Landier
Landier huwa xi ħadd li jipproduċi jew li jsewwi l-affarijiet tal-landa jew ta’ metalli ħfief oħra.[1] Il-professjoni speċjalizzata tal-landier xi kultant issir mill-ħaddieda. B’estensjoni, it-terminu “landier” ġieli jintuża biex wieħed jirreferi għal kummerċjant tal-oġġetti tal-landa. Il-professjoni tal-landier kienet okkupazzjoni komuni fiż-żminijiet preindustrijali.[2]
Għad-differenza tal-ħaddieda li jaħdmu l-iktar b’metalli fuq in-nar, il-landiera jagħmlu l-maġġoranza tax-xogħol tagħhom b’metalli kesħin għalkemm jistgħu jużaw il-qiegħa tal-fuklar jew il-forn biex isaħħnu u jkunu jistgħu jiffurmaw il-materja prima tagħhom. Il-landiera jipproduċu oġġetti bħal buqari u flieken tal-ilma, frieket, imgħaref, u kandelabri.[2]
Taħriġ tal-landiera immodifika
Landier kien jitgħallem is-sengħa tiegħu, bħal ħafna artiġjani oħra, billi jagħmel apprendistat ta’ bejn erba’ u sitt snin ma’ landier professjonali. L-apprendistati kienu jitqiesu “vinkolanti” u apprendist kien jibda l-ewwel sempliċement billi jnaddaf il-ħanut, jillostra l-għodod, iżomm in-nar mixgħul, jillixxa t-truf li jkunu jaqtgħu, u jillostra x-xogħlijiet lesti tal-landa. Iktar ’il quddiem, l-apprendist kien ifassal mudelli fuq biċċiet tad-drapp u jaqtagħhom, imbagħad kien jistannja l-ġonot, u jdaħħal l-imsiemer irbattuti (rivets). Finalment, kien jitħalla jaqta’ u jipproduċi l-oġġetti tal-landa hu stess. L-ewwel, l-apprendist kien jitgħallem jipproduċi l-forom għall-kejkijiet u għall-gallettini, il-kaxxi tal-pilloli u oġġetti sempliċi oħra. Imbagħad, kien jitħalla jmidd idejh fuq affarijiet iktar ikkumplikati bħal-laned tal-ħalib, friskaturi, jew taġnijiet tat-torti. Iktar ’il quddiem kien ikompli jirfina b’affarijiet iktar ikkumplikati bħal kandelabri u ktieli tal-kafè b’xi żennuna mgħawġa.[3]
Wara li kien ilesti l-apprendistat tiegħu, l-apprendist kien isir landier tas-sengħa iżda mhux landier professjonali li jimpjega landiera oħra. Ħafna landiera żgħażagħ kienu jerħulha jivvjaġġaw minn post għal ieħor biex jagħmlu xi xogħlijiet meħtieġa sakemm ifaddlu biżżejjed flus biex jiftħu ħanut fir-raħal tagħhom.
Materja prima immodifika
Il-pjanċa stanjata tikkonsisti f’folja tal-ħadid miksija bil-landa li mbagħad tiġi rrumblata f’rombli. Dan il-proċess ġie skopert għall-ewwel darba fis-seklu 16, bl-iżvilupp tal-pjanċa stanjata fil-Gran Brittanja fl-1661 u bi privattiva mogħtija lil Dud Dudley u lil William Chamberlayne.[4] Preċedentement il-Gran Brittanja kienet timporta l-biċċa l-kbira tal-pjanċa stanjata minn Hamburg, il-Ġermanja.
L-Att Brittaniku dwar il-Ħadid tal-1750 ipprojbixxa (fost affarijiet oħra) il-bini ta’ impjanti ġodda tal-irrumblar, li pprevjena l-bini ta’ impjanti ġodda tal-pjanċa stanjata fl-Amerka sa wara r-Rivoluzzjoni Amerikana. Iċ-ċertifikati li tressqu mill-gvernaturi kolonjali lill- Bord tal-Kummerċ Brittaniku wara l-Att jindikaw li l-ebda impjant tal-pjanċi stanjata ma kien jeżisti għalkemm kien hemm bosta impjanti tat-tqattigħ, u xi wħud minnhom kienu jiġu deskritti bħala impjanti tat-tqattigħ u tal-irrumblar.
Il-landa pura hija metall għali u artab u mhuwiex prattiku li tintuża waħedha. Madankollu, tista’ tintuża f’liga maċ-ċomb u mar-ram biex jiġi prodott l-istann jew tintuża f’liga mar-ram biss biex jiġi prodott il-bronż. Il-pjanċa stanjata kif nafuha llum hija azzar artab flimkien mal-landa bl-elettroplejtjar. Peress li l-landa ma tissaddadx hija materjal imprezzabbli għall-kisi. Madankollu, il-kwalità tal-pjanċa stanjata tiddependi fuq il-ħadid jew l-azzar li jridu jkunu ħielsa mis-sadid u fuq in-nuqqas ta’ ksur fil-kisja. Oġġett tal-landa jista’ jiżviluppa s-sadid jekk il-kisja tal-landa tkun ittieklet jew tkun ingirfet sal-metall. Minħabba l-proprjetajiet rispettivi tal-metalli, jekk dawn jinkixfu malajr jissaddu.
Għodod tal-landiera immodifika
L-għamliet sempliċi magħmula mil-landier jeħtieġu għodod simili għal dawk ta’ persuna li taħdem ir-ram. Minbarra l-imqassijiet kbar li normalment ikun ippożizzjonati f’toqba fil-bank tal-għodda tiegħu u dejjem lesti għall-użu, landier juża qishom plajers tal-idejn u xorta ta’ pinzetti għat-tqattigħ. Il-landa tiġi ċċattjata fuq inkwina magħmula minn blokka tal-azzar. Fl-imgħoddi kienu jintużaw inkwini dritti jew mgħawġin biex it-truf tal-landa jiġu mdawrin u rrumblati. Barra minn hekk, landier juża wkoll saldatur biex iġannat jew jgħaqqad il-biċċiet flimkien bl-istann.[5]
L-imrietel huma essenzjali u hemm diversi tipi u daqsijiet ta’ mrietel b’funzjonijiet differenti. Landier ġieli juża wkoll xi mazza tal-ħadid jew tal-injam. Qabel ma saru disponibbli s-saldaturi elettriċi, il-landier kien juża biċċiet imsaħħna tal-ħadid u tar-ram issaldjat bl-elettriku, il-laned kienu jużaw ħadidiet tal-mogħdija "tar-ram" jikwu b’manku tal-injam, qisha pjanċa tal-ħadid, u biċċiet tar-ram iffurmati f’għamliet differenti. Dawn l-oġġetti kienu jiġu msaħħna fi fran żgħar, kienu jiġu miksija bil-klorur tal-ammonju, u mbagħad kienu jintużaw għall-issaldjar taż-żewġt ixfar tal-pjanċi mlaqqgħin ma’ xulxin.[5]
Storja tax-xogħol tal-landiera immodifika
L-oġġetti tal-landa kienu qed jiġu prodotti f’Londra għall-ħabta tas-snin 30 tas-seklu 17. Fl-1670, il-landiera kienu jagħmlu parti mill-Worshipful Company of Tin Plate Workers (kumpanija ta’ ħaddiema tal-pjanċa stanjata), li ġiet inkorporata f’kumpanija separata ta’ Londra msejħa Livery Company. Madankollu, il-ħaddiema tal-pjanċa stanjata u l-landiera kienu mifruxa mad-dinja kollha.[6]
Il-landiera ilhom iwettqu s-sengħa tagħhom fl-Istati Uniti mill-1720. Il-landiera kolonjali kienu jużaw il-pjanċa stanjata, wajers, stann, u ftit għodod sempliċi biex jipproduċu l-oġġetti tal-landa.
Meta l-pjanċa stanjata ġiet finalment prodotta fl-Amerka fil-bidu tas-seklu 19, il-prodotti tal-landiera saru iktar disponibbli. Barra minn hekk, kien hemm żieda fid-domanda u ħtieġa li titħaffef il-produzzjoni. Dan wassal għall-iżvilupp ta’ bosta magni inġenjużi mħaddma manwalment li ħaffew il-produzzjoni u għenu lil-landiera jissodisfaw id-domanda għall-prodotti tagħhom. L-oġġetti kienu “jitwasslu fis-suq” mill-bejjiegħa fit-toroq.[7]
L-oġġetti tal-landa kienu arti folkloristika popolari fil-Messiku kolonjali u fi New Mexico, u għadhom jiġu prodotti hemmhekk mill-artiġjani lokali.
Konverġenza annwali tal-landiera ssir kull sena f’Ġunju.[8]
Referenzi immodifika
- ^ "Whitesmithing" (bl-Ingliż). 2013-01-09. Miġbur 2021-05-20.
- ^ a b "Definition of tinsmith | Dictionary.com". www.dictionary.com (bl-Ingliż). Miġbur 2021-05-20.
- ^ Kauffman, Henry J. American Copper & Brass. Masthof Press, Morgantown, Pa. 1968. ISBN 1-883294-22-3.
- ^ Richards, Alun John. Tinplate in Wales. Llygad Gwalch, Ysgubor Plas, Llwyndyrys. 2008. ISBN 978-1-84524-125-4.
- ^ a b Lelegren, Shay. The Complete Tinsmith & Tinman's or Tinner's Trade. Tinsmith Museum of America, 2016.
- ^ Minchinton, Walter E. (1957). The British tinplate industry: a history. Oxford, England: Clarendon Press. p. 3.
- ^ "National Museums NI". www.nmni.com (bl-Ingliż). Miġbur 2021-05-20.
- ^ "Tinsmith". www.tintinkers.org. Miġbur 2021-05-20.