Ruma: Differenza bejn il-verżjonijiet
Content deleted Content added
Linja 113:
Fl-1266 [[Charles I ta' Napli|Charles t'Anjou]], li kien sejjer fin-nofsinhar għall-ġlieda kontra l-[[Hohenstaufen]] f'isem il-Papa, ġie maħtur Senatur. Charles stabilixxa s-[[Sapienza (Università ta' Ruma)|Sapienza]], l-università ta' Ruma.<ref name=be21/> F'dak il-perjodu, il-Papa miet, u l-kardinali, ġew ikkonvokati f'[[Viterbo]], u ma setgħux jaqblu dwar is-suċċessur tiegħu: il-poplu tal-belt kien irrabjat dwar dan, b'hekk kisser is-saqaf tal-bini li ltaqgħu fih, u spiċċa l-ħabs sakemm kien innominat il-Papa l-ġdid: f'dan il-mument seħ il-marka tat-twelid tal-[[konklav papali|konklav]].<ref name=be21/> F'dan il-perjodu, il-belt kienet ukoll għebet minn ġliedit kontinwi fost il-familji nobbli: l-[[Familja Annibaldi|Annibaldi]], il-[[Caetani]], il-[[Familja Colonna|Colonna]], l-[[Familja Orsini|Orsini]], u l-[[Conti di Segni|Conti]], huma kellhom il-fortizzi tagħhom mibnija fuq l-edifiċji Rumani tal-qedem, u ġġieldu kontra xulxin biex jikkontrollaw il-papa.<ref name=be21/>
Il-[[Papa Bonifacju VIII]], imwieled f'Caetani, kien l-aħħar Papa li ġġieled għad-dominju universali tal-Knisja: huwa pproklama kruċjata kontra l-Colonna, u fl-1300 hu sejjaħ għall-ewwel [[Jubilee (Kristjaneżmu)|Jubilee tal-Kristjaneżmu]], li laqqa l-miljuni ta' pellegrini f'Ruma.<ref name=be21/> Madankollu, it-tamiet tiegħu kienu ddeklinati kontra r-re Franċiż [[Filippu IV ta' Franza|Filippu]], li ħadu priġunier f'[[Anagni]], b'hekk ikkawżat il-mewt tiegħu.<ref name=be21/> Wara dan, Papa ġdid għall-Franċiżi kien elett, u l-post tiegħu kien rilokat fil-qosor ġewwa [[Avignon]] (1309–1377).<ref name=be22>Bertarelli (1925), p.22</ref> Matul dan il-perjodu l-belt kienet traskurata, sakemm il-poter waqa' f'idejn ir-raġel plebjan, [[Cola di Rienzo]].<ref name=be22/> Idealist u dilettant ta' Ruma tal-qedem, Cola ħolom dwar it-twelied il-ġdid tal-Imperu Ruman: wara li kiseb il-poter bit-titlu ta' ''[[Tribune|Tribuno]]'', ir-riformi tiegħu ġew miċħuda mill-poplu.<ref name=be22/> Wara li kien imġiegħel li jaħrab, Cola seta' ġie lura fost il-firxa tal-kardinal [[Gil Álvarez Carrillo de Albornoz|Albornoz]], fir-rwol responsabbli tar-restawr tal-poter tal-knisja Taljana.<ref name=be22/> Hu kiseb il-poter lura għal żmien qasir u kien iġġudikat mill-poplu, u Albornoz seta' jieħu f'idejh il-pussess tal-belt, fl-1377 taħt [[Gregorju XI]], huwa reġa sar is-sede tal-papa.<ref name=be22/> Meta rritorna l-Papa f'Ruma f'dik is-sena, inħoloq ix-[[
===Żmien kmieni modern===
[[File:Roma-tempiettobramante01R.jpg|thumb|left|It-''Tempietto'' ([[San Pietro in Montorio]]) — eżempju eċċellenti tal-arkitettura tar-[[Rinaxximent Taljan]]]]
Fl-1418, il-[[Kunsill ta' Konstanz]] issetilja x-xiżma tal-punent, u l-papa Ruman, [[Martin V]], kien elett.<ref name=be22/>
Dan ġab seklu ta' paċi intern lejn Ruma, li mmarka il-bidu tar-[[Rinaxximent]].<ref name=be22/> Il-Papiet tal-ewwel nofs tas-seklu 16, minn [[Papa Nikola V|Nikola V]], il-fundatur tal-[[Librerija Vatikana]], għal [[Papa Pija II|Piju II]], umanist u litterat, minn [[Papa Sistu IV|Sistu IV]], papa gwerrier, għal [[Papa Alessandru VI|Alessandru VI]], immorali u [[Nepotiżmu|nepotist]], minn [[Papa Ġulju II|Ġulju II]], suldat u patrun, għal [[Papa Leo X|Leo X]], li ta' ismu għal dan il-perjodu ("is-seklu ta' Leo X"), dawn kollha ddedikaw l-enerġija tagħhom għas-sbuħija tal-Belt Eternali, għall-qawwa tal-istokk tagħhom, u għall-patroċinju tal-arti.<ref name=be22/>
Matul dawn is-snin, iċ-ċentru tar-[[Rinaxximent Taljan]] mexa minn Ruma għal Firenze. Xogħlijiet majestużi, bħall-[[Bażilika ta' San Pietru]], il-[[Kappella Sistina]] u l-''[[Ponte Sisto]]'' (l-ewwel pont li nbena madwar it-[[Xmara Tiber|Tiber]], għalkemm fuq bażi Ruman) ġew maħluqa. Biex twettaq dan, il-Papiet kienu nvoluti fl-aqwa artisti taż-żmien, inklużi [[Mikelanġlu]], [[Pietro Perugino|Perugino]], [[Raphael]], [[Domenico Ghirlandaio|Ghirlandaio]], [[Luca Signorelli]], [[Sandro Botticelli|Botticelli]], u [[Cosimo Rosselli]].
Il-perjodu kien ukoll infamuż għall-korruzzjoni papali, b'ħafna Papiet li kienu missirijiet, u f'involvimenti fin-[[nepotiżmu]] u s-[[simonija]]. Il-korruzzjoni tal-Papiet u l-ispejjeż enormi għall-proġetti tal-bini tagħhom wassal f'parti ta' [[Riformazzjoni]] u, min-naħa, il-[[Kontro-Riformazzjoni]]. Papiet bħal [[Papa Alessandru VI|Alessandru VI]], kien magħruf sew għad-dekadenza tiegħu, partijiet selvaġġi, vakanti żejda u l-ħajja immorali.<ref>{{ċita web|url=http://www.nndb.com/people/159/000092880/ |titlu=Pope Alexander VI |editur=Nndb.com |aċċessdata=3 ta' Frar 2010}}</ref> Madankollu, taħt dawn il-papiet sinjuri u vakanti, Ruma ġiet trasformata f'ċentru ta' arti, poeżiji, mużika, letteratura, edukazzjoni u kultura. Ruma saret kapaċi biex tikkompeti ma' bliet Ewropej ewlenin taż-żmien f'termini ta' ġid, arti, tagħlim u arkitettura.
Il-perjodu tar-[[Rinaxximent]] biddel wiċċ Ruma drammatikament, b'xogħolijet bħal tal-[[Pietà (Mikelanġlu)|Pietà]] minn Mikelanġlu u l-affreski tal-Appartament Borgia, dawn kienu magħmula matul ir-renju ta' Innocent. Ruma laħqet l-ogħla punt ta' sbuħija taħt il-[[Papa Ġulju II]] (1503–1513) u s-suċċessuri tiegħu [[Papa Leo X|Leo X]] u [[Papa Klement VII|Klement VII]], żewġ membri tal-[[Dar tal-Medici|familja Medici]].
==Referenzi==
| |||