Filfla
Filfla hija gżejra ġeoloġikament fqira li tinsab xi ħames kilometri 'l bogħod mill-kosta ta' Malta, u tinsab lejn in-Nofsinhar estrem tal-arċipelagu Malti. Filfoletta hija gżira ferm iżgħar u tinsab xi 100 metru lejn il-Lbiċ ta' Filfla.[1] Huwa maħsub li l-isem ta' din il-gżira hekk ċkejkna huwa derivat mill-kelma Għarbija "felfel" li tfisser tip ta' bżar.[2]
Ambjent immodifika
Il-gżira ta' Filfla tkopri erja ta' sitt ettari biss, u tista' tiġi deskritta bħala pjanura tal-franka mdawra minn irdumijiet li jlaħħqu mas-60 metru għoli. Hija gżira li qiegħda kontinwament tittiekel mill-elementi tan-natura. Tliet speċi ta' għasafar tal-baħar jgħixu fuq din il-gżejra u dawn huma: il-kangu tal-Ewropa (huwa stmat li hemm bejn il-ħamest elef u t-tmint elef par), iċ-ċiefa (xi mitejn par) u l-gawwija prima (xi 130 par). Il-gżira ġiet identifikata bħala żona importanti għall-għasafar mill-assoċjazzjoni internazzjonali Bird-Life, prinċipalment minħabba l-kolonja dominanti tal-kangu tal-Ewropa.[3] Il-Podarcis filfolensis hija tip ta' gremxula li titla' mal-ħitan u l-bebbuxu tal-bibien (Lampedusa imitatrix gattoi) huma speċi endemiċi li jabitaw il-gżejra ta' Filfla. Il-kurrat kbir u salvaġġ jista' jikber sa żewġ metri għoli. L-aċċess għal Filfla huwa possibbli għal għanijiet edukattivi u xjentifiċi biss u l-viżitaturi jridu jiksbu l-permess speċjali mill-MEPA, l-Awtorità tal-Ambjent u l-Ippjanar f'Malta.[4]
Storja immodifika
Fuq il-kosta Maltija, faċċata ta' Filfa, wieħed jista' jilmaħ is-siti arkeoloġiċi ta' Ħaġar Qim u tal-Imnajdra, it-Torri tal-Ħamrija (wieħed mit-13-il torri tal-għassa li l-Gran Mastru Martin de Redin kien bena madwar ix-xtajtiet ta' Malta sabiex iservu ta' allarm kontra l-għadu) u l-mafkar ta' Walter Norris Congreve, wieħed mill-gvernaturi Brittaniċi ta' Malta, li kien midfun taħt il-baħar fil-fliegu ta' bejn Filfa u Malta.[4]
L-uniku bini permanenti li kien jeżisti fuq din il-gżira ċkejkna kien il-kappella mibnija ġewwa għar fl-1343[5][6], li sfat meqruda flimkien mal-għarqa ta' parti mill-gżira stess permezz ta' terremot li laqat il-gżejjer Maltin fl-1856. Mappa ta' Malta li tmur lura għall-1798 turi li kien hemm forti, fanal u monasteru b'kappella fuq Filfla.[7]
Matul il-ħakma Brittanika, il-forzi navali u tal-ajru tar-Renju Unit użaw l-gżira ta' Filfla bħala bersall ta' prattika. Dan l-użu waqaf fl-1971 u wieħed ġieli għadu jsib skrataċ użati fuq il-gżejra jew madwarha.[4] Filfla saret rikonoxxuta bħala riżerva naturali għall-għasafar fl-1980. Il-liġi li stabbiliet lil Filfla bħala riżerva naturali daħlet fis-seħħ fl-1988; liġi essenzjali li elevat ir-restrizzjonijiet fuq l-aċċess u l-użu tat-territorju, inkluż il-projbizzjoni tas-sajd minn mil nawtiku 'l ġewwa madwar il-gżira[8] sabiex jiġi assigurat l-għajxien tas-sajjieda għaliex seta' kien hemm xi materjal splussiv li kien għadu ma splodiex.[2]
Filfla ġiet invokata f'tilwim territorjali dwar il-blata kontinentali bejn il-Libja u Malta. Il-każ ittella' quddiem il-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja fl-1985 u essenzjalment il-gżejra ġiet injorata mill-kalkoli.[9][10]
Leġġendi immodifika
Il-ġrajja tal-ħolqien ta' Filfla hija marbuta mal-leġġendi dwar il-formazzjoni tal-Maqluba. Skont leġġenda jingħad li ż-żona fejn issa hemm il-Maqluba kienet abitata minn nies li kienu jgħixu b'tant libertinaġġ li ġar widdibhom li kienu qed jgħixu fid-dnub, iżda huma ma tawx kas. Għaldaqstant Alla xtaq jikkastiga lill-midinbin billi jibla' l-insedjament, u salva biss lill-ġar għaqli. Imbagħad jingħad li l-anġli waddbu framment tal-insedjament fil-baħar, u b'hekk inħolqot il-gżejra ta' Filfla.[11]
Films immodifika
Filfla ntużat bħala "Scab Island" fil-film tal-1980, "Popeye".
Referenzi immodifika
- ^ Sciberras, Arnold u Jeffrey (2010). "Topography and Flora of the Satellite islets surrounding the Maltese Archipelago" (PDF).
- ^ a b Morana, Martin (2011). Bejn Kliem u Storja (bil-Malti). Malta: Books Distributors Limited. ISBN 978-99957-0137-6.
- ^ "BirdLife International - conserving the world's birds". web.archive.org. 2007-06-30. Arkivjat mill-oriġinal fl-2023-12-11. Miġbur 2021-08-28.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ a b ċ "WATCH: An island cemetery for bombs on which no one can set foot - TVM News". web.archive.org. 2016-01-08. Arkivjat mill-oriġinal fl-2016-01-08. Miġbur 2021-08-28.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ Attard, Anton F (2012). "Il-Castrum Terre Gaudisii u l-Origini tal-Matrici tal-Assunta f'Ghawdex". Festa Santa Marija. Leone Philharmonic Society (9): 70–77.
- ^ "Filfla too had a chapel dedicated to Our Lady". Times of Malta (bl-Ingliż). Miġbur 2021-08-28.
- ^ "'Napoleon' map gives a tantalising clue to the past". Times of Malta (bl-Ingliż). Miġbur 2021-08-28.
- ^ Università ta' Malta. "Marine Protected Areas in the Maltese Islands" (PDF). Arkivjat minn l-oriġinal (PDF) fl-2016-03-04. Miġbur 2021-08-28.
- ^ Hance D. Smith (1991). The Development of Integrated Sea Use Management. Taylor & Francis. p. 82. ISBN 978-0-415-03816-4.
- ^ "ICJ case" (PDF).
- ^ Vanhove, Martine (1993). Harrassowitz Verlag, Otto (ed.). La langue maltaise: études syntaxiques d'un dialecte arabe "périphérique". Geulogy (bil-Franċiż). pp. 477-533. ISBN 9783447033428.
Ħoloq esterni immodifika
| Wikimedia Commons għandha fajls multimedjali li għandhom x'jaqsmu ma': Filfla (Filfla) |