Idrija
Idrija (pronunzjata [ˈiːdɾija], f’sorsi antiki: Zgornja Idrija;[1] bil-Ġermaniż: (Ober)idria[1][2], bit-Taljan: Idria) hija belt fil-Punent tas-Slovenja. Hija s-sede tal-Muniċipalità ta’ Idrija u tinsab fir-reġjun tradizzjonali tal-Karnjola Interna u fir-Reġjun Statistiku ta’ Gorizia. Idrija hija magħrufa għall-minjieri tal-merkurju tagħha b’imħażen u b’infrastruttura tal-minjieri, kif ukoll teatru u binjiet fejn kienu jgħixu l-minaturi.
| Idrija | ||
|---|---|---|
 Slovenja | ||
 | ||
| ||
| Amministrazzjoni | ||
| Stat sovran | Slovenja | |
| Municipality of Slovenia | Municipality of Idrija (en)  | |
| Isem uffiċjali | Idrija | |
| Ismijiet oriġinali | Idrija | |
| Kodiċi postali |
5280 | |
| Ġeografija | ||
| Koordinati | 46°00′09″N 14°01′39″E / 46.0025°N 14.0275°EKoordinati: 46°00′09″N 14°01′39″E / 46.0025°N 14.0275°E | |
  Idrija Idrija (Slovenia) | ||
| Superfiċjenti | 293.7 kilometru kwadru | |
| Għoli | 326 mu 341 m | |
| Demografija | ||
| Popolazzjoni | 5,848 abitanti (1 Jannar 2023) | |
| Informazzjoni oħra | ||
| Kodiċi tat-telefon |
386 05 | |
| Żona tal-Ħin | UTC+1u UTC+2 | |
| bliet ġemellati |
San Luis Potosí (en) | |
| idrija.si | ||
Fl-2011, Idrija ingħatat il-premju tal-Belt Alpina tas-Sena. Flimkien mal-minjiera Spanjola f’Almadén, Idrija tniżżlet fil-lista tas-Siti ta’ Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2012.[3]
Ġeografija
immodifikaIl-belt ta’ Idrija tinsab fil-Baċir ta’ Idrija li huwa mdawwar bl-Għoljiet ta’ Idrija. Ix-xmara Idrijca tgħaddi mill-belt fil-Qala ta’ Nikova. Tinkludi l-irħula ta’ Brusovše, Cegovnica, Prenjuta, u Žabja Vas qrib iċ-ċentru tal-belt, kif ukoll l-irħula iktar imbiegħda ta’ Češnjice, Ljubevč, Kovačev Rovt, Marof, Mokraška Vas, Podroteja, Razpotje, Staje, u Zahoda. L-impjant idroelettriku ta’ Marof jinsab fix-xmara Idrijca fil-periferija fit-Tramuntana ta’ Idrija, bejn Marof u Mokraška Vas. Fiż-żona hemm għadd ta’ fawwara, fosthom il-Fawwara ta’ Podroteja, u l-Lag Selvaġġ fix-xmara Idrijca fin-Nofsinhar tal-belt.[4][5]
Storja
immodifika
Il-merkurju ġie skopert f’Idrija (li kienet magħrufa bħala Idria taħt il-ħakma Awstrijaka) fl-aħħar tas-seklu 15 (għalkemm diversi sorsi jikkwotaw l-1490[6][7][8], l-1492[9][10], u l-1497[6][8]). L-operazzjonijiet tax-xogħol fil-minjieri ttieħdu f’idejn il-gvern fl-1580. L-idrialit huwa idrokarbur minerali rari, li ġie skopert hawn fl-1832, u ismu ngħata abbażi ta’ isem il-belt.
Leġġenda
immodifika
Skont leġġenda, produttur tal-bramel li kien qed jaħdem f’fawwara lokali lemaħ ammont żgħir ta’ merkurju likwidu iktar minn 500 sena ilu. Idrija huwa wieħed mill-ftit postijiet fid-dinja fejn il-merkurju jokkorri kemm fl-istat likwidu elementari tiegħu kif ukoll bħala mineral taċ-ċinabru (sulfur tal-merkurju). Id-daħla tax-xaft tal-minjiera ta’ taħt l-art magħruf bħala x-Xaft ta’ Antonijev (Antonijev rov) issa tintuża għal żjarat turistiċi ggwidati tal-livelli ta’ fuq tal-minjiera. Il-livelli iktar fil-baxx, li jibqgħu neżlin sa kważi 400 metru taħt l-art u li ma għadhomx jintużaw attivament għall-estrazzjoni, attwalment qed jiġu mnaddfin.
Knisja
immodifikaIl-knisja parrokkjali fil-belt hija ddedikata lil San Ġużepp Ħaddiem u tifforma parti mid-Djoċesi ta’ Koper. Hemm tliet knejjes oħra f’Idrija li huma ddedikati lit-Trinità Mqaddsa, lil Sant’Antnin ta’ Padova, u lid-Duluri.[11]
Sit ta’ Wirt Dinji
immodifika
Flimkien mal-minjiera Spanjola f’Almadén, Idrija ġiet iddeżinjata bħala Sit ta’ Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2012 bit-titlu “Wirt tal-Merkurju: Almadén u Idrija”.[3]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta’ żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) “Wirja ta’ skambju importanti ta’ valuri umani, tul perjodu ta’ żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ”; u l-kriterju (iv) “Eżempju straordinarju ta’ tip ta’ bini, ta’ grupp ta’ siti jew ta’ pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem”.[3]
Persuni notevoli
immodifika
Fost in-nies notevoli li twieldu jew għexu f’Idrija nsibu:
- Aleš Bebler (1907-1981), mexxej Komunista Sloven, ġellied tar-reżistenza, u diplomatiku
- Jožef Blasnik (1800-1872), stampatur u pubblikatur
- Stanko Bloudek (1890-1959), disinjatur
- Borut Božič (twieled fl-1980), ċiklist professjonali
- Aleš Čar (twieled fl-1971), kittieb
- Karel Dežman (1821-1889), politiku u studjuż Karnjolan
- Damir Feigel (1879-1959), kittieb, ġurnalist, ħaddiem kulturali, satiriku, umorista, missier tal-fizzjoni xjentifika Slovena, membru tal-qawmien nazzjonali u ġellied kontra l-Faxxiżmu
- Heinrich Freyer (1802-1866), botaniku, kartografu, spiżjar u xjenzat naturali Sloven
- Ludvik Grilc (1851-1910), pittur ġenerali/pittur tar-ritratti
- Belsazar Hacquet (1739/40-1815), xjenzat naturali Franċiż
- Marko Hatlak (twieled fl-1980), akkordjanista
- Vladimír Karfík (1901-1996), arkitett imwieled fiċ-Ċekoslovakkja
- Eva Lucija Cecilija Viktorija Emilija Kraus, (1785-?), il-Barunessa ta’ Wolsberg, namrata tal-Imperatur Franċiż Napuljun
- Marko V. Lipold (1816-1883), minatur, ġeologu u avukat, magħruf bħala missier il-ġeoloġija Slovena
- Jožef Mrak (1709-1786), wieħed mill-iktar politekniċi Sloveni notevoli
- Pier Paolo Pasolini (1922-1975), direttur tal-films u poeta Taljan
- Vasja Pirc (1907-1980), grandmaster taċ-chess
- Nikolaj Pirnat (1903-1948), skultur, pittur, illustratur u awtur
- Zorko Prelovec (1887-1939), mużiċist, kompożitur, awtur tal-kompożizzjonijiet għall-kori
- Luka Rupnik (twieled fl-1993), plejer tal-basketball Sloven
- Marko Ivan Rupnik (twieled fl-1954), artist, filosfu u teologu
- Giovanni Antonio Scopoli (1723-1788), xjenzat naturali Taljan
- Jan Tratnik (twieled fl-1990), ċiklist professjonali
- Anton Alojzij Wolf (1782-1859), isqof Kattoliku Ruman, filantropu, patrun tal-letteratura
Referenzi
immodifika- ^ a b Leksikon občin kraljestev in dežel zastopanih v državnem zboru, vol. 6: Kranjsko. Vienna: C. Kr. Dvorna in Državna Tiskarna. 1906. pp. 124–125.
- ^ "dLib.si - Bischoflack und Oberidria". www.dlib.si. Miġbur 2021-05-11.
- ^ a b ċ Centre, UNESCO World Heritage. "Heritage of Mercury. Almadén and Idrija". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2021-05-11.
- ^ "SURS". www.stat.si. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2012-05-02. Miġbur 2021-05-11.
- ^ "Hidrološki podatki: Podroteja I - Idrijca, graf za 1 dan". www.arso.gov.si. Miġbur 2021-05-11.
- ^ a b Arko, Mihael. 1931. Zgodovina Idrije: po raznih arhivalnih in drugih virih. Ljubljana: Katoliška knjigarna, p. 1.
- ^ Savnik, Roman, ed. 1968. Krajevni leksikon Slovenije, vol. 1. Ljubljana: Državna založba Slovenije, p. 70.
- ^ a b Kmecl, Matjaž. 1981. Treasures of Slovenia. Ljubljana: Cankarjeva založba, p. 262.
- ^ Budkovič, Tomaž, Robert Šajn, & Mateja Gosar. 2003. "Vpliv delujočih in opuščenih rudnikov kovin in topilniških obratov na okolje v Sloveniji ." Geologija 46(1): 135–140, p. 136.
- ^ Svetličič, Marjan, & Matija Rojec. 2000. "Kolektor." In Saul Estrin et al. (eds.), Foreign Direct Investment in Central Eastern Europe, pp. 3–28. New York: M. E. Sharpe, p. 3.
- ^ "Koper Diocese list of churches" (PDF). web.archive.org. 2009-03-06. Arkivjat mill-oriġinal fl-2009-03-06. Miġbur 2021-05-11.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)