Wikipedija

Machu Picchu

ċittadella tal-Inka tas-seklu 16 fl-Andes tal-Perù

Machu Picchu hija ċittadella tas-seklu 15 tal-Imperu tal-Inka, li tinsab fil-Cordillera tal-Lvant fin-Nofsinhar tal-Perù, fuq art muntanjuża ta' 2,430 metru. Iċ-ċittadella tinsab fid-Distrett ta' Machupicchu fi ħdan il-Provinċja ta' Urubamba iktar 'il fuq mill-Wied Sagru tal-Inka, li qiegħed xi 80 kilometru fil-Majjistral ta' Cusco. Ix-xmara Urubamba tgħaddi mill-Cordillera ta' madwarha u toħloq kanjon bi klima muntanjuża tropikali.[1]

Veduta ta' Machu Picchu

Il-maġġoranza tal-kelliema bl-Ingliż jew bl-Ispanjol ma jlissnux l-ewwel "c" fil-kelma Picchu. Bl-Ingliż, isem iċ-ċittadella jiġi ppronunzjat /ˌmɑːtʃuː piːtʃuː/[2] jew /ˌmɑːtʃuː piːktʃuː/[3], bl-Ispanjol [ˈmatʃu ˈpitʃu] jew [ˈmatʃu ˈpiktʃu], u bil-Quechua [ˈmatʃʊ ˈpɪktʃʊ].[4]

Il-biċċa l-kbira tal-arkeologi jemmnu li Machu Picchu nbniet bħala ċittadella għall-imperatur tal-Inka Pachacuti (1438–1472). Spiss issir referenza żbaljata għaliha bħala l-"Belt Mitlufa tal-Inka" għalkemm hija l-iktar post ikoniku familjari taċ-ċivilizzazzjoni tal-Inka. L-Inka bnew iċ-ċittadella lejn l-1450 iżda abbandunawha xi seklu wara minħabba l-konkwista Spanjola. Minkejja li fuq livell lokali kulħadd kien jaf biha, l-Ispanjoli fil-perjodu kolonjali qatt ma kienu semgħu biċ-ċittadella tal-Inka u għalhekk ħadd iktar fid-dinja ma kien jaf biha sal-wasla tal-istoriku Amerikan Hiram Bingham li ġibed l-attenzjoni internazzjonali lejha fl-1911.

Machu Picchu nbniet bl-istil klassiku tal-Inka, b'ħitan tal-ġebel illostrat mingħajr tikħil. It-tliet strutturi ewlenin tagħha huma l-Intihuatana, it-Tempju tax-Xemx, u l-Kamra bi Tliet Twieqi. Il-biċċa l-kbira tal-binjiet l-oħra ġew rikostruwiti sabiex it-turisti li jżur iċ-ċittadella jkollhom idea aħjar tad-dehra oriġinali taċ-ċittadella fl-antik. Sal-1976, 30 % tar-restawr ta' Machu Picchu kien tlesta[5] u x-xogħlijiet tar-restawr baqgħu jsiru tul is-snin b'mod kontinwu.[6]

Machu Picchu ġiet iddikjarata Santwarju Storiku tal-Perù fl-1981 kif ukoll Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1983.[7] Fl-2007, Machu Picchu ġiet ivvutata bħala wieħed mis-Seba' Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja fi stħarriġ kbir li kien sar fuq l-internet.[8]

Etimoloġija

immodifika

Bil-Quechua, machu tfisser "antik" jew "persuna anzjana", filwaqt li pikchu tfisser il-"magħad ta' porzjon ta' weraq tal-coca (il-pjanta mediċinali Erythroxylum coca" jew "piramida, oġġett solidu ppuntat b'diversi naħat jew konu".[9] Għalhekk, xi kultant isem iċ-ċittadella jiġi interpretat li jfisser "muntanja antika".[10]

Storja

immodifika
 
Ritratt ta' Machu Picchu meħud minn Hiram Bingham fl-1912 wara t-tneħħija ta' ħafna ħaxix ħażin u qabel beda x-xogħol ta' rikostruzzjoni

Jingħad li iċ-ċittadella ta' Machu Picchu nbniet lejn l-1450.[11] Milli jidher il-kostruzzjoni saret għall-ħabta tat-tmexxija ta' żewġ mexxeja kbar tal-Inka, Pachacutec Inca Yupanqui (1438-1471) u Túpac Inca Yupanqui (1472-1493).[12] Il-maġġoranza tal-arkeologi jaqblu li Pachacutec ordna l-kostruzzjoni taċ-ċittadella rjali għalih innifsu, x'aktarx wara xi kampanja militari ta' suċċess. Minkejja li ċ-ċittadella ta' Machu Picchu titqies bħala waħda "rjali", ħaġa tal-iskantament ma kinitx tintiret u tingħadda minn mexxej għall-ieħor. Fil-fatt, intużat għal xi 80 sena u mbagħad ġiet abbandunata, x'aktarx minħabba l-konkwista Spanjola f'partijiet oħra tal-Imperu tal-Inka.[11] Jista' jkun li l-maġġoranza tal-abitanti mietu bil-marda tal-ġidri li jaf ġiet introdotta minn xi vjaġġaturi qabel il-konkwistaturi Spanjoli waslu l-Perù.[13]

Ħajja ta' kuljum fiċ-ċittadella

immodifika

Huwa stmat li matul l-użu ta' Machu Picchu bħala ċittadella rjali, kienu jgħixu fiha xi 750 ruħ, il-biċċa l-kbira minnhom bħala persunal ta' appoġġ għall-ħtiġijiet irjali (yanaconas, yana) li kien jgħix hemmhekk b'mod permanenti. Għalkemm iċ-ċittadella kienet ta' Pachacutec, kienu jgħixu hemm ukoll speċjalisti reliġjużi u ħaddiema speċjalizzati temporanji (mayocs), wisq probabbli biex jieħdu ħsieb l-eżiġenzi tal-mexxej. Matul l-istaġuni iktar ħorox, il-persunal kien ibatti fin-numru għal xi mitt qaddej u ftit speċjalisti reliġjużi li kienu jiffukaw biss fuq iż-żamma taċ-ċittadella.[11]

L-istudji ħarġu fid-dieher, abbażi tal-fdalijiet tal-għadam uman li nstab, li l-biċċa l-kbira tan-nies li kienu jgħixu fiċ-ċittadella kienu immigranti minn inħawi differenti. Ma kellhomx il-markaturi kimiċi u osteoloġiċi li kien ikollhom kieku kienu ilhom jgħixu hemm ħajjithom kollha. Minflok, kien hemm danni fl-għadam minn diversi speċijiet ta' parassiti tal-ilma indiġeni ta' postijiet differenti fil-Perù. Kien hemm ukoll fatturi differenti ta' stress osteoloġiku u densitajiet kimiċi differenti li jissuġġerixxu nutrizzjoni fit-tul li kienet pjuttost karatteristika ta' reġjuni speċifiċi 'l bogħod minn xulxin.[14] Din in-nutrizzjoni kienet tinkludi livelli differenti ta' qamħirrum, patata, ċereali, legumi u ħut, iżda l-iktar nutrizzjoni reċenti ta' dawn in-nies kienet tinkludi inqas ħut u iktar qamħirrum. Dan jissuġġerixxi li bosta mill-immigranti kienu jiġu minn żoni iktar kostali u marru jgħixu f'Machu Picchu fejn il-qamħirrum kien parti iktar sostanzjali tan-nutrizzjoni tagħhom.[15] Il-biċċa l-kbira tal-fdalijiet tal-għadam li nstabu fis-sit kellhom inqas artrite u fratturi fl-għadam minn dawk li nstabu f'ħafna mis-siti tal-Imperu tal-Inka. L-Inka li kellhom l-artrite u l-fratturi fl-għadam, tipikament kienu l-individwi li kienu jwettqu xogħol fiżiku iebes (bħall-Mit'a) jew dawk li kienu jiffurmaw parti mill-qawwa militari tal-Inka.[11]

 
Llama fejn Machu Picchu

X'aktarx li anke l-annimali wkoll kienu joriġinaw minn postijiet 'il bogħod minn Machu Picchu peress li ħafna mill-għadam li nstab kien ta' speċijiet li ma kinux nattivi taż-żona. Il-biċċa l-kbira tal-għadam tal-annimali li nstab kien ta' llami u ta' alpaki. Dawn l-annimali normalment jgħixu f'altitudnijiet ta' 4,000 metru u mhux fl-elevazzjoni ta' Machu Picchu, jiġifieri 2,400 metru. Wisq probabbli, dawn l-annimali nġiebu mir-reġjun ta' Puna għall-konsum tal-laħam u għall-ġlud tagħhom.[16] F'għerien speċjali ddedikati għad-dfin, instab l-għadam ta' fniek tal-Indì, li jissuġġerixxi li probabbli kienu jintużaw għal xi ritwali funebri, peress li kienet drawwa komuni fl-Imperu tal-Inka kollu li jintużaw għas-sagrifiċċji u għal-laħam tagħhom.[17] Barra minn hekk, fis-sit taċ-ċittadella nstab l-għadam ta' sitt klieb. Peress li nstabu maġenb l-għadam tal-bnedmin, x'aktarx li l-Inka kienu jemmnu li l-klieb kellhom ir-rwol li jakkumpanjaw lill-mejtin.[11]

Agrikoltura

immodifika
 
Ir-raba' mtarraġ ta' Machu Picchu

Ħafna mill-agrikoltura f'Machu Picchu kienet issir permezz tar-raba' mtarraġ mad-dawra kollha taċ-ċittadella. Dan ir-raba' mtarraġ kien opra ta' inġinerija konsiderevoli, mibni apposta biex jiġi żgurat li l-ilma jiskula minnu u l-ħamrija tkun għammiela, filwaqt li l-muntanja stess tiġi protetta mill-erożjoni u miċ-ċedimenti tal-art. Madankollu, ir-raba' mtarraġ ma kienx perfett. Fil-fatt, studji tal-art urew li kienu seħħew ċedimenti tal-art waqt il-kostruzzjoni taċ-ċittadella ta' Machu Picchu. Għad hemm postijiet fejn wieħed jista' jara b'għajnejh fejn seħħew xi ċedimenti tal-art u r-raba' mtarraġ tal-madwar imbagħad ġie stabbilizzat mill-Inka.[18]

Huwa stmat li ż-żona fejn tinsab iċ-ċittadella ilha tirċievi iktar minn 1,800 mm ta' xita fis-sena mill-1450, li kienet ferm iktar milli meħtieġ għat-tkabbir tal-għelejjel. Minħabba l-ammont kbir ta' xita f'Machu Picchu, instab li l-irrigazzjoni tar-raba' mtarraġ ma kinitx meħtieġa. Ir-raba' mtarraġ tant kien jirċievi ilma tax-xita li l-inġiniera Inka bnewh apposta b'tali mod li l-ilma żejjed ikun jista' jiskula minnu. Mill-iskavi u l-analiżijiet tal-ħamrija li wettaq Kenneth Wright[19][20] fis-snin 90 tas-seklu 20, ħareġ li r-raba' mtarraġ inbena f'saffi, bis-saff ta' taħt nett magħmul minn ġebliet kbar mgħottija bir-radam. Fuq ir-radam kienu jitfgħu saff ramel imħallat bir-radam ikkumpattati flimkien, b'saff ta' ħamrija għammiela fuqhom. Intwera wkoll li l-ħamrija għammiela x'aktarx ġiet mill-parti l-baxxa tal-wied qrib ix-xmara għaliex kienet iktar għammiela mill-ħamrija iktar fl-għoli fil-muntanja fejn tinsab iċ-ċittadella.[11][18]

Madankollu, instab li ż-żona agrikola mtarrġa fiha 4.9 ettari ta' art, u studju tal-ħamrija tar-raba' mtarraġ wera li kienet tintuża l-iktar għat-tkabbir tal-qamħirrum u tal-patata, li ma kinux biżżejjed biex isostnu l-madwar 750 ruħ li kienu jgħixu f'Machu Picchu. Dan jispjega għalfejn meta saru l-istudji fuq l-ikel li kienu jieklu l-Inka f'Machu Picchu, kien instab li l-biċċa l-kbira tal-ikel li kienu jieklu kien jiġi importat mill-widien tal-madwar u minn iktar lil hinn.[21]

Post mistur sas-seklu 20

immodifika

Minkejja li Machu Picchu tinsab xi 80 kilometru minn Cusco, il-belt kapitali tal-Inka, l-Ispanjoli qatt ma sabuha u b'hekk ma qerduhiex jew serqulha r-rikkezzi tagħha kif għamlu kull fejn marru.[22][12] Il-konkwistaturi Spanjoli kellhom noti li kien hemm post jismu Piccho, iżda imkien ma ġiet dokumentata xi żjara mill-Ispanjoli. Għalhekk, għad-differenza ta' siti oħra, il-blat sagru tal-Inka li s-soltu kienu jiġu vvandalizzati jew imkissrin mill-konkwistaturi Spanjoli, f'Machu Picchu baqgħu intatti sa żminijietna.[23]

 
Melchor Arteaga jaqsam ix-xmara Urubamba fl-24 ta' Lulju 1911

Matul is-sekli, il-ġungla tal-madwar ħakmet lis-sit, u ħadd ma kien jaf bl-eżistenza taċ-ċittadella, ħlief xi ftit nies tal-inħawi. Is-sit jaf ġie skopert u nsterqulu xi rikkezzi fl-1867 min-negozjant Ġermaniż Augusto Berns.[24][25] Hemm evidenza li saħansitra suppost turi li l-inġinier J. M. von Hassel kien wasal qablu. Jeżistu referenzi għal Machu Picchu fuq il-mapep saħansitra mill-1874.[26]

Fl-1911, l-istoriku u l-esploratur Amerikan Hiram Bingham ivvjaġġa fir-reġjun biex ifittex il-belt kapitali antika tal-Inka u rnexxielu jasal sa Machu Picchu bis-saħħa ta' raħħal, Melchor Arteaga, li kien jaf bl-eżistenza taċ-ċittadella. Bingham sab graffiti tal-isem "Agustín Lizárraga" u d-data "1902" miktuba bil-faħam tal-kannol fuq wieħed mill-ħitan. Minkejja li Bingham ma kienx l-ewwel wieħed li żar il-fdalijiet taċ-ċittadella, hu jitqies bħala dak li skopra lil Machu Picchu b'mod xjentifiku u li ġibed l-attenzjoni internazzjonali lejha. Bingham organizza spedizzjoni oħra fl-1912 biex isiru x-xogħlijiet tat-tneħħija tal-ħafna ħaxix ħażin li kien hemm u l-iskavi.[12]

Fl-1981, il-Perù ddikjara erja sħiħa ta' 325.92 km2 madwar Machu Picchu bħala "santwarju storiku". Flimkien mal-fdalijiet taċ-ċittadella, is-santwarju storiku jinkludi biċċa kbira ta' art tar-reġjun ta' Puno fil-qrib, b'flora u fawna rikka tal-Yungas u tal-Andes Ċentrali tal-Perù.[27]

Fl-1983, l-UNESCO ddeżinjat lil Machu Picchu bħala Sit ta' Wirt Dinji, u ddeskrivietha bħala "kapulavur assolut tal-arkitettura u ċittadella unika taċ-ċivilizzazzjoni tal-Inka".[7]

L-ewwel spedizzjoni Amerikana

immodifika
 
Is-Surġent Carrasco ħdejn il-blata sagra ta' Machu Picchu fl-24 ta' Lulju 1911

Bingham kien lettur fl-Università ta' Yale, għalkemm ma kienx arkeologu mħarreġ. Fl-1909, hu u ġej lura mill-Kungress Xjentifiku Pan-Amerikan f'Santiago, Bingham ivvjaġġa mill-Perù u ġie mistieden jesplora l-fdalijiet tal-Inka f'Choqquequirau fil-Wied ta' Apurímac. Huwa organizza l-Ispedizzjoni Peruvjana ta' Yale tal-1911, parzjalment biex ifittex il-belt kapitali antika tal-Inka, li kienu jaħsbu li kienet il-belt ta' Vitcos. Bingham ikkonsulta lil Carlos Romero, wieħed mill-istoriċi ewlenin f'Lima li wrieh referenzi utli u l-Kronaka tal-Agostinjani tal-Patri Antonio de la Calancha. B'mod partikolari, Ramos kien jaħseb li Vitcos kienet tinsab "ħdejn blata bajda kbira 'l fuq minn nixxiegħa tal-ilma ħelu". F'Cusco, Bingham staqsa lin-nies tal-post dwar il-postijiet imsemmija minn Calancha, partikolarment tul ix-xmara Urubamba. Skont Bingham, "prospettur xiħ sostna li kien hemm fdalijiet interessanti f'Machu Picchu", għalkemm l-istqarrijiet tiegħu "ma ngħataw l-ebda importanza miċ-ċittadini ewlenin". Kien wara xi żmien, li Bingham sar jaf li Charles Wiener kien sema' wkoll bil-fdalijiet ta' Huayna Picchu u ta' Machu Picchu, iżda ma kienx irnexxielu jasal ħdejhom.

Għalhekk, Bingham ivvjaġġa fir-reġjun bit-tir li jsib il-belt kapitali antika tal-Inka, u mill-ewwel iddirieġa l-ispedizzjoni lejn ix-xmara Urubamba. Bingham beda jieqaf fl-irħula qrib ix-xmara biex jistaqsi lin-nies tal-post juruh xi fdalijiet tal-Inka, speċjalment kwalunkwe post li fih xi blata bajda 'l fuq minn nixxiegħa.[12]

F'Mandor Pampa, Bingham staqsa lill-bidwi u raħħal li kien sid ta' berġa, Melchor Arteaga, jekk kienx jaf b'xi sit li jixbah id-deskrizzjoni t'hawn fuq. Arteaga qallu li kien jaf bi fdalijiet eċċellenti fil-quċċata tal-muntanja Huayna Picchu.[28] L-għada, l-24 ta' Lulju, Arteaga ħa lil Bingham u lis-Surġent Carrasco fuq in-naħa l-oħra tax-xmara. Biex jagħmlu dan kellhom jgħaddi minn fuq pont improvvisat magħmul bi zkuk kbar tas-siġar marbuta flimkien u mbagħad jixxabtu sas-sit ta' Machu Picchu. Malli waslu fil-quċċata tal-muntanja, iltaqgħu ma' koppja bdiewa Quechua, Richard u Alvarez, li kienu okkupaw għorfa żgħira u li kienu qed jaħdmu uħud miż-żoni agrikoli mtarrġa oriġinali ta' Machu Picchu li kienu naddfu mill-ħaxix ħażin u mill-veġetazzjoni tal-ġungla xi erba' snin qabel. It-tifel ta' Alvarez, Pablito, li kellu 11-il sena ħa lil Bingham proprju sal-quċċata biex jurih il-fdalijiet ewlenin taċ-ċittadella.[29]

Il-biċċa l-kbira tal-fdalijiet kienu nħakmu mill-veġetazzjoni għajr għar-raba' mtarrġa li kienu qed jużaw il-bdiewa biex ikabbru l-għelejjel u l-ħxejjex. Minħabba l-veġetazzjoni, Bingham ma setax josserva s-sit kollu fl-aqwa tiegħu. Ħa xi noti, kejliet, u ritratti preliminari, u mill-ewwel innota l-kwalità tal-ħitan ta' diversi binjiet prinċipali u s-sengħa impressjonanti tal-Inka biex bnewhom mingħajr tikħil. Bingham ma kienx ċert dwar l-iskop oriġinali tal-fdalijiet, iżda ddeċiedi li ma kien hemm l-ebda indikazzjoni li kienet taqbel mad-deskrizzjoni li kellu ta' Vitcos.[12]

 
Hiram Bingham ħdejn id-daħla tal-kamp tiegħu qrib Machu Picchu fl-1912

L-ispedizzjoni kompliet iktar 'l isfel tul ix-xmajjar Urubamba u Vilcabamba biex jeżaminaw il-fdalijiet kolla tal-Inka li setgħu jsibu. Iggwidat min-nies tal-post, Bingham skopra u identifika b'mod korrett is-sit tal-belt kapitali antika tal-Inka, Vitcos (li dak iż-żmien kienet imsejħa Rosaspata), u t-tempju ta' Chuquipalta fil-qrib. Imbagħad kompla jsegwi mogħdija fil-muntanji sal-Wied ta' Pampaconas fejn sab iktar fdalijiet moħbija mill-veġetazzjoni tal-ġungla f'Espíritu Pampa, li hu semma "Trombone Pampa".[30] L-istess bħal Machu Picchu, is-sit kien miksi veġetazzjoni u Bingham seta' jieħu biss japprezza ftit binjiet. Fl-1964, Gene Savoy kompla jesplora iktar il-fdalijiet f'Espiritu Pampa u żvela l-kobor kollu tas-sit. Savoy identifika dan is-sit bħala Vilcabamba Viejo, il-post fejn ħarbu l-Inka meta l-Ispanjoli ħakmu l-belt kapitali l-antika ta' Vitcos.[31][12]

Bingham reġa' lura Machu Picchu fl-1912 sponsorjat mill-Università ta' Yale u min-National Geographic mill-ġdid u bl-appoġġ sħiħ tal-President tal-Perù Leguia. L-ispedizzjoni bdiet b'erba' xhur xogħol ta' tneħħija tal-veġetazzjoni tal-ġungla bl-għajnuna ta' ħaddiema lokali, li ġie mħaffef bl-appoġġ tal-Prefett ta' Cusco. L-iskavi bdew fl-1912 u ssoktaw fl-1914 u fl-1915. Bingham iffoka fuq Machu Picchu minħabba l-kwalità u r-reqqa tax-xogħol tal-Inka fil-ġebel fil-binjiet taċ-ċittadella u l-fatt li baqgħu ppreservati tajjeb ħafna peress li kienu ntesew u baqgħu moħbija. L-ebda ipoteżi li fassal Bingham dwar is-sit ma reġġiet. Matul l-istudji tiegħu, ħa diversi artefatti lura miegħu f'Yale. L-iktar prominenti kien sett ta' skieken ċerimonjali tal-Inka tas-seklu 15. Dawn kienu magħmulin mill-bronż bil-bismut u huma l-iktar artefatt antika magħmul minn din il-liga.[32][33]

Minkejja li fil-bidu l-istituzzjonijiet lokali laqgħu l-esplorazzjoni, wara ftit bdew jakkużaw lil Bingham li kien qed iwettaq nuqqasijiet legali u kulturali.[34] Kien hemm xnigħat li t-tim ta' Bingham kien qed jisraq xi artefatti u joħroġhom barra mill-pajjiż bi kuntrabandu mill-Bolivja. Fil-verità, Bingham ittrasporta ħafna artefatti barra mill-Perù, iżda b'mod trasparenti u legali, li ġew depożitati fil-Mużew tal-Università ta' Yale. Bingham kien qed jirrispetta l-Kodiċi Ċivili tal-1852 tal-Perù; il-Kodiċi kien jiddikjara li "s-sejbiet arkeoloġiċi ġeneralment kien jappartjenu lil min jiskoprihom, ħlief meta kienu jiġu skoperti f'art privata".[35] L-istampa lokali kompliet tressaq l-akkużi, bil-fehma li l-iskavi kienu qed jagħmlu ħsara lis-sit u kienu qed iċaħħdu lill-arkeologi lokali mill-għarfien dwar l-istorja tagħhom stess. Is-sidien tal-art bdew jesiġu miżata għall-iskavi. Meta Bingham u t-tim tiegħu temmew l-ispedizzjoni f'Machu Picchu, in-nies tal-post kien laħqu ffurmaw koalizzjonijiet biex jiddefendu s-sjieda tagħhom ta' Machu Picchu u tal-fdalijiet kulturali taċ-ċittadella, filwaqt li Bingham sostna li l-artefatti kellhom jiġu studjati minn esperti f'istituzzjonijiet Amerikani.[34]

Sagrifiċċju uman u mistiċiżmu

immodifika

Ma tantx hemm informazzjoni li tiddeskrivi s-sagrifiċċju umani f'Machu Picchu, għalkemm ħafna sagrifiċċji qatt ma ngħataw dfin xieraq, u l-fdalijiet tal-għadam kienu jispiċċaw fix-xejn bl-elementi. Madankollu, hemm evidenza li meta kien imut xi ħadd nobbli, kienu jiġu ssagrifikati l-qaddejja tiegħu biex jakkumpanjawh f'mewtu.[36] Is-sagrifiċċji ta' annimali, likwidi u trabijiet lill-allat kienu iktar komuni u kienu jsiru fl-Artal tal-Kondor. Dawn is-sagrifiċċji, ħlief dawk umani, għadhom isiru sal-lum il-ġurnata minn membri tar-reliġjon tal-Andes tan-New Age (litteralment, "Era Ġdida").[37]

Ġeografija

immodifika

Machu Picchu tinsab fl-Emisferu tan-Nofsinhar, 13.164-il grad fin-Nofsinhar tal-ekwatur.[38] Tinsab 80 kilometru fil-Majjistral ta' Cusco, fil-quċċata tal-muntanja Machu Picchu, f'altitudni ta' madwar 2,430 metru 'l fuq mil-livell tal-baħar, u iktar minn 1,000 metru 'l isfel minn Cusco, li għandha altitudni ta' 3,400 metru. B'hekk, iċ-ċittadella kellha klima iktar miti mill-belt kapitali tal-Inka. Machu Picchu hija wieħed mill-iktar siti importanti fl-Amerka t'Isfel, waħda mill-iktar attrazzjonijiet li jżuruha turisti fl-Amerka Latina u l-iktar attrazzjoni li jżuruha nies fil-Perù.[39]

 
Ir-raba' mtarraġ ta' Machu Picchu fiċ-ċpar

Machu Picchu jkollha sjuf umdużi bix-xita u xtiewi niexfa bil-ġlata. Il-biċċa l-kbira tax-xita fis-sena tinżel minn Ottubru sa Marzu.[38]

Iċ-ċittadella tinsab 'il fuq mix-xmara Urubamba, li qiegħda fid-dawra tagħha minn tliet naħat, b'irdumijiet vertikali ta' 450 metru mix-xmara saċ-ċittadella. Fiż-żona, kmieni filgħodu spiss ikun hemm iċ-ċpar li tiżviluppa mix-xmara. Il-pożizzjoni taċ-ċittadella, imdawra b'irdumijiet weqfin u b'muntanji għoljin, fiha nnifisha kienet tipprovdi difiża naturali. Il-Pont tal-Inka, pont magħmul bil-ħbula tal-ħaxix, minn naħa għall-oħra tax-xmara Urubamba f'Pongo de Mainique, kien iservi ta' daħla sigrieta għall-armata tal-Inka. Pont tal-Inka ieħor inbena fil-Punent ta' Machu Picchu, magħmul biz-zkuk tas-siġar, f'post fejn hemm distakk ta' sitt metri minn parti għall-oħra tal-irdumijiet.

Iċ-ċittadella tinsab bejn il-muntanji Machu Picchu u Huayna Picchu, b'veduta panoramika taż-żewġ widien iktar 'l isfel u muntanja oħra kważi impenetrabbli warajha. Għandha provvista tal-ilma minn nixxigħat li ma tantx jistgħu jiġu bblukkati faċilment. L-għoljiet li jwasslu saċ-ċittadella kienu mtarrġa, biex ikun hemm iktar art agrikola għat-tkabbir tal-għelejjel u biex l-għoljiet tad-dawra jkunu iktar weqfin għall-invażuri possibbli. Ir-raba' mtarraġ naqqas l-erożjoni tal-ħamrija u ħares iċ-ċittadella minn diversi ċedimenti tal-art.[40] Hemm żewġ rotot f'altitudni kbira li minn Machu Picchu jaqsmu mill-muntanji u jwasslu sa Cusco (li jiffurmaw parti mis-sistema transnazzjonali estiża ta' mogħdijiet fl-Andes imsejħa Qhapaq Ñan u li ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2014),[41] waħda minn Bieb ix-Xemx, u l-oħra mill-pont tal-Inka. Iż-żewġ rotot setgħu jiġu bblukkati faċilment, f'każ li jkun hemm xi invażuri.[22]

Machu Picchu u siti oħra fl-inħawi nbnew fuq qasmiet ġeoloġiċi fil-plakek dinjin li huma suxxettibbli għat-terremoti. Dan il-fatt jaf ma kienx kumbinazzjoni skont riċerka tal-2019 li tissuġġerixxi li l-Inka għażlu li jibnu fejn bnew għaliex kellhom il-materja prima lesta fil-post, jiġifieri ammonti kbar ta' ġebel u blat diġà maqsum bit-terremoti antiki.[42]

Referenzi

immodifika
  1. ^ Carlotto et al. 2009
  2. ^ ""Machu Picchu"" (bl-Ingliż). Lexico UK Dictionary. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2021-01-28. Miġbur 2021-02-15.
  3. ^ "How to say: Machu Picchu" (bl-Ingliż). BBC. 2006-09-08. Miġbur 2021-02-15.
  4. ^ Nonato Rufino Chuquimamani Valer, Carmen Gladis Alosilla Morales, Victoria Choque Valer: Qullaw Qichwapa Simi Qullqan. Lima, 2014 p. 70
  5. ^ Nava 1976, pp. 9-10.
  6. ^ Davey, Peter (2001-10-01). "Outrage: Rebuilding Machu Picchu, Peru". The Architectural Review (bl-Ingliż). Miġbur 2021-02-15.
  7. ^ a b "Historic Sanctuary of Machu Picchu" (bl-Ingliż). UNESCO World Heritage Centre. Miġbur 2021-02-15.
  8. ^ "Creating Global Memory" (bl-Ingliż). New 7 Wonders. Miġbur 2021-02-15.
  9. ^ "Teofilo Laime Ajacopa, Diccionario Bilingüe, Iskay simipi yuyayk'ancha, Quechua – Castellano, Castellano – Quechua" (PDF) (bl-Ispanjol). Miġbur 2021-02-15.
  10. ^ Luciano, Pellegrino A. (2011). "Where are the Edges of a Protected Area? Political Dispossession in Machu Picchu, Peru". Conservation and Society (bl-Ingliż). 9 (1): 35–41.
  11. ^ a b ċ d e f Burger, Richard L.; Salazar, Lucy C. (2004). Machu Picchu: Unveiling the Mystery of the Incas (bl-Ingliż). Yale University Press. p. 27. ISBN 978-0300097634.
  12. ^ a b ċ d e f Hiram, Bingham (1952). Lost City of the Incas (bl-Ingliż). Weidenfeld & Nicolson. pp. 112–135. ISBN 978-1-84212-585-4.
  13. ^ McNeill, William (2010). Plagues and Peoples. Knopf Doubleday Publishing Group. ISBN 978-0-307-77366-1.
  14. ^ Turner, Bethany L.; Armelagos, George J (2012-09-01). "Diet, residential origin, and pathology at Machu Picchu, Peru". American Journal of Physical Anthropology (bl-Ingliż). 149 (1): 71–83. ISSN 1096-8644. PMID 22639369.
  15. ^ Turner, Bethany L (2010). "Variation in Dietary Histories Among the Immigrants of Machu Picchu: Carbon and Nitrogen Isotope Evidence". Chungara, Revista de Antropología Chilena (bl-Ingliż). 42 (2): 515–534. doi:10.4067/s0717-73562010000200012.
  16. ^ Morales, M.; Barberena, R.; Belardi, J.B.; Borrero, L.; Cortegoso, V.; Durán, V.; Guerci, A.; Goñi, R.; Gil, A.; Neme, G.; Yacobaccio, H.; Zárate, M (2009). "Reviewing human-environment interactions in arid regions of southern South America during the past 3000 years". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology (bl-Ingliż). 281 (3–4): 283–295. Bibcode:2009PPP...281..283M.
  17. ^ Malpass, Michael A. (2009). Daily Life in the Inca Empire (bl-Ingliż). 2. ABC-CLIO. ISBN 978-0-313-35549-3.
  18. ^ a b Brown, Jeff L. (2001). "Rediscovering the lost city". Civil Engineering (bl-Ingliż). New York. 71: 32–39.
  19. ^ "Kenneth Wright" (bl-Ingliż). AAWRE. Miġbur 2021-02-16.
  20. ^ "Kenneth R. Wright". waterhistory.org (bl-Ingliż). Miġbur 2021-02-16.
  21. ^ Turner, Bethany L.; Armelagos, George J. (2012-09-01). "Diet, residential origin, and pathology at Machu Picchu, Peru". American Journal of Physical Anthropology (bl-Ingliż). 149 (1): 71–83. ISSN 1096-8644.
  22. ^ a b Wright & Valencia Zegarra, p. 1.
  23. ^ Wright & Valencia Zegarra 2001, p. 1.
  24. ^ Collyns, Dan (2008-06-06). "Machu Picchu ruin 'found earlier'" (bl-Ingliż). BBC News. Miġbur 2021-02-16.
  25. ^ Marshall, Michael (2008-06-03). "Incan lost city looted by German businessman" (bl-Ingliż). New Scientist. Miġbur 2021-02-16.
  26. ^ Romero, Simon (2008-12-07). "Debate Rages in Peru: Was a Lost City Ever Lost?" (bl-Ingliż). Miġbur 2021-02-16.
  27. ^ Olson, David M.; Dinerstein, Eric; Wikramanayake, Eric D.; Burgess, Neil D.; Powell, George V. N.; Underwood, Emma C.; d'Amico, Jennifer A.; Itoua, Illanga (2001). "Terrestrial Ecoregions of the World: A New Map of Life on Earth". BioScience (bl-Ingliż). 51 (11): 933–938. Miġbur 2021-02-16.
  28. ^ Bingham, Hiram (2010). Lost City of the Incas (bl-Ingliż). Orion. ISBN 978-0-297-86533-9.
  29. ^ Wright & Valencia Zegarra 2001, p. 1.
  30. ^ "Yale Expedition to Peru". Bulletin of the Geographical Society of Philadelphia (bl-Ingliż). 10. 1912. pp. 134–136.
  31. ^ Rodriguez-Camilloni, Humberto (2009). "Reviewed Work: Machu Picchu: Unveiling the Mystery of the Incas by Richard L Burger, Lucy C. Salazar". Journal of Latin American Geography (bl-Ingliż). 8 (2): 230–232. doi:10.1353/lag.0.0051. JSTOR 25765271. S2CID 144758591.
  32. ^ Gordon, Robert and John Rutledge 1984 Bismuth Bronze from Machu Picchu, Peru. American Association for the Advancement of Science, Washington, DC. p. 585.
  33. ^ Fellman, Bruce (2002). "Rediscovering Machu Picchu". Yale Alumni Magazine (bl-Ingliż). Miġbur 2021-02-16.
  34. ^ a b Salvatore, Ricardo Donato (2003). "Local versus Imperial Knowledge: Reflections on Hiram Bingham and the Yale Peruvian Expedition". Nepantla: Views from South (bl-Ingliż). 4 (1): 67–80. Miġbur 2021-02-16.
  35. ^ Hoffman, Barbara T. (2006). Art and Cultural Heritage: Law, Policy and Practice (bl-Ingliż). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-85764-2.
  36. ^ Gaither, Catherine; Kent, Jonathan; Sanchez, Victor; Tham, Teresa (2008). "Mortuary Practices and Human Sacrifice in the Middle Chao Valley of Peru: Their Interpretation in the Context of Andean Mortuary Patterning". Latin American Antiquity (bl-Ingliż). 19 (2): 107, 115, 119.
  37. ^ Hill, Michael (2010). "Myth, Globalization, and Mestizaje in New Age Andean Religion: The Intic Churincuna (Children of the Sun) of Urubamba, Peru". Ethnohistory (bl-Ingliż). 57 (2): 263, 273–275.
  38. ^ a b Wright & Valencia Zegarra, p. ix.
  39. ^ Davies, Nigel (1997). The Ancient Kingdoms of Peru (bl-Ingliż). Londra u New York: Penguin Books. ISBN 978-0-14-023381-0.
  40. ^ Wright, Valencia Zegarra & Crowley 2000b, p. 2.
  41. ^ "Qhapaq Ñan, Andean Road System" (bl-Ingliż). 2021-02-17.
  42. ^ Perkins, Sid (2019-09-24). "Machu Picchu was built over major fault zones. Now, researchers think they know why" (bl-Ingliż). ScienceMag. Miġbur 2021-02-16.

Biblijografija

immodifika
  • Carlotto, V.; Cardenas, J.; Fidel, L. (2009). "La Geologia, evolucion geomorfologica y geodinamica externa de la ciudad Inca de Machupicchu, Cusco-Perù". Revista de la Asociación Geológica Argentina (bl-Ispanjol). 65 (4): 725–747.
  • Wright, Kenneth R.; Valencia Zegarra, Alfredo (2000). Machu Picchu: A Civil Engineering Marvel (bl-Ingliż). American Society of Civil Engineers. ISBN 9780784404447.
Miksub minn "https://mt.wikipedia.org/w/index.php?title=Machu_Picchu&oldid=315405"