grafika portolan tal-1413 ta' Mecia de Viladestes.

Konkwisti bikrija

Fil-bidu tas-snin 1050, ħarġet tip ta triumvirat fit-tmexxija tal-moviment Almoravid, inklużi Għabdalla bin Jasin, Jaħja bin Għumar u ħuh Abu Bakr bin Għumar. Il-moviment issa kien iddominat mil-Lamtuna aktar milli mill-Guddala. Matul l-1050, l-Almoravidi bdew l-espansjoni tagħhom u l-konkwista tagħhom tat-tribujiet tas-Saħara. L-ewwel miri ewlenin tagħhom kienu żewġ bliet strateġiċi li jinsabu fit-truf tat-tramuntana u tan-nofsinhar tad-deżert: is-Siġilmasa fit-tramuntana u l-Awdagħust (Aoudaghost) fin-nofsinhar. Il-kontroll ta' dawn iż-żewġt ibliet jippermetti lill-Almoravidi jikkontrollaw b'mod effettiv ir-rotot tal-kummerċ trans-Saħarjan. Is-Siġilmasa kienet ikkontrollata mill-Magħrawa, parti mill-konfederazzjoni Berber ta' Żenata tat-tramuntana, filwaqt li Awdaghust kienet ikkontrollata mis-Soninke. Iż-żewġt ibliet inqabdu fl-1054 jew fl-1055. Siġilmasa nqabad l-ewwel u l-mexxej tiegħu, Masgħud bin Wannudin, inqatel, flimkien ma' mexxejja Magħrawa oħra. Skont sorsi storiċi, l-armata Almoravid rikkebet fuq l-iġmla u kienet tgħodd 30,000 għalkemm dan in-numru jista' jkun esaġerazzjoni. Imsaħħa bit-tħassir mir-rebħahom, ħallew gwarniġġjon ta’ tribujiet Lamtuna fil-belt u mbagħad daru lejn in-nofsinhar biex jaqbdu l-Awdagħust, li wettqu dik l-istess sena. Għalkemm il-belt kienet prinċipalment Misilma, l-Almoravidi xarrku l-belt u ttrattaw lill-popolazzjoni bl-aħrax fuq il-bażi li rrikonoxxew ir-re pagan tal-Gana.

Ftit wara li l-armata ewlenija Almoravid telqet minn Siġilmasa, il-belt irribellat u l-Magħrawa rritornaw lura, qatlu l-gwarniġġjon ta’ Lamtuna. Iben Jasin wieġeb billi organizza t-tieni spedizzjoni biex jaqbadha mill-ġdid, iżda l-Guddala rrifjutaw li jingħaqdu miegħu u minflok irritornaw lejn artijiethom fir-reġjuni tad-deżert tul il-kosta Atlantika. L-istoriku Amira Bennison tissuġġerixxi li xi Almoravidi, inklużi l-Guddala, ma kinux lesti li jiġu mkaxkra f'kunflitt mat-tribujiet qawwija Żenata tat-tramuntana u dan ħoloq tensjoni ma' dawk, bħal Iben Jasin, li raw l-espansjoni tat-tramuntana bħala l-pass li jmiss fil-fortuni tagħhom. Filwaqt li Iben Jasin mar lejn it-tramuntana, Jaħja bin Għumar baqa' fin-nofsinhar fl-Adrar, il-qalba tal-Lamtuna, f'post difiżibbli u pprovdut tajjeb imsejjaħ Ġebel Lamtuna, madwar 10 kilometri fil-majjistral ta' Atar modern. Il-fortizza tiegħu kien hemm fortizza msejħa Ażuggi (magħmula wkoll b'mod varjabbli bħala Azougui jew Ażukki), li kienet inbniet qabel minn ħuh Jannu bin Għumar il-Ħaġġ. Xi studjużi, fosthom Attilio Gaudio, Christiane Vanacker, u Brigitte Himpan u Diane Himpan-Sabatier jiddeskrivu lil Ażuggi bħala l-“ewwel kapital” tal-Almoravidi. Jaħja bin Għumar sussegwentement inqatel fil-battalja kontra l-Guddala fl-1055 jew 1056, jew aktar tard fl-1057.

Sadanittant, fit-tramuntana, Iben Jasin kien ordna lil Abu Bakr biex jieħu l-kmand tal-armata Almoravid u malajr ħadu lura lis-Siġilmasa. Sal-1056, kienu rebħu t-Taroudant u Wied is-Sous, u komplew jimponu l-liġi Iżlamika Maliki fuq il-komunitajiet li rebħu. Meta l-kampanja kkonkludiet dik is-sena, huma rtiraw lejn is-Siġilmasa u stabbilixxew il-bażi tagħhom hemmhekk. Kien madwar dan iż-żmien li Abu Bakr ħatar lill-kuġin tiegħu, Jusuf bin Taxfin, biex jikkmanda l-gwarniġġjon tal-belt.

Fl-1058, qasmu l-Atlas Għoli u rebħu Agħmat, belt kummerċjali prospera qrib l-għoljiet tal-muntanji, u għamluha l-kapitali tagħhom. Huma mbagħad ġew f'kuntatt mal-Bargħawata, konfederazzjoni tribali Berber li segwiet "ereżija" Iżlamika ppriedka minn Saliħ bin Tarif tliet sekli qabel. Il-Bargħawata okkupa r-reġjun fil-majjistral tal-Agħmat u tul il-kosta Atlantika. Huma rreżistu l-Almoravidi bil-qawwa u l-kampanja kontrihom kienet imdemmija. Għabdalla bin Jasin inqatel fil-battalja magħhom fl-1058 jew fl-1059, f'post imsejjaħ Kurīfalalt jew Kurifala. Sal-1060, madankollu, ġew maħkuma minn Abu Bakr bin Għumar u ġew sfurzati jikkonvertu għall-Iżlam ortodoss. Ftit wara dan, Abu Bakr kien wasal sa Meknes.

Lejn l-1068, Abu Bakr iżżewweġ mara Berbera nobbli u għonja, Żejneb in-Nafżawija, li kienet se ssir influwenti ħafna fl-iżvilupp id-dinastija. Żejneb kienet bint negozjant sinjur mill-Kairouan li kien stabbilixxa ruħu fil-Agħmat. Preċedentement kienet miżżewġa lil Laqut bin Jusuf bin Għali l-Magħrawi, il-ħakkiem tal-Agħmat, sakemm inqatel waqt il-konkwista Almoravid tal-belt.

Twaqqif il-Marrakexx u diviżjoni interna

Kien madwar dan iż-żmien li Abu Bakr bin Għumar waqqaf il-kapitali l-ġdida ta' Marrakexx. Sorsi storiċi jikkwotaw varjetà ta' dati għal dan l-avveniment li jvarjaw minn 1062, mogħtija minn Iben Abi Żargħ u Iben Ħaldun, sa 1078 (470 AH), mogħtija minn Muħammad l-Idrisi. Is-sena 1070, mogħtija minn Iben Għidari, hija użata aktar komunement mill-istoriċi moderni, għalkemm 1062 għadha ċċitata minn xi kittieba. Ftit wara li waqqaf il-belt il-ġdida, Abu Bakr kien imġiegħel jirritorna lejn in-nofsinhar tas-Saħara sabiex jrażżan ribelljoni mill-Guddala u l-alleati tagħhom li heddew ir-rotot kummerċjali tad-deżert, jew fl-1060 jew fl-1071. Martu Żejneb tidher li ma kinitx lesta li ssegwih fin-nofsinhar u taha d-divorzju. Bħalma jidher fuq l-istruzzjonijiet ta' Abu Bakr, hija mbagħad kienet miżżewġa lil Jusuf bin Taxfin. Qabel telaq, Abu Bakr ħatar Iben Taxfin bħala d-deputat tiegħu responsabbli mit-territorji l-ġodda Almoravid fit-tramuntana. Skont Iben Għidari, Żejneb sar l-aktar konsulent politiku importanti tiegħu.

Sena wara, wara li irażżan ir-rewwixta fin-nofsinhar, Abu Bakr reġa’ lura lejn it-tramuntana lejn Marrakexx, u jistenna li jerġa’ jibda l-kontroll tiegħu tal-belt u tal-forzi Almoravid fl-Afrika ta’ Fuq. Iben Taxfin, madankollu, issa ma kienx lest li jċedi l-pożizzjoni tiegħu stess ta' tmexxija. Filwaqt li Abu Bakr kien għadu kkampjat qrib Agħmat, Iben Taxfin bagħatlu rigali lussużi iżda rrifjuta li jobdi t-taħrika tiegħu, allegatament fuq il-parir ta' Żejneb.Abu Bakr għaraf li ma kienx kapaċi jġiegħel il-kwistjoni u ma kienx lest jiġġieled battalja fuq il-kontroll ta' Marrakexx, għalhekk iddeċieda li jirrikonoxxi volontarjament it-tmexxija ta' Iben Taxfin fil-Magreb. Iż-żewġt irġiel iltaqgħu fuq art newtrali bejn Agħmat u Marrakexx biex jikkonfermaw l-arranġament. Wara waqfa qasira fl-Agħmat, Abu Bakr irritorna lejn in-nofsinhar biex ikompli t-tmexxija tiegħu tal-Almoravidi fis-Saħara.

Wara dan, l-Imperu Almoravid kien maqsum f'żewġ partijiet distinti iżda ko-dipendenti: waħda mmexxija minn Iben Taxfin fit-tramuntana, u oħra mmexxija minn Abu Bakr fin-nofsinhar. Abu Bakr kompla jiġi rikonoxxut formalment bħala l-mexxej suprem tal-Almoravidi sal-mewt tiegħu fl-1087. Sorsi storiċi ma jagħtu l-ebda indikazzjoni li ż-żewġ mexxejja ttrattaw lil xulxin bħala għedewwa u Iben Taxfin baqa’ jdaħħal muniti f’isem Abu Bakr sal-mewt tal-aħħar. Wara t-tluq ta' Abu Bakr, Iben Taxfin kien fil-biċċa l-kbira responsabbli għall-bini tal-istat Almoravid fil-Magreb matul l-għoxrin sena li ġejjin. Wieħed minn ulied Abu Bakr, Ibrahim, li serva bħala l-mexxej Almoravid f'Siġilmasa bejn l-1071 u l-1076 (skont il-muniti nħadmu hemmhekk), żviluppa rivalità ma' Iben Taxfin u pprova jikkonfrontah lejn l-1076. Huwa mexa lejn Agħmat bl-intenzjoni li jirkupra l-pożizzjoni ta’ missieru fil-Magreb. Kmandant Almoravid ieħor, Mażdali bin Tilankan, li kien relatat maż-żewġt irġiel, neħħa s-sitwazzjoni u kkonvinċa lil Ibrahim biex jingħaqad ma’ missieru fin-nofsinhar aktar milli jibda gwerra ċivili.

Aktar konkwisti fil-Magreb

Iben Taxfin kien sadanittant għen biex iġib iż-żona kbira ta’ dak li llum huwa l-Marokk, is-Saħara tal-Punent, u l-Mawritanja taħt il-kontroll Almoravid. Hu qatta’ mill-inqas diversi snin jaqbad kull forti u insedjament fir-reġjun ta’ madwar Fez u fit-Tramuntana tal-Marokk. Wara li l-biċċa l-kbira tar-reġjun tal-madwar kien taħt il-kontroll tiegħu, fl-aħħar seta' jirbaħ lil Fez b'mod definittiv. Madankollu, hemm xi kontradizzjoni u inċertezza fost is-sorsi storiċi dwar il-kronoloġija eżatta ta’ dawn il-konkwisti, b’xi sorsi jmorru l-konkwisti ewlenin għall-1060 u oħrajn għall-1070. Xi awturi moderni jsemmu d-data tal-konkwista finali ta’ Fes bħala 1069 (461 WH). L-istoriku Ronald Messier jagħti d-data b’mod aktar speċifiku bħala t-18 ta’ Marzu 1070 (462 WH). Storiċi oħrajn iddataw din il-konkwista għall-1074 jew l-1075.

Fl-1079, Iben Taxfin bagħat armata b'saħħitha ta' 20,000 minn Marrakexx biex timbotta lejn dak li llum huwa Tlemcen biex jattakkaw lill-Beni Yagħla, it-tribù Żenata li jokkupa ż-żona. Immexxija minn Mażdali bin Tilankan, l-armata għelbet lill-Bni Yagħla fil-battalja ħdejn il-wied tax-Xmara Moulaja u eżegwit lill-kmandant tagħhom, Mali bin Yagħla, iben il-ħakkiem ta' Tlemcen. Madankollu, Iben Tilankan ma mbuttatx lejn Tlemcen mill-ewwel peress li l-belt ta' Oujda, okkupata mill-Bni Iżnasan, kienet qawwija wisq biex tinqabad. Minflok, Iben Taxfin innifsu rritorna b'armata fl-1081 li qabdet Oujda u mbagħad rebaħ lil Tlemcen, immassakrat il-forzi Magħrawa hemmhekk u l-mexxej tagħhom, l-Għabbas bin Baħti il-Magħrawi. Huwa ippressat fuq u mill-1082 kien maqbud Alġiers. Iben Taxfin sussegwentement ittratta lil Tlemcen bħala l-bażi tal-Lvant tiegħu. F'dak iż-żmien, il-belt kienet tikkonsisti f'insedjament antik imsejjaħ Agadir, iżda Iben Taxfin waqqaf belt ġdida ħdejha msejħa Takrart, li aktar tard ingħaqdet ma' Agadir fil-perjodu Almohad biex issir il-belt preżenti.

L-Almoravidi sussegwentement ħabtu mal-Ħammadin lejn il-Lvant diversi drabi, iżda ma għamlux sforz sostnut biex jirbħu l-Magħrib ċentrali u minflok iffokaw l-isforzi tagħhom fuq fronti oħra. Eventwalment, fl-1104, iffirmaw trattat ta’ paċi mal-Ħammadin. Alġiers saret l-aktar post tal-Lvant tagħhom.

Sas-snin 1080, il-ħakkiema Misilmin lokali fl-Andalus (il-Peniżola Iberika Iżlamika) kienu qed jitolbu l-għajnuna ta’ Iben Taxfin kontra r-renji Kristjani li qed jindaħlu fit-tramuntana. Iben Taxfin għamel il-qbid ta' Ceuta l-objettiv primarju tiegħu qabel ma għamel kwalunkwe tentattiv biex jintervjeni hemmhekk. Ceuta, ikkontrollata mill-forzi ta’ Żenata taħt il-kmand ta’ Dija d-Dawla Jaħja, kienet l-aħħar belt kbira fuq in-naħa Afrikana tal-Istrett ta’ Ġibiltà li kienet għadha żżomm kontrih. Bi tpattija għall-wegħda li tgħinu, Iben Taxfin talab li l-Mugħtamid bin Għabbad, il-ħakkiem tat-Tajfa Sivilja, jipprovdi għajnuna biex jassedja l-belt. Il-Mugħtamid obbliga u bagħat flotta biex timblokka l-belt bil-baħar, filwaqt li iben ta' Iben Taxfin, Tamim mexxa l-assedju bl-art. Il-belt finalment ċediet f'Ġunju–Lulju 1083 jew f'Awwissu 1084.

Iben Taxfin għamel sforzi wkoll biex jorganizza l-isfera l-ġdida tal-Almoravid. Taħt il-ħakma tiegħu, il-Magreb tal-punent kien maqsum fi provinċji amministrattivi definiti tajjeb għall-ewwel darba – qabel dan, kien l-aktar territorju tribali. Ġie stabbilit gvern ċentrali li qed jiżviluppa f'Marrakexx, filwaqt li fda provinċji ewlenin f'idejn alleati u qraba importanti. L-istat Almoravid li kien għadu qed jitwieled kien iffinanzjat parzjalment mit-taxxi permessi taħt il-liġi Iżlamika u mid-deheb li ġie mill-Gana fin-Nofsinhar, iżda fil-prattika baqa’ dipendenti fuq il-għanejjem (spoils) ta’ konkwisti ġodda. Il-maġġoranza tal-armata Almoravid baqgħet tkun komposta minn rekluti Sanhaġa, iżda Iben Taxfin beda wkoll jirrekluta skjavi biex jiffurmaw gwardja personali (ħaxm), inklużi 5000 suldat iswed (għabid) u 500 suldat abjad (uluġ, x'aktarx ta' oriġini Ewropea).

F'xi punt, Jusuf bin Taxfin tmexxa biex jirrikonoxxi lill-kalifi Għabbasin f'Bagdad bħala s-sinjuri. Filwaqt li l-Għabbasin infushom kellhom ftit poter politiku dirett sa dan iż-żmien, is-simboliżmu ta' dan l-att kien importanti u saħħaħ il-leġittimità ta' Iben Taxfin. Skont Iben Għidari, kien fl-istess ħin li Iben Taxfin ħa wkoll it-titlu ta' Amīr al-Muslimīn (Emir il-Misilmin). Iben Għidar data dan għall-1073–1074, iżda xi awturi, inkluż l-istoriku modern Évariste Lévi-Provençal, iddataw din id-deċiżjoni politika għal aktar tard, x'aktarx meta l-Almoravidi kienu fil-proċess li jiżguraw il-kontroll tal-Andalus. Skont Amira Bennison, ir-rikonoxximent tal-kalif Għabbasi għandu jkun ġie stabbilit sa mhux aktar tard mill-1090. Meta Abu Bakr bin l-Għarabi żar Bagdad bejn l-1096 u l-1098, possibbilment bħala parti minn ambaxxata Almoravid għall-Kalif il-Mustażhir, huwa sostna li s-Salwiet il-Ġimgħa kien diġà qed jingħata f'isem il-kalif Għabbasi fit-territorji mmexxija minn Jusuf bin Taxfin.

Almoravidi tan-Nofsinhar u l-Imperu tal-Gana

Wara li ħalla lil Jusuf bin Taxfin fit-tramuntana u rritorna lejn in-nofsinhar, Abu Bakr bin Għumar allegatament għamel Ażuggi l-bażi tiegħu. Il-belt aġixxiet bħala l-kapitali tal-Almoravidi tan-nofsinhar taħtu u s-suċċessuri tiegħu. Minkejja l-importanza tar-rotot kummerċjali tas-Saħara għall-Almoravidi, l-istorja tal-ġwienaħ tan-nofsinhar tal-imperu mhix dokumentata sew f'sorsi storiċi Għarbi u ħafna drabi hija traskurata fl-istorja tal-Maghreb u l-Andalus. Dan ħeġġeġ ukoll diviżjoni fl-istudji moderni dwar l-Almoravid, bl-arkeoloġija għandha rwol akbar fl-istudju tal-ġwienaħ tan-Nofsinhar, fin-nuqqas ta' sorsi aktar testwali. In-natura eżatta u l-impatt tal-preżenza Almoravid fis-Saħel hija suġġett diskuss ħafna fost l-Afrikaniżi.

Skont it-tradizzjoni Għarbija, l-Almoravidi taħt it-tmexxija ta' Abu Bakr rebħu l-Imperu tal-Gana, imwaqqaf mis-Soninke, f'xi żmien madwar l-1076–77. Eżempju ta' din it-tradizzjoni huwa r-rekord tal-istoriku Iben Ħaldun, li kkwota lil Xiħ Għutman, il-faqi tal-Gana, bil-miktub fl-1394. Skont dan is-sors, l-Almoravidi dgħajfu lill-Gana u ġabru ġieħ mis-Sudan, sal-punt li l-awtorità tal-ħakkiema tal-Gana naqset, u ġew sottomessi u assorbiti mis-Sosso, poplu ġar tas-Sudan. Tradizzjonijiet fil-Mali kienu jirrelataw li s-Sosso attakkaw u ħadu l-Mali wkoll, u l-ħakkiem tas-Sosso, Sumaouro Kanté, ħa l-art f’idejh.

Madankollu, kritika minn Conrad u Fisher (1982) argumentaw li l-kunċett ta' kwalunkwe konkwista militari Almoravid fil-qalba tiegħu huwa sempliċement folklor perpetwat, derivat minn interpretazzjoni ħażina jew dipendenza naive fuq sorsi Għarbi. Skont il-Professur Timothy Insoll, l-arkeoloġija tal-Gana tal-qedem sempliċement ma turix is-sinjali ta' bidla mgħaġġla u qerda li jkunu assoċjati ma' kwalunkwe konkwisti militari tal-era Almoravidi.

Dierke Lange qabel mat-teorija oriġinali tal-inkursjoni militari iżda jargumenta li dan ma jipprekludix l-aġitazzjoni politika Almoravid, u sostna li l-fattur ewlieni tal-mewt tal-Imperu tal-Gana kien dovut ħafna lil dan tal-aħħar. Skond Lange, l-influwenza reliġjuża Almoravida kienet gradwali, aktar milli r-riżultat ta' azzjoni militari; hemmhekk l-Almoravidi kisbu l-poter billi żżewġu fost in-nobbli tan-nazzjon. Lange jattribwixxi t-tnaqqis tal-Gana antika għal bosta fatturi mhux relatati, li wieħed minnhom x'aktarx huwa attribwibbli għal ġlidiet dinastiċi interni instigati mill-influwenza Almoravida u pressjonijiet Iżlamiċi, iżda nieqes minn konkwista militari.

Din l-interpretazzjoni tal-ġrajjiet ġiet ikkontestata minn studjużi aktar tard bħal Sheryl L. Burkhalter li argumentaw li tkun xi tkun in-natura tal-"konkwista" fin-nofsinhar tas-Saħara, l-influwenza u s-suċċess tal-moviment Almoravid fl-iżgurar deheb tal-Afrika tal-punent u ċ-ċirkolazzjoni tiegħu b’mod wiesa’ kien jeħtieġ livell għoli ta’ kontroll politiku.

Il-pożizzjoni tradizzjonali tgħid li l-gwerra li segwiet mal-Almoravidi imbuttat lill-Gana fuq it-tarf, u spiċċat il-pożizzjoni tar-renju bħala qawwa kummerċjali u militari sal-1100. Hija waqgħet fi gruppi tribali u tmexxija tar-rwasa, li wħud minnhom aktar tard assimilaw fl-Almoravidi filwaqt li oħrajn waqqfu l-Imperu Mali.

Il-ġeografu Għarbi Iben Xihab iż-Żuhri kiteb li l-Almoravidi temmew Iżlam Ibadi f'Tadmekka fl-1084 u li Abu Bakr "wasal fil-muntanja tad-deheb" fin-nofsinhar profond. Abu Bakr fl-aħħar miet f'Tagant f'Novembru 1087 wara ferita fil-battalja—skont it-tradizzjoni orali, minn vleġġa – waqt li kien qed jiġġieled fir-reġjun storiku tas-Sudan.

Wara l-mewt ta' Abu Bakr (1087), il-konfederazzjoni tat-tribujiet Berbera fis-Saħara kienet maqsuma bejn id-dixxendenti ta' Abu Bakr u ħuh Jaħja, u kienet titlef il-kontroll tal-Gana. Sheryl Burkhalter tissuġġerixxi li iben Abu Bakr Jaħja kien il-mexxej tal-ispedizzjoni Almoravid li rebħet il-Gana fl-1076, u li l-Almoravidi kienu jibqgħu ħajjin mit-telfa tal-Gana u t-telfa fil-Magreb mill-Almohadin, u kienu ħakmu s-Saħara sal-tmiem is-seklu 12.

Espansjoni fl-Andalus

Ir-Renji Twajjef fl-1037 (bl-Ispanjol).

Fil-bidu, jidher Iben Taxfin ftit li xejn kellu interess li jinvolvi lill-Almoravidi fil-politika tal-Andalus (it-territorji Misilmin fil-Peniżola Iberika). Wara l-kollass il-Ħilafa Qurtuba (Kalifat Córdoba) tad-dinastija Umawija fil-bidu tas-seklu 11, l-Andalus kien inqasam f'renji jew bliet-stati żgħar magħrufa bħala t-tajfiet/twajjef (singular: tajfa). Dawn l-istati ġġieldu kontinwament ma’ xulxin iżda ma setgħux iqajmu armati kbar tagħhom stess, u għalhekk saru jiddependu minflok fuq ir-rejiet Kristjani tat-tramuntana għall-appoġġ militari. Dan l-appoġġ ġie żgurat permezz tal-ħlas regolari ta’ parias (tributi) lir-rejiet Insara, iżda l-ħlasijiet saru piż fiskali li xeħet it-teżori ta’ dawn il-ħakkiema lokali. Min-naħa tagħhom, il-mexxejja tat-Tajfa għabbew lis-suġġetti tagħhom b'żieda fit-tassazzjoni, inklużi taxxi u tariffi li ma kinux meqjusa legali taħt il-liġi Iżlamika. Hekk kif il-ħlasijiet tat-tribut bdew jonqsu, ir-renji Kristjani rrikorrew għal rejds punittivi u eventwalment għall-konkwista. Ir-rejiet it-tajfa ma kinux lesti jew ma setgħux jingħaqdu biex jiġġieldu din it-theddida, u anke r-renju tajfa l-aktar qawwija, it-Tajfa Ixbilija (Tajfa Sivilja), ma setgħetx tirreżisti l-avvanzi Kristjani.

Wara l-qbid Almoravid ta' Ceuta (fl-1083) fuq ix-xatt tan-nofsinhar tal-Istrett ta' Ġibiltà, it-triq kienet issa miftuħa għal Iben Taxfin biex jintervjeni fl-Andalus. Kien f'din l-istess sena li Alfonso VI, ir-re tal-Kastilja u l-León, mexxa kampanja militari fin-nofsinhar tal-Andalus biex jikkastiga lill-Mugħtamid is-Sevilji talli naqas milli jagħtih ġieħ. L-ispedizzjoni tiegħu ippenetrat it-triq kollha lejn Tarifa, l-iktar punt tan-nofsinhar tal-Peniżola Iberika. Ftit snin wara, f'Mejju 1085, ħataf il-kontroll ta' Toledo, li qabel kienet waħda mill-aktar bliet-stati b'saħħithom fl-Andalus. Ftit wara, huwa wkoll beda assedju ta' Zaragoza. Dawn l-avvenimenti drammatiċi ġiegħlu lir-rejiet tajfa biex finalment jikkunsidraw li jfittxu intervent estern mill-Almoravidi. Skont l-aktar sors Għarbi dettaljat, kien il-Mugħtamid, il-ħakkiem is-Sivilja, li sejjaħ laqgħa mal-ġirien tiegħu, il-Mutawakkil il-Bataljawsi (tal-Badajoz) u Għabdalla bin Buluggin il-Għarnati (tal-Granada), fejn qablu li jibagħtu ambaxxata lil Iben Taxfin jappella għall-għajnuna tiegħu. Ir-rejiet tat-twajjef kienu konxji tar-riskji li ġew b'intervent Almoravid iżda kkunsidrawha l-aħjar għażla fost l-għażliet ħżiena tagħhom. Jingħad li l-Mugħtamid irrimarka bl-imrar: “Aħjar li tirgħu l-iġmla milli tkun ragħaj tal-ħnieżer” – jiġifieri aħjar li tissottometti ruħha lil ħakkiem Mislem ieħor milli tispiċċa bħala sudditi ta’ re Kristjan.

Bħala kundizzjoni għall-għajnuna tiegħu, Iben Taxfin talab li Algeciras (belt fuq ix-xatt tat-tramuntana tal-Istrett ta’ Ġibiltà, madwar Ceuta) tiġi ċeduta lilu sabiex ikun jista’ jużaha bħala bażi għat-truppi tiegħu. Il-Mugħtamid qabel. Iben Taxfin, attenta mill-eżitazzjoni tar-rejiet twajjef, immedjatament bagħat forza bil-quddiem ta' 500 suldat madwar l-istrett biex jieħu l-kontroll ta' Algeciras. Dan għamlu f'Lulju 1086 mingħajr ma ltaqgħu ma' reżistenza. Il-kumplament tal-armata Almoravida, li kienu jammontaw għal madwar 12,000, dalwaqt segwa. Iben Taxfin u l-armata tiegħu mbagħad marru lejn Sivilja, fejn iltaqgħu mal-forzi tal-Mugħtamid, il-Mutawakkil, u Għabdalla bin Buluggin. Alfonso VI, meta sema' b'dan l-iżvilupp, neħħa l-assedju tiegħu ta' Zaragoza u mar lejn in-nofsinhar biex jaffaċċjahom. Iż-żewġ naħat iltaqgħu f’post fit-tramuntana ta’ Badajoz, imsejjaħ Zallaqa fis-sorsi Għarbi u Sagrajas fis-sorsi Kristjani. Fil-Battalja ta' Sagrajas (jew Battalja ta' Żallaqa), fit-23 ta' Ottubru 1086, Alfonso ġie megħlub sew u mġiegħel jirtira lejn it-tramuntana f'diżordni. Il-Mugħtamid irrakkomanda li jagħfsu l-vantaġġ tagħhom, iżda Iben Taxfin ma segwiex aktar l-armata Kristjana, minflok irritorna lejn Sivilja u mbagħad lejn l-Afrika ta' Fuq. Jistaʼ jkun li ma kienx lest li jibqaʼ ‘l bogħod mill-​bażi tad-​dar tiegħu għal żmien twil wisq jew li l-​mewt ta' ibnu l-​kbir, Sir, ħeġġiġtu biex jirritorna.

Wara t-tluq ta' Iben Taxfin, Alfonso VI malajr reġa' kompla l-pressjoni tiegħu fuq ir-rejiet twajjef u ġiegħelhom jerġgħu jibagħtu ħlasijiet ta' tribut. Huwa qabad il-fortizza ta' Aledo, qata' l-Lvant ta l-Andalus mir-renji Musulmani l-oħra. Sadanittant, Iben Raxiq, il-ħakkiem ta' Murcia, kien involut f'rivalità mal-Mugħtamid is-Sevilji. Bħala riżultat, din id-darba kienu l-elite jew notevoli (wuġūh) tal-Andalus li issa talbu għall-għajnuna mill-Almoravidi, aktar milli r-rejiet tat-twajjef. F'Mejju-Ġunju 1088, Ibwn Taxfin niżel f'Algeciras ma' armata oħra, malajr magħquda minn al-Mugħtamid tas-Sivilja, minn Għabdalla bin Buluggin tal-Granada, u minn truppi oħra mibgħuta minn Iben Sumadih tal-Almería u Iben Raxiq tal-Murcia. Imbagħad ħarġu biex jerġgħu jieħdu lil Aledo. L-assedju, madankollu, kien imminat minn rivalitajiet u diżunjoni fost ir-rejiet twajjef. L-aħbar eventwalment waslet għand il-Misilmin li Alfonso VI kien qed iġib armata biex jgħin lill-gwarniġġjon ta’ Kastilja. F'Novembru 1088, Iben Taxfin neħħa l-assedju u reġa' mar lura lejn l-Afrika ta' Fuq, wara li ma kiseb xejn. Alfonso VI bagħat lill-kmandant fdat tiegħu, Alvar Fañez, biex jerġa’ jagħmel pressjoni fuq ir-rejiet twajjef. Huwa rnexxielu jġiegħel lil Għabdalla bin Buluggin jerġa’ jibda jħallas it-tribut u beda jagħmel pressjoni fuq il-Mugħtamid min-naħa tiegħu.

Fl-1090, Iben Taxfin reġa' lura lejn l-Andalus għal darb'oħra, iżda sa dan il-punt deher li ċeda fuq ir-rejiet twajjef u issa kellu l-intenzjoni li jieħu kontroll dirett tar-reġjun. Il-kawża Almoravida ibbenefikat mill-appoġġ tal-fuqaha (ġuristi Iżlamiċi) Maliki fl-Andalus, li faħħar id-devozzjoni Almoravid lejn il-ġihad filwaqt li kkritika lir-rejiet twajjef bħala impju, awto-indulġenti, u għalhekk illeġittimi. F'Settembru 1090, Iben Taxfin ġiegħel lil Granada biex iċedi lilu u bagħat lil Għabdalla bin Buluggin fl-eżilju f'Agħmat. Imbagħad reġa’ mar lura lejn l-Afrika ta’ Fuq, iżda din id-darba ħalla lin-neputi tiegħu, Sir bin Abu Bakr, inkarigat mill-forzi Almoravidi fl-Andalus. Il-Mugħtamid, fittex li jsalva l-pożizzjoni tiegħu, irrikorri biex jolqot alleanza ma' Alfonso VI, li kompliet immina l-appoġġ popolari tiegħu stess. Fil-bidu tal-1091, l-Almoravidi ħadu l-kontroll ta' Cordoba u daru lejn Sivilja, rebħu forza Kastilja mmexxija Alvar Fañez li waslet biex jgħinu l-Mugħtamid. F'Settembru 1091, al-Mugħtamid ċeda Sivilja lill-Almoravidi u ġie eżiljat lejn Agħmat. Fl-aħħar tal-1091, l-Almoravidi qabdu Almería. Fl-aħħar tal-1091 jew f’Jannar tal-1092, Iben Għajxa, wieħed minn ulied Iben Taxfin, ħataf il-kontroll ta’ Murcia.

Kampanji kontra Valencia

Il-qbid ta' Murcia ġab lill-Almoravidi jilħqu lil Valencia, li kienet uffiċjalment taħt il-kontroll tal-Qadir, l-eks ħakkiem it-Tajfa Toledo. Huwa kien ġie installat hawn fl-1086 mill-Kastiljani wara li ħadu l-kontroll ta’ Toledo. Il-ħakma mhux popolari tal-Qadir f'Valencia kienet appoġġata minn gwarniġġjon ta' Kastilja mmexxi minn Rodrigo Díaz de Vivar, nobbli u merċenarju Kastiljan magħruf aħjar illum bħala El Cid. F'Ottubru 1092, meta El Cid kien 'il bogħod mill-belt, kien hemm insurrezzjoni u kolp ta' stat immexxi mill-qadi (imħallef) Abu Ahmad Ġagħfar bin Ġaħħaf. Dan tal-aħħar talab għall-għajnuna mill-Almoravidi f’Murcia, li bagħtu grupp żgħir ta’ ġellieda fil-belt. Il-gwarniġjon ta’ Kastilja ġiet sfurzata titlaq u l-Qadir inqabad u nqatel.

Madankollu, l-Almoravidi ma bagħtux biżżejjed forzi biex jopponu r-ritorn ta' El Cid u Iben Ġaħħaf immina l-appoġġ popolari tiegħu billi pproċedi biex jinstalla lilu nnifsu bħala ħakkiem, u jaġixxi bħal re tajfa ieħor. El Cid beda assedju twil tal-belt, iddawwarha kompletament, ħaraq irħula fil-qrib, u kkonfiska l-uċuħ tar-raba’ tal-kampanja tal-madwar. Iben Ġaħħaf f'ħin minnhom qabel li jagħti ġieħ lil El Cid sabiex itemm l-assedju, li wassal biex l-Almoravidi fil-belt jiġu skortati 'l barra mill-irġiel ta' El Cid. Għal raġunijiet li għadhom mhux ċari, armata ta’ għajnuna Almoravida immexxija min-neputi ta’ Iben Taxfin, Abu Bakr bin Ibrahim, avviċinat Valencia f’Settembru tal-1093 iżda mbagħad irtirat mingħajr ma impenjat lil El Cid. Iben Ġaħħaf kompla n-negozjati. Fl-aħħar, huwa rrifjuta li jagħti ġieħ ta' El Cid u l-assedju kompla. Sa April 1094, il-belt kienet qed tmut bil-ġuħ u ddeċieda li jċediha ftit wara. El Cid reġa' daħal f'Valencia fil-15 ta' Ġunju 1094, wara 20 xahar ta' assedju. Minflok ma jerġaʼ jmexxi permezz taʼ pupazz, issa ħa kontroll dirett bħala re.

Sadanittant, fl-1094 ukoll, l-Almoravidi ħatfu l-kontroll tar-renju tajfa kollu ta’ Badajoz wara li l-ħakkiem tiegħu, il-Mutawakkil, fittex l-alleanza tiegħu stess ma’ Kastilja. L-ispedizzjoni Almoravid kienet immexxija minn Sir bin Abu Bakr, li kien inħatar bħala gvernatur ta' Sivilja. L-Almoravidi imbagħad reġgħu lura l-attenzjoni tagħhom lejn Valencia, fejn ieħor minn neputi ta' Iben Taxfin, Muħammad bin Ibrahim, ġie ordnat biex jieħu l-belt. Huwa wasal barra l-ħitan tagħha f'Ottubru 1094 u beda l-attakki fuq il-belt. L-assedju intemm meta El Cid nieda attakk fuq żewġ naħat: huwa bagħat ħarġa minn bieb tal-belt waħda li kienet bħala l-forza ewlenija tiegħu, li okkupa t-truppi Almoravid, filwaqt li hu personalment mexxa forza oħra minn bieb tal-belt differenti u attakka l-kamp bla difiża tagħhom. Dan ikkawża l-ewwel telfa kbira lill-Almoravidi fil-Peniżola Iberika. Wara r-rebħa tiegħu, El Cid qatel lil Iben Ġaħħaf billi ħaraq ħaj fil-pubbliku, forsi bħala tpattija għal tradiment.

El Cid saħħaħ ir-renju l-ġdida tiegħu billi bena fortizzi tul l-avviċinamenti tan-nofsinhar tal-belt biex jiddefendi minn attakki Almoravid futuri. Fl-aħħar tal-1096, Iben Għajxa mexxa armata ta’ 30,000 raġel biex jassedjaw l-aktar b’saħħitha minn dawn il-fortizzi, Peña Cadiella (eżatt fin-nofsinhar ta’ Xàtiva). El Cid ikkonfrontahom u sejjaħ lil Aragon għal rinforzi. Meta r-rinforzi resqu, l-Almoravidi neħħew l-assedju, iżda tefgħu nassa għall-forzi ta'El Cid hekk kif marru lura lejn Valencia. Huma rnexxielhom imbuzzaw lill-Insara f’passaġġ dejjaq li jinsab bejn il-muntanji u l-baħar, iżda El Cid irnexxielu jġbor it-truppi tiegħu u jwarrab lill-Almoravidi għal darb’oħra. Fl-1097, il-gvernatur Almoravid ta' Xàtiva, Għali bin il-Ħaġġ, mexxa inkursjoni oħra fit-territorju ta' Valenzja iżda malajr ġie megħlub u segwit lejn Almenara, li El Cid imbagħad qabad wara assedju ta' tliet xhur.

Fl-1097, Jusuf bin Taxfin innifsu mexxa armata oħra fl-Andalus. Telaq minn Cordoba b’Muħammad bin il-Ħaġġ bħala l-kmandant tal-kamp tiegħu, hu mexxa kontra Alfonso VI, li dak iż-żmien kien Toledo. Il-Kastiljani ġew imwarrba fil-Battalja ta' Consuegra. El Cid ma kienx involut, iżda ibnu, Diego, inqatel fil-battalja. Ftit wara, Alvar Fañez ġie megħlub ukoll qrib Cuenca f’battalja oħra mal-Almoravidi, immexxija minn Iben Għajxa. Dawn tal-aħħar segwew din ir-rebħa billi ħassu l-artijiet madwar Valencia u għeleb armata oħra mibgħuta minn El Cid. Minkejja dawn ir-rebħiet fil-qasam, l-Almoravidi ma qabdu l-ebda bliet jew fortizzi ġodda ewlenin.

El Cid ipprova Kristjanizza Valencia, ikkonverti l-moskea ewlenija tiegħu lil knisja u stabbilixxa isqof, iżda fl-aħħar mill-aħħar naqas milli jattira ħafna settlers Kristjani ġodda lejn il-belt. Miet fl-10 ta’ Lulju 1099, u ħalliet lil martu, Jimena, inkarigata mir-renju. Hija ma setgħetx iżżomm il-pressjonijiet Almoravidi, li laħqu l-qofol tagħhom f'assedju tal-belt mill-kmandant veteran Almoravidi, Mażdali, fil-bidu tar-rebbiegħa tal-1102. F'April-Mejju, Jimena u l-Insara li xtaqu jitilqu mill-belt ġew evakwati bl-għajnuna ta' Alfonso VI. L-Almoravidi okkupaw il-belt warajhom.

Dik l-istess sena, bil-qbid ta’ Valencia jgħodd bħala trijonf ieħor, Jusuf bin Taxfin iċċelebra u rranġa biex ibnu, Għali bin Jusuf, jiġi rikonoxxut pubblikament bħala l-werriet tiegħu. Ir-re tajfa tat-Tajfa Zaragoza, il-qawwa Misilma waħdinija baqgħet fil-peniżola, bagħat ambaxxatur f’din l-okkażjoni u ffirma trattat mal-Almoravidi. Saż-żmien li Iben Taxfin miet fl-1106, l-Almoravidi kienu għalhekk fil-kontroll tal-Andalus kollha ħlief Zaragoza. B’mod ġenerali, huma ma kienu reġgħu rebħu ebda waħda mill-​artijiet mitlufa għar-rejiet Kristjani fis-​seklu preċedenti.

Renju bikri ta Għali bin Jusuf

Għali bin Jusuf (r. 1106–1143 ) twieled f'Ceuta u edukat fit-tradizzjonijiet tal-Andalus, b'differenza mill-predeċessuri tiegħu, li kienu mis-Saħara. Ir-renju twil tiegħu ta’ 37 sena huwa storikament mgħotti mit-telfiet u ċ-ċirkostanzi li qed jiddeterjoraw li kkaratterizzaw is-snin ta’ wara, iżda l-ewwel għaxar snin jew hekk, qabel l-1118, kien ikkaratterizzat minn suċċessi militari kontinwi, ppermettiet fil-biċċa l-kbira tagħhom minn ġenerali tas-sengħa. Filwaqt li l-Almoravidi baqgħu dominanti fil-battalji tal-kamp, in-nuqqasijiet militari kienu qed isiru evidenti fl-inkapaċità relattiva tagħhom li jsostnu u jirbħu assedji twal. F'dawn is-snin bikrija, l-istat Almoravid kien sinjur ukoll, ikkoppja aktar deheb minn qatt qabel, u Għali bin Jusuf imbarka fuq proġetti ta' bini ambizzjużi, speċjalment f'Marrakexx.

Mal-tiklil tiegħu, Għali bin Jusuf ġie aċċettat bħala l-ħakkiem il-ġdid mill-biċċa l-kbira tas-suġġetti Almoravid, ħlief għan-neputi tiegħu, Jaħja bin Abu Bakr, il-gvernatur ta’ Fes. Għali bin Jusuf mexxa l-armata tiegħu lejn il-bibien ta' Fes, u wassal biex Jaħja jaħrab lejn Tlemcen. Hemmhekk, il-kmandant veteran Almoravid, Mażdali, ikkonvinċa lil Jaħja biex jirrikonċilja ma’ zijuh. Jaħja qabel, mar pellegrinaġġ lejn Mekka, u mar-rġigħu tħalla jingħaqad darb'oħra mal-qorti ta’ Għali bin Jusuf f’Marrakexx.

Għali bin Jusuf żar l-Andalus għall-ewwel darba tar-renju tiegħu fl-1107. Huwa organizza l-amministrazzjoni Almoravid hemmhekk u poġġa lil ħuh Tamim bħala gvernatur ġenerali, b'Granada taġixxi bħala l-kapitali amministrattiva. L-ewwel offensiva kbira fl-Andalus matul ir-renju tiegħu seħħet fis-sajf tal-1108. Tamim, assistit minn truppi minn Murcia u Cordoba, assedja u ħataf il-belt żgħira fortifikata ta' Uclés, fil-lvant ta’ Toledo. Alfonso VI bagħat forza ta' għajnuna, immexxija mill-veteran Alvar Fañez, li ġiet megħluba fid-29 ta' Mejju fil-Battalja ta' Uclés. Ir-riżultat kien agħar għal Alfonso VI minħabba li ibnu u l-werriet, Sancho, miet fil-battalja. F'konsegwenza dik, il-Kastiljani abbandunaw Cuenca u Huete, li fetħu t-triq għal invażjoni Almoravid f'Toledo. Dan sar fis-sajf tal-1109, b'Għali bin Jusuf jaqsam biex imexxi l-kampanja personalment. Il-mewt ta’ Alfonso VI f’Ġunju żgur li pprovdiet vantaġġ ieħor lill-Almoravidi. Talavera, fil-punent ta’ Toledo, inqabad fl-14 ta’ Awwissu. Toledo stess, madankollu, irreżistiet taħt it-tmexxija ta' Alvar Fañez. B'kawża ma setax jegħleb id-difiżi formidabbli tal-belt, Għali bin Jusuf eventwalment irtirat mingħajr ma qabadha.

L-imperu Almoravid fl-ogħla tiegħu kien jiġġebbed mill-belt Aoudaghost sa Zaragoza fl-Andalus.

Sadanittant, ir-re ta' Tajfa Zaragoza, il-Mustagħin II, kien ħakkiem kapaċi iżda ffaċċja pressjonijiet konfliġġenti. Bħall-ħakkiema twajjef minn qabel, huwa kompla jħallas parias lir-renji Kristjani biex iżommu l-paċi, iżda s-sentiment popolari fi ħdan il-belt oppona din il-politika u appoġġa dejjem aktar lill-Almoravidi. Biex itaffu dan is-sentiment, il-Mustagħin imbarka fuq spedizzjoni kontra l-Insara ta' Aragona, iżda falla. Huwa miet fil-battalja f'Jannar 1110 fil-Valtierra. Ibnu u s-suċċessur tiegħu, Għimad id-Dawla, ma setax jistabbilixxi l-awtorità tiegħu u, iffaċċjat bit-theddida ta’ rewwixta, ħarab mill-belt. Għali bin Jusuf ħataf l-opportunità u ta lil Muħammad bin il-Ħaġġ il-kompitu li jaqbad Zaragoza. Fit-30 ta’ Mejju, Iben il-Ħaġġ daħal fil-belt bi ftit oppożizzjoni, u temm l-aħħar renju tajfa indipendenti.

L-Almoravidi baqgħu fuq l-offensiva fis-snin ta’ wara, iżda wħud mill-aqwa ġenerali tagħhom mietu matul dan iż-żmien. Fl-1111, Sir bin Abu Bakr (gvernatur ta' Sivilja) għamel kampanja fil-punent, jokkupa Liżbona u Santarém u jiżgura l-fruntiera tul ix-Xmara Tagus. Muħammad bin il-Ħaġġ kompla jkun attiv fil-lvant. L-ispedizzjoni tiegħu lejn Huesca fl-1112 kienet l-aħħar darba li l-forzi Musulmani ħadmu ħdejn il-Pirinej. Fl-1114, għamel kampanja fil-Katalunja u għamel rejd madwar ir-reġjun, megħjun minn Iben Għajxa minn Valencia. Madanakollu, fil-marċ tar-ritorn tagħhom, l-Almoravidi ġew imbuttati u ż-żewġ kmandanti nqatlu. Fl-aħħar tal-1113, Sir bin Abu Bakr miet. Fl-1115, kien Mażdali, wieħed mill-aktar alleati veterani u leali tal-familja ta’ Jusuf bin Taxfin, li miet fil-battalja waqt li kien qed iservi bħala gvernatur ta’ Cordoba u kien qed jikkampanja lejn it-tramuntana tagħha. Flimkien, dawn l-imwiet irrappreżentaw telf kbir ta' kbar u kapaċi kmandanti għall-Almoravidi.

Fl-1115, il-gvernatur il-ġdid ta’ Zaragoza, Abu Bakr bin Ibrahim bin Tifilwit, assedja Barċellona għal 27 jum waqt li l-Konti Ramon Berengar III kien Majorca. Neħħew l-assedju meta l-Konti reġa’ lura, iżda f’dik l-istess sena l-Almoravidi qabdu l-Gżejjer Baleariċi, li kienu ġew okkupati temporanjament mill-Katalani u l-Pisani. L-Almoravidi okkupaw Majorca mingħajr taqbid wara l-mewt tal-aħħar ħakkiem Misilma lokali, Mubaxir id-Dawla.

Għali bin Jusuf għamel it-tielet qsim tiegħu fl-Andalus fl-1117 biex imexxi attakk fuq Coimbra. Wara biss assedju qasir, madankollu, irtira. L-armata tiegħu għamlet għażwa (rejd) tul it-triq lura lejn Sivilja u rebħet spoils sinifikanti, iżda kien sinjal ieħor li l-inizjattiva Almoravid kienet qed titnaqqas.

Tnaqqis

Jitlef fl-Andalus

Il-fortuni Almoravidi bdew iduru definittivament wara l-1117. Filwaqt li Léon u Kastilja kienu f'diżordni wara l-mewt ta' Alfonso VI, renji Kristjani oħra sfruttaw opportunitajiet biex jespandu t-territorji tagħhom għad-detriment tal-Almoravidi. Fl-1118, Alfonso I El Batallador ("Il-Battalja"), ir-re tal-Aragona, nieda attakk b'suċċess fuq Zaragoza bl-għajnuna tal-kruċjat Franċiż Gaston de Béarn. L-assedju tal-belt beda fit-22 ta’ Mejju u, wara li ma wasal l-ebda rinforz sinifikanti, ċediet fit-18 ta’ Diċembru. Għali bin Jusuf ordna spedizzjoni kbira biex tirkupra t-telfa, iżda sofra telfa serja fil-Battalja ta' Cutanda fl-1120.

Il-kriżi hija evidenza li l-forzi Almoravid kienu estiżi żżejjed fit-territorji vasti tagħhom. Meta l-gvernatur Almoravid ta' Zaragoza, Għabdalla bin Mażdali, kien miet aktar kmieni fl-1118, l-ebda sostituzzjoni ma kienet ġejja u l-gwarniġjon Almoravid xellug fil-belt qabel l-assedju jidher li kien żgħir ħafna. Huwa possibbli li Jusuf bin Taxfin kien fehem din il-problema u kellu l-ħsieb li jħalli Zaragoza bħala stat buffer bejn l-Almoravidi u l-Insara, kif issuġġerit minn storja apokrifa fil-Ħulul il-Mawxija, kronika tas-seklu 14, li tirrapporta li Iben Taxfin, waqt li kien fuq sodda tal-mewt tiegħu, ta parir lil ibnu biex isegwi din il-politika. Il-qbid ta' Zaragoza minn Alfonso I fl-1118, flimkien mal-għaqda ta' Aragona mal-kontej ta' Katalunja fl-1137, biddel ukoll ir-Renju tal-Aragona f'qawwa Kristjana ewlenija fir-reġjun. Lejn il-punent, Afonso I tal-Portugall afferma l-awtorità indipendenti tiegħu u effettivament ħoloq ir-Renju tal-Portugall. Il-qawwa qed tikber ta’ dawn ir-renji żiedet mad-diffikultajiet politiċi li l-Misilmin issa jiffaċċjaw fil-Peniżola Iberika.

Dan it-treġġigħ lura kbir ippreċipita tnaqqis fl-appoġġ popolari għall-Almoravidi, għall-inqas fl-Andalus. Is-soċjetà Andalusi kkooperat fil-biċċa l-kbira mal-Almoravidi bil-fehim li setgħu jżommu r-renji Kristjani aggressivi fil-bajja; ladarba dan ma baqax il-każ, l-awtorità tagħhom saret dejjem aktar vojta. Il-leġittimità tagħhom kompliet iddgħajfet mill-kwistjoni tat-tassazzjoni. Wieħed mill-appelli ewlenin tal-ħakma Almoravid bikrija kienet il-missjoni tagħha li telimina t-taxxi mhux kanoniċi (jiġifieri dawk mhux sanzjonati mill-Koran), u b'hekk jeħles lill-poplu minn piż fiskali kbir. Madankollu, ma kienx fattibbli li jiġu ffinanzjati armati Almoravid fil-ġlieda kontra għedewwa multipli madwar imperu kbir bil-finanzjament mit-taxxi Koraniċi biss. Għali bin Jusuf kien għalhekk imġiegħel jerġa' jintroduċi taxxi mhux kanoniċi filwaqt li l-Almoravidi kienu qed jitilfu l-art.

Dawn l-iżviluppi setgħu kienu fatturi li qajmu rewwixta f’Cordoba fl-1121. Il-gvernatur Almoravid kien assedjat fil-palazz tiegħu u r-ribelljoni tant saret serja li Għali bin Jusuf qasmu fl-Andalus biex jittrattaha hu stess. L-armata tiegħu assedjat Cordoba iżda, eventwalment, ġiet innegozjata paċi bejn il-gvernatur Almoravid u l-popolazzjoni. Din kienet l-aħħar darba li Għali bin Jusuf żar l-Andalus.

Alfonso I tal-Aragona kkaġuna aktar umiljazzjoni lill-Almoravidi fl-1120s. Fl-1125, mar ’l isfel mill-kosta tal-lvant, laħaq Granada (għalkemm żamm lura milli jassedjaha), u qered il-kampanja madwar Cordoba. Fl-1129, għamel rejd fir-reġjun ta’ Valencia u għeleb armata mibgħuta biex twaqqafh. Il-pożizzjoni Almoravid fl-Andalus ġiet imsaħħa biss fl-1130s. Fl-1129, wara l-attakki ta' Alfonso I, Għali bin Jusuf bagħat lil ibnu (u aktar tard is-suċċessur), Taxfin bin Għali, biex jerġa' jorganizza l-istruttura militari fl-Andalus. Il-gvernatur tiegħu kiber biex jinkludi Granada, Almeria, u Cordoba, u fil-fatt sar il-gvernatur tal-Andalus għal ħafna snin, fejn wettaq b'mod kapaċi. Il-Bni Għanija, qraba tad-dinastija Almoravid fil-gvern, saru wkoll atturi importanti matul dan il-perjodu. Jaħja bin Għali bin Għanija kien gvernatur ta' Murcia sal-1133, filwaqt li ħuh kien gvernatur tal-Gżejjer Baleariċi wara l-1126. Għal ħafna mill-1130s, Taxfin u Jaħja wasslu lill-forzi Almoravid għal numru ta' rebħiet fuq il-forzi Kristjani u reġgħu ħakmu xi bliet. L-aktar sinifikanti kienet il-Battalja ta' Fraga fl-1134, fejn l-Almoravidi, immexxija minn Jaħja, għelbu armata Aragoneża li kienet assedjata l-belt żgħira Misilma ta' Fraga. Notevolment, ir-re Alfonso I El Batallador tal-Aragona kien ferut u miet ftit wara. Fl-1138, l-Almoravidi sofrew telfa minn idejn Alfonso VII ta' León u Kastilja. Fil-Battalja ta' Ourique (1139), ġew megħluba minn Afonso I tal-Portugall, li b'hekk rebaħ il-kuruna tiegħu.

It-theddid Almohad fil-Magreb

Mappa li tagħti l-post approssimattiv tas-sitt tribujiet prinċipali Masmuda Berberi li aderixxu mal-moviment Almohad fil-bidu tas-Seklu 12 (Ħargħa, Ganfisa, Gadmiwa, Hintata, Ħaskura, Hażraġa).

L-akbar sfida għall-awtorità Almoravid ġiet mill-Magreb, fil-forma tal-moviment Almohad. Il-moviment twaqqaf minn Iben Tumart fl-1120s u mbagħad kompla wara mewtu (c. 1130) taħt is-suċċessur tiegħu, Għabd il-Mu'min. Huma stabbilixxew il-bażi tagħhom f'Tinmal, fil-muntanji tal-Atlas Għoli fin-nofsinhar ta' Marrakexx, u minn hawn irrumblaw progressivament lura t-territorji Almoravid. Il-ġlieda kontra l-Almohadin kienet qed tixxotta bil-kbir ir-riżorsi Almoravid u kkontribwiet għan-nuqqas ta' ħaddiema tagħhom f'postijiet oħra, inkluż fl-Andalus. Kienet teħtieġ ukoll il-bini ta’ fortizzi kbar fil-qalba tal-Almoravid fil-Marokk tal-lum, bħall-fortizza ta' Tasgħimut. Fuq ordni ta’ Għali bin Jusuf, inbnew ħitan difensivi madwar il-kapitali ta’ Marrakexx għall-ewwel darba fl-1126. Fl-1138, huwa fakkar lil ibnu, Taxfin, f'Marrakexx sabiex jassisti fil-ġlieda kontra l-Almohadin. It-tneħħija mill-Andalus kompliet idgħajjef il-pożizzjoni Almoravid hemmhekk. Matul l-1140s, is-sitwazzjoni kibret dejjem agħar.

Skond xi studjużi, Għali bin Jusuf irrappreżenta ġenerazzjoni ġdida ta' tmexxija li kienet insiet il-ħajja tad-deżert għall-kumdità tal-belt. Wara mewtu fl-1143, ibnu Taxfin bin Għali tilef l-art malajr quddiem l-Almohadin. Fl-1146, inqatel f'waqgħa minn preċipizzju waqt li kien qed jipprova jaħrab wara telfa qrib Oran. Il-Muridin għamlu rewwixta kbira fil-Lbiċ tal-Iberja fl-1144 taħt it-tmexxija tal-mistiku Sufi Iben Qasi, li aktar tard għadda għand l-Almohadin. Liżbona kienet maħkuma mill-Portugiżi fl-1147.

Iż-żewġ suċċessuri ta' Taxfin kienu Ibrahim bin Taxfin u Isħaq bin Għali, iżda r-renji tagħhom kienu qosra. Il-konkwista ta' Marrakexx mill-Almohadin fl-1147 mmarkat il-waqgħa tad-dinastija l-Murabitin, għalkemm frammenti tal-Almoravidi komplew jissieltu madwar l-imperu. Fost dawn il-frammenti, kien hemm ir-ribelli Jaħja l-Saħrawija, li rreżista l-ħakma Almohad fil-Magreb għal tmien snin wara l-waqgħa ta’ Marrakexx qabel ma ċeda fl-1155. Fl-1155 ukoll, l-Almoravidi li kien fadal kienu mġiegħla jirtiraw lejn il-Gżejjer Baleariċi u aktar tard Ifriqija taħt it-tmexxija tal-Bni Għanija, li eventwalment kienu influwenti fil-waqgħa tar-rebħiet tagħhom, l-Almohadin, fil-parti tal-lvant tal-Magreb.

Emblema

Bnadar is-sewda imqajma fil-Battalja ta' Sagrajas (illustrazzjoni tal-1899 minn Alfredo Roque Gameiro).

L-Almoravidi adottaw il-Bandiera s-Sewda, kemm biex jimmarkaw karattru reliġjuż għall-moviment politiku u militari tagħhom kif ukoll il-leġittimità reliġjuża u politika tagħhom, li ntweriet permezz tal-konnessjoni tagħhom mal-Kalifat Għabbasi. Skont xi awturi, il-kulur iswed immarka "il-ġlieda kontra l-impiet u l-iżball", kien meqjus ukoll bħala rappreżentazzjoni tal-bandiera tal-Profeta Muħammad. Madankollu, ħafna mis-sorsi jindikaw affiljazzjoni ċara mal-kalifi Għabbasin, meqjusa bħala l-awtorità reliġjuża u sekulari suprema tal-Islam Sunni. L-istoriku Tayeb El-Hibri jikteb:

 

“ Mill-bogħod il-Magreb, emissarju tal-Almoravid Għali bin Jusuf bin Taxfin wasal Bagdad fl-498/1104 ddikjara lealtà lejn l-Għabbasin, ħabbar l-adozzjoni Għabbasin uffiċjali tal-iswed għall-bnadar, u rċieva t-titlu Amir il-Misilmin u Nieser (Amir al-Muslimin wa Nasir, amir/prinċep/kmandant tal-Misilmin u min jgħin). ”

Standard tad-dinastija Almoravida, bix-Xhieda miktuba fuq bandiera sewda.

Għalhekk, l-Almoravidi adottaw is-simboli kollha tal-Għabbasin, inkluż il-kulur l-iswed (al-aswad), li kien jieħu sehem fil-ħajja soċjali u kulturali tat-tribujiet Almoravid fi żmien is-sliem u l-gwerra tagħhom. It-tribujiet tad-deżert tal-Lamtuna u tal-Massufa kienu jadottaw il-kulur iswed għall-velu tagħhom meta jitgeżwer madwar ir-ras, u għall-bandalori tal-gwerra fil-battalji tagħhom fl-Andalus.

Aktar tard, il-Bandiera s-Sewda tkun attestata fi ġlied u rewwixti li jopponu ż-żewġ il-movimenti Almoravid u Almohad. L-Almohadin jadottaw il-bandiera l-bajda kontra l-awtorità Almoravid, filwaqt li ribelljonijiet kbar kontra l-Almohad li nfetħu mill-Bni Għanija fil-Magreb u l-Bni Hud fl-Andalus jikkonfermaw l-affiljazzjoni tagħhom mal-Għabbasin bl-istess mod bħall-moviment Almoravid bikri.

Kultura

Reliġjon

Il-moviment Almoravid beda bħala moviment ta' riforma Iżlamiku konservattiv ispirat mill-iskola tal-ġurisprudenza Maliki. Il-kitbiet ta' Abu Għimran il-Fasi, studjuż Marokkin Maliki, influwenzaw lil Jaħja bin Ibrahim u l-moviment Almoravid bikri.

Art

Il-Grifin ta' Pisa, maħsub li oriġina fl-Iberia tas-seklu 11.

Amira Bennison tiddeskrivi l-arti tal-perjodu Almoravid bħala influwenzata mill-"integrazzjoni ta' diversi żoni f'unità politika waħda u l-iżvilupp riżultanti ta' stil Andalusi–Magrebi mifrux", kif ukoll il-gosti tal-ħakkiema Sanhaġa bħala patruni tal-arti. Bennison jisfida wkoll il-karatterizzazzjoni ta' Robert Hillenbrand tal-arti tal-Andalus u l-Magreb bħala provinċjali u periferali b'kunsiderazzjoni tal-arti Iżlamika globalment, u tal-kontribuzzjonijiet tal-Almoravidi bħala "skarsa" bħala riżultat għall-"fervur puritaniku" u "effimeralità" tal-imperu.

Għall-ewwel, l-Almoravidi, issottoskrivu għall-iskola konservattiva Malikija tal-ġurisprudenza Iżlamika, irrifjutaw dak li qiesu bħala dekadenza u nuqqas ta' pieta fost il-Misilmin Iberiċi tar-renji twajjef l-Andalusi.</ref> Madankollu, monumenti u tessuti minn Almería mill-aħħar perjodu Almoravid jindikaw li l-imperu kien biddel l-attitudni tiegħu maż-żmien.

Il-produzzjoni artistika taħt l-Almoravidi kienet tinkludi mnieber (pulpiti, sg. minbar) mibnija fin prodotti f'Córdoba; baċiri tal-irħam u lapidi f'Almería; tessuti fini f'Almería, Málaga, Sivilja; u ċeramika lussuża.

Xogħol irħam

Stele misjuba f'Gao-Saney maħsub li nħolqot f'Almería matul il-perjodu Almoravid. Issa jinsab fil-Mużew Nazzjonali tal-Mali.

Ġew ippreservati grupp kbir ta’ lapidi tal-irħam mill-ewwel nofs tas-seklu 12. Ġew maħduma f'Almería fl-Andalus, fi żmien meta kienet belt tal-port prospera taħt il-kontroll Almoravid. Il-lapidi kienu magħmulin mill-irħam Macael, li kien jinġabar lokalment, u minquxin b’iskrizzjonijiet Kufiċi estensivi li ġieli kienu mżejna b’motifi veġetali jew ġeometriċi. Dawn juru li l-Almoravidi mhux biss reġgħu użaw kolonni u baċiri tal-irħam l-Umawi, iżda kkummissjonaw ukoll xogħlijiet ġodda. L-iskrizzjonijiet fuqhom huma ddedikati għal diversi individwi, kemm irġiel kif ukoll nisa, minn firxa ta' okkupazzjonijiet differenti, li jindikaw li lapidi bħal dawn kienu relattivament affordabbli. Il-ġebel jieħu l-forma jew ta' stele rettangolari jew ta’ priżmi orizzontali twal magħrufa bħala mqabrija (simili għal dawk misjuba fl-Oqbra Sagħdin ta’ Marrakexx, ferm aktar tard). Instabu f'ħafna postijiet madwar l-Afrika tal-Punent u l-Ewropa tal-Punent, li hija evidenza li kienet teżisti industrija u kummerċ wiesa' fl-irħam. Numru ta’ biċċiet misjuba fi Franza x’aktarx ġew akkwistati minn serq aktar tard. Uħud mill-aktar lapidi mżejna li nstabu barra Al-Andalus ġew skoperti f'Gao-Saney fis-Saħel Afrikan, xhieda tal-firxa tal-influwenza Almoravid fil-kontinent Afrikan.

Żewġ kolonni tal-irħam tal-perjodu Almoravid instabu wkoll użati mill-ġdid bħala spolia f’monumenti ta’ wara f’Fes. Wieħed huwa inkorporat fit-tieqa tad-Dar il-Muwaqqit (Dar tal-Arloġġ) li tagħti lill-bitħa tal-Moskea Qarawin, mibnija fil-perjodu Marini. L-ieħor huwa inkorporat fid-dekorazzjoni tal-faċċata tan-Nofsinhar ta' barra taż-Żawija ta' Mulaj Idris II, struttura li nbniet mill-ġdid minn Ismagħel bin Xarif.

Tessuti

Il-fatt li Iben Tumart, mexxej tal-moviment Almohad, huwa rreġistrat bħala li kkritika lill-Emir Għali bin Jusuf għal "bilqiegħda fuq mantell lussuż tal-ħarir" fil-moskea kbira tiegħu f'Marrakexx jindika r-rwol importanti tat-tessuti taħt l-Almoravidi.

Framment tas-sartji ta’ San Pedro de Osma, kmieni fis-seklu 12: ix-xbihat jidhru pari ta’ iljuni u arpiji, imdawra minn irġiel li jżommu grifini.

Ħafna mid-drappijiet li kien fadal mill-perjodu Almoravid reġgħu ntużaw mill-Insara, b'eżempji fir-relikwarju ta' San Isidoro f'León, chasuble minn Saint-Sernin f'Toulouse, il-Kasula ta' San Juan de Ortega fil-knisja ta' Quintanaortuña (ħdejn Burgos), is-sartuni ta’ San Pedro de Osma, u framment misjub fil-knisja ta’ Thuir fil-Pirinej tal-Lvant. Xi wħud minn dawn il-biċċiet huma kkaratterizzati mid-dehra ta' iskrizzjonijiet minsuġa Kufiċi jew "Ispano-Kufiċi", b'ittri li kultant jispiċċaw fi tiffjorixxijiet veġetali ornamentali. Il-Kasula ta’ San Juan de Ortega hija eżempju bħal dan, magħmula minn ħarir u ħajt tad-deheb u li tmur għall-ewwel nofs tas-seklu 12. Is-Sartun ta' San Pedro de Osma hija notevoli għall-iskrizzjoni tagħha li tgħid "dan sar f'Bagdad", li tissuġġerixxi li kien importat. Madankollu, boroż ta' studju aktar reċenti ssuġġeriet li t-tessut minflok kien prodott lokalment f'ċentri bħal Almeria, iżda li ġew ikkupjati jew ibbażati fuq importazzjonijiet tal-Lvant. Huwa saħansitra possibbli li l-iskrizzjoni ġiet iffalsifikata xjentement sabiex tesaġera l-valur tagħha għall-bejjiegħa potenzjali; is-Saqati tal-Málaga, kittieb u spettur tas-suq tas-seklu 12, kiteb li kien hemm regolamenti maħsuba biex jipprojbixxu l-prattika li jsiru tali iskrizzjonijiet foloz. Bħala riżultat tal-iskrizzjoni, ħafna minn dawn it-tessuti huma magħrufa fil-boroż ta' studju bħala l-"grupp tal-Bagdad", li jirrappreżentaw grupp stilistikament koerenti u artistikament sinjuri ta' tessuti tal-ħarir li jidher li jmorru għall-renju ta' Għali bin Jusuf jew l-ewwel nofs tas-seklu 12. Minbarra l-iskrizzjoni, is-sartja ta’ San Pedro de Osma hija mżejna b’immaġini ta’ żewġ iljuni u arpiji ġewwa tondi li huma mdawrin bi stampi ta’ rġiel żgħar li jżommu grifini, li jirrepetu mad-drapp kollu. Il-kasula minn Saint-Sernin hija bl-istess mod imżejna bi stampi figurali, f’dan il-każ par paguni li jirrepetu f’meded orizzontali, bi zkuk veġetali jifred kull par u skrizzjonijiet kufiċi żgħar għaddejjin mal-qiegħ.

It-tema dekorattiva li jkun hemm grilja regolari ta’ tondi li jkun fihom immaġini ta’ annimali u figuri, b’motifi aktar astratti jimlew l-ispazji bejniethom, għandha oriġini ntraċċata sa fit-tessuti Persjani Sasanji. F'perjodi sussegwenti, li jibdew mill-Almohadin, dawn it-tondi bi xbihat figurattiv jiġu progressivament sostitwiti bit-tondi aktar astratti, filwaqt li d-dekorazzjoni epigrafika ssir aktar prominenti minn qabel.

Kaligrafija u illuminazzjoni tal-manuskritt

Manuskritt tal-Koran imdawwal b'kitba Kufika u Magrebina mżejjen.

Fil-manuskritti Iżlamiċi bikrija, Kufiku kien l-iskrittura prinċipali użata għal testi reliġjużi. Il-Kufiku tal-Punent jew tal-Magrebin evolva mill-istil Kufic standard (jew tal-Lvant) u kien immarkat bit-trasformazzjoni tas-sezzjonijiet baxxi ta' ittri minn forom rettangolari għal forom twal semi-ċirkolari. Jinstab f'ħafna l-Quran tas-seklu 10 qabel il-perjodu Almoravid. Il-Kufiku Almoravid hija l-varjetà ta' kitba Kufika Magrebina li kienet użata bħala kitba tal-wiri uffiċjali matul il-perjodu Almoravid.

Eventwalment, il-Kufiku Magrebin ta lok għal kitba kursiva distintiva magħrufa bħala "Magħrebi", l-unika kitba kursiva tal-Għarbi derivata minn Kufika, li kienet iffurmata bis-sħiħ mill-bidu tas-seklu 12 taħt l-Almoravidi. Dan l-istil kien użat komunement fil-Koran u xogħlijiet reliġjużi oħra minn dan il-perjodu 'l quddiem, iżda rari qatt intuża fl-iskrizzjonijiet arkitettoniċi. Verżjoni waħda ta' din l-iskrittura matul dan il-perjodu bikri hija l-iskrittura l-Andalusi, li kienet assoċjata mal-Andalus. Ġeneralment kien ifjen u dens, u filwaqt li l-linji ta' ittri taħt il-linja huma semi-ċirkolari, l-estensjonijiet ta' ittri fuq il-linja jkomplu jużaw linji dritti li jfakkru l-oriġini Kufiċi tagħha. Verżjoni oħra tal-kitba hija tonda u ikbar, u hija aktar assoċjata mal-Magreb, għalkemm madankollu tinsab fil-volumi l-Andalusi wkoll.

 

Parti mill-frontispizju (xellug) u paġna mit-test (lemin) tal-Koran il-Magrebi jew l-Andalusi datat għall-1090, l-eqdem Koran imdawwal magħruf minn dan ir-reġjun.

L-eqdem il-Quran imdawwal magħruf mid-dinja Iżlamika tal-punent (jiġifieri l-Magreb u l-Andalus) imur mill-1090, lejn tmiem l-ewwel perjodu twajjef u l-bidu tad-dominazzjoni Almoravid fl-Andalus. Ġie prodott jew fil-Magreb jew fl-Andalus u issa jinżamm fil-Librerija tal-Università ta' Uppsala. Id-dekorazzjoni tagħha għadha fl-ewwel fażijiet tal-iżvilupp artistiku, nieqes mis-sofistikazzjoni ta’ volumi ta’ wara, iżda ħafna mill-karatteristiċi li kienu standard f’manuskritti ta’ wara huma preżenti: l-iskrittura hija miktuba fl-istil Maghrebi b’linka sewda, iżda l-dijakritiċi (vokali u sinjali ortografiċi oħra) huma bl-aħmar jew blu, roundels sempliċi tad-deheb u iswed jimmarkaw it-tmiem tal-versi, u l-intestaturi huma miktuba bil-Kufiku tad-deheb ġewwa qafas u sfond imżejjen.Fih ukoll frontispizju, ta’ disinn relattivament sempliċi, li jikkonsisti fi gradilja ta’ losanġi mimlija b’mod differenti b’motifi veġetali tad-deheb, xibka tad-deheb, jew iskrizzjonijiet Kufiċi tad-deheb fuq sfond aħmar jew blu.

Illuminazzjoni aktar sofistikata hija diġà evidenti f'kopja ta' Sħiħ (ġbir tal-Aħadit awtentiċi) datata għall-1120 (matul ir-renju ta' Għali bin Jusuf), prodotta wkoll jew fil-Magreb jew fl-Andalus, b'frontispizju għani ċċentrat madwar medaljun kbir iffurmat minn motif ġeometriku tnissiġ, mimli bi sfondi tad-deheb u motivi veġetali. Il-Quran bl-istess mod sofistikat, datat għall-1143 (fl-aħħar tar-renju ta' Għali bin Jusuf) u prodott f'Córdoba, fih frontispizju b'motif ġeometriku tnissiġ li jifforma panel mimli bid-deheb u roundel blu għoqod fin-nofs.

Ċeramika

Il-konkwista Almoravid tal-Andalus ikkawżat qsim temporanju fil-produzzjoni taċ-ċeramika, iżda reġgħet lura fis-seklu 12. Hemm ġabra ta’ madwar 2,000 baċin jew skutella taċ-ċeramika Magrebi-Andalusi (bacini) f'Pisa, fejn kienu użati biex iżejnu knejjes mill-bidu tas-seklu 11 sal-ħmistax. Kien hemm numru ta’ varjetajiet ta’ ċeramika taħt l-Almoravidi, inklużi biċċiet tal-cuerda seca. L-aktar forma lussuża kienet lustreware irridixxenti, magħmula bl-applikazzjoni ta' tili metalliku fuq il-biċċiet qabel it-tieni sparar. Din it-teknika ġiet mill-Iraq u ffjorixxiet fl-Eġittu Fatimi.

Mnieber

Dettall tal-minbar Almoravid, ikkummissjonat minn Għali bin Jusuf bin Taxfin il-Murabiti 1137 għall-moskea kbira tiegħu f'Marrakexx.

Il-minbars Almoravid – bħall-minbar tal-Moskea l-Kbira ta’ Marrakexx ikkummissjonat mill-Emir Għali bin Jusuf (1137), jew il-minbar għall-Università tal-Qarawin (1144) – esprimew il-leġittimità Malikija tal-Almoravidiin, "il-wirt tagħhom tar-rwol imperjali Umawi", u l-estensjoni ta' dik il-qawwa imperjali fil-Magreb. Iż-żewġ mnieber huma xogħlijiet eċċezzjonali tal-intarsjar u l-inqix tal-injam, imżejna b'kompożizzjonijiet ġeometriċi, materjali intarzjati, u eżenzjonijiet arabesk.

Arkitettura

Il-perjodu Almoravid, flimkien mal-perjodu Almohad sussegwenti, huwa meqjus bħala wieħed mill-aktar stadji formattivi tal-arkitettura Marokkina u Moreska, u stabbilixxa ħafna mill-forom u l-mottivi ta’ dan l-istil li ġew irfinuti fis-sekli ta’ wara. Manuel Casamar Perez jirrimarka li l-Almoravidi naqqsu t-tendenza l-Andalusi lejn dekorazzjoni itqal u aktar elaborata li kienet żviluppat mill-Kalifat Córdoba u minflok ipprijoritizzaw bilanċ akbar bejn il-proporzjonijiet u l-ornamentazzjoni.

Iż-żewġ ċentri ta’ produzzjoni artistika fil-punent Iżlamiku qabel il-qawmien tal-Almoravidi kienu Kairouan u Córdoba, it-tnejn bliet kapitali ta’ qabel fir-reġjun li servew bħala sorsi ta’ ispirazzjoni. L-Almoravidi kienu responsabbli biex jistabbilixxu kapital imperjali ġdida f'Marrakexx, li minn hemm 'il quddiem saret ċentru ewlieni ta' patroċinju arkitettoniku. L-Almoravidi adottaw l-iżviluppi arkitettoniċi tal-Andalus, bħall-arkati kumplessi ta' interlating tal-Moskea l-Kbira ta' Córdoba u tal-palazz Aljaferia f'Zaragoza, filwaqt li introduċew ukoll tekniki ornamentali ġodda mil-lvant bħal muqarnas ("stalattite" jew "xehda tal-għasel" tinqix).

Fil-kostruzzjonijiet tagħhom tal-Afrika ta' Fuq, l-Almoravidi esploraw l-użu ta' għatbiet/kuspidi biex jagħmlu l-arkati aktar dekorattivi, kif jidher hawn fil-Qubba Almoravid f'Marrakexx.

Wara li ħadu l-kontroll ta' Al-Andalus fil-Battalja ta' Sagrajas, l-Almoravidi bagħtu artiġjani Musulmani, Kristjani u Lhud mill-Iberja lejn l-Afrika ta' Fuq biex jaħdmu fuq monumenti. Il-Moskea l-Kbira fl-Alġiers (ċ. 1097), il-Moskea l-Kbira tat-Tlemcen (1136) u l-Qarawijin (imwessa’ fl-1135) f'Fes huma eżempji importanti tal-arkitettura Almoravida. Il-Qubba Almoravida huwa wieħed mill-ftit monumenti Almoravid f'Marrakexx li baqa' ħaj, u huwa notevoli għall-koppla ta' ġewwa mżejna ħafna b'dekorazzjoni ta' stokk imnaqqax, forom ta' arkati kumplessi, u kupoli żgħar tal-muqarnas fil-kantunieri tal-istruttura.In-nava ċentrali tal-Moskea il-Qarawijin estiża notevolment fiha l-ewwel eżempju sħiħ ta’ tisqif b'arkata tal-muqarnas fid-dinja Iżlamika tal-punent. Il-kumplessità ta' dawn il-soqfa arkati tal-muqarnas f'data daqshekk bikrija – diversi għexieren ta' snin biss wara li l-ewwel soqfa arkati tal-muqarnas sempliċi dehru fl-Iraq imbiegħed – ġiet innutata mill-istoriċi tal-arkitettura bħala sorprendenti.Punt għoli ieħor tal-arkitettura Almoravid huwa l-koppla kkomplikata irrigat quddiem il-mihrab tal-Moskea l-Kbira tat-Tlemcen, li x'aktarx traċċi l-oriġini tagħha għall-koppli irrigat tas-seklu 10 tal-Moskea l-Kbira tal-Córdoba. L-istruttura tal-koppla hija strettament ornamentali, li tikkonsisti minn kustilji multipli jew arkati li jaqsmu bejniethom li jiffurmaw mudell ta' stilla ta' tnax-il ponot. Huwa wkoll parzjalment dieher, li jippermetti li xi dawl ta' barra jiffiltra minn skrin ta' dekorazzjoni arabesk imtaqqba u minquxa li timla l-ispazji bejn il-kustilji.

Minbarra strutturi reliġjużi aktar ornamentali, l-Almoravidi bnew ukoll ħafna fortifikazzjonijiet, għalkemm ħafna minn dawn imbagħad ġew imwaqqgħin jew modifikati mill-Almohadin u dinastiji aktar tard. Il-kapitali l-ġdida, il-Marrakexx, inizjalment ma kellha l-ebda ħitan tal-belt iżda fortizza magħrufa bħala l-Ksar el-Ħaġġar ("Kastell il-Ħaġar") inbniet mill-fundatur tal-belt, Abu Bakr bin Għumar, sabiex tospita t-teżor u sservi bħala residenza inizjali. Eventwalment, madwar l-1126, Għali bin Jusuf bena wkoll sett sħiħ ta' ħitan, magħmulin minn torba ddekkik, madwar il-belt bi tweġiba għat-theddida dejjem tikber tal-Almohadin. Dawn il-ħitan, għalkemm ġew restawrati ħafna u parzjalment estiżi fis-sekli ta' wara, illum għadhom iservu bħala l-ħitan tal-imdina ta' Marrakexx. Il-bibien ewlenin tal-imdina nbnew ukoll għall-ewwel darba f'dan iż-żmien, għalkemm ħafna minnhom minn dak jum ġew modifikati b'mod sinifikanti. Bab Doukkala, wieħed mill-bibien tal-punent, huwa maħsub li ppreserva l-aħjar it-tqassim oriġinali tiegħu Almoravid. Għandha konfigurazzjoni ta' daħla klassika mgħawweġ, li varjazzjonijiet tagħha jinstabu matul il-perjodu medjevali tal-Magreb u l-Andalus.X'imkien ieħor, is-sit arkeoloġiku ta' Tasghîmût, fix-Xlokk ta' Marrakesh, u Amargu, fil-grigal ta' Fes, jipprovdu evidenza dwar fortizzi Almoravidi oħra. Mibnija minn ġebel tas-sejjieħ jew art imrammed, juru xebh ma’ fortifikazzjonijiet anzjani tal-Ħammadi, kif ukoll ħtieġa apparenti li jinbena malajr fi żminijiet ta’ kriżi. Il-ħitan ta' Tlemcen (il-lum l-Alġerija) inbnew ukoll parzjalment mill-Almoravidi, bl-użu ta' taħlita ta' ġebel tas-sejjieħ fil-qiegħ u torba ddekkik fuq.

Fl-arkitettura domestika, ebda wieħed mill-palazzi jew residenzi Almoravid ma baqgħu ħajjin, u huma magħrufa biss permezz ta' testi u arkeoloġija. Matul ir-renju tiegħu, Għali bin Jusuf żied palazz kbir u residenza rjali fuq in-naħa tan-nofsinhar tal-Ksar el-Ħaġġar (fis-sit preżenti tal-Moskea Kutubija). Dan il-palazz aktar tard ġie abbandunat u l-funzjoni tiegħu ġiet sostitwita mill-Kasba Almohada, iżda xi wħud mill-fdalijiet tiegħu ġew skavati u studjati fis-seklu 20. Dawn il-fdalijiet kixfu l-ewwel eżempju magħruf fil-Marokk ta’ ġnien rjad (ġnien ta’ ġewwa maqsum simmetrikament f’erba’ partijiet). Fl-1960 skavi oħra ħdejn Chichaoua żvelaw il-fdalijiet ta' kumpless domestiku jew insedjament li jmur mill-perjodu Almoravid jew saħansitra qabel. Din kienet tikkonsisti f’diversi djar, żewġ ħammamin, sistema ta’ provvista tal-ilma, u possibbilment moskea. Fuq il-post instabu bosta frammenti ta' tiżjin arkitettoniku li llum huma ppreservati fil-Mużew Arkeoloġiku tar-Rabat. Dawn il-frammenti huma magħmula minn stokk imnaqqax fil-fond li fih iskrizzjonijiet Għarbi Kufiċi u kursivi kif ukoll motivi veġetali bħal palmetti u weraq tal-akant. L-istrutturi dehru wkoll dekorazzjoni miżbugħa bl-okra aħmar, tipikament magħmula minn motivi tal-bordijiet komposti minn żewġ meded tnissiġ. Dekorazzjoni simili nstabet ukoll fil-fdalijiet ta' djar preċedenti skavati fl-2006 taħt l-espansjoni Almoravid tas-seklu 12 tal-Moskea Qarawijin fil-Fes. Minbarra l-motifi tal-fruntiera tas-soltu kien hemm motivi ġeometriċi tnissiġ akbar kif ukoll iskrizzjonijiet Kufiċi bi sfondi veġetali, kollha esegwiti prinċipalment bl-aħmar.

• Arkitettura Almoravida
• 
• 
• 
• 
• 

Letteratura

Plakka fil-post tad-dfin tar-Re Poeta l-Mugħtamid bin Għabbad, midfun fl-1095 fl-Agħmat, il-Marokk.

Il-moviment Almoravid għandu l-oriġini intellettwali tiegħu fil-kitbiet u t-tagħlim ta' Abu Għimran il-Fasi, li l-ewwel ispira lil Jaħja bin Ibrahim tat-tribù Guddala f'Kairouan. Iben Ibrahim imbagħad ispira lil Għabdalla bin Jasin biex jorganizza għall-jihad u jibda l-moviment Almoravid.

Il-letteratura Marokkina ffjorixxiet fil-perjodu Almoravid. L-unifikazzjoni politika tal-Marokk u l-Andalus taħt id-dinastija l-Murabitin aċċellerat malajr l-iskambju kulturali bejn iż-żewġ kontinenti, li beda meta Jusuf bin Taxfin bagħat lill-Mugħtamid bin Għabbad, ir-re ex poeta tat-Tajfa Sivilja, fl-eżilju f'Tanġer u fl-aħħar mill-aħħar Agħmat.

L-istoriċi Iben Ħajjan, il-Bakri, Iben Bassam, u l-Fatħ bin Ħaqan kollha għexu fil-perjodu Almoravid. Iben Bassam kien l-awtur ta Daħira fi maħasin Ahl l-Ġżira, il-Fatħ bin Ħaqan awtur ta' Qala'idu l-Għiqjan, u l-Bakri awtur tal-Masālik wa l-Mamālik (Ktieb tat-Toroq u r-Renji).

Fil-perjodu Almoravid jispikkaw żewġ kittieba: Qadi Għijad u Iben Baġġa (Avempace). Għijad huwa magħruf għall-awtur tal-Kitāb ax-Xifāʾ bī Tagħrif Ḥuqūq al-Muṣṭafā. Ħafna mis-Seba’ Qaddisin ta’ Marrakexx kienu rġiel tal-ittri.

Il-muwaxxa kienet forma importanti ta’ poeżija u mużika fil-perjodu Almoravid. Poeti kbar tal-perjodu jissemmew f’antoloġiji bħal Ħrida l-Qasar u Ġrida l-Għasr, Rawd il-Qirtas, u Mugħġam is-Sifr.

L-istoriku Marokkin Muħammad il-Manuni innota li kien hemm 104 fabbriki tal-karti f'Fes taħt Jusuf bin Taxfin fis-seklu 11.

Organizzazzjoni militari

Għabdalla bin Jasin impona miżuri dixxiplinarji stretti ħafna fuq il-forzi tiegħu għal kull ksur tal-liġijiet tiegħu. L-ewwel mexxej militari tal-Almoravidi, Jaħja bin Għumar il-Lamtuni, tahom organizzazzjoni militari tajba. Il-forza ewlenija tagħhom kienet l-infanterija, armata b'ġavellini fil-gradi ta' quddiem u pikes wara, li ffurmaw f'falanġi, u kienet appoġġjata minn ġemel u rkieba fuq il-ġnub. Kellhom ukoll bandiera fuq quddiem li ggwida lill-forzi warajh; meta l-bandiera kienet wieqfa, il-ġellieda ta’ wara kienu joqogħdu bil-wieqfa u meta tiġi miċħuda, kienu joqogħdu bilqiegħda.

Il-Bakri jirrapporta li, waqt li kienu fil-ġlied, l-Almoravidi ma segwewx lil dawk li ħarbu minn quddiemhom. Il-ġlied tagħhom kien qawwi u ma rtirawx meta kienu żvantaġġati minn forza opposta li kienet qed tavvanza; huma ppreferew il-mewt fuq it-telfa. Dawn il-karatteristiċi kienu possibbilment mhux tas-soltu f'dak iż-żmien.

Leġġendi

Wara l-mewt ta' El Cid, kronaki Kristjani rrappurtaw leġġenda ta' mara Torka li tmexxi banda ta' 300 "Amażoni", qawwasin nisa suwed. Din il-leġġenda possibilment kienet ispirata mill-velijiet theddida fuq l-uċuħ tal-ġellieda u l-ġilda skura tagħhom ikkulurita blu mill-indigo tal-ilbiesi tagħhom.

Lista ta' ħakkiema

Mexxejja tribali Sanhaġa li jirrikonoxxu l-awtorità spiritwali ta' Għabdalla bin Jasin (m. 1058 jew 1059):

• Jaħja bin Ibrahim il-Ġaddali (imsejjaħ ukoll il-Ġawħar bin Sakkum)
• Jaħja bin Għumar il-Lamtuni (m. 1055 jew 1056)
• Abu Bakr bin Għumar (m. 1087)

Mexxejja sussegwenti:

• Jusuf bin Taxfin (1061–1106, inizjalment bħala Logutenent ta' Abu Bakr fit-tramuntana)
  • Ibrahim bin Abu Bakr (ħakkiem tas-Siġilmassa, 1070–1075)
• Għali bin Jusuf (1106–1143)
• Taxfin bin Għali (1143–1145)
• Ibrahim bin Taxfin (1145, detronizzat malajr)
• Isħaq bin Għali (1145–1147)

Kronoloġija

Referenzi

Biblijografija

• Abun-Nasr, Jamil (1987). A history of the Maghrib in the Islamic period. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0521337674.
• al-Bakri (1068). كتاب المسالك و الممالك (Book of the Roads and the Kingdoms). دار الكتاب الإسلامي, القاهرة.
• Bennison, Amira K. (2016). The Almoravid and Almohad Empires. Edinburgh: Edinburgh University Press. ISBN 978-0748646821.
• Bloom, Jonathan M.; Blair, Sheila, ed. (2009). The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture: Delhi to Mosque. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-530991-1. Arkivjat mill-orġinal fl-2015-11-30. Miġbur 2015-09-07.
• Brett, M. and E. Fentress (1996), The Berbers. Oxford: Blackwell.
• Deverdun, Gaston (1959). Marrakech: Des origines à 1912. Rabat: Éditions Techniques Nord-Africaines.
• Hrbek, I. and J. Devisse (1988), "The Almoravids", in M. Elfasi, ed., General History of Africa, Africa from the Seventh to the Eleventh Century, UNESCO. 1992 edition, Ch. 13, pp. 336–366.
• Iben Ħaldun, Għabd ir-Raħman (1377). تاريخ ابن خلدون: ديوان المبتدأ و الخبر في تاريخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوي الشأن الأكبر (Storja Iben Ħaldun: Rekord tal-Bidu u l-Aħbarijiet f'Istorja l-Għarab u l-Berberi u minn Kontemporanji Tagħhom minn Importanza Akbar). 6. دار الفكر (Dar il-Fakar).
• Iben Abi Żargħ il-Fasi, Għali Abu l-Ħasan (1326). روض القرطاس في أخبار ملوك المغرب و تاريخ مدينة فاس (Ġnien il-Paġna f'Aħbarijiet ta' Rejiet il-Magreb u storja ta' Belt Fes) (bl-Għarbi). Uppsala: Uppsala University.
• Iben Għidari l-Murakuxi, Abu l-Għabbas Aħmad (1312). البيان المغرب في أخبار الأندلس والمغرب (L-Istorja tal-Għaġeb f'Aħbarijiet il-Andalus u l-Marokk). 4. Riyadh: جامعة الملك سعود (Università r-Re Sagħud.
• Insoll, T (2003). The Archaeology of Islam in Sub-Saharan Africa. Cambridge: Cambridge University Press.
• Kennedy, Hugh (1996). Muslim Spain and Portugal: A Political History of al-Andalus. Routledge. ISBN 978-1317870418.
• Lewicki, T. (1992) [1988]. "The Role of the Sahara and Saharians in relationships between north and south". F' Elfasi, M. (ed.). General History of Africa, Africa from the Seventh to the Eleventh Century. UNESCO. pp. 276–313.
• Levtzion, N. and J. F. P. Hopkins, eds (1981), Corpus of Early Arabic Sources for West African History, Cambridge, UK: Cambridge University Press. 2000 edition.
• Lintz, Yannick; Déléry, Claire; Tuil Leonetti, Bulle, ed. (2014). Maroc médiéval: Un empire de l'Afrique à l'Espagne (bil-Franċiż). Paris: Louvre éditions. ISBN 978-2350314907.
• Messier, Ronald A. (2010). The Almoravids and the Meanings of Jihad. Praeger/ABC-CLIO. p. 118. ISBN 978-0-313-38590-2.
• Mones, H. (1992) [1988]. "The conquest of North Africa and Berber resistance". F' Elfasi, M. (ed.). General History of Africa, Africa from the Seventh to the Eleventh Century. UNESCO. pp. 224–246.
• Moraes Farias, P. F. de (1967), "The Almoravids: Some Questions Concerning the Character of the Movement", Bulletin de l’IFAN, series B, 29:3–4, pp. 794–878.
• Naylor, Phillip C. (2009). North Africa: A History from Antiquity to the Present. University of Texas Press. ISBN 978-0-292-71922-4.
• Park, Thomas K.; Boum, Aomar (2006). "Marrakech". Historical Dictionary of Morocco (2nd ed.). Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-6511-2. Arkivjat mill-orġinal fl-2020-08-01. Miġbur 2020-08-25.
• Salmon, Xavier (2018). Maroc Almoravide et Almohade: Architecture et décors au temps des conquérants, 1055–1269. Paris: LienArt.
• Wilbaux, Quentin (2001). La médina de Marrakech: Formation des espaces urbains d'une ancienne capitale du Maroc. Paris: L'Harmattan. ISBN 2747523888.
• Mudell:EB1911