Wikipedija

Palestina

stat sovran de jure fil-Lvant Nofsani
(Rindirizzat minn Stat tal-Palestina)

Il-Palestina (bl-Għarbi: فلسطين‎, b’ittri Rumani: Filasṭīn), uffiċjalment rikonoxxuta bħala l-Istat tal-Palestina (bl-Għarbi: دولة فلسطين‎, b’ittri Rumani: Dawlat Filasṭīn) min-Nazzjonijiet Uniti (NU) u minn entitajiet oħra, hija stat sovran de jure[1][2] fil-Punent tal-Asja mmexxi uffiċjalment mill-Organizzazzjoni tal-Liberazzjoni tal-Palestina (OLP) u jisħqu s-sjieda tagħhom fix-Xatt tal-Punent u fl-Istrixxa ta' Gaża[3], b’Ġerusalemm bħala l-belt kapitali ddeżinjata[4][5]; fil-prattika, madankollu, kontroll amministrattiv parzjali biss huwa miżmum fuq il-167 "gżira" fix-Xatt tal-Punent, u Gaża hija mmexxija minn gvern rivali (Ħamas). It-territorju kollu li jisħqu s-sjieda tiegħu fl-Istat tal-Palestina ilu okkupat mill-1948, l-ewwel mill-Eġittu (l-Istrixxa ta’ Gaża) u l-Ġordan (ix-Xatt tal-Punent) u mbagħad minn Iżrael wara l-Gwerra tas-Sitt Ijiem fl-1967.[6] Il-Palestina għandha popolazzjoni ta' 5,159,076 ruħ[7] (Diċembru 2020), u hija kklassifikata fil-121 post bħala kobor tal-popolazzjoni.[8][9]

Istat tal-Palestina
دولة فلسطين
دولة فلسطين – Bandiera دولة فلسطين – Emblema
Innu nazzjonali: Fida'i
Gwerriera fedayeen
Ċentru amministrattivĠerusalemm (rikonoxximent limitat)
Ramallah
[[{{{ħolqa_demografija}}}|L-ikbar belt]] Gaża
Lingwi uffiċjali Għarbi
Gvern Repubblika Unitarja semi-presidenzjali
 -  President Mahmoud Abbas
 -  Prim Ministru Mohammad Mustafa
Leġislatura Kunsill Nazzjonali
Formazzjoni
 -  Dikjarazzjoni ta' Indipendenza 15 ta’ Novembru 1988 
 -  Riżoluzzjoni tal-istat tal-osservatur tal-UNGA 29 ta’ Novembru 2012 
 -  Sovereignty dispute with Israel Għaddejja 
Erja
 -  Total 6,020 km2 
6,020 mil kwadru 
 -  Ilma (%) 3.5
Popolazzjoni
 -  ċensiment tal-2023 5 483 450 
 -  Densità 731/km2 
1,893.3/mili kwadri
PGD (PSX) stima tal-2023
 -  Total $ 36.391 biljun (138)
 -  Per capita $ 6,642 (140)
PGD (nominali) stima tal-2021
 -  Total $ 18.109 biljun (121)
 -  Per capita $ 3,464 (131)
Gini (2016) 33.7 
IŻU (2021) ▲ 0.715 (għoli) (106)
Valuta Lira Eġizzjana (EGP) (EGP)
Żona tal-ħin Palestine Standard Time (UTC+2)
Kodiċi telefoniku +970
TLD tal-internet .ps
Mappa tal-Awtorità Palestinjana li turi l-enklavi Palestinjani li attwalment jinsabu taħt l-amministrazzjoni Palestinjana (bl-aħmar; iż-Żoni A u B).

Wara t-Tieni Gwerra Dinjija, fl-1947, in-Nazzjonijiet Uniti adottaw Pjan ta’ Diviżjoni għal Palestina Mandatorja li rrakkomanda l-ħolqien ta’ stat Għarbi u stat Lhudi indipendenti u Ġerusalemm internazzjonalizzata.[10] Dan il-pjan tad-diviżjoni ġie aċċettat mil-Lhud iżda ġie rrifjutat mill-Għarab. L-għada tal-istabbiliment ta’ stat Lhudi f’Eretz Iżrael, li mbagħad sar magħruf bħala l-Istat ta’ Iżrael fl-14 ta’ Mejju 1948[11][12][13], armati Għarab ġirien invadew it-territorju li qabel kien immexxi mill-Brittaniċi u ġġieldu kontra l-forzi ta’ Iżrael.[14][15] Iktar ’il quddiem, il-Gvern tal-Palestina kolluġie stabbilit mil-Lega Għarbija fit-22 ta’ Settembru 1948 sabiex imexxi l-enklav ikkontrollat mill-Eġizzjani f’Gaża. F’qasir żmien ġie rrikonoxxut mill-membri kollha tal-Lega Għarbija għajr it-Transġordan. Minkejja li l-ġurisdizzjoni tal-Gvern ġiet iddikjarata li tkopri t-territorju kollu tal-eks Palestina Mandatorja, il-ġurisdizzjoni effettiva kienet limitata għall-Istrixxa ta' Gaża.[16] Iktar ’il quddiem, Iżrael ħataf l-Istrixxa ta’ Gaża u l-Peniżola tas-Sinaj mill-Eġittu, ix-Xatt tal-Punent (inkluż il-Lvant ta’ Ġerusalemm) mill-Ġordan, u l-Għoljiet ta' Golan mis-Sirja f’Ġunju 1967 matul il-Gwerra tas-Sitt Ijiem.

Tfal ixejru l-bandiera Palestinjana.

Fil-15 ta’ Novembru 1988 f’Alġier, l-Alġerija, Yasser Arafat, il-President tal-OLP, ipproklama l-istabbiliment tal-Istat tal-Palestina. Sena wara l-iffirmar tal-Ftehimiet ta' Oslo fl-1993, l-Awtorità Nazzjonali Palestinjanaġiet iffurmata biex tmexxi ż-żoni A u B fix-Xatt tal-Punent, inkluż 165 "gżira", u l-Istrixxa ta’ Gaża. Wara li Ħamas sar il-partit ewlieni fil-Parlament tal-Awtorità Nazzjonali Palestinjana fl-elezzjonijiet tal-2006, faqqa' kunflitt bejnu u l-partit ta' Fataħ, li wassal biex Gaża tittieħed minn Ħamas fl-2007 (sentejn wara li Iżrael reħa l-kontroll hemmhekk).

L-Istat tal-Palestina ġie rrikonoxxut minn 138 membru tan-NU minn 193 membru u mill-2012 kellu status ta’ stat osservatur mhux membru fin-Nazzjonijiet Uniti.[17][18][19] Il-Palestina hija membru tal-Lega Għarbija, tal-Organizzazzjoni tal-Kooperazzjoni Iżlamika, tal-G77, tal-Kumitat Olimpiku Internazzjonali, u ta’ korpi internazzjonali oħra.

Etimoloġija

immodifika

Għalkemm il-kunċett tar-reġjun tal-Palestina u d-daqs ġeografiku tiegħu varja tul iż-żminijiet, issa jitqies li huwa magħmul mill-Istat modern ta' Iżrael, ix-Xatt tal-Punent u l-Istrixxa ta' Gaża.[20] L-użu ġenerali tat-terminu “Palestina” jew termini relatati għaż-żona fir-rokna tax-Xlokk tal-Baħar Mediterran maġenb is-Sirja storikament ilu jsir minn żmien il-Greċja tal-qedem. Erodotu kien l-ewwel storiku li fis-seklu 5 Q.K. kiteb f'L-Istorji dwar “distrett tas-Sirja, imsejjaħ il-Palestina” fejn il-Feniċi kienu jinteraġixxu ma' popli marittimi oħra.[21][22] It-terminu “Palestina” (bil-Latin: Palæstina) x'aktarx li kien terminu li nħoloq mill-Griegi tal-qedem għaż-żona tal-art okkupata mill-Filistini, għalkemm jeżistu spjegazzjonijiet oħra.[23]

Terminoloġija

immodifika

Dan l-artiklu juża t-termini “Palestina”, “Stat tal-Palestina”, “territorju Palestinjan okkupat” b'mod interkambjabbli skont il-kuntest. Speċifikament it-terminu “territorju Palestinjan okkupat” jirreferi għaż-żona ġeografika kollha tat-territorju Palestinjan li ilu okkupat minn Iżrael mill-1967. Fi kwalunkwe każ, kull referenza għal art jew territorju tirreferi għall-art tal-Istat tal-Palestina.[24]

Politika

immodifika

Diviżjonijiet amministrattivi

immodifika

Abbażi tal-ISO 3166-2:PS, l-Istat tal-Palestina huwa maqsum f’16-il diviżjoni amministrattiva.

Isem Erja[25] (km2) Popolazzjoni Densità (għal kull km2) Muhafazah (kapitali tad-distrett)
Jenin 583 311,231 533.8 Jenin
Tubas 402 64,719 161.0 Tubas
Tulkarm 246 182,053 740.0 Tulkarm
Nablus 605 380,961 629.7 Nablus
Qalqiliya 166 110,800 667.5 Qalqilya
Salfit 204 70,727 346.7 Salfit
Ramallah & Al-Bireh 855 348,110 407.1 Ramallah
Jericho & Al Aghwar 593 52,154 87.9 Jericho
Ġerusalemm 345 419,108* 1214.8* Ġerusalemm (de jure)
Bethlehem 659 216,114 927.9 Bethlehem
Hebron 997 706,508 708.6 Hebron
North Gaza 61 362,772 5947.1 Jabalya
Gaza 74 625,824 8457.1 il-Belt ta’ Gaza
Deir Al-Balah 58 264,455 4559.6 Deir al-Balah
Khan Yunis 108 341,393 3161.0 Khan Yunis
Rafah 64 225,538 3524.0 Rafah

*Id-data rigward Ġerusalemm tinkludi t-territorju okkupat tal-Lvant tal-Ġerusalemm bil-popolazzjoni Iżraeljana wkoll.

Fruntieri

immodifika

Xatt tal-Punent

immodifika

Total tal-fruntieri tax-Xatt tal-Punent: 478 km, pajjiżi tal-fruntiera (2): Iżrael 330 km; Ġordan 148 km.

Medda ta' Gaża

immodifika

Total tal-fruntieri tal-Medda ta' Gaża: 72 km, pajjiżi tal-fruntiera (2): l-Eġittu 13 km; Iżrael 59 km.

Referenzi

immodifika
  1. ^ Al Zoughbi, Basheer (2016-10-03). "The de jure State of Palestine under Belligerent Occupation: Application for Admission to the United Nations" (PDF). web.archive.org. Arkivjat minn l-oriġinal (PDF) fl-2016-08-29. Miġbur 2021-07-20.
  2. ^ Charbonneau, Louis (2012-11-29). "Palestinians win implicit U.N. recognition of sovereign state" (bl-Ingliż). Miġbur 2021-07-20.
  3. ^ "United Nations News Centre - Ban sends Palestinian application for UN membership to Security Council". web.archive.org. 2015-10-10. Arkivjat mill-oriġinal fl-2015-10-10. Miġbur 2021-07-20.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  4. ^ Bissio, Robert Remo, ed. (1995). The World: A Third World Guide 1995–96. Montevideo: Instituto del Tercer Mundo. p. 443. ISBN 978-0-85598-291-1.
  5. ^ Lapidoth, Ruth (2011). "Jerusalem: Some Legal Issues. The Jerusalem Institute for Israel Studies. p. 26" (PDF). web.archive.org (bl-Ingliż). Arkivjat mill-oriġinal fl-2014-06-05. Miġbur 2021-07-20.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  6. ^ "The Naksa: How Israel occupied the whole of Palestine in 1967 | War & Conflict | Al Jazeera". web.archive.org. 2018-12-28. Arkivjat mill-oriġinal fl-2018-12-28. Miġbur 2021-07-20.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  7. ^ "State of Palestine Population (2021) - Worldometer". www.worldometers.info (bl-Ingliż). Miġbur 2021-07-20.
  8. ^ "PA Weighs 'State of Palestine' Passport - Middle East - News - Israel National News". web.archive.org. 2012-12-07. Arkivjat mill-oriġinal fl-2012-12-07. Miġbur 2021-07-20.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  9. ^ "State of Palestine name change shows limitations - Yahoo! News". web.archive.org. 2013-01-10. Arkivjat mill-oriġinal fl-2013-01-10. Miġbur 2021-07-20.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  10. ^ "A/RES/181(II) of 29 November 1947". web.archive.org. 2017-10-10. Arkivjat mill-oriġinal fl-2017-10-10. Miġbur 2021-07-20.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  11. ^ "Declaration of Establishment of State of Israel". web.archive.org. 2013-01-16. Arkivjat mill-oriġinal fl-2013-01-16. Miġbur 2021-07-20.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  12. ^ Brenner, Michael; Frisch, Shelley (April 2003). Zionism: A Brief History. Markus Wiener Publishers. p. 184.
  13. ^ "Zionist Leaders- David Ben-Gurion". web.archive.org. 2011-11-13. Arkivjat mill-oriġinal fl-2011-11-13. Miġbur 2021-07-20.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  14. ^ "Milestones: 1945–1952 - Office of the Historian". web.archive.org. 2017-06-16. Arkivjat mill-oriġinal fl-2017-06-16. Miġbur 2021-07-20.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  15. ^ Yoav Gelber, Palestine 1948, 2006 – Chap. 8 "The Arab Regular Armies' Invasion of Palestine".
  16. ^ Yoav Gelber, Palestine 1948, 2006 – Chap. 8 "The Arab Regular Armies' Invasion of Palestine".
  17. ^ "Israel defies UN after vote on Palestine with plans for 3,000 new homes in the West Bank | The Independent". web.archive.org. 2017-10-18. Arkivjat mill-oriġinal fl-2017-10-18. Miġbur 2021-07-20.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  18. ^ "Palestinians win implicit U.N. recognition of sovereign state | Reuters". web.archive.org. 2014-06-05. Arkivjat mill-oriġinal fl-2014-06-05. Miġbur 2021-07-20.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  19. ^ "LIVE STREAM: Palestine asks United Nations for a 'birth certificate' ahead of vote - Story - World - 3 News". web.archive.org. 2013-01-16. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2013-01-16. Miġbur 2021-07-20.
  20. ^ Rubin, 1999, The World Encyclopedia of Contemporary Theatre: The Arab World, p. 186.
  21. ^ Nur Masalha (15 August 2018). Palestine: A Four Thousand Year History. Zed Books Limited. p. 22. ISBN 978-1-78699-273-4.
  22. ^ Erodotu, Volum 4, p. 21, 1806, traduzzjoni ta' Rev. William Beloe.
  23. ^ "Palestine". World History Encyclopedia (bl-Ingliż). Miġbur 2021-07-20.
  24. ^ "Common Country Analysis 2016: Leave No One Behind: A Perspective on Vulnerability and Structural Disadvantage in Palestine. United Nations Country Team Occupied Palestinian Territory. 2016. p. 9" (PDF).
  25. ^ "GeoHive - Palestine population statistics". web.archive.org. 2014-07-14. Arkivjat mill-oriġinal fl-2014-07-14. Miġbur 2021-07-20.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
Miksub minn "https://mt.wikipedia.org/w/index.php?title=Palestina&oldid=308355"