Wikipedija

Akkwedott ta' Wignacourt: Differenza bejn il-verżjonijiet

Esplora l-kronoloġija b'mod interattiv
← Differenza preċedentiDifferenza suċċessiva →
Content deleted Content added
VisualWikitext
immarkata għall-wikifikazzjoni
No edit summary
Linja 1:
[[File:Wignacourt Aqueduct Birkirkara Malta.jpg|thumb|right|L-Akwedott ta' Wignacourt.]]{{Wikifikazzjoni}}{{stub|Arkitettura}}
L-'''Akwedott ta' Wignacourt''' hu akwedottproġett mibni fta'Malta kanalizzazzjoni mibni biex iġorriwassal l-ilma minn Ħad-[[Dingli]] u r-[[Rabat]] sal-Belt [[Valletta]]. Hu nbena bejn l-1610 u l-1615 u baqa' jintuża sas-seklu għoxrin.
 
==Storja==
Meta nbniet il-Belt [[Valletta]], l-ilma għax-xorb kien jinġiebjikkonsisti lejnminn dak li jinġabar fi bjar privati minn fuq il-Beltbjut milltad-inħawidjar u dak li kien maħżun f'ġibjuni kbar tal-[[Marsa]]komunità permezzli l-Ordni ta' dgħajjes.San KienĠwann hemmkien ilħaffer f'diversi inħawi tal-bżonnBelt liValletta. jsirSal-1600 xiil-popolazzjoni ħaġatal-Belt biexkienet jittejjebkibret ilu sarettlaħħaq mal-mezz10,000 ta'ruħ trasportu tall-ilma lejnmaħżun ilfil-Belt ma baqax iservi biżżejjed.
 
Fl-1610, il-Gran Mastru Alof de Wignacourt ried li jibda jaħdem biex din il-problema tkun solvuta. Il-flus biex jinbena dan l-akwadott beda ġej minn taxxa imposta fuq il-qamħ li kien jinbiegħ lill-furnara u li minnha nġabret is-somma ta’ 40,000 skud. Din is-somma ċertament ma kinetx biżżejjed. Kien hemm bżonn ħafna aktar minn hekk u xi Kavallieri tal-Ordni ta’ San Ġwann ikkontribwixxew xi flus għal dan il-proġett. Biss l-aqwa ammont ta’ flus ġie minn but il-Gran Mastru nnfisu.
Għalhekk fl-1596 il-Gran Mastru Martin Garzes, permezz ta’ wieħed inġinier magħruf bħala Patri Ġakbu, għamel attentat biex iġib l-ilma fil-Belt. Iżda sfortunatament dan l-attentat falla. Fl-1610, il-Gran Mastru Alof de Wignacourt għamel l-ewwel tentattiv tiegħu permezz ta’ Patri Natale Messuccio li kien Ġiżwita. Patri Messuccio ipprova jwassal l-ilma lejn il-Belt permezz ta' kanali minn taħt l-art. Kollox kien sejjer tajjeb sakemm l-ilma wasal Ħ'Attard fejn l-art kienet titbaxxa b'madwar ħamsin pied u għalhekk bis-saħħa li kien jaggħmel l-ilma kienu bdew jinfaqggħu l-kanen u b'hekk il-proġett falla.
 
Ġie ikkommissjonat ċertu Patri Natale Tomasucci, Ġiżwita u inġinier biex ifassal proġett li l-ilma jinġab min-naħa tar-Rabat u l-Imdina biex jaqdi l-bżonnijiet tan-nies tal-Belt. Il-proġett beda tajjeb biss sab l-intoppi meta x-xogħol kien wasal Ħ'Attard għax hemm l-art titbaxxa konsiderevolment u wara terġa togħla u l-ilma ma setax ikompli fuq ir-rotta tiegħu. Problema oħra kienet illi l-kantuni u t-tikħil li kien jorbot il-kanal tal-ilma flimkien bdew jinfaqgħu bil-pressa. Fl-1612, dan l-inġinier qata' qalbu u waqaf mix-xogħol. Minfloku minnfloku ġie msejjaħ biex jagħmel jaħdem fuq dan il-proġett Bontadino Bontadini inġinier minn Bologna.
Fl-1612 sar attentat ieħor mill-Gran Mastru Wignacourt. Wignacourt qabbad inġinier Taljan, jismu Bontadino Bontadini. Dan kellu l-għajnuna minn tliet mgħallmin, Indri minn Trapani, Ġużeppi minn Palermo u l-Malti, Ġanni Attard. Dawn l-erbgħa, flimkien, iddeċidew li ma jistgħux jgħaddu l-ilma minn taħt l-art. Dawn l-imgħallmin ħadmu kollox fuq l-arkati mibnija mill-ġebla Maltija. Dan il-proġett beda jissejjaħ l-Akwedott. Biex l-ilma ma jifqax il-kanali tal-ilma, intuża wkoll tafal speċjali ta’ Pozzuoli (maġenb Napli) magħruf bħala Pozzolana. Il-proġett ħa 5 snin biex jitlesta. Fuq il-proġett ħadmu madwar 600 ruħ kuljum. L-ilma twassal il-Belt fil-21 ta’ April 1615. Wignacourt ħallas minn butu parti kbira mill-ispejjeż għal dal-proġett.
 
Bontadini uża tip ta’ siment li jissejjah pozzolana (għax inġab minn Pozzuoli, li huwa post viċin Napli) u dan il-materjal seta’ jgħaqqad il-ġonti bejn il-ġebel aħjar. L-akwadott inbena kemm taħt l-art kif ukoll fuq arkati biex iżomm livell u l-qawwa tal-ilma stabbli.  Illum fil-fatt naraw serje ta’ arkati viċin Ħ’Attard li imbagħad jerġgħu ifiġġu f’Santa Venera.  Fi Fleur De Lys, fejn hemm ir-roundabout illum, kien hemm arkata taqsam it-triq, u l-arkati tal-akwadott ikomplu minn biex jagħtu ‘l isfel lejn il-Ħamrun. Fuq l-arkata ta’ Santa Venera twaħħlet l-arma tal-Gran Mastru Wignacourt. Din l-arkata twaqqet matul it-Tieni Gwerra Dinjija u qatt ma reġgħet inbniet biex it-triq takkommoda vetturi kbar.
[[File:Wignacourt Arch 2016-02-21.jpg|thumb|L-Arkata ta' Wignacourt bejn Fleur De Lys u Santa Venera]]▼
L-akwedott jibda minn Ħ'Attard, jgħaddi mill-Imrieħel u jispiċċa f'Santa Venera. Kien inbena bieb sabiħ ħafna bi tliet arkati imma dan twaqqa fit-[[Tieni Gwerra Dinjija]] wara li ħabtu miegħu krejn u trakk. Fil-ponta ta' dan il-bieb kien hemm l-arma tal-kunjom tal-familja tal-Gran Mastru Wignacourt li kienet il-Fleur de Lys. Għalhekk dan il-post baqa' bl-isem ta' Fleur De Lys. Il-bieb reġa nbena fl-2015.
 
Mill-Ħamrun imbagħad l-ilma kien kkanalizzat sal-Furjana, sa fejn ħdejn il-knisja ta’ Sarria.  Hemm naraw torri li kien jikkontrolla dan l-ilma li mbagħad kellu jkompli jinfirex għall-ġo ċisterni u funtani ġewwa l-Belt Valletta. Ġol-Belt l-ewwel ma kien joħroġ l-ilma għall-użu tal-pubbliku kien minn ġo funtana li kienet qrib id-daħla tal-Belt. Din illum tinsab mal-ħajt tal-Cavalier ta’ San Ġakbu.  L-Ilma imbagħad kien ifiġġ ukoll minn funtana ġewwa Pjazza San Ġorg quddiem il-Palazz.  Din il-funtana llum qegħda fil-Ġnien San Filep, il-Furjana. Funtana oħra li kienet isservi tajjeb ħafna l-bejjiegħa kienet dik ta’ ħdejn il-knisja ta’ Liesse.  F’nofs din il-funtana wara tqiegħdet istatwa ta’ Nettunu (magħrufa bħala tal-Ġgant) li llum tinsab ġewwa l-Palazz tal-Gran Mastru. L-akwadott sewa aktar minn 400,000.  L-Akwadott kien dam jinbena mal-ħames snin.  Fuq dan il-proġett kienu ħadmu mas-600 ruħ.  ġie nawgurat fil-21 ta’ April, 1615 u baqa’ jintuża sa 1911 meta mbagħad l-ilma beda jiġi kkanalizzat minn katusi tal-ħadid imqegħdien taħt l-art fit-toroq apposta.
Dan l-akwedott hu bini ferm importanti li għamlu l-Kavallieri ta' San Ġwann għax kien bis-saħħa tiegħu li bedda jasal l-ilma tajjeb għax-xorb fil-belt Valletta mingħajr ma joqogħdu jġibu l-ilma mill-Marsa. Kienet tkun ħaġa ferm kerha li kieku għandek belt ġdida mingħajr ma jkollok mezz tajjeb kif ikollok l-ilma.
 
▲[[File:Wignacourt Arch 2016-02-21.jpg|thumb|L-Arkata ta' Wignacourt bejn Fleur De Lys u Santa Venera]]
 
[[Kategorija:Arkitettura ta' Malta]]
Miksub minn "https://mt.wikipedia.org/wiki/Akkwedott_ta%27_Wignacourt"