Filosofija Ellenistika
Il-Filosofija Ellenistika hi dak il-perjodu fl-istorja tal-Filosofija tal-Punent li kien ġie żviluppat miċ-ċiviltà Ellenistika wara Aristotli u li ntemm mal-bidu tan-Neoplatoniżmu.
Skejjel tal-ħsieb Ellenistiċi
immodifikaIl-Pitagoriżmu huwa sistema filosofika u xjentifika żviluppata minn Pitagora, u li influwenza kważi s-sistemi filosofiċi Ellenistiċi kollha li ġew warajh. Eventwalment żviluppaw żewġ skejjel ta' ħsieb Pitagoriku, waħda bbażata fuq il-matematika u li kompliet il-ħidma xjentifika tiegħu, u l-oħra li ffukat iktar fuq it-tagħlim eżoteriku ta' Pitagora, għalkemm it-tnejn li huma kellhom parti mill-oħra.
Fil-Greċja tal-qedem, is-sofisti kienu kategorija t'għalliema speċjalizzati f'għodod filosofiċi u retoriċi bl-għan li jgħallu aretê — eċċellenza, jew virtù — l-aktar lil statisti u nobbli żgħażagħ.
Iċ-Ċiniċi kienu setta ta' filosfi axxeti li bdew b'Antistene fir-raba' seklu QK u li komplew sal-ħames seklu WK. Huma kienu jemmnu li wieħed għandu jgħix ħajja vurtwuża bi qbil man-Natura. Dan fisser iċ-ċaħda tax-xewqat konvenzjonli għall-għana, għall-poter, għas-saħħa, jew għall-fama, u ħajja ħielsa minn pussess.
- Antistene (445-365 QK)
- Djoġene ta' Sinope (412-323 QK)
- Krate ta' Tebe (365-285 QK)
- Menippu (c. 275 QK)
- Dmitri (10-80 WK)
Iċ-Ċirenejċi kienu skola filosofika ultra-edonista mwaqqfa fir-raba' seklu WK minn Aristippu ta' Ċirene. Huma kienu jsostnu li l-pjaċir huwa l-ogħla tjubija, speċjalment il-gratifikazzjoni immedjata. Fi żmien seklu d-duttrina iktar moderata tal-Epikurej ħadet post iċ-Ċirenejċiżmu.
- Aristippu ta' Ċirene (435-360 QK)
Il-Platoniżmu huwa l-filosofija ta' Platun, kif miżmuma u żviluppata mis-segwaċi tiegħu. Il-kunċett ewlieni kienet it-Teorija tal-Forom: l-arketipi traxendenti, perfeffi, li tagħhom l-oġġetti ta' kuljum fid-dinja huma biss kopja imperfetta. L-ogħla forma kienet il-Forma tat-Tjubija, is-sors tal-kewn, li seta' jintlaħaq bir-raġuni. Fit-tielet seklu QK, Arċilesaw addotta x-xettiċiżmu, li sar prinċipju ewlieni tal-iskola sas-sena 90 QK, meta Antjoku żied elementi Stojċi, u ċaħad ix-xettiċiżmu. Bl-addozzjoni ta' mistiċiżmu orjentali fit-tielet seklu WK, il-Platoniżmu evolva fin-Neoplatoniżmu.
- Spewsippu (407-339 QK)
- Żenokrate (396-314 QK)
- Arċeżilaw (316-232 QK)
- Karneade (214-129 QK)
- Antjoku ta' Askalon (130-68 QK)
- Plutarka (46-120 WK)
Il-Peripatetiċi kienu filosfi li żammew u żviluppaw il-filosofija ta' Aristotli. Huma kienu favur li wieħed jistudja d-dinja biex jifhem il-pedament aħħari ta' kollox. L-għan tal-ħajja kienet l-hena, li kienet toħroġ minn azzjonijiet virtwużi bl-g]an li wieħed iżomm fin-nofs taż-żewġ estremitajiet bejn il-wisq u l-ftit wisq.
- Aristotli (384-322 QK)
- Teofrastu (371-287 QK)
- Strato ta' Lampsaku (335-269 QK)
- Alessandru ta' Afrodiżja (c. 200 WK)
Il-Pirroniżmu, jew ix-xettiċiżmu Pirroniku, kien skola ta' xettiċiżmu mibdija minn Pirro fit-tielet seklu QK, u li kompla javvanza taħt Enesidemu fl-ewwel seklu QK. Dan kien isostni xettiċiżmu filosofiku sħiħ dwar id-dinja sabiex wieħed jilħaq "ataraxia" jew hena fil-menti (moħħ), filwaqt li kien isostni wkoll li xejn ma jista' jiġi ppruvat veru allura wieħed għandu jissospendi l-ġudizzju.
- Pirro (365-275 QK)
- Timone (320-230 QK)
- Enesidemu (l-ewwel seklu QK)
- Sestu Empiriku (it-tieni seklu WK)
L-Epikurejiżmu kien imwaqqaf minn Epikuru fit-tielet seklu QK. Dan kien jara l-univers immexxi miċ-ċansijiet, mingħajr l-indħil tal-allat. L-Epikurejiżmu kien iqis in-nuqqas ta' uġiegħ bħala l-akbar pjaċir, u kien isostni ħajja sempliċi. Kien ir-rivali ewlieni tal-Istojċiżmu sakemm iż-żewġ filosofiji mietu fit-tielet seklu WK.
- Epikuru (341-270 QK)
- Metrodoru (331-278 QK)
- Żenone ta' Sidone (l-ewwel seklu QK)
- Filodemu (110-40 QK)
- Lukrezju (99-55 QK)
L-Istojċiżmu kien imwaqqaf minn Żenone ta' Ċizju fit-tielet seklu QK. Ibbażat fuq l-ideat etiċi taċ-Ċiniċi, dan kien jgħallem li l-għan tal-ħajja hu li wieħed jgħix skont in-Natura. L-Istojċiżmu kien isistni l-iżvilupp tal-awto-kontroll u l-fortitudni bħala mezz kien wieħed jegħleb emozzjonijiet distruttivi. Kien l-aktar skola tal-filosofija ta' suċċess sakemm miet fit-tielet seklu WK.
- Żenone ta' Ċizju (333-263 QK)
- Kleante (331-232 QK)
- Krisippu (280-207 QK)
- Panezju (185-110 QK)
- Posidonju (135-51 QK)
- Seneka (4 QK-65 WK)
- Epittetu (55-135 WK)
- Marku Awrelju (121-180 WK)
L-Eklettiċiżmu kien sistema filosofika li addottat numru ta' duttrini filosofiċi eżistenti li l-aktar rat li jagħmlu sens. L-iktar proponent magħruf tagħha kien Ċiċerun.
- Varro Reatinu (116-27 QK)
- Ċiċerun (106-43 QK)
- Seneka ż-Żgħir (4 BCE-65 WK)
Il-Ġudaiżmu Ellenistiku kien attentat biex tiġi stabbilita tradizzjoni reliġjoni Lhudija fi ħdan il-kultura u l-lingwa Ellenistika. Ir-rappreżentant ewlieni tagħha kien Filos ta' Lixandra.
- Filo ta' Lixandra (30 BC-45 WK)
- Josefu (37-100 WK)
In-Neopitagoriżmu kien skola filosofika li reġgħet qajmet id-duttrini filosofiċi tal-Pitagoriżmu, u li kien prominenti bejn l-ewwel u t-tieni seklu WK. Kien attentat biex jiddaħħal element reliġjuż fil-filosofija Griega, il-qima ta' Alla permezz ta' ħajja axxetika, li tinjora l-pjaċiri tal-ġisem u l-impulsi kollha tas-sensi, sabiex tiġi ppurifikata r-ruħ.
- Nigidju Figulu (98-45 QK)
- Apollonju ta' Tjana (40-120 WK)
- Numenju ta' Apamea (it-tieni seklu WK)
Il-Kristjaneżmu Ellenistiku kien l-attentat ta' rikonċiljazzjoni bejn il-Kristjaneżmu u l-filosofija Griega, liema attentat beda lejn l-aħħar tat-tieni seklu WK. Meħud b'mod partikolari mill-Platoniżmu u min-Neoplatoniżmu emerġenti, persunaġġi bħal Klement ta' Lixandra fittxew li jipprovdu lill-Kristjaneżmu b'qafas filosofiku.
- Klement ta' Lixandra (150-215 WK)
- Origene (185-254 WK)
- Santu Wistin (354-430 WK)
In-Neoplatoniżmu, jew Plotiniżmu, kien skola ta' filosofija reliġjuza u mistika mwaqqfa minn Plotinu fit-tielet seklu WK u bbażata fuq it-tagħlim ta' Platun u ta' Platonisti oħrajn. Il-quċċata tal-kewn (eżistenza) kien il-Wieħed jew it-Tajjeb, l-għajn ta' kollox. Bil-virtù u l-meditazzjoni r-ruħ kellha l-qawwa li tgħolli lilha nfisha u titwaħħad mal-Wieħed; din kienet il-funzjoni vera tal-bniedem. Il-Plotiniżmu kien ir-rivali ewlieni tal-Kristjaneżmu sakemm spiċċa fis-sitt seklu WK.
- Plotinu (205-270 WK)
- Porfirju (233-309 WK)
- Jambliku ta' Calcide (245-325 WK)
Ara wkoll
immodifikaAktar qari
immodifika- Il-London Philosophy Study Guide toffri ħafna suġġerimenti dwar x'wieħed għandu jaqra, skont il-familjarità ta' dak li jkun mas-suġġett: Post-Aristotelian philosophy
- Kitbiet fil-Filosofija Ellenistika f'PhilPapers