Ido
| Dan l-artiklu dwar il-lingwistika huwa nebbieta. Jekk trid, tista' tikkontribwixxi issa biex ittejjeb dan l-artiklu, dejjem skont il-konvenzjonijiet tal-Wikipedija. |
Ido hija lingwa li ġiet maħluqa fil-bidu tas-seklu 20 bil-ħsieb li ssolvi l-problema tal-kommunikazzjoni internazzjonali. Hija verżjoni riformata tal-Esperanto (lingwa maħluqa minn L. L. Zamenhof) li fl-1907 ġiet magħżula uffiċjalment mid-Delegazzjoni għall-Adozzjoni ta' Lingwa Awżiljarja Internazzjonali bħala l-aqwa proġett lingwistiku internazzjonali minn dawk kollha eżistenti.
| Ido (') | |||
|---|---|---|---|
| Mitkellma: | |||
| Reġjuni: | Dinjija | ||
| Kelliema: | |||
| Familja: | Lingwi Internazzjonali Awżiljari | ||
Uffiċjali
| |||
| Lingwa uffiċjali ta': | |||
| Regolati: | Uniono por la Linguo Internaciona Ido | ||
Kodiċijiet
| |||
| ISO 639-1: | io | ||
| ISO 639-2: | ido | ||
| ISO 639-3: | ido | ||
.svg)
| |||
| Ara ukoll: Lingwa | |||
Diversi xogħlijiet tal-letteratura ġew tradotti fl-Ido, fosthom Il-Prinċep Ċkejken, il-Ktieb tas-Salmi, u l-Evanġelju ta’ Luqa. Mis-sena 2000, kien hemm madwar 100–200 kelliem Ido fid-dinja, għalkemm stimi aktar reċenti jpoġġu n-numru taʼ kelliema eqreb għal 1,000-5,000.
Storja
immodifikaId-Delegazzjoni għall-adozzjoni ta' lingwa awżiljarja internazzjonali
immodifikaFil-bidu tas-seklu 20, il-ħtieġa għal lingwa internazzjonali kienet qed tiġi kkunsidrata minn ħafna personalitajiet, notevolment xjenzati u filosfi. Dan il-perjodu jikkorrispondi għal tkabbir ta' proġetti lingwistiċi internazzjonali ġodda. Mill-inizjattiva tal-matematiku Léopold Leau, inħolqot Delegazzjoni għall-adozzjoni ta’ lingwa awżiljarja internazzjonali fis-17 ta’ Jannar 1901 bl-appoġġ ta’ bosta xjenzati. Fl-1906, id-Delegazzjoni kienet irċeviet l-appoġġ ta’ aktar minn 1,200 membru ta’ akkademji u universitajiet minn pajjiżi differenti u aktar minn 300 soċjetà xjentifika.
F'Mejju 1907, id-delegazzjoni bagħtet il-mistoqsija lill-Assoċjazzjoni Internazzjonali tal-Akkademji ta' Vjenna, li ddikjarat lilha nnifisha inkompetenti, bi 12-il vot kontra 8 u astensjoni waħda. Konsegwentement, id-delegazzjoni ffurmat kumitat ta’ ħidma li l-membri tiegħu ġew eletti b’242 vot minn total ta’ 253. Dan il-Kumitat kien jinkludi xjenzati rinomati, bħall-lingwisti Jespersen, Schuchardt u Baudouin de Courtenay jew saħansitra l-kimika Ostwald. B’ko-għażla, ġew ammessi personalitajiet oħra, bħall-matematiku Taljan Peano. Léopold Leau u Louis Couturat kienu s-segretarji tal-Kumitat.
Il-kumitat iltaqa’ fil-Collège de France matul ix-xahar ta’ Ottubru 1907 u eżamina bosta proġetti lingwistiċi internazzjonali, ippreżentati minn rappreżentanti tal-awturi tagħhom. Skont il-linji tal-kumitat l-awturi ma setgħux ikunu fil-kumitat. Il-kumitat malajr wasal għall-konklużjoni li kien hemm biss żewġ proġetti lingwistiċi internazzjonali denji ta’ interess. L-ewwel kien l-Esperanto, mhux mibdul wara li deher fl-1887; it-tieni kien Idiom Neutral, żviluppat mill-ex Volapük Academy. Id-delegazzjoni ddeċidiet fl-aħħar jum li tagħżel “Ido” grazzi għall-kreatur Couturat innifsu u d-difiża suspettuża f’daqqa ta’ Beaufront, li tkellem dwar Esperanto “mtejjeb” u injora l-wegħda tiegħu lil Zamenhof biex jiddefendi l-Esperanto u jirrappreżenta lill-kelliema tiegħu.
Dan il-proġett, minn awtur anonimu fiż-żmien tal-preżentazzjoni tiegħu peress li żvela l-isem ta’ Couturat kien ikun invalidat, kien speċi ta’ sinteżi bejn tip ta’ Esperanto u Idiom Neutral. Kif jindika r-rapport tal-lingwista Daniż Otto Jespersen, membru tal-kumitat tad-delegazzjoni:
- Matul l-aħħar kunsill, iċ-ċentru tad-diskussjonijiet idur madwar l-awtur tal-proġett anonimu Ido li kien ippreżentat mis-Sur Couturat flok l-awtur [...] Kien speċi ta’ Esperanto li qieset l-oġġezzjonijiet li kienu saru. min-naħat kollha kontra l-lingwa Zamenhof u wera tajjeb fuq diversi punti l-kompromess mixtieq bejn l-Esperanto u l-Idjom Neutral.
Huwa impossibbli li Wilhelm Ostwald kien sodisfatt bl-ido, għax irtira mill-presidenza tal-kummissjoni u ħoloq fl-1916 lingwa mibnija: Weltdeutsch. Fid-29 ta’ Settembru, 1926 fil-gazzetta Vossische Zeitung, spjega l-ħtieġa li tinħoloq lingwa internazzjonali ġdida biex tieħu post Ido.
Letteratura u pubblikazzjonijiet
immodifikaIdo għandu numru ta’ pubblikazzjonijiet li jistgħu jiġu abbonati jew imniżżla b’xejn fil-biċċa l-kbira tal-każijiet. Kuriero Internaciona huwa rivista prodotta fi Franza kull ftit xhur b'firxa ta' suġġetti. Adavane! huwa rivista prodotta mis-Soċjetà Spanjola Ido kull xahrejn li għandha firxa ta’ suġġetti, kif ukoll ftit għexieren ta’ paġni ta’ xogħol tradotti minn lingwi oħra. Progreso huwa l-organu uffiċjali tal-moviment Ido u ilu madwar mill-bidu tal-moviment fl-1908. Jistgħu jinstabu siti oħra b’diversi stejjer, ħrejjef jew proverbji flimkien ma’ ftit kotba tal-Bibbja tradott fl-Ido fuq skala iżgħar. Is-sit publikaji għandu ftit podcasts fl-Ido flimkien ma’ diversi kanzunetti u materjal ieħor irrekordjat.
Wikipedia tinkludi Edizzjoni bil-lingwa Ido (magħrufa fl-Ido bħala Wikipedio f'Jannar 2012 kienet il-81 Wikipedija l-aktar miżjura.