|
[[File:Wignacourt Aqueduct Birkirkara Malta.jpg|thumb|right|L-Akwedott ta' Wignacourt.]]{{Wikifikazzjoni}}{{stub|Arkitettura}}
L-'''AkwedottAkkwedott ta' Wignacourt''' hu proġett ta' kanalizzazzjoni mibni biex iwassal l-ilma min-naħa tal-widien ta' taħt ir-[[Rabat (Malta)|Rabat]] u Ħad-[[Dingli]] u sal-Belt [[Valletta]]. Inbena bejn l-1610 u l-1615 u baqa' jintuża sal-1912. Hu proġett apprezzat għall-inġinerija li ntużat fis-[[Seklu XVII|seklu sbatax]].
==Storja==
Meta nbniet il-Belt [[Valletta]], l-ilma għax-xorb kien jikkonsisti minn dak li jinġabar fi bjar privati minn fuq il-bjut tad-djar u dak li kien maħżun f'ġibjuni kbar tal-komunità li l-[[Ordni Militari Sovran ta' Malta|Ordni ta' San Ġwann]] kien ħaffer f'diversi inħawinħawi tal-Belt Valletta. Sal-1600 il-popolazzjoni tal-Belt kienet kibret u sarettlaħħaqsaret tlaħħaq mal-10,000 ruħ u l-ilma maħżun fil-Belt ma baqax iservi biżżejjed.
[[File:Wignacourt Arch 2016-02-21.jpg|thumb|L-arkataArkata ta' Wignacourt, Fleur De Lys, [[Santa Venera]]]]
Fl-1610, il-Gran Mastru [[Alof de Wignacourt]] ried li jibda jaħdem biex din il-problema tkun solvuta. Il-flus biex jinbena dan l-akwadottakkwedott bedabdew ġejġejjin minn taxxa imposta fuq il-qamħ li kien jinbiegħ lill-[[Furnar|furnara]] u li minnha nġabret is-somma ta’ 40,000 skud. Din is-somma ċertament ma kinetxkinitx biżżejjed. Kien hemm bżonn ħafna aktar minn hekk u xi Kavallieri tal-Ordni ta’ San Ġwann ikkontribwixxewikkontribwew xi flus għal dan il-proġett. Biss l-aqwaikbar ammont ta’ flus ġie minn but il-Gran Mastru nnfisu.
Ġie ikkommissjonatkkommissjonat ċertu Patri [[Natale Tomasucci]], [[Ġiżwiti|Ġiżwita]] u inġinier biex ifassal proġett li bih l-ilma jinġab min-naħa tar-Rabat u l-[[Mdina|Imdina]] biex jaqdi l-bżonnijiet tan-nies tal-Belt. Il-proġett beda tajjebġmielu biss sab l-intoppi meta x-xogħol kien wasal [[Ħ'Attard]] għax hemm l-art titbaxxa konsiderevolment u wara terġa' togħla u l-ilma ma setax ikompli fuq irfir-rotta tiegħu. Problema oħra kienet illi l-kantuniknaten u t-tikħil li kien jorbot il-kanal tal-ilma flimkien bdew jinfaqgħu bil-pressa. Fl-1612, dan l-inġinier qata' qalbu u waqaf mix-xogħol. Minfloku minnfloku ġie msejjaħ biex jagħmel jaħdem fuq dan il-proġett [[Bontadino Bontadini]], inġinier minn [[Bolonja|Bologna]].
Bontadini uża tip ta’ siment li jissejjahjissejjaħ ''pozzolana'' (għax inġab minn [[Pozzuoli]], li huwa post viċin [[Napli]]) u dan il-materjal seta’seta' jgħaqqad il-ġontiġonot bejn il-ġebel aħjar. L-akwadottakkwedott inbena kemm taħt l-art kif ukoll fuq arkati biex iżomm il-livell u l-qawwa tal-ilma stabbli. Illum fil-fatt naraw serje ta’ arkati viċin Ħ’Attard li imbagħadmbagħad jerġgħu ifiġġujfiġġu f’Santa Venera. Fi Fleur De Lys, fejn hemm ir-roundabout illum, kien hemm arkata taqsam it-triq, u l-arkati tal-akwadottakkwedott ikomplu minn hemm biex jagħtu ‘l'l isfel lejn il-[[Ħamrun]]. Fuq l-arkata ta’ Santa Venera twaħħlet l-arma tal-Gran Mastru Wignacourt. Din l-arkata twaqqettwaqqgħet matul [[it-Tieni Gwerra Dinjija]] u qatt ma reġgħet inbniet biex it-triq takkommoda vetturi kbar.
Mill-Ħamrun imbagħad l-ilma kien kkanalizzat sal-[[Furjana]], sa fejn ħdejn il-knisja ta’ta' Sarria. Hemm naraw torri li kien jikkontrolla dan l-ilma li mbagħad kellu jkompli jinfirex għall-għal ġo ċisterni u funtani ġewwa l-Belt Valletta. Ġol-Belt l-ewwel ma kien joħroġ kien l-ilma għall-użu tal-pubbliku kien minn ġo funtana li kienet qrib id-[[Bieb il-Belt|daħla tal-Belt]]. Din illum tinsab mal-ħajt tal-Cavalier[[Kavallier ta’ San Ġakbu]]. L-Ilmailma imbagħadmbagħad kien ifiġġ ukoll minn funtana ġewwa Pjazza San Ġorg quddiem il-Palazz. Din il-funtana llum qegħdaqiegħda fil-Ġnien San Filep, il-Furjana. Funtana oħra li kienet isservi tajjeb ħafna llill-bejjiegħa kienet dik ta’ ħdejn il-knisja ta’ Liesse. F’nofs din il-funtana wara tqiegħdet istatwa[[statwa]] ta’ Nettunu (magħrufa bħala tal-Ġgant) li llum tinsab ġewwa l-[[Palazz tal-Gran Mastru]]. L-akwadottakkwedott sewa aktar minn 400,000 skud. L-Akwadottakkwedott kien dam jinbena mal-ħames snin. Fuq dan il-proġett kienu ħadmu mas-600 ruħ. ġieĠie nawguratinawgurat fil-21 ta’ April, 1615 u baqa’baqa' jintuża sa sal-1911 meta mbagħad l-ilma beda jiġi kkanalizzat minn katusi tal-[[ħadid]] imqegħdienimqiegħda taħt l-art fit-toroq apposta.
== Biblijografija ==
Guillaumier Alfie, ''Bliet u Rħula Maltin''. Klabb Kotba Maltin. Vol. 2, p. 948.
Grima Joseph F. 'Construction and Inauguration of Wignacourt's Aqueduct, 1610 -1615', ta' ''The Sunday Times of Malta, 21stil-21 ta' April 2019.''
Ellul Michael, "Wignacourt aqueduct". ''[[Times of Malta]],'' 3rdit-3 Februaryta' Frar 2007.''
Zammit, Vincent (1979). "Wignacourt's Aqueduct". ''Heritage: An Encyclopedia of Maltese Culture and Civilization''. Midsea Books Ltd.
"A Tour of the aqueduct". ''The Malta Independent,''. id-9 ta' April 2006.
"Green light for Fleur-de-Lys arch rebuilding". ''Times of Malta,''. it-23 Octoberta' Ottubru 2012. Archived from the original on 4 March 2016.
"Wignacourt fountain 'going to ruin'". ''Times of Malta,''. is-6 Decemberta' Diċembru 2011.
"Restoration work on Floriana's Wignacourt Tower". ''TVM,''. l-14 Augustta' Awwissu 2015.
[[Kategorija:Arkitettura ta' Malta]]
| 