Chankillo
Chankillo[1][2][3][4] jew Chanquillo[5][6][7][8] huwa kumpless monumentali tal-qedem fid-deżert kostali Peruvjan, li jinstab fil-baċir ta' Casma-Sechin fid-Dipartiment ta' Ancash fil-Perù. Il-fdalijiet jinkludu l-forti ta' Chankillo fil-quċċata ta' għolja, l-osservatorju solari tat-13-il Torri fil-qrib, u ż-żoni residenzjali u fejn kienet tinġabar il-kultura li ħolqot dawn l-istrutturi. It-Tlettax-il Torri ġew interpretati bħala osservatorju astronomiku li nbena fis-seklu 3 Q.K.[9] Il-kultura li pproduċiet Chankillo tissejjaħ il-kultura ta' Casma/Sechin jew il-Kumpless ta' Sechin. Is-sit tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO f'Lulju 2021.[10][11]
Is-sit ikopri madwar 4 kilometri kwadri (1.5 mil kwadru) u ġie interpretat bħala tempju ffortifikat.
Osservatorju solari tat-13-il Torri
immodifikaIt-13-il torri ta' Chankillo spazjati b'mod regolari bejniethom inbnew fuq il-quċċata ta' għolja baxxa u orjentati kważi mit-Tramuntana għan-Nofsinhar. Dawn jiffurmaw qisu orizzont "bis-snien" bi spazji dojoq f'intervalli regolari. Lejn il-Lvant u l-Punent l-investigaturi tas-sit iddeżinjaw żewġ punt ta' osservazzjoni possibbli. Minn dawn il-punti, il-firxa twila 300 metru tat-torrijiet tul ix-xefaq tikkorrispondi qrib ħafna għall-pożizzjonijiet tat-tlugħ u tal-inżul tax-xemx matul is-sena, għalkemm mhux kollha jkunu viżibbli. Fis-solstizju tax-xitwa, ix-xemx kienet titla' wara l-iżjed torri lejn ix-xellug ta' Chankillo u kienet titla' wara kull wieħed mit-torrijiet sa ma kienet tilħaq l-iżjed torri lejn il-lemin sitt xhur wara fis-solstizju tas-sajf, u b'hekk kien jiġi mmarkat it-trapass taż-żmien.[12] It-13-il Torri ta' Chankillo jaf huma l-iżjed osservatorju bikri magħruf fl-Amerki. L-abitanti ta' Chankillo jaf kienu kapaċi jiddeterminaw id-dati bir-reqqa, b'marġni ta' żball ta' jum jew tnejn, bis-saħħa tal-osservazzjoni tat-tlugħ u tal-inżul tax-xemx mit-torri kkonċernat.[13] Sit kontemporanju fil-Wied ta' Chincha, il-Perù, tal-kultura ta' Paracas, li wkoll kien jimmarka s-solstizju, dan l-aħħar ġie eżaminat ukoll.[14]
It-torrijiet kienu ilhom magħrufa fost il-vjaġġaturi għal 200 sena iżda ma ġewx iddeterminati bħala sit astronomiku qabel l-2007 abbażi tal-istudji ta' Iván Ghezzi u Clive Ruggles.[15][16]
.jpg)
Sit ta' Wirt Dinji
immodifikaIl-Kumpless Arkeoastronomiku ta' Chankillo ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2021.[10]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".[10]
Referenzi
immodifika- ^ Peru 1:100 000, La Caleta Culebras (20-g). IGN (Instituto Geográfico Nacional - Perú).
- ^ Jenkins, Dilwyn (2003). The Rough Guide to Peru. Rough Guides. p. 295. ISBN 9781843530749.
- ^ Pozorski, Shelia; Pozorski, Thomas; Pozorski, Thomas George (2006). Early Settlement and Subsistence in the Casma Valley, Peru. University of Iowa Press. p. 95. ISBN 9781587294624.
- ^ Gerster, Georg (2005). The Past from Above: Aerial Photographs of Archaeological Sites. Getty Publications. p. 197. ISBN 9780892368754.
- ^ "SITIO ARQUEOLOGICO CHANQUILLO". ficha.sigmincetur.mincetur.gob.pe. Miġbur 2024-12-14.
- ^ Ghezzi, Ivan; Ruggles, Clive (2007). "Chankillo: A 2300-Year-Old Solar Observatory in Coastal Peru". Science. 315 (5816): 1239–1243. Bibcode:2007Sci...315.1239G. doi:10.1126/science.1136415. ISSN 0036-8075. PMID 17332405.
- ^ Ghezzi, Ivan (2006). "Religious Warfare at Chankillo". In Isbell, William H.; Silverman, Helaine (eds.). Andean Archaeology III. Springer US. pp. 67–84. doi:10.1007/0-387-28940-2_4. ISBN 9780387289397.
- ^ DK (2010-06-21). Space: A Visual Encyclopedia. Penguin. p. 209. ISBN 9780756666286.
- ^ "Giant solar calendar measures time" (bl-Ingliż). 2011-03-06. Miġbur 2024-12-14.
- ^ a b ċ "Chankillo Archaeoastronomical Complex - UNESCO". whc.unesco.org. Miġbur 2024-12-14.
- ^ Collyns, Dan (2021-07-28). "'No parallels': 2,300-year-old solar observatory awarded Unesco world heritage status" (bl-Ingliż). Miġbur 2024-12-14.
- ^ "Archaeoastronomy". hila.webcentre.ca. Miġbur 2024-12-14.
- ^ "Chankillo Archaeoastronomical Complex". World Monuments Fund (bl-Ingliż). Miġbur 2024-12-14.
- ^ Stanish, C.; Tantaleán, H.; Nigra, B. T. & Griffin, L. (2014). "A 2,300-year-old architectural and astronomical complex in the Chincha Valley, Peru". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 111 (20): 7218–23. doi:10.1073/pnas.1406501111. JSTOR 23774157. PMC 4034249. PMID 24799703. S2CID 21842863.
- ^ Atwood, Roger. " "Solar Observatory at Chankillo, Peru." Archaeology. Volume 61 Number 1, January/February 2008.
- ^ "Top 10 Discoveries of 2007 - Solar Observatory at Chankillo, Peru". www.archaeology.org. Miġbur 2024-12-14.