SGang Gwaay
SG̱ang Gwaay (li tfisser litteralment "Merluzz Aħmar"), magħruf ukoll bħala SG̱ang Gwaay Llnagaay (jiġifieri l-Gżira tal-Merluzz Aħmar) jew bl-isem Ingliż Ninstints, huwa sit ta' villaġġ tal-poplu Haida u parti mir-Riżerva tal-Park Nazzjonali ta' Gwaii Haanas u Sit tal-Wirt tal-Haida f'Haida Gwaii mal-kosta tat-Tramuntana tal-British Columbia, il-Kanada.
Is-sit tal-villaġġ huwa Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO,[1] Sit Storiku Nazzjonali u Sit Nazzjonali ta' Konservazzjoni tal-Baħar.[2]
Isem
immodifikaL-isem sħiħ tas-sit tal-villaġġ, SG̱ang Gwaay Llnagaay, huwa l-isem mogħti lill-Gżira ta' Anthony mill-poplu Haida, fejn jinsab il-villaġġ u jfisser "Gżira tal-Merluzz Aħmar".[3] Matul l-aħħar tas-seklu 18 u l-bidu tas-seklu 19, il-villaġġ kien jissejjaħ bħala Koyahs jew Coyahs, spellut ukoll bħala Quee-ah, f'ġieħ il-kap ta' dak iż-żmien, Koyah. L-isem bl-Ingliż ta' "Ninstints", spellut ukoll bħala "Nan Sdins", kien ukoll isem l-iżjed kap setgħan tal-villaġġ f'nofs is-seklu 19 u b'hekk beda jintuża wkoll bħala isem il-villaġġ bis-saħħa tal-prassi tal-kaptana tal-vapuri li kienu jirreferu għall-villaġġi b'isem il-kap tal-post.[4]
Villaġġ
immodifika
Il-villaġġ kien wieħed mill-iżjed villaġġi fin-Nofsinhar tal-poplu Haida, f'bajja kennija fin-naħa tal-Lvant tal-gżira, eżatt fil-Punent u faċċata tal-Gżira ta' Kunghit, l-iżjed gżira kbira fin-Nofsinhar tal-arċipelagu.[5] Il-villaġġ huwa żgħir iżda huwa wkoll l-iżjed insedjament ewlieni imkenni u protett tal-poplu Haida bis-saħħa tal-pożizzjoni tiegħu f'bajja kennija bil-blat.[6] Il-villaġġ ta' SG̱ang Gwaay huwa l-iżjed villaġġ bikri rreġistrat fl-arċipelagu tan-Nofsinhar.[7]
Illum il-ġurnata, f'SG̱ang Gwaay hemm l-ikbar kollezzjoni ta' arbli totem tal-poplu Haida li jinsabu fil-pożizzjoni oriġinali tagħhom, u kollha huma ċċelebrati bħala kapulavuri kbar, għalkemm il-poplu Haida qed iħalluhom jispiċċaw b'mod naturali minħabba l-klima tal-foresta tropikali miti tal-post. Ix-xbihat tal-fdalijiet ta' SG̱ang Gwaay Llnagaay huma emblemaatiċi tal-kultura tal-poplu Haida u ta' Haida Gwaii u spiss jidhru fil-promozzjoni tal-gżira u tal-provinċja inġenerali għat-turiżmu. Is-sit huwa tassew imbiegħed, u l-aċċess għalih huwa bil-baħar jew bl-ajru biss minn irħula fin-naħa tat-Tramuntana tal-gżejjer. Sabiex il-valur tas-Siti tal-Wirt tal-Haida jiġi protett, il-poplu Haida jopera programm ta' għassiesa Haida stazzjonati fis-siti tal-villaġġ tradizzjonali f'Haida Gwaii, inkluż fi ħdan ir-Riżerva tal-Park Nazzjonali ta' Gwaii Haanas u s-Sit tal-Wirt tal-Haida. L-għassiesa jiżguraw li l-viżitaturi qed iġibu ruħhom sew u jiżguraw li jkun hemm preżenza fit-territorji tradizzjonali tal-poplu Haida.[8]
Storja
immodifikaL-evidenza arkeoloġika turi li Haida Gwaii ilu abitat għal mill-inqas 10,000 sena, b'territorji tal-poplu Haida estiżi lejn it-Tramuntana fin-Nofsinhar tal-Alaska.[9]
Il-poplu ta' SG̱ang Gwaay llnagaay xi kultant jissejjaħ il-poplu Kunghit Haida. Il-poplu Kunghit Haida okkupa l-parti tan-Nofsinhar tal-arċipelagu ta' Haida Gwaii, b'territorju estiż mill-Gżira ta' Lyell sat-tarf nett tan-Nofsinhar tal-arċipelagu. Bejn wieħed u ieħor kellhom żewġ tużżani villaġġi permanenti, kif ukoll insedjamenti staġonali iżgħar oħra li kienu jinsabu qrib żoni b'riżorsi ewlenin.[10] Rekords bikrin tal-poplu Haida rreġistrati minn John R. Swanton isostnu li b'kollox kien hemm għoxrin dar twila.[11]
Il-villaġġi l-kbar tal-poplu Kunghit Haida kellhom saħansitra sbatax-il dar twila jew iktar, b'popolazzjonijiet kbar ta' bejn inqas minn mitejn ruħ sa iktar minn ħames mitt ruħ. L-aħħar kap li twieled f'Ninstints, imsejjaħ Thomas Price bl-Ingliż, kien artiġjan artistiku magħruf ħafna tal-arti tal-poplu Haida, u kien jaħdem l-iktar bl-arġillit.[12]
Era ta' wara l-kuntatt
immodifikaF'SG̱ang Gwaay Llnagaay seħħew diversi avvenimenti notevoli fl-istorja bikrija ta' kuntatt u kummerċ Ewropew mal-poplu Haida. Lejn l-aħħar tal-kummerċ marittimu tal-fer, George Dixon żar il-villaġġ fl-1787, u nnota li l-poplu Haida li ltaqa' miegħu f'nofs ta' baħar kien ħerqan biex jagħmel kummerċ tal-fer tal-lontri tal-baħar. Din immarka r-relazzjonijiet kummerċjali li inizjalment kienu amikevoli, u SG̱ang Gwaay Llanagaay żaruha mill-ġdid fl-1788 Charles Duncan, u darbtejn fl-1789 – l-ewwel Robert Gray u mbagħad sieħbu John Kendrick iktar tard dik is-sena; imbagħad ir-relazzjoni kummerċjali saret ostili.[13]
Fid-deċennji ta' wara, ir-relazzjoni kummerċjali ttejbet bejn il-kummerċjanti Haida u Ewropej fl-inħawi. Minħabba dan, kif ukoll minħabba l-mard li ħoloq ħerba fil-villaġġi, bosta ttrasferew ruħhom lejn ċentri ekonomiċi bħal Masset, Skidegate, u saħansitra 'l bogħod sa Victoria biex jieħdu vantaġġ minn din ir-relazzjoni li baqgħet tikber.[14]
Għal dawk li baqgħu f'SGang Gwaay Llanagaay, il-popolazzjoni naqset bil-kbir minħabba l-epidemija tal-ġidri tal-1862 fil-Majjistral tal-Paċifiku. Fis-snin ta' wara, il-popolazzjoni baqgħet tonqos minħabba mard ieħor li ġie introdott. Sal-1875, is-sit kien jintuża primarjament bħala kamp, u sal-1878 il-kumplament tal-poplu Haida ta' SGang Gwaay Llanagaay marru jgħixu fi Skidegate.[15]
Sit ta' Wirt Dinji
immodifikaSGang Gwaay ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1981.[1]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet".[1]
Iktar qari
immodifika- MacDonald, George F. (1983). Ninstints, Haida World Heritage Site. University of British Columbia Press. ISBN 978-0-7748-0163-8.
Referenzi
immodifika- ^ a b ċ Centre, UNESCO World Heritage. "SGang Gwaay". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2024-06-17.
- ^ Parks Canada Agency, Government of Canada (2024-02-29). "Gwaii Haanas National Park Reserve, National Marine Conservation Area Reserve, and Haida Heritage Site". parks.canada.ca. Miġbur 2024-06-17.
- ^ "BC Geographical Names". apps.gov.bc.ca. Miġbur 2024-06-17.
- ^ "Biography – KOYAH – Volume IV (1771-1800) – Dictionary of Canadian Biography". www.biographi.ca. Miġbur 2024-06-17.
- ^ "A cultural experience". Haida Gwaii. Haida Gwaii Observer. p. 24.
- ^ MacDonald, George F. (2001). Ninstints, Haida World Heritage site. University of British Columbia Press in association with the U.B.C. Museum of Anthropology.
- ^ MacDonald, George F. and Richard J. Huyda (1994). Haida Monumental Art: Villages of the Queen Charlotte Islands. Vancouver (B.C.): UBC Press. p. 104.
- ^ "Coastal Guardian Watchmen". Coastal First Nations (bl-Ingliż). Miġbur 2024-06-17.
- ^ Fedje, D. W., & Christensen, T. (1999). Modelling paleoshorelines and locating early Holocene coastal sites in Haida Gwaii. American Antiquity 64(4): 635-652.
- ^ MacDonald, George F. (1983). Ninstints Haida World Heritage Site. University of British Columbia Press in Association with UBC Museum of Anthropology. p. 2.
- ^ MacDonald, George F. (1983). Ninstints: Haida World Heritage Site. Vancouver [B.C.]: University of British Columbia. Museum of Anthropology. pp. 4–7.
- ^ MacDonald, George F. (2001). Ninstints, Haida World Heritage site. University of British Columbia Press in association with the U.B.C. Museum of Anthropology. p. 6.
- ^ MacDonald, George F. (2001). Ninstints, Haida World Heritage site. University of British Columbia Press in association with the U.B.C. Museum of Anthropology. p. 43.
- ^ MacDonald, George F. (2001). Ninstints, Haida World Heritage site. University of British Columbia Press in association with the U.B.C. Museum of Anthropology. p. 47.
- ^ "Report for the Year 1957" (PDF). Provincial Museum of Natural History and Anthropology, Province of British Columbia Department of Education. Arkivjat mill-oriġinal fl-2011-06-07. Miġbur 2024-06-17.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)