Las Médulas
Las Médulas (ippronunzjata bl-Ispanjol: [laz ˈmeðulas]) huwa sit storiku tal-estrazzjoni tad-deheb qrib ir-raħal ta' Ponferrada fil-comarca ta' El Bierzo (il-provinċja ta' León, Kastilja u León, Spanja). Is-sit huwa l-iktar minjiera tad-deheb importanti, kif ukoll l-ikbar minjiera tad-deheb fil-beraħ fl-Imperu Ruman kollu.[1] Il-pajsaġġ kulturali ta' Las Médulas huwa mniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.[2] Stħarriġiet avvanzati mill-ajru li twettqu fl-2014 bl-użu tal-LIDAR ikkonfermaw il-kobor tax-xogħlijiet industrijali ta' żmien ir-Rumani.[3]
Il-pajsaġġ spettakolari ta' Las Médulas irriżulta mir-ruina montium (it-tkissir tal-muntanji), teknika tax-xogħlijiet fil-minjieri fi żmien ir-Rumani li ġiet deskritta minn Plinju x-Xiħ fis-77 W.K.[4][5] It-teknika li kienet tintuża kienet tip ta' estrazzjoni idrawlika li kienet tinvolvi t-tkissir tal-muntanji bi kwantitajiet kbar ta' ilma. L-ilma kien jiġi pprovdut permezz ta' trasferiment interbaċir. Mill-inqas seba' akkwedotti twal kienu jittrasportaw l-ilma min-nixxigħat tad-distrett ta' La Cabrera (fejn ix-xita fil-muntanji tinżel relattivament qliel) f'firxa ta' altitudnijiet. L-istess akkwedotti ntużaw biex jinħaslu d-depożiti estensivi tad-deheb mix-xmara.[6]
Iż-żona ta' Hispania Tarraconensis ġiet maħkuma fil-25 Q.K. mill-imperatur Awgustu. Qabel il-ħakma Rumana, l-abitanti indiġeni kienu jiksbu d-deheb mid-depożiti alluvjonali. Il-produzzjoni fuq skala kbira bdiet biss fit-tieni nofs tas-seklu 1 W.K.[2]
Teknika tal-estrazzjoni immodifika
Plinju x-Xiħ, li kien prokuratur fir-reġjun fl-74 W.K., iddeskriva teknika tal-estrazzjoni idrawlika li jaf kienet ibbażata fuq osservazzjoni diretta f'Las Médulas:
Dak li jiġri huwa ferm lil hinn minn xogħol il-ġganti. Il-muntanji jiġu mħaffrin b'kurituri u b'galleriji bid-dawl tal-lampa għal tul ta' żmien li jintuża għall-kejl tax-xiftijiet. Għal xhur sħaħ, il-minaturi ma jkunux jistgħu jaraw id-dawl tax-xemx u ħafna minnhom imutu fil-minjieri. Dan it-tip ta' minjiera ngħata l-isem ta' ruina montium. Ix-xquq li jsiru fil-ġebla tal-muntanji tant huma perikolużi li jkun eħfef li wieħed isib il-porporina jew il-ġawhar f'qiegħ il-baħar milli jagħmel dawn ix-xquq fil-blat. Kemm għamilniha perikoluża d-Dinja![7]
Plinju x-Xiħ jiddeskrivi wkoll il-metodi li kienu jintużaw biex jinħaslu l-minerali b'nixxigħat iżgħar fuq tavli bl-ondulaturi sabiex il-partikoli tqal tad-deheb ikunu jistgħu jinġabru. Huwa daħal f'diskussjoni dettaljata dwar il-metodi ta' estrazzjoni taħt l-art, ladarba d-depożiti kienu jinġabru fuq it-tavli alluvjonali jkunu ġew eżawriti u ladarba l-vina prinċipali tad-deheb kienet tinstab u tiġi skoperta. Dawn il-minjieri fil-fond instabu fil-muntanji madwar Las Médulas. Ix-xogħol fil-minjieri kien jibda bil-kostruzzjoni ta' akkwedotti u tankijiet 'il fuq mill-vini minerali, u kien jintuża metodu msejjaħ hushing biex jiġu esposti l-vini taħt il-piż żejjed.
Il-fdalijiet ta' tali sistema ġew studjati fid-dettall fil-Minjieri tad-Deheb ta' Dolaucothi, sit fuq skala żgħira fin-Nofsinhar ta' Wales. Il-metodi ta' estrazzjoni fil-beraħ kienu jiġu segwiti bl-użu tan-nar, li kien jinvolvi l-ħolqien ta' nirien mal-blat u t-tixrib bl-ilma. B'hekk il-blat kien jiddgħajjef u seta' jiġi attakkat mekkanikament u d-debris kien jitneħħa bl-ilma. Ladarba l-estrazzjoni fil-beraħ ma kinitx tibqa' ekonomika, il-vina kienet tiġi mfittxija bit-tħaffir ta' mini u bit-tkissir tal-blat.
Plinju x-Xiħ iddikjara wkoll li kienu jiġu estratti 20,000 libbra Rumana (6,560 kg) ta' deheb kull sena.[8] L-isfruttament tar-riżorsi tad-deheb, li kien jinvolvi 60,000 ħaddiem ħieles, wassal għall-estrazzjoni ta' 5,000,000 libbra Rumana (1,640,000 kg) f'250 sena.
Pajsaġġ kulturali immodifika
Partijiet mill-akkwedotti għadhom ippreservati sew f'postijiet prekarji, inkluż xi iskrizzjonijiet inċiżi fil-blat.
Ir-riċerka dwar Las Médulas twettqet b'mod prinċipali minn Claude Domergue (1990).[9] Madankollu, mill-1988 twettqu wkoll studji arkeoloġiċi sistematiċi taż-żona mill-grupp ta' riċerka tal-Arkeoloġija tal-Istruttura Soċjali u tal-Pajsaġġ Territorjali tal-Kunsill Spanjol għar-Riċerka Xjentifika (CSIC). B'riżultat ta' dan, Las Médulas ma baqgħetx biss minjiera tad-deheb b'diversi tekniki u saret pajsaġġ kulturali fejn joħorġu fid-dieher l-implikazzjonijiet kollha tax-xogħlijiet fil-minjieri fi żmien ir-Rumani. L-istħarriġ u l-iskavi ta' insedjamenti ta' qabel ir-Rumani u Rumani madwar iż-żona wasslu għal interpretazzjonijiet storiċi ġodda li saħħew tassew l-istudju tax-xogħol fil-minjieri fi żmien ir-Rumani.[10][11]
Riżultat pożittiv ta' dawn l-istudji sistematiċi kienet l-inklużjoni ta' Las Médulas fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1997. Minn dak iż-żmien 'l hawn, il-ġestjoni tal-Park Kulturali ġiet immonitorjata mill-Fondazzjoni ta' Las Médulas, li tinkludi partijiet ikkonċernati lokali, reġjonali, u nazzjonali, kemm pubbliċi kif ukoll privati. Attwalment, Las Médulas huwa eżempju tajjeb ta' kooperazzjoni bejn ir-riċerka, il-ġestjoni u s-soċjetà applikat għall-wirt kulturali.[12]
Sit ta' Wirt Dinji immodifika
Il-pajsaġġ kulturali ta' Las Médulas ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1997.[2]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' erba' kriterji tal-għażla: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".[2]
Environmental impact immodifika
L-iskala massiva tax-xogħol fil-minjieri f'Las Médulas u f'siti Rumani oħra kellu impatt ambjentali konsiderevoli. Id-data mill-kampjuni tas-silġ f'Greenland tissuġġerixxi li t-tniġġis tal-arja mill-minerali laħaq l-ogħla livelli matul żmien ir-Rumani fi Spanja. Il-livelli ta' ċomb atmosferiku minn dak il-perjodu qatt ma reġgħu ntlaħqu qabel ir-Rivoluzzjoni Industrijali xi 1,700 sena wara.[13]
L-inklużjoni ta' Las Médulas fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji kienet kontroversjali għal dawn ir-raġunijiet. Id-delegat mit-Tajlandja oppona d-deżinjazzjoni minħabba li skontu s-sit kien "ir-riżultat ta' attivitajiet distruttivi tal-bniedem kif ukoll jagħmel ħsara għall-kawża nobbli tal-promozzjoni u tal-protezzjoni tal-ambjent".[14]
Referenzi immodifika
- ^ "Fundación Las Médulas". archive.ph. 2013-04-15. Miġbur 2021-10-23.
- ^ a b ċ d Centre, UNESCO World Heritage. "Las Médulas". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2021-10-23.
- ^ "LiDAR survey discovers Roman gold mines in Spain" (bl-Ingliż). 2014-11-23. Miġbur 2021-10-23.
- ^ Cesare Rossi; Flavio Russo (26 August 2016). Ancient Engineers' Inventions: Precursors of the Present. Springer. pp. 185–192. ISBN 978-3-319-44476-5.
- ^ Alfred Michael Hirt (25 March 2010). Imperial Mines and Quarries in the Roman World: Organizational Aspects 27 BC-AD 235. OUP Oxford. pp. 32–45. ISBN 978-0-19-957287-8.
- ^ John F. Healy (1999). Pliny the Elder on Science and Technology. Oxford University Press. pp. 275–290. ISBN 978-0-19-814687-2.
- ^ Plinju x-Xiħ, Naturalis Historia, XXXIII, 70.
- ^ Plinju x-Xiħ, Naturalis Historia, XXXIII, 78.
- ^ Domergue, C. (1990) Les mines de la Penínsule Ibérique dans l'antiquité romaine. Ècole Française de Rome, Ruma.
- ^ Sánchez-Palencia, F. J., ed., Las Médulas (León). Un paisaje cultural en la "Asturia Augustana" (León 2000).
- ^ Orejas, A. and Sánchez-Palencia, F. J., Mines, Territorial Organization, and Social Structure in Roman Iberia: The Examples of Carthago Noua and the Peninsular Northwest, American Journal of Archaeology 106.4 (2002): 581-599.
- ^ Sánchez-Palencia, F. J. and A. Orejas (2006) "Mines et formes de colonisation des territoires en Hispanie occidentale". In L. Lévêque, M. Ruiz del Árbol, L. Pop and C. Bartels (eds.).
- ^ McConnell, Joseph R.; Wilson, Andrew I.; Stohl, Andreas; Arienzo, Monica M.; Chellman, Nathan J.; Eckhardt, Sabine; Thompson, Elisabeth M.; Pollard, A. Mark; Steffensen, Jørgen Peder (2018-05-29). "Lead pollution recorded in Greenland ice indicates European emissions tracked plagues, wars, and imperial expansion during antiquity". Proceedings of the National Academy of Sciences. 115 (22): 5726–5731.
- ^ Centre, UNESCO World Heritage. "21 COM VIII.C - Decision". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2021-10-23.