Santa Sede
| Dan l-artiklu għandu bżonn jiġi wikifikat biex jaqbel mal-istandard tal-Wikipedija. B'mod partikolari, dan l-artiklu huwa nieqes minn referenzi għal sorsi esterni li jivverifikaw il-fatti u perspettivi dwar is-suġġett. Jekk jogħġbok għin biex ittejjeb dan l-artiklu skont il-konvenzjonijiet tal-Wikipedija. |
Is-Santa Sede (bil-Latin: Sancta Sedes) hi l-ġurisdizzjoni episkopali tal-Knisja Kattolika ġewwa Ruma, bl-Isqof tagħha jkun il-Papa. Hi l-ogħla u l-ewwel sede episkopali tal-Knisja Kattolika, u tifforma l-gvern ċentrali tal-Knisja. Għalhekk, is-Santa Sede tidher u titkellem dwar kwistjonijiet diplomatiċi u kwistjonijiet oħra, f'isem il-Knisja Kattolika kollha kemm hi. Is-Santa Sede hi wkoll rikonoxxuta mid-dritt internazzjonali bħala entità sovrana, immexxija mill-Papa, u li magħha jistgħu jitwettqu relazzjonijiet diplomatiċi.
Għalkemm ħafna drabi riferuta bħala l-"Vatikan", is-Santa Sede mhijiex l-istess entità bħall-Istat tal-Belt tal-Vatikan, li daħal fl-eżistenza biss fl-1929, filwaqt li s-Santa Sede tmur lura għall-ewwel żminijiet Kristjani. L-ambaxxaturi mhumiex assenjati għall-Istat tal-Belt tal-Vatikan, iżda għas-Santa Sede, u r-rappreżentanti tal-Papa għall-istati u l-organizzazzjonijiet internazzjonali mhumiex rikonoxxuti bħala rappreżentanti tal-Istat tal-Belt tal-Vatikan, iżda tas-Santa Sede.
Għalkemm kull sede episkopali hi "qaddisa" ("santa"), l-espressjoni "is-Santa Sede" hi normalment użata internazzjonalment bħala metonimu (kif ukoll fid-dritt kanoniku tal-Knisja Kattolika) sabiex tirreferi għas-Sede ta' Ruma, fid-dawl tal-gvern ċentrali tal-Knisja Kattolika. Is-Santa Sede legalment għandha bosta aspetti li jixbhu lill-kuruna fil-monarkiji sekulari Kristjani.
Organizzazzjoni
immodifikaIl-Papa jiggverna l-Knisja Kattolika mill-Kurja Rumana. Il-Kurja Rumana tikkonsisti f'kumpless ta' uffiċċji li jamministraw l-affarijiet tal-knisja fl-ogħla livell tagħhom, li jinkludu s-Segretarjat tal-Istat, disa' Kongregazzjonijiet, tliet Tribunali, ħdax–il Kunsill Pontifiċju, u seba' Kummissjonijiet Pontifiċji. Is-Segretarjat tal-Istat, taħt il-Kardinal Segretarju tal-Istat, jidderieġi u jikkoordina l-Kurja. L-okkupant preżenti, il-Kardinal Tarcisio Bertone, hu l-ekwivalenti ta' prim ministru fil-ġerarkija tas-Santa Sede. L-Arċisqof Dominique Mamberti, Segretarju tas-Sezzjoni għar-Relazzjonijiet mal-Istati fis-Segretarjat tal-Istat, hu l-ekwivalenti ta' ministru tal-affarijiet barranin. Bertone u Mamberti ġew innominati fil-karigi rispettivi tagħhom mill-Papa Benedittu XVI f'Settembru 2006.
Is-Segretarjat tal-Istat hi l-unika entità tal-Kurja li tinsab fil-Belt tal-Vatikan. L-oħrajn jinsabu f'binjiet f'partijiet differenti ta' Ruma, u għandhom drittijiet extraterritorjali simili għal dawk ta' ambaxxata.
Fost l-aktar attivi mill-istituzzjonijiet tal-Kurja, hemm il-Kongregazzjoni għad-Duttrina tal-Fidi, li tħares id-duttrina tal-Knisja Kattolika; il-Kongregazzjoni għall-Isqfijiet, li tikkoordina n-nomini tal-isqfijiet madwar id-dinja; il-Kongregazzjoni għall-Evanġelizzazzjoni tal-Popli, li tħares l-attivitajiet missjunarji; u l-Kunsill Pontifiċju għall-Ġustizzja u l-Paċi, li jittratta l-paċi internazzjonali u problemi soċjali.
Tliet tribunali huma responsabbli għall-poter ġudizzjarju. Is-Sakra Rota hi responsabbli mill-kawżi normali, fosthom digrieti għall-annullamenti taż-żwiġijiet. Is-Sinjatura Appostolika hi l-qorti tal-appell u l-ogħla qorti ekkleżjastika. Il-Penitenzjarju Appostoliku hu differenti minn dawn it-tnejn u, minflok jittratta każijiet diskutibbli, joħroġ assoluzzjonijiet, dispensi, u indulġenzi.
Il-Prefettura għall-Affarijiet Ekonomiċi tas-Santa Sede tikkoordina l-finanzi tas-Santa Sede u d-dipartimenti tagħha, filwaqt li tissorvelja l-amministrazzjoni tal-uffiċini kollha, irrelevanti mil-livell ta' awtonomija tagħhom, li jamministraw dawn l-istess finanzi. L-aktar importanti fost dawn hi l-Amministrazzjoni tal-Patrimonju tas-Santa Sede.
Il-Prefettura tal-Persunal Papali hu responsabbli mill-organizzazzjoni tal-persunal papali, l-udjenzi, u ċ-ċerimonji (minbarra dawk strettament liturġiċi).
Is-Santa Sede ma tiġix xolta mal-mewt jew ir-riżenja ta' Papa. Minflok, topera taħt ġabra ta' liġijiet differenti, imsejjaħ sede vacante. Matul dan l-interregnum, il-kapijiet tad-dekasteri tal-Kurja Rumana (bħal pereżempju l-prefetti tal-kongregazzjonijiet) jiefqu immedjatament milli jokkupaw il-kariga tagħhom, bl-uniċi eċċezzjonijiet ikunu dawk tal-Penitenzjarju Maġġuri, li jkompli joħroġ assuluzzjonijiet u dispensi, u l-Camerlengo tal-Knisja Kattolika Rumana, li jamministra t-temporalitajiet (eż. il-proprjetajiet u l-finanzi) tas-Sede ta' San Pietru matul dan il-perjodu. Il-gvern tas-Sede, u għalhekk il-Knisja Kattolika, imbagħad taqa' fir-responsabbiltà tal-Kulleġġ tal-Kardinali. Id-dritt Kanoniku tipprojbixxi lill-Kulleġġ u l-Camerlengo milli jintroduċi affarijiet ġodda fil-gvern tal-Knisja matul dan il-perjodu.
Fl-2001, is-Santa Sede kellha dħul ta' 422.098 biljun Lira Taljana (madwar 202 miljun Dollaru Amerikan dak iż-żmien), u profitt nett ta' 17.720 biljun lira Taljana (madwar 8 miljun Dollaru Amerikan)
Status fid-dritt internazzjonali
immodifikaIs-Santa Sede ġiet rikonoxxuta, kemm fil-prattika tal-istati, u kif ukoll fil-kitba ta' studjużi tad-dritt modern, bħala suġġett tad-dritt internazzjonali, bid-drittijiet u d-dmirijiet simili għall-dawk tal-Istati. Għalkemm is-Santa Sede, bħala entità distanti mill-Istat tal-Belt tal-Vatikan, ma tissodisfax il-kriterji tad-dritt internazzjonali tal-istati- b'popolazzjoni permanenti, territorju definit, gvern stabbli, u l-kapaċità li tidħol f'relazzjonijiet ma' stati oħra – il-pussess ta' personalità ġuridika sħiħa fid-dritt internazzjonali hi murija mill-fatt li s-Santa Sede għandha relazzjonijiet diplomatiċi ma' 177 stat, li hi membru-stat f'organizzazzjonijiet intergovernattivi internazzjonali varji, u li hi "rispettata mill-kommunità internazzjonali tal-Istati Sovrani u trattata bħala suġġett tad-dritt internazzjonali, bil-kapaċità li tidħol f'relazzjonijiet diplomatiċi u li tiħol fi ftehim ma' stat jew stati ukoll skont id-dritt internazzjonali li huma verament kommessi sabiex jistabilixxu u jipperseveraw il-paċi fid-dinja."
Diplomazija
immodifika- Biex tapprofondixxi, ara l-artiklu: Lista ta' missjonijiet diplomatiċi tas-Santa Sede.
Sa miż-żminijiet medjavali, is-sede episkopali ta' Ruma ġiet rikonoxxuta bħala entità sovrana. Is-Santa Sede (għalkemm mhux l-Istat tal-Belt tal-Vatikan) iżżomm relazzjonijiet diplomatiċi ma' 178 stat sovran, kif ukoll mal-Unjoni Ewropea, l-Ordni Militari Sovran ta' Malta, u kif ukoll relazzjonijiet ta' natura speċjali mal-Organizzazzjoni għal-Liberazzjoni Palestinjana; 69 mir-relazzjonijiet diplomatiċi tas-Santa Sede jinsabu f'Ruma. Is-Santa Sede għandha 180 missjoni diplomatika permanenti barra, li minnhom 74 huma non-residenzjali, sabiex bosta mill-106 missjonijiet konkreti huma akkreditati fi tnejn jew aktar pajjiżi jew organizzazzjonijiet internazzjonali. L-attivitajiet diplomatiċi tas-Santa Sede huma diretti mis-Segretarjat tal-Istat (immexxi mill-Kardinal Segretarju tal-Istat), permezz tas-Sezzjoni għar-Relazzjonijiet mal-Istati. Hemm 16–il stat li magħhom is-Santa Sede m'għandiex relazzjonijiet. Is-Santa Sede hi l-uniku suġġett Ewropew għad-Dritt Internazzjonali li għandu relazzjonijiet diplomatiċi mar-Repubblika taċ-Ċina (Tajwan).
Is-Santa Sede hi membru ta' organizzazzjonijiet internazzjonali varji, u gruppi li jinkludi l-Aġenzija Internazzjonali għall-Enerġija Atomika (IAEA), l-Unjoni Internazzjonali tat-Telekomunikazzjoni, l-Organizzazzjoni għas-Sigurtà u l-Kooperazzjoni fl-Ewropa, u l-Kummissjoni Għolja tan-Nazzjonijiet Uniti għar-Rifuġjati. Is-Santa Sede hi wkoll osservatur permanenti f'organizzazzjonijiet internazzjonali varji, fosthom l-Assemblea Ġenerali tan-Nazzjonijiet Uniti, il-Kunsill tal-Ewropa, il-UNESCO, l-Organizzazzjoni tal-Kummerċ Dinji (WTO) u l-Organizzazzjoni tal-Ikel u l-Agrikoltura (FAO)
Relazzjonijiet mal-Belt tal-Vatikan u territorji oħra
immodifikaGħalkemm is-Santa Sede hi ferm qrib il-Belt tal-Vatikan, it-territorju indipendenti fuq liema is-Santa Sede hi sovrana, iż-żewġ entitajiet huma separati u distinti. Wara t-teħid tal-Istati Papali mit-Taljani fl-1870, is-Santa Sede ma kellha l-ebda sovranità territorjali. Minkejja l-inċertezza tal-esperti dwar jekk setgħetx tkompli taħdem bħala personalità indipendenti f'affarijiet internazzjonali, is-Santa Sede kompliet fil-fatt tħaddem id-dritt tagħha li tibgħat u tirċievi rappreżentanti diplomatiċi, iżżomm relazzjonijiet ma' stati li kienu jinkludu l-qawwiet kbar tar-Russja, Prussja, u Awstrija-Ungerija. Fejn, skont id-deċiżjoni tal-Kungress ta' Vjenna tal-1815, in-Nunzju kien mhux biss membru tal-Korp Diplomatiku, iżda d-Djaknu tiegħu, dan l-arranġament kompla jiġi aċċettat mill-ambaxxaturi l-oħra. Fil-kors tal-59 sena matul liema s-Santa Sede ma kellha l-ebda sovranità territorjali, in-numru ta' stati li kellhom relazzjonijiet magħha, li kienu naqsu għal sittax, fil-fatt żdiedu għal 29.
L-Istat tal-Belt tal-Vatikan inħoloq bit-Trattat tal-Lateran fl-1229 sabiex "jassigura l-indipendenza assoluta u viżibbli tas-Santa Sede" u "sabiex tiggarantixxi li jkollha sovranità indisputibbli f'affarijiet internazzjonali" (kwotazzjonijiet mit-trattat). L-Arċisqof Jean-Louis Tauran, l-eks Segretarju għar-Relazzjonijiet mal-Istati, qal li l-Belt tal-Vatikan hi "stat ta' sostenn minuskolu li jiggarantixxi l-ħelsien spiritwali tal-Papa bl-inqas territorju".
Is-Santa Sede, u mhux il-Belt tal-Vatikan, għandha relazzjonijiet diplomatiċi mal-istati u tipparteċipa fl-organizzazzjonijiet internazzjonali. Ambaxxati barrann huma akkreditati mas-Santa Sede u mhux mal-Belt tal-Vatikan, u hi s-Santa Sede li tistabbilixxi trattati u konkordati ma' entitajiet sovrani oħra. Fejn neċessarju, is-Santa Sede tidħol fi trattati f'isem il-Belt tal-Vatikan. Taħt it-termini tat-Trattat tal-Lateran, is-Santa Sede għandha awtorità extraterritorjali fuq 23 sit f'Ruma, u ħames siti Taljani barra minn Ruma, li jinkludu l-Palazz Pontifiċju f'Castel Gandolfo. L-istess awtorità hi estiża taħt id-dritt internazzjonali fuq in-Nunzjatura Appostolika tas-Santa Sede f'pajjiż barrani.
"Santa Sede" u "Sede Appostolika"
immodifikaKull Sede Episkopali hi kkunsidrata "qaddisa" ("santa"). Fil-Grieg, l-aġġettiv "qaddies" jew "sagru" (ἱερά) hu bosta drabi applikat għal kull sede bħala normalità. Fil-Punent, l-aġġettiv mhuwiex komunement miżjud, iżda jifforma part mill-isem uffiċjali ta' żewġ sede: minbarra ta' Ruma, il-Bisforiku ta' Mainz (qabel l-Arċibisforiku ta' Mainz) li kellu wkoll pożizzjoni elettorali u primazjali, għandu t-titolu tas-"Santa Sede ta' Mainz" (Latin: Sancta Sedes Moguntina).
It-terminu "sede" jiġi mil-Latin "sedes", li jfisser "siġġu", li jirreferi għat-tron Episkopali (kattedra). It-terminu "Sede Appostolika" jista' jirreferi għal kull sede mwaqqfa minn wieħed mill-Appostli, iżda, meta użat bl-artiklu definit, hu użat fil-Knisja Kattolika biex jirreferi speċifikament għas-sede tal-Isqof ta' Ruma, liema Knisja tarah bħala suċċessur ta' San Pietru, il-kap tal-appostli.