Michel de Montaigne

Michel Eyquem de Montaigne (28 ta’ Frar 1533 – 13 ta’ Settembu 1592) kien filosfu, kittieb u politiku Franċiż.

Michel de Montaigne
Ritratt ta’ Montaigne bill-katina ta' l-Ordni ta' Saint Michel li ngħatat fl-1571 minn Karlu IX
Sindku ta' Bordeaux
Ħajja
Twelid	Saint-Michel-de-Montaigne (en) , 28 Frar 1533
Nazzjonalità	Renju ta' Franza
L-ewwel lingwa	Latin
Mewt	Saint-Michel-de-Montaigne (en) , 13 Settembru 1592
Familja
Missier	Pierre Eyquem de Montaigne
Konjuga/i	Françoise de La Chassaigne (en)  (3 Ottubru 1565 (Gregorian) -
Familja	uri Jean de Ségur (en) (cousin (en) )
Edukazzjoni
Alma mater	College of Guienne (en) University of Toulouse (en)
Lingwi	Taljan Latin Franċiż nofsani djalett Gwaskun Oċċitan Franċiż
Għalliema	Muretus (en) George Buchanan (mul)
Okkupazzjoni
Okkupazzjoni	filosofu traduttur ġurist saġġist awtobijografu politiku poeta ġurist moralist Franċiż kittieb
Post tax-xogħol	Franza
Xogħlijiet importanti	Saġġi

Bijografija

Michel Eyquem de Montaigne, iżjed magħruf bl-isem sempliċi ta' Montaigne, twieled minn familja ta’ merkanti ta’ Bordeaux li kienet saret nobbli żewġ ġenerazzjonijiet qabel. Fl-1477, Bużnannuh Ramon Eyquem kien kiseb kastell tas-seklu XIV f’Saint-Michel-de-Montaigne fil-Périgord, u hekk akkwista t-titlu ta’ "Seigneur de Montaigne", li wirtuh uliedu u n-neputijiet.

Fosthom, Pierre Eyquem, kien l-ewwel wieħed li mar jogħqod b’mod permanenti fil-kastell li rrestawra u ffortifika. Dan kien iġġieled l-Italja u fl-1528 iżżewweġ lil Antoinette de Louppes, bint merkant ta’ Toloża ta’ oriġni marrana. Pierre Eyquem irċieva t-titlu nobiljari fl-1519 u ġie elett sindku ta’ Bordeaux fl-1554.

Michel kien l-ewwel tifel tal-koppja li għex u kien il-kbir fost seba’ aħwa. Missieru ried jagħtih edukazzjoni skond il-prinċipji ta’ l-umaneżmu tas-seklu XVI. Skond Montaigne stess, bagħtuh jitrabba ma’ familja f’raħal fqir biex jidra mod ta’ għixien iżjed umli u ordinarju (Saġġi, III, 13). Meta kellu tliet snin ħaduh lura l-kastell, u tawh bħala għalliem tabib Ġermaniż jismu Hortanus, li kellu l-ordni li jkellmu bil-Latin biss, bħal bqija tal-familja. Ta’ tlettax-il sena, meta kien għadu jaf jitkellem bil-Latin biss, bagħtuh il-kulleġġ ta’ Guyenne f’Bordeaux, post importanti ta’ l-umaneżmu Bordoliż, fejn tgħallem il-Franċiż, il-Grieg antik, ir-retorika u t-teatru.

Ma nafux jekk kienx f’Toloża jew Pariġi fejn, aktarx bejn l-1546 u l-1554, temm l-istudju tal-liġi li kien ħa jkun indispensabbli għall-attività futura tiegħu. Fl-1557 sar kunsillier fil-"Cour des Aides" (Qorti ta’ l-Għenniena) ta’ Périgueux li wara ngħaqad mal-Parlament ta’ Bordeaux. Baqa’ f’dil-ħatra għal tlettax-il sena u mar fuq bosta missjonijiet il-qorti ta’ Franza. Mill-1561 sa l-1563 kien jagħmel parti mill-qorti ta’ Karlu IX ta’ Franza.

Fl-1558 iltaqa’ ma’ Étienne de La Boétie, il-kollega tiegħu fil-parlament, tliet snin ikbar minnu, u sar ħabib tal-qalb tiegħu. Il-ħsieb, mimli stoiċiżmu, ta’ de La Boétie, kellu influwenza qawwija fuqu.

Fit-23 ta’ Settembru 1565, iżżewweġ lil Françoise de La Chassaigne, bint Joseph de La Chassaigne (1515-1572), sinjur ta’ Javerlhac, kunsillier tar-re u president tal-Parlament ta’ Bordeaux fl-1569. Françoise kienet tnax-il sena iżgħar minnu. Twieldulhom għaxart-ibniet li fosthom waħda biss — Léonor de Montaigne — għexet. Jidher li ż-żwieġ ma kellux importanza kbira fil-ħajja emozzjonali ta’ Montaigne. Il-miżżewwġin kienu jorqdu separati, ħaġa spissa f’dak iż-żmien, u Montaigne, imħabbat b’attivitajiet oħra, kien kuntent li jħalli 'l martu tieħu ħsieb il-proprjetà tiegħu.

Min-naħa l-oħra, il-ħbiberija ma’ Étienne de La Boétie, li bdiet fl-1558, kienet ta’ importanza profonda. Il-mewt ħesrem ta’ ħabibu, erba’ snin wara, ħalliet f’Montaigne vojt insopportabbli li esprimih fis-saġġ De l'amitié:

[...] jekk inqabbel il-ħajja kollha li baqagħli ma’ dawn l-erba’ snin li tagħni rigal, tidher mhux ħlief duħħan, xejn ħlief lejla mdallma ta’ dwejjaq [...] l-istess pjaċiri li toffri, minflok ma’ jsabbruni, jirduppjaw in-niket tat-telfa tiegħu [...]

Fl-1568 miet missieru li miegħu Michel kellu rabta qawwija. L-ewwel xogħol ippublikat ta’ Montaigne (1568-1569), miktub biex jikkuntenta l-missieru, kien it-"Teoloġija naturali ta' Raymond Sebond", fejn jipprova "juri l-verità tal-fidi Nisranija u Kattolika", u juża forma letterarja li tikkonsisti f’li iġġiegħlek taħseb li qiegħed taqra traduzzjoni mil-Latin għall-Franċiż.

L-irtir għall-ħajja privata u l-kitba tas-"Saġġi"

Mill-1570, irtira fl-artijiet tiegħu u ddedika ruħu għall-istudju u l-meditazzjoni. Kif tistenna minn umanista u ammiratur ta’ Virġilju u ta’ Ċiċeruni, Montaigne għażel il-bniedem, u lilu innifsu in partikulari, bħala l-oġġett ta’ l-istudju fix-xogħol ewlieni tiegħu, is- Saġġi, li beda jaħdem fuqu mill-1571. Waqt li jikkumenta fuq il-klassiċi, bħal Plutarku, Seneka u Lukrezju, Montaigne analizza l-kundizzjoni umana u l-ħajja ta’ kuljum, b’kapaċità rari ta’ introspezzjoni ħielsa mill-preġudizzji. L-għan tiegħu kien li jikxef il-maskri u t-tiżjin biex juri il-verità ċara u tonda. Dan, xogħol mingħajr preċedenti għas-sinċerità u l-introspezzjoni, hu ritratt ta’ xettiku li għalih id-duttrini riġidi wisq u ċ-ċertezzi għomja għandhom jiġu ikkundannati. L-influwenza tiegħu fuq il-filosofija ta’ Franza u tal-punent kienet kolossali.

Matul il-gwerer tar-reliġjon, Montaigne, li kien Kattoliku, għamilha ta’ moderatur, irrispettat kemm mill-Kattoliku Enriku III u kemm mill-Protestant Enriku ta’ Navarra, li miegħu kellhu ħbiberija qawwija. Fl-1577, dan ta’ l-aħħar, sar re ta’ Navarra, u ħatru gentilhomme de sa Chambre.

Djarju ta’ vjaġġ

Fl-1580 u l-1581 għamel vjaġġ twil fi Franza, l-iSvizzera, l-Ġermanja u l-Italja, bit-tama li l-ilma termali jgħinu jfiq mill-kliewi li kien ibati bihom. Wara li dam ftit żmien Verona u Venezja, mar Ruma, fejn baqa’ sa l-aħhar t’April u kien milqugħ bl-unuri kollha. F’Mejju reġa’ telaq biex iżur it-Toscana li kien għadda minnha fil-ħarifa tas-sena ta’ qabel biex isir jaf iżjed fuqha. Lucca, Pistoia u ċentri minuri oħra għoġbuh, imma deherlu li Firenze ma tħabbathiex ma’ Venezja għas-sbuħija. Dam żmien twil il-Bagni di Lucca, biex jieħu l-kura ta’ l-ilma..

F’Settembru ta’ l-istess sena, ġietu l-aħbar li kien inħatar sindku ta’ Bordeaux u qabad it-triq lura. In-noti li ħa matul il-vjaġg twil inġabru fil-Journal du voyage en Italie par la Suisse et l'Allemagne – Djarju tal-vjaġġ fl-Italja li jgħaddi mill-iSvizzera u l-Ġermanja – li dam ma ġie ippubblikat sa żewġ sekli wara, fl-1774. Dan baqa ktieb ta’ interess straordinarju għax fih ħafna informazzjoni fuq l-użanzi, id-drawwiet u t-tradizzjonijiet ta’ l-Italja ta’ dak iż-żmien li l-awtur kellu ammirazzjoni kbira lejha.

Lura lejn il-ħajja politika

Meta mar lura pajjiżu, il-filosfu wettaq bil-kompetenza x-xogħol ta' sindku għal sentejn u ġie rielett għal sentejn oħra. F’dan l-aħħar perijodu, wera li kien diplomatiku abbli, u mmedja bejn il-mexxej Protestant Enriku ta’ Navarra (re futur bl-isem ta’ Enriku IV), il-mexxej Kattoliku Enriku ta’ Guise u l-Marixxall ta’ Matignon, bl-għan li jevita li l-belt ta’ Bordeaux tiġi mdaħhla fil-gwerra ċivili li faqqet fl-1584 wara l-mewt tal-werriet desinjat id-Duka ta’Angou.

Meta għaddielu l-mandat ta’ sindku (1585), feġġet epidemja tal-pesta fir-reġjun ta’ Bordeaux. Montaigne kellu jitbiegħed mill-artijiet tiegħu, u meta għaddiet l-epidemja rrtira lejn il-kastell tiegħu u beda jaħdem fuq it-tielet ktieb tas-Saġġi, li ġie ppubblikat fl-1588.

It-"Tour de la librairie"

It-"Tour de la librairie" (torri tal-bibljoteka), li fit-tielet sular tiegħu Montaigne irtira biex ikompli l-ħidma letterarja tiegħu, kien bini ċilindriku, li hu l-unika parti li baqgħet wieqfa mill-Kastell ta’ Montaigne f’Saint-Michel-de-Montaigne. Fl-1587 ħabtu għalih u serquh meta kien fuq vjaġġ lejn Pariġi, u meta wasal fil-belt tefugħ il-ħabs għal ftit sigħat minħabba l-istorbju li qam. Fl-1588 il-filosfu sar jaf ‘l Marie de Gournay, ammiratriċi akkanita tax-xogħol tiegħu. Il-mewt ġìet fuqu għall-għarrieda fl-1592, waqt li kien qiegħed jaħdem fuq is-Saġġi. L-għana u l-varjetà ta’ l-esperjenzi ta’ ħajtu u l-karigi importanti li kellu jagħtu valur partikulari lill-osservazzjonijiet psikoloġiċi u r-riflessjonijiet morali sbieħ tiegħu.

L-importanza tal-ħsieb ta' Montaigne

Michel de Montaigne

L-iskop iddikjarat tax-xogħol tiegħu hu li "jiddeskrivi l-bniedem u b’mod iżjed partikulari lilu n-nifsu".

L-oġġett tal-ktieb tiegħi huwa jien stess

kiteb fl-ewwel paġni tas-Saġġi. U fihom tkellem fit-tul fuq il-karatteristiċi, it-temperament, is-sentimenti u l-idejat tiegħu u l-ġrajjiet ta’ ħajtu. L-għan tiegħu kien li jikseb l-għerf. Is-sentiment ta’ ħajja aċċettata għal kollox u mela gawduta, tal-mewt mistennija bla biża’, meqjusa bħala ġrajja naturali, jagħmlu dan il-ktieb estremament uman.

Montaigne kien iqis il-varjabbiltà u l-inkostanza bħala ż-żewġ karatteristiċi ewlenin tiegħu. Iddeskriva l-memorja dagħjfa tiegħu, il-kapacità li jħoll il-konflitti mingħajr ma jidħol emottivament fihom, l-istmerrija tiegħu għan-nies li jiġru wara l-fama u l-provi tiegħu li jinqata’ mid-dinja biex iħejji għall-mewt. Il-motto famuż tiegħu "X’naf ?" jidher bħala l-punt tat-tluq għall-mistoqsijiet filosofiċi tiegħu.

Ix-xogħol tal-filosfu jagħti l-qarrej l-impressjoni li l-attività pubblika kienet toħodlu l-ħin kollu tiegħu, filwaqt li l-unika ħwejjeġ essenzjali għal Montaigne baqgħu l-għarfien tiegħu in-nifsu u tfittix għall-għerf. Fis-Saġġi jpinġi bniedem bil-komplessità kollha tiegħu, li jaf bil-kontraddizjonijiet tiegħu, animat minn żewġ passjonijiet biss: il-verità u l-libertà.

[...] tant għandi għatx għal-libertà li ma nħossnix tajjeb anki jekk inkun projbit li nżur xi rokna mitlufa ta’ l-Indja [...]

Il-filosfu kien fost il-pijunieri tal-ħsieb modern. Bl-istudju tiegħu innifsu, wasal biex jaċċetta l-ħajja bil-kontraddizjonijiet tagħha kollha. Il-kundizzjoni umana idejali għall-Montaigne hi li naċċettaw lilna nnfisna u l-oħrajn bid-difetti kollha u n-nuqqasijiet kollha li ħajja iġġib magħha. Fl-aħħar snin ta’ ħajtu kellu l-wens tal-kumpannija ta’ Marie de Gournay, li kienet għalih għażiża qiesha tifla adottiva. Marie fliemkien ma’ Pierre de Brach ħadet ħsieb edizzjoni tax-xogħlijiet ta’ Montaigne, li dehret wara mewtu fl-1595.

L-influwenza tal-kittieb kienet enormi fuq il-letteratura Ewropea kollha. Is-Saġġi saru meqjusa bħala waħda mix-xogħlijiet l-iżjed sinjifikattivi u oriġinali tar-Rinaxximent. Sostanzjalment huma passi li jvarjaw fit-tul, forma, suġġett u burdata. Xi wħud huma qsar ħafna, waqt li oħrajn - iżjed twal – jiffaċċjaw problemi li jolqtu ‘l dak iż-żmien, per eżempju, l-użu tat-tortura bħala mezz ta’ prova.

L-istil ta’ Montaigne hu ferrieħi u bla-preġudizzji: jgħaddi ħafif minn ħsieb għall-ieħor. Il-ħsiebijiet tiegħu huma il-ħin kollu msaħħin biċ-ċitazzjonijiet mill-klassiċi Ġriegi u Latini. Jiġġustifika din id-drawwa bl-inutilità li "wieħed jerġa' jgħid xi ħaġa b’mod għar milli ħaddieħor kien irnexxielu jgħid aħjar qabel".

Wera stmerrija kbira għall-vjolenza u għall-ġlied fratriċidju bejn il-Kattoliċi u Protestanti (u wkoll bejn il-Guelfi u l-Ghibellini) li kien bdew joqtlu ‘l xulxin fl-istess żmien li beda r-Rinaxximent, jiddelludu t-tamiet li l-umanisti kellhom fih. Skond Montaigne, hemm bżonn li nevitaw li nirriduċu il-komplessità għal pika bejn żewġ naħat, u għandna l-obbligu li nħeġġu u nġibu l-quddiem l-irtirata xettika bħala risposta għall-fanatiżmu.

Stefan Zweig jgħid fuqu :

Minkejja ċ-ċarezza infallibli tiegħu, minkejja l-pjetà li kienet tolqtu sal-fond ta’ ruħu, kellu jassisti għall-waqa’ tal-biżà mill-ġdid fil-bestjalità ta’ l-umaneżmu, f’waħda minn dawk id-dagħdijiet ta’ ġenn, li xi kultant jaqgħu fuq l-umanità (…) u din hi l-veru traġedja tal-ħajja ta’ Montaigne.

L-umanisti ħasbu li fid-Dinja l-Ġdida ħa jsibu l-Ġenna ta’ l-Art, waqt li Montaigne iddeplora l-fatt li l-konkwisti ġabu tbatija kbira fuq dawk kollha li kienu għamluhom lsira. “Vittorji vili” kien isejħilhom. Kien iżjed jistmerr it-torturi li nies bħalu wettqu fuq bnedmin oħra mill-kannibaliżmu ta’ dawk l-Indjani ta’ l-Amerka, li kienu jsejjħulom "slavaġġ", u li hu kien jammira għall-privileġġ li kienu jżommu għall-kap tagħhom li "jmexxihom għall-gwerra minn quddiem".

Bħal ħafna nies ta’ żmienu ( Erażmu, Tommaso Moro, Guillaume Budé ) Montaigne kien jemmen f’ relativiżmu kulturali, għax għaraf li l-liġijiet, il-morali u r-reliġjonijiet tal-kulturi diversi, anki jekk sikwit huma mbegħdin u differenti ħafna minn xulxin, għandhom kollha xi sisien.

Fuq kollox Montaigne kien jappoġġa bill-qawwa l-umaneżmu. Kien jaħseb li billi l-“Jien” juri ruħu fil-kontraddizzjoniet u varjazzjoniet, hemm bżonn li neħilsu mit-twemmin u preġudizzji li jtellfuh.

Il-kitba tiegħu hi kkaratterizzata b’pessimiżmu u xettiċiżmu rari fir-Rinaxximent. Waqt li jsemmi l-każ ta’ Martin Guerre, jgħid li l-umanità ma tistax tilħaq iċ-ċertezza u jirriġetta l-propożizzjonijiet assoluti u ġenerali. Skond Montaigne ma nistgħux noqgħodu fuq ir-raġunamenti tagħna għax il-ħsibijiet jiġu mingħajr att ta’ volontà: mhumiex fil-kontroll tagħna. M’għandniex għalfejn innħossuna superjuri għall-annimali.

L-Edukazzjoni

Fost it-temi ta’ interess kbir li ttratta insibu l-edukazzjoni, il-ħbiberija, il-virtù, l-uġiegħ, il-mewt. Fl- Edukazzjoni, Montaigne jistmerr il-kastigi u kull għamla ta’ kostrizzjoni. Il-metodu li jsegwi fl-espożizzjoni, fejn għandu l-ħabta li jittratta bosta temi l-istess ħin, jagħmilha diffiċli li wieħed isegwi l-linja ta’ żvilupp tal-ħsibijiet profondi tiegħu.

Kull problema kien janalizzah b’ħafna għaqal u introspezzjoni. Per eżempju, Montaigne iddiskuta l-mewt u l-aħjar mezz li nitħejjew għaliha. Iddeskriva l-metodu tiegħu biex jissara ma’ l-uġiegħ tal-mard. Kien jinsisti fuq il-bżonn ta’ sistema edukattiv li jħeġġeg l-użu ta’ l-intelligenza iżjed minn tal-memorja - tkun taf bl-amment mhux jiġifieri tkun taf– għall-formazzjoni ta’ nies ta’ ġudizzju san, mgħonija bi spirtu kritiku li jippermettilhom jirriaġġixxu kif jixraq fiċ-ċirkostanzi kollha. Kien ukoll jammira l-indiġeni Amerikani għal-lealtà u s-sempliċità tad-drawwiet tagħhom. Ta analisi, ibbażata fuq l-esperjenza umana iżjed mit-teoriji astratti, tal-ħbiberija vera u falza.

Ħafna qarrejja jibqgħu affaxxinati sewwa bl-awtoritratt ta’ l-awtur li l-ktieb ippinġi. Montaigne ma beżgħax jiddeskrivi ruħu mimli paradossi u kontraddizzjonijiet. Is-Saġġi jirrappreżentaw l-ewwel awtoritratt fil-letteratura Ewropea u kellu influwenza deċiżiva fuq il-kittieba, letterati u filosfi li ġew wara bħal Blaise Pascal, Jean-Jacques Rousseau u Marcel Proust.

Mill-punto di vista strettament filosofiku, wieħed jista’ jara li ħsieb ta’ Montaigne hu mifrux wisq biex jista’ jitqiegħed f’sistema filosofikament riġidu, għadda minn fażi stoika (1572-1573) u fażi xettika fl- 1576, qabel ma sab pożizzjoni awtonoma. Għall-eżistenza u n-natura t’ Alla, joqgħod fuq ir-rivelazzjoni, imma l-ħsieb tiegħu hu qrib ħafna ta’ l-anjostiċiżmu, u infatti, jisħoq iżjed fuq id-dubju minn fuq il-fidi, għax iqis id-dubju inċentiv li jżomm il-ġudizzju dejjem attent u ħaj.

Ħoloq esterni

• (EN) Michel de Montaigne
• (ES) Tras los pasos de Montaigne