Jum ta’ Memorja u Impenn b’Tifkira għall-Vittmi tal-Mafja

Il-Jum ta’ Memorja u Impenn b’Tifkira għall-Vittmi Innoċenti tal-Mafja hija ċelebrazzjoni annwali ta’ għarfien u mobilizzazzjoni b’tifkira tal-vittmi tal-Mafja fl-Italja u madwar id-dinja, organizzata mill-1996 min-netwerk ta’ għaqdiet ta’ Libera kontra l-Mafja.^[1] Id-data tal-avveniment hija l-ewwel jum tar-Rebbiegħa (21 ta’ Marzu), magħżula għaliex “tissimbolizza kemm it-twelid mill-ġdid, kif ukoll il-ħajja”, ^[2] u l-bidu ta’ triq “fit-tul” ta’ impenn u tama.^[3] Fi kliem Nando Dalla Chiesa, wieħed mill-istudjużi ewlenin tal-moviment ċivili u soċjali kontra l-Mafja, sar “maż-żmien wieħed mill-akbar avvenimenti fissi fl-aġenda tal-Italja ċivili” ^[4]. F’Marzu tal-2017, dan ġie rikonoxxut mill-Istat Taljan (Liġi tat-8 ta’ Marzu 2017, nru. 20) bħala “Jum Nazzjonali ta’ Memorja u Impenn b’Tifkira għall-Vittmi tal-Mafja”^[5].

L-Istorja tal-Avveniment: Kuntest Storiku

L-idea ta’ jum li jgħaqqad il-memorja u l-impenn f’isem il-vittmi innoċenti tal-Mafja nħolqot madwar nofs id-disgħinijiet, fi tmiem staġun ta’ taqlib politiku kbir u vjolenza kriminali eċċezzjonali fl-istorja tal-Italja. Minn banda, it-tmiem tal-Gwerra l-Bierda kien ħoloq kriżi fis-sistema politika Taljana, li ġiet megħluba minn investigazzjonijiet kontra l-korruzzjoni mnedija f’Milan mill-Pool tal “Mani Pulite”. Minn oħra, fl-istess perijodu, fl-1992 il-Qorti tal-Kassazzjoni kkonfermat is-sentenza fl-ewwel Ġuri maxiprocesso tal-“Cosa Nostra” fi Sqallija. Dan wassal għal attakki offensivi Mafjużi bla preċedent, li laħqu l-qofol tagħhom fl-attakki ta’ Capaci u via D’Amelio fi Sqallija, kif ukoll fl-Italja: via dei Georgofili f'Firenze, via Palestro f'Milan, San Giorgio al Velabro u San Giovanni Laterano f’Ruma. Filwaqt li l-kriżi politika ġġenerat innovazzjonijiet fl-istituzzjonijiet u l-partiti,^[6] il-massakru tal-Mafja pprovoka oppożizzjoni ċivili u soċjali soda u passjonata. B’hekk dan ta spinta ikbar lill-moviment kontra l-Mafja. B’mod partikolari, bejn is-Sajf tal-1994 u r-Rebbiegħa tal-1995, l-episodji serji li seħħew fi Sqallija, f’Capaci u f’Via d’Amelio f’Palermo, wasslu, għall-ħolqien ta’ netwerk nazzjonali ta’ assoċjazzjonijiet,^[7] li ngħata l-isem “Libera. Għaqdiet, Ismijiet u Numri kontra l-Mafja.” Wieħed mill-ewwel atti tan-netwerk assoċjattiv kien li jfassal u jwaqqaf, fil-21 ta’ Marzu 1996; jum ta’ memorja u impenn b’tifkira għall-vittmi innoċenti tal-Mafja.

Ġenesi tal-Ġrajja

Don Luigi Ciotti, fundatur ta’ Libera u l-president minn minndu nħolqot, jixhed kif l-impulsi oriġinali biex tiġi ddedikata ġurnata li tiftakar l-ismijiet tal-vittmi innoċenti kollha tal-Mafja, tqanqlu minn laqgħat ma’ żewġ ommijiet ta’ uffiċjali tal-pulizija maqtula mill-Cosa Nostra: Carmela Montinaro, omm Antonio Montinaro, kap tal-iskorta tal-Imħallef Giovanni Falcone, maqtul fl-attakk f’Capaci, u Saveria Antiochia, omm Roberto Antiochia, maqtul waqt li kien l-iskorta volontarju tal-Kummissarju Ninni Cassarà. Fl-ewwel każ, Don Ciotti jiftakar kif kien jinsab bilqiegħda ħdejn Carmela Montinaro waqt kommemorazzjoni uffiċjali tal-massakru ta’ Capaci, meta f’daqqa waħda qabditlu jdejħ u bdiet tibki u tolfoq filwaqt li esprimiet d-diqa li kienet tħoss peress li isem binha qatt ma ssemma f’okkażjonijiet ta’ dan il-ġeneru.^[8] Dan l-ilment, jew wisq aktar, diżappunt, wassal lil Don Ciotti għal żewġ konklużjonijiet. L-ewwel, li tingħata direzzjoni ġdida lill-impenn soċjali kontra l-Mafja. It-tieni, li tinstab kontinwità bejn din it-direzzjoni ġdida u dik li kienet inbdiet qabel mill-Gruppo Abele ta’ Turin. “F’daqqa waħda kien ċar għalija li, bħal fil-ġlieda kontra d-droga jew l-emarġinazzjoni, anke fil-ġlieda kontra l-Mafja, kellna nibdew mill-ġdid; mill-bażi tar-relazzjonijiet umani. Billi nisimgħu lin-nies u nirrikonoxxu d-drittijiet tagħhom,”^[9] u stajna nibdew mid-dritt li wieħed jissemma b’ismu. "Dik il-mara kellha d-dritt li tisma’ isem binha mitkellem. Għaliex binha s’issa kien dejjem imfakkar biss bħala "wieħed mill-membri tal-iskorta, fid-diversi diskorsi li kienu saru.”^[10]

Din it-triq iltaqgħet ma’ dik li wittiet b’mod awtonomu Saveria Antiochia, li wara l-mewt ta’ binha kienet bdiet attività kburija, enerġetika u kuraġġuża ta’ denunzja, xhieda u ġlieda kontra l-Mafja fil-midja, fl-iskejjel u anke fil-politika.^[11] Bħala waħda mill-ewwel partecipanti fl-attivitajiet ta’ Libera, Saveria Antiochia ikkontribwixxiet b'mod deċiżiv għat-twettiq tal-ewwel edizzjoni tal-Jum,^[12] sabiex timmotiva u torganizza l-ewwel grupp ta’ membri familjari,^[13] u sabiex timplimenta u tivverifika l-ewwel lista tal-ismijiet tal-vittmi.^[14] Filwaqt li, Carmela Montinaro kienet għamlet lil kulħadd konxju tad-dritt li wieħed jissemma b’ismu, Saveria Antiochia inkorporat b’mod eżemplari l-pilastru l-ieħor tal-Jum tal-21 ta’ Marzu, mil-lat etiku u prattiku: ir-rabta bejn il-memorja u l-impenn.

Id-Dimostrazzjoni u l-Prinċipji tal-Jum tal-21 ta’ Marzu

Il-“Jum tal-memorja u l-impenn” huwa avveniment li jeħtieġ xhur ta’ ppjanar, fl-iskejjel u fi gruppi ta’ assoċjazzjoni, fin-netwerk territorjali ta’ Libera u mal-familji tal-vittmi innoċenti. Dan il-perjodu ta’ tħejjija huwa fundamentali għar-riflessjoni u t-taħriġ fl-iskejjel u fin-netwerk assoċjattiv, sabiex tiġi deċiża t-tema u għall-għażla tal-islogan annwali li jintużaw fil-21 ta’ Marzu. Dawn huma parti minn vjaġġ li jimxi pass pass (imsejjaħ "I cento passi verso il 21 marzo”) li jwassal għall-dan il-Jum, li huwa mument uniku u kapaċi jistimula impenn imġedded lejn il-bosta għanijiet li stabbilixxiet Libera.

L-importanza tal-ġurnata tingħata b’bidu ta’ purċissjoni twila madwar 3 km fit-toroq tal-belt (kull sena tingħażel belt differenti). Il-ġurnata tilħaq il-qofol tagħha waqt li tinqara pubblikament il-lista tal-ismijiet tal-vittmi innoċenti kollha tal-Mafja, minn persuni differenti. Il-purċissjoni tingħata bidu mill-familji tal-vittmi, li jitilgħu bil-bandalora li tirrapreżenta dan il-Jum. Filwaqt li l-qari pubbliku tal-lista huwa fdat lil diversi ilħna; minn dawk tal-familja sa dawk ta’ rappreżentanti ta’ għaqdiet u istituzzjonijiet involuti fil-ġlieda kontra l-Mafja. Din il-lista, hija riżultat ta’ verifika u aġġornament kontinwu mill-assoċjazzjoni Libera, b’kollaborazzjoni mal-familji tal-vittmi kif ukoll dawk kollha li jipprovdu xi stejjer dwar vittmi ġodda. Din tissodisfa żewġ kriterji essenzjali: l-ewwel hija ċ-ċertezza tal-innoċenza tal-vittma, filwaqt li t-tieni hija l-ħtieġa li tesprimi memorja mhux selettiva. Dan ifisser li l-lista tinkludi l-vittmi innoċenti kollha tal-Mafja, irrispettivament mir-rwol tagħhom fis-soċjetà, mill-pożizzjonijiet, min-nazzjonalità, mis-sess, jew mit-twemmin reliġjuż. F’konformità ma’ dan l-approċċ, li jagħraf li kull vittma innoċenti jixirqilha l-istess dinjità, il-lista tinqara skont kriterji purament u strettament kronoloġiċi.

Il-prinċipji ta’ dan ir-“rit sekulari”^[15] huma d-dritt li wieħed jissemma b’ismu, id-dritt li wieħed jiġi mfakkar, kif ukoll ir-rabta qawwija bejn il-memorja u l-impenn. Id-dritt li wieħed jissemma b’ismu għandu jinftiehem f’sens mhux legali, iżda ‘ċivili’, b’mod etiku u eżistenzjali: “l-isem huwa għal kulħadd l-ewwel forma ta’ identità; li jirrappreżentana bħala persuni uniċi, u jagħti importanza lill-istorja individwali tagħna”.^[16] Meta tiġi miġbura l-informazzjoni dwar l-identità individwali u tinbena mill-ġdid l-istorja u l-ħajja tal-individwu; b’hekk tinħoloq memorja ħajja. Il-vittmi innoċenti tal-Mafja isiru magħrufa u mfakkra, id-dinjità tagħhom bħala persuni tiġi rikonoxxuta u tingħata valur lill-memorja tal-persuna; li joħloq sens ta’ tama għall-membri tal-familja tagħhom. B’hekk ukoll, dawn l-ismijiet jibda’ jkollhom tifsira pożittiva u attiva, fis-soċjetà.

“Billi nerġgħu nagħtu sens ta’ integrità lil dawn l-isimijiet u lill-istejjer ta’ dawn l-individwi, il-mejtin ma jibqgħux (…) persuni li tinħass biss in-nuqqas tagħhom, iżda isiru ħajjiet li għandna ngħożżu”,^[17] jiġifieri li jiġu protetti, onorati u msemmija. Grazzi għal dan l-eżerċizzju ta’ tifkira, isir impenn biex permezz tiegħu, “jiġi stabbilit l-valur tal-ħajja, mhux bħala strument ta’ poter iżda bħala sens ta’ ġid li jrid jitħares; sabiex jinbnew mill-ġdid partijiet importanti mill-istorja ta’ pajjiżna, marbuta mill-qrib mal-ħajja ta’ dawn in-nies. B’hekk naraw ukoll rabtiet mal-ħajja tagħna u r-responsabbiltà mistennijja minna lkoll; profil etiku b’mod definit u dimensjoni ġenerattiva tal-bidla, li tinsab u tingħata l-ħajja permezz tal-impenn”.^[18]

Edizzjonijiet Individwali

Matul is-snin, il-“Jum ta’ Memorja u Impenn b’Tifkira għall-Vittmi tal-Mafja” evolva b’mod konsiderevoli f’kull aspett, iżda matul dan l-iżvilupp il-prinċipji bażiċi ma nbidlux. B'mod partikolari, dan kiber b’rata mgħaġġla, inbidel u twessa’ mil-lat organizzattiv, u ngħata iktar valur permezz tal-bosta laqgħat, analiżi, xhieda u għarfien li ħolqu diversi opportunitajiet.^[19] Ix-xogħol ta’ riċerka dwar il-vittmi innoċenti tal-Mafja wassal sabiex il-lista ta’ ismijiet kibret minn madwar tliet mitt isem fl-ewwel edizzjoni, għal aktar minn elf isem fis-sitta u għoxrin edizzjoni. Bejn is-snin 90 u l-bidu tas-snin 2000, l-utilità soċjali tal-ġlieda kontra l-Mafja li saret minn Libera bdiet tesprimi ruħha f’forom tanġibbli. Fit-tieni edizzjoni, li saret f'Niscemi, ġiet inawgurata l-ewwel bitħa fil-belt ta’ Sqallija u ssemmiet: “Piazza 21 Marzo,” li kien rigal mingħand Libera.

Dik is-sena, il-Jum kien iddedikat għat-tfal, f’għeluq l-għaxar anniversarju mill-mewt ta’ Giuseppe Cutruneo u Rosario Montalto, żewġt itfal ta’ 8 u 11-il sena minn Niscemi, li kienu vittmi innoċenti tal-Mafja. Fit-tielet edizzjoni, li saret f' Reggio Calabria, il-"Gwida għall-applikazzjoni tal-Liġi 109/1996 dwar l-użu soċjali tal-assi tal-Mafja" ġiet ippreżentata fl-iskola sekondarja "Diego Vitrioli." F'Casarano, fl-2000, il-parteċipanti kollha rċevew, bħala rigal, kampjun ta’ żejt taż-żebbuġa extra verġni "Libera", prodott mill-artijiet konfiskati minn Bernardo Provenzano. Mis-snin 2000, bdew isiru seminars, u anke kunċerti, bħal fl-edizzjoni tal-2006 f'Turin. Mit-tmien edizzjoni, li saret Modena fl-2003, bdiet tingħata attenzjoni għall-firxa tal-Mafja barra min-Nofsinhar tal-Italja, li wasslet sabiex il-Jum ta’ Memorja u Impenn jiġi iċċelebrat ukoll f’diversi bliet fiċ-ċentru tat-Tramuntana tal-Italja. Dawn seħħew f'Turin fl-2006, f'Milan fl-2010, f'Ġenova fl-2012, f'Firenze fl-2013, f’Bologna fl-2015, u f’Padova fl-2019. Mill-2006 ‘l hawn, saret tradizzjoni ta’ kull sena li l-familji tal-vittmi jinġabru flimkien. Infatti, lejliet id-dsatax u t-tieni u għoxrin edizzjoni kienet ta’ importanza kbira: f’Latina, fl-2014, il-Papa Franġisku għamel velja ta’ talb qabel ma ltaqa’ mal-qraba tal-vittmi, filwaqt li f’Locri, fl-2017, ltaqa’ magħhom il-President Taljan tar- Repubblika, Sergio Mattarella. Ħames mitt parteċipant attendew l-ewwel edizzjoni; dan in-numru żdied għal aktar minn mitejn elf fl-għoxrin edizzjoni, li saret f’Bologna fl-2015. Mill-edizzjoni ta’ wara, il-wieħed u għoxrin, l-avveniment nazzjonali, li ta’ kull sena jsir f'belt differenti fl-Italja, xtrered madwar l-Ewropa, kif ukoll mal-bqija tad-dinja. Numru ta’ avvenimenti lokali (li dejjem jikber, bl-eluf), lkoll jimxu mal-istess proċedura; fejn tinqara pubblikament il-lista tal-ismijiet tal-vittmi innoċenti kollha tal-Mafja, minn persuni differenti. Fis-sena tal-pandemija tal-Covid-19, il-25 edizzjoni, skedata f'Palermo, tmexxiet b'suċċess għall-Internet u l-midja soċjali.

Lista ta’ edizzjonijiet individwali:

1996 – Ruma
1997 - Niscemi (Caltanissetta)
1998 - Reggio Calabria
1999 - Corleone (Palermo)
2000 - Casarano (Lecce)
2001 - Torre Annunziata (Napoli)
2002 – Nuoro
2003 – Modena
2004 - Ġela (Caltanissetta)
2005 – Ruma
2006 – Turin
2007 - Polistena (Reggio Calabria)
2008 – Bari
2009 – Napli
2010 – Milan
2011 – Potenza
2012 – Ġenova
2013 – Firenze
2014 – Latina
2015 – Bologna
2016 – Messina
2017 - Locri (Reggio Calabria)
2018 – Foggia
2019 – Padova
2020 – (skedat f'Palermo, imbagħad tmexxa għall-Internet, u l-midja soċjali minħabba l-pandemija tal-Covid-19)
2021 – (f'Ruma u bliet Taljani oħra b’inizjattivi diretti b’distanza soċjali kif ukoll avvenimenti onlajn)

Biblijografija

Nando Dalla Chiesa, La scelta Libera. Giovani nel movimento antimafia, Torino, EGA-Edizioni Gruppo Abele, 2014.
AA. VV., LA MEMORIA nelle storie, L’IMPEGNO nelle vite, a cura di Libera Settore Memoria, Roma 2017 (https://www.libera.it/documenti/schede/libromemoria_def.pdf).
Jole Garuti, In nome del figlio. Saveria Antiochia, una madre contro la mafia. Prefazione di don Luigi Ciotti, Milano, Melampo 2017.
Luigi Ciotti, L’amore non basta, Firenze, Giunti, 2020.

Noti

1.^ L-ewwel u r-raba’ edizzjonijiet (1996 u 1999) xorta kellhom it-titlu ta’ “Jum ta’ Memorja u Impenn b’Tifkira għall-Vittmi kollha tal-Mafja”. Fil-perjodu ta’ sentejn 1997-1998 (it-tieni u t-tielet edizzjoni) u mill-2000 sa 2014 (mill-ħames sad-dsatax) l-avveniment kien uffiċjalment imsejjaħ "Jum ta’ Memorja u Impenn b’Tifkira għall-Vittmi tal-Mafja". Mill-2015, ilha tiġi ċċelebrata mill-għaqda Libera bl-isem ta’ “Jum ta’ Memorja u Impenn b’Tifkira għall-Vittmi innoċenti tal-Mafja.” Ara għalhekk il-posters uffiċjali tad-diversi edizzjonijiet: https://vivi.libera.it/it-21marzo.

2.^ Elisa Crupi, Testimonianze di impegno dal ricordo personale alla memoria collettiva, in LA MEMORIA nelle storie, L’IMPEGNO nelle vite, a cura di Libera Settore Memoria, Roma 2017, pp. 52-53.

3.^ “Konna għażilna l-ewwel jum tar-Rebbiegħa preċiżament biex nagħtu sens ta’ impenn fit-tul. Huwa fir-Rebbiegħa li jinżergħu ż-żerriegħa, anki ż-żerriegħa tat-tama, li mbagħad jiġu kkultivati, bi sforz, ħila u passjoni, sabiex jagħtu l-frott.” (Luigi Ciotti, L’amore non basta, Firenze, Giunti, 2020, p. 119).

4.^ Nando Dalla Chiesa, La scelta Libera. Giovani nel movimento antimafia, Torino, EGA-Edizioni Gruppo Abele, 2014, Cap. 2, I vent’anni di Libera. La meglio gioventù, p. 53.

5.^ https://www.gazzettaufficiale.it/eli/id/2017/03/10/17G00034/sg

6.^ Fost l-oħrajn, ftakar l-elezzjoni diretta tas-sindki, il-bidla fl-isem u l-orizzonti politiċi tal-PCI (Partit Komunista Taljan), it-tkabbir f’daqqa tal-kunsens mill-Lega Nord u, fl-elezzjonijiet tal-1994, ir-rebħa elettorali mhux mistennijja ta’ grupp politiku ġdid; Forza Italia.

7.^ Dwar din il-fażi storika, ara ir-rikostruzzjoni li tinsab f’ Nando Dalla Chiesa, La scelta Libera, cit., cap. 2, paragrafo 1, Nascere dopo le stragi. Le radici e il contesto, pp. 49-56.

8.^ Luigi Ciotti, L’amore non basta, cit., p. 23.

9.^ Ibid, p. 24.

10.^ Ibid, p. 25.

11.^ Ara għalhekk re-enactments, xhieda, u dokumenti miġbura f’Jole Garuti, In nome del figlio. Saveria Antiochia, una madre contro la mafia. Prefazione di don Luigi Ciotti, Milano, Melampo 2017, b’mod partikolari pp. 102-186, 211-214, 219-222.

12.^ “Kienet Saveria li riedet dik il-ġurnata bis-saħħa kollha tagħha. Rieditha għaliex fehemet li dalwaqt kien se jasal iż-żmien fejn jintesa’ kollox (...). Saveria għamlet l-impossibbli, telefonati wara telefonati, biex tirnexxi. Il-membri familjari kienu ftit, meta mqabbla mal-lum (...). Kollox beda hekk” (stqarrija minn Gabriella Stramaccioni, mexxejja importanti ta’ Libera, lil Nando Dalla Chiesa u rrapportata f’Nando Dalla Chiesa, La scelta Libera, cit., cap. 2, paragrafo 2, Le prime grandi scelte /1. La memoria, p. 54)

13.^ Permezz tar-“relazzjoni mill-qrib mal-familji tal-vittmi innoċenti tal-mafja (...), il-kontribut tagħha kien deċiżiv. Saveria - li kienet diġà bniet rabtiet ma’ membri oħra familjari wara l-mewt ta’ Roberto - kabbret il-grupp, saħħet il-potenzjal uman, kienet għalliema fit-trawwim tal-memorja ħajja, kienet kapaċi tibbilanċja x-xhieda mad-denunzja u l-proposta mal-impenn”. (don Luigi Ciotti, Prefazju għal Jole Garuti, In nome del figlio, cit., p. 14). Cfr. ara wkoll Luigi Ciotti, L’amore non basta, cit., p. 30.

14.^ Fil-21 ta’ Marzu, 1996, “Saveria ħadet sehem b’mod attiv fil-qari tal-ismijiet u wara dak il-jum iddedikat ruħha b’impenn kbir biex tanalizza l-istejjer tal-vittmi. Fil-fatt, kien hemm il-probabbiltà li xi isem ma kienx jikkorrispondi ma’ vittma innoċenti iżda ma’ Mafjuż maqtul f’xi tpattija (...). Saveria ddedikat l-enerġija u l-għarfien tagħha fil-prattika, bl-għajnuna ta’ xi voluntiera għamlet paraguni fil-prefetturi u fil-qrati. Dejjem kienet inkwetata li m’għamlitx biżżejjed, beżgħet li jista’ jkun hemm xi ħadd fil-lista li ma kienx ħaqqu jkun hemm. Tul ħajjitha (...), ħadet sehem attiv fl-avvenimenti tal-jiem kollha tal-21 ta’ Marzu”.(Jole Garuti, In nome del figlio, cit., p. 197).

15.^ Rosanna Picoco, La memoria nutrimento collettivo. Il racconto di un anno di cammino, in AA. VV., LA MEMORIA nelle storie. L’IMPEGNO nelle vite, cit., pp. 57-59, p. 57.

16.^ Luigi Ciotti, L’amore non basta, cit., p. 25.

17.^ Ibidem.

18.^ Michele Gagliardo, Libera. 20 anni di impegno, in AA. VV., LA MEMORIA nelle storie. L’IMPEGNO nelle vite, cit., pp. 9-20, p. 14.

19.^ Għad-data kollha li ġejja, ikkonsulta s-sit https://vivi.libera.it/it-21marzo