Joseph Louis Gay-Lussac
Joseph Louis Gay-Lussac (pronunzja bil-Franċiż: [ʒɔzɛf lwi ɡɛlysak]; twieled is-6 ta’ Diċembru 1778 – miet fid-9 ta’ Mejju 1850) kien kimiku u fiżiku Franċiż. Huwa magħruf l-iktar għall-iskoperta tiegħu li l-ilma huwa magħmul minn żewġ partikoli tal-idroġenu u partikola waħda tal-ossiġenu (flimkien ma’ Alexander von Humboldt), għal żewġ liġijiet marbuta mal-gassijiet, u għax-xogħol tiegħu fir-rigward tat-taħlitiet tal-alkoħol u l-ilma, li wassal għall-gradi alkoħoliċi ta’ Gay-Lussac li jintużaw għall-kejl tal-livell ta’ alkoħol fix-xorb f’ħafna pajjiżi.
Bijografija
immodifikaGay-Lussac twieled fis-6 ta’ Diċembru 1778 f’Saint-Léonard-de-Noblat li attwalment jinsab fid-dipartiment ta’ Haute-Vienne.
.jpg)
Missier Joseph Louis Gay, Anthony Gay, iben tabib, kien avukat u prosekutur u ħadem bħala mħallef f’Saint-Léonard-de-Noblat.[1] Missier żewġ subien u tlett ibniet, huwa kien is-sid tal-biċċa l-kbira tal-artijiet tal-villaġġ ta’ Lussac u spiss kien iżid isem dan il-villaġġ ma’ kunjomu, skont drawwa tal-Ancien Régime. Għall-ħabta tal-1803, il-missier u l-iben finalment adottaw il-kunjom Gay-Lussac.[2] Matul ir-Rivoluzzjoni, f’isem il-Liġi dwar in-Nies Suspettati, missieru, l-eks prosekutur tar-re, intefa’ l-ħabs f’Saint Léonard mill-1793 sal-1794.
Joseph Louis Gay-Lussac ingħata l-edukazzjoni bikrija tiegħu fl-Abbazija Kattolika ta’ Bordeaux, għalkemm iktar ’il quddiem f’ħajtu sar ateu.[3][4] Taħt għajnejn il-Patri Superjuri ta’ Dumonteil huwa beda l-edukazzjoni tiegħu f’Pariġi, fejn finalment daħal jistudja fl-Iskola Politeknika fl-1798.
Tliet snin wara, Gay-Lussac ġie ttrasferit fl-École des Ponts et Chaussées, u ftit wara ġie assenjat lil C. L. Berthollet bħala l-assistent tiegħu. Fl-1802, ġie maħtur dimostratur ta’ A. F. Fourcroy fl-Iskola Politeknika, fejn fl-1809 huwa sar il-professur tal-kimika. Mill-1808 sal-1832, huwa kien il-professur tal-fiżika fis-Sorbonne, kariga li rreżenja minnha biss biex isir president tax-xjenza fil-Jardin des Plantes. Fl-1821, huwa ġie elett bħala membru barrani tal-Akkademja Żvediża Rjali tax-Xjenzi. Fl-1831 ġie elett biex jirrappreżenta lid-dipartiment ta’ Haute-Vienne fil-kamra tad-deputati, u fl-1839 sar parti mill-kamra tal-pari. Huwa ġie elett Membru Onorarju Barrani tal-Akkademja Amerikana tal-Arti u x-Xjenzi fl-1832.[5]
Gay-Lussac iżżewweġ lil Geneviève-Marie-Joseph Rojot fl-1809. Kien iltaqa’ magħha għall-ewwel darba meta kienet taħdem bħala assistent f’ħanut tad-drapp u kienet qed tistudja ktieb akkademiku tal-kimika minn taħt. Huwa kien il-missier ta’ ħamest itfal, u l-ikbar wieħed minnhom (Jules) sar assistent ta’ Justus Liebig f’Giessen. Xi pubblikazzjonijiet ta’ Jules ġieli jiġu konfużi bħala ħidmet missieru peress li għandhom l-istess inizjali (J. Gay-Lussac).
Gay-Lussac miet f’Pariġi fid-9 ta’ Mejju 1850 u ġie midfun fiċ-Ċimiterju ta’ Père Lachaise. Ismu huwa wieħed minn 72 isem miktuba fuq it-Torri Eiffel.
Kisbiet
immodifika- 1802 – Gay-Lussac ifformula l-liġi ta’ Gay-Lussac u ddikjara li jekk il-massa u l-volum ta’ gass jinżammu kostanti, il-pressjoni tal-gass tiżdied b’mod lineari maż-żieda fit-temperatura. Ix-xogħol tiegħu ġie preċedutminn dak ta’ Guillaume Amontons, li stabbilixxa r-relazzjoni bejn wieħed u ieħor mingħajr l-użu ta’ termometri preċiżi. Il-liġi xi kultant tinkiteb bħala p = k T, fejn k hija kostanti u tiddependi fuq il-massa u l-volum tal-gass u T hija t-temperatura fuq skala assoluta (f’termini tal-liġi tal-gass ideali, k = n·R/V).[6]
- 1804 – Hu u Jean-Baptiste Biot tellgħu balunbaraxx f’għoli ta’ 7,016-il metru f’investigazzjoni bikrija tal-atmosfera tad-Dinja. Huwa ried jiġbor kampjuni tal-arja f’għoli differenti biex janalizza d-differenzi fit-temperatura u l-indewwa.
- 1805 – Flimkien mal-ħabib u l-kollaboratur xjentifiku tiegħu Alexander von Humboldt, huwa skopra li l-kompożizzjoni tal-atmosfera ma tinbidilx bi tnaqqis fil-pressjoni (biż-żieda fl-altitudni). Barra minn hekk, skoprew ukoll li l-ilma huwa magħmul minn żewġ partikoli tal-idroġenu u minn partikola waħda tal-ossiġenu (skont il-volum).
- 1808 – Huwa kien il-koskopritur tal-boron.
- 1810 – B’kollaborazzjoni ma’ Louis Thenard, huwa żviluppa metodu għall-analiżi kwantitattiva tal-elementi għall-kejl tad-diossidu tal-karbonju u tal-ossiġenu evoluti b’reazzjoni mal-klorat tal-potassju. Huwa ġabar fil-qosor ukoll l-ekwazzjoni tal-fermentazzjoni alkoħolika.
- 1811 – Huwa rrikonoxxa l-jodju bħala element ġdid, iddeskriva l-proprjetajiet tiegħu u ssuġġerixxa l-isem iode.[7]
- 1815 – Huwa ssintetizza ċ-ċjanoġenu, iddetermina l-formula empirika tiegħu u tah l-isem ta’ ċjanoġenu.
- 1824 – Huwa żviluppa verżjoni mtejba tal-buretta li kienet tinkludi manku fil-ġenb, u ħoloq it-termini “pipetta” u “buretta” f’dokument tal-1824 dwar l-istandardizzazzjoni tas-soluzzjonijiet ta’ lewn nir.[8]
Unuri
immodifikaĠenealoġija akkademika
immodifika| Għalliema notevoli | Studenti notevoli |
|---|---|
|
|
Pubblikazzjonijiet
immodifika- Chemistry courses of the École Polytechnique, Vol.1&2
- Lessons of Physics, il-Fakultà tax-Xjenzi f’Pariġi, (is-6 ta’ Novembru 1827 u t-18 ta’ Marzu 1828)
Iktar Qari
immodifika- "Joseph Louis Gay-Lusac (1778-1850)—Physicist and Fire Balloonist". JAMA. 187(10):771. 1964. PMID 14094304.
- Partington, J. R. (1950). "J. L. Gay-Lussac (1778-1850)". Nature. 165(4201):708-709. PMID 15416794.
- Gay-Lussac, L. J.; von Humboldt, A. (1805). "Expérience sur les moyens oediométriques et sur la proportion des principes constituents de l'atmosphère". Journal de Physique. 60.
- Crosland, M. (1978). Gay-Lussac, Scientist and Bourgeois. Cambridge University Press. ISBN 0-521-21979-5.
- Joseph Louis Gay-Lussac, French chemist (1778-1850) mill-Encyclopædia Britannica, l-10 Edizzjoni (1902)
- Rue Gay-Lussac, Pariġi
- L-artiklu ta’ Gay-Lussac (1809) "On the combination of gaseous substances", online u analizzat fuq BibNum.
Referenzi
immodifika- ^ Biographical Dictionary Ancient and Modern, Volume 16, Michaud
- ^ Biographical sketch by Gay de Vernon
- ^ "December 6: Joseph Louis Gay-Lussac - Lighting a candle in toxic air" (bl-Ingliż). Miġbur 2021-05-10.
- ^ Ramesh Chopra (2005). Academic Dictionary Of Philosophy. Gyan Books. p. 143. ISBN 978-81-8205-224-6.
- ^ ""Book of Members, 1780–2010: Chapter G" (PDF). American Academy of Arts and Sciences" (PDF).
- ^ "Joseph Louis Gay-Lussac". Science History Institute (bl-Ingliż). 2016-06-01. Miġbur 2021-05-10.
- ^ Ede, A. (2006). The Chemical Element: A Historical Perspective. Greenwood Press. p. 133. ISBN 0-313-33304-1.
- ^ Rosenfeld, L. (1999). Four Centuries of Clinical Chemistry. CRC Press. pp. 72–75. ISBN 90-5699-645-2.