Grammatika Maltija

Din għandha tkun paġna ta' referenza għall-grammatika Maltija. Biex tiddiskuti fuq il-grammatika Maltija mur fuq il-paġna tad-diskussjoni.

L-Alfabett

L-alfabett Malti fih 30 ittra, jiġifieri, 6 vokali u 24 konsonanti. Dawn huma:

A

B

Ċ

D

E

F

Ġ

G

Għ

H

Ħ

I

IE

J

K

L

M

N

O

P

Q

R

S

T

U

V

W

X

Ż

Z

a

b

ċ

d

e

f

ġ

g

għ

h

ħ

i

ie

j

k

l

m

n

o

p

q

r

s

t

u

v

w

x

ż

z

L-istorja tal-alfabett hi kkaratterizzata mhux biss minn varjetà ta' simboli għal kull ittra, imma wkoll minn varjazzjoni fl-ordni tal-ittri. Waħda mill-bidliet fis-sekwenza hija tal-ittra Għ li, minflok bejn il-G u l-H, tiġi bejn in-N u l-O.

ara Lingwa Maltija.

Il-vokali

A/a, E/e, I/i, O/o, U/u, IE/ie

Il-vokali tal-leħen

Il-vokali tal-leħen tidħol f’kelma biex inkunu nistgħu nlissnuha tajjeb. Din tidħol quddiem :

• konsonanti likwida (l,m,n,r,għ), eżempji :

ilbiesi nilagħbu nisirqu.

• quddiem konsonanti mtennija

ridt iddur riedet iddawwar irrid immur

• plurali ta’ sillaba waħda meta nużawhom ma’ Kliem il-Għadd (in-numri) minn 2 sa 10,

eżempji : żewġt itfal tlitt ibniet erbat iħbieb ħamest idjar sebat ibliet tmint ifran disat iklieb għaxart iħmir

• ‘s’ jew ‘x’ meta jinzertaw ħdejn konsonanti oħra u jkollhom l-artiklu, eżempji:

l-iskola l-ixkupi l-istejjer

v

Il-konsonanti

Il-konsonanti huma 24:
b,ċ,d,f,ġ,g,għ,ħ,h,j,k,l,m,n,p,q,r,s,t,v,w,x,ż,z.

Fil-Malti l-konsonanti huma importanti għax jifformaw l-għerq tal-kelma.
Eż. raġel għandha għerq r - ġ - l.

Il-konsonanti jistgħu jkunu:

• Sħaħ jew li ma jistgħux jitbiddlu. Dawn huma l-konsonanti kollha barra j u w
• Dgħajfin jew li jistgħu jitbiddlu. Dawn huma j u w
• Xemxin jew dawk li jassimilaw l-artiklu. Dawn huma 9: ċ,d,n,r,s,t,x,ż,z.
• Qamrin jew dawk li ma jassimilawx l-artiklu. Dawn huma 15: b,f,ġ,g,għ,ħ,h,j,k,l,m,p,q,v,w.
• Rotob jew dawk li jitlissnu bil-ħlewwa. Dawn huma 8:ċ,f,h,k,p,s,t,x.
• Qawwija jew dawk li jitlissnu bil-qawwa. Dawn huma 8: b,d,ġ,g,għ,v,ż.
• Likwidi jew dawk li xi drabi jieħdu l-vokali ewfonika. Dawn huma 5: l,m,n,r,għ.

Assimilazzjoni

L-Assimilazzjoni issehh meta konsononati jinstemgħu mod differenti milli kif jinkitbu. L-assimilazzjoni tal konsonanti tinqasam fi tnejn : Shiha ; meta l-assimilazzjoni tkun tidher, ezempju : ix-xemx mhux il-xemx ghax 'x' hija konsonanta xemxija Parzjali ; Meta il-bidla tkun tinstema` biss u ma tinkitibx Din tinqasam fi tnejn : Rigressiva ; meta l-ittra ta` wara tinfluwenza lil dik ta` quddiema u ghalhekk tinstema mod iehor ez : dħul tinstema tħul Progressiva ; meta l-ittra ta` quddiem tinfluwenza lil dik ta warajha u tbiddel il-hoss ez : ġkieket .instema ġgieget

Tipoloġija tal-verb

Il-forom

• 1.Kiser, Rikeb, Feraħ, Ħarab, Xorob.
• 2.Kisser, Xemmex, Kerrah (NB h mhux ħ)
• 3.Bieraħ, Qarar, Bierek, Fiehem, Qiegħed
• 4. M'hemmx iktar
• 5.Tkisser, ixxemmex
• 6.Tbierek, tqârar, tqiegħed
• 7.Nkiser, ntrabat, nxtamm
• 8.Ltaqa'
• 9.Sfar, Sbieħ, Twal, Qsar, Qriegħ, Ħdar, Ċkien
• 10.staħba, stħarreġ, stkerrah (NB h mhux ħ)

Kif tiftakarhom?

• 1. kollha verbi ewlenien
• 2. it-tieni konsonanti tal verb ewlieni mtennija (mtwala) [tieni - zewġ ittri]
• 3. l-ewwel vokali tal-verb ewlieni mtawla f’ ie jew a [tielet - bierah]
• 4. M'hemmx iktar
• 5.Inzidu ‘t’ fil-bidu tat-tieni forma.
  Jekk il-verb jibda b’dawn il-konsonanti : ċ, d, ġ, s, x, z, ż bit tikka, it-t tinbidel u ssir bħalhom
• 6.Inzidu ‘t’ fil-bidu tat-tielet forma.
  Jekk il-verb jibda bil-konsonanti ċ, d, ġ, s, x, z, ż, [sitt - t] it-t tinbidel u ssir bħalhom
• 7.Inzidu ‘n’ jew ‘nt’ ma’ l-ewlieni.
  Il-konsonanti ‘n’ u ‘t’ jinfirdu meta l-ewwel konsonanti tkun ‘s’ jew [seven - n]
• 8.Inzidu ‘t’ wara l-ewwel konsonanti tal-għerq.
  Tgħallem għazel bejn ftiehem tas-sitt forma u ftehem tat-tmien forma.
• 9.Titnissel minn aġġettivi biss u jkollha sillaba waħda b’vokali twila.
• 10.Inzidu ‘st’ ma’ l-ewlieni jew it-tieni forma. Xi wħud huma mnissla minn nomi.

v

Il-verbi irregolari

Il-verbi irregolari huma dawk li ma jimxux għal kollox mal-konjugazzjoni tal-verbi l-oħra sħabhom. Dawn huma: ġie, kiel, ra, ħa, idda, emmen, mar, iżża, ta, qal, jaf, kellu, waqaf, jisem.

(1) ta
Imperfett: nagħti, tagħti, jagħti, tagħti, nagħtu, tagħtu, jagħtu.
Perfett: tajt, tajt, ta, tat, tajna, tajtu, taw.
Imperattiv: agħti, agħtu.
Partiċipju Passat: mogħti, mogħtija, mogħtijin.

Is-7 forma:
Imperfett: ningħata, tingħata, jingħata, tingħata, ningħataw, tingħataw, jingħataw
Perfett: ingħatajt, ingħatajt, ingħata, ingħatat, ingħatajna, ingħatajtu, ingħataw.

(2) ħa
Imperfett: nieħu, tieħu, jieħu, tieħu, nieħdu, tieħdu, jieħdu.
Perfett: ħadt, ħadt, ħa, ħadet, ħadna, ħadtu, ħadu.
Imperattiv: ħu, ħudu.
Partiċipju Passat: meħud, meħuda, meħudin

(3) ra
Imperfett: nara, tara, jara, tara, jaraw, taraw, jaraw.
Perfett: rajt, rajt, ra, rat, rajna, rajtu, raw.
Imperattiv: ara, araw.
Partiċipju Passat: (perifrastiku) milmuħ, milmuħa, milmuħin p.p. ta' lemaħ

(4) M'hemmx iktar

(5) qal
Imperfett: ngħid, tgħid, jgħid, tgħid, ngħidu, tgħidu, jgħidu.
Perfett: għedt, għedt, qal, qalet, għedna, għedtu, qalu.
Imperattiv: għid, għidu.
Partiċipju Passat: ????

(6) ġie
Imperfett: niġi, tiġi, jiġi, tiġi, jiġu, tiġu, jiġu.
Perfett: ġejt, ġejt, ġie, ġiet. ġejna, ġejtu, ġew.
Imperattiv: ejja, ejjew.
Partiċipju Passat:
Partiċipju Attiv: ġej, ġejja, ġejjin

(7) mar
Imperfett: immur, tmur, jmur, tmur, immorru, tmorru, immoru.
Perfett: mort, mort, mar, marret, morna, mortu, marru.
Imperattiv: mur, morru.
Partiċipju Passat:

(8) idda
Imperfett: niddi, tiddi, jiddi, tiddi, niddu, tiddu, jiddu.
Perfett: iddejt, iddejt, idda, iddiet, iddejna, iddejtu, iddew.
Imperattiv: iddi, iddu.
Partiċipju Passat:

(9) iżża
Imperfett: niżżi, tiżżi, jiżżi, tiżżi, niżżu, tiżżu, jiżżu.
Perfett: iżżejt, iżżejt, iżża, iżżiet, iżżejn, iżżejtu, iżżew.
Imperattiv: iżżi, iżżu.
Partiċipju Passat: miżżi, miżżija, miżżijin ????

(10) emmen
Imperfett: nemmen, temmen, jemmen, temmen, nemmnu, temmnu, jemmnu.
Perfett: emmint, emmint, emmen, emmnet, emminna, emmintu, emmnu.
Imperattiv: emmen, emmnu.
Partiċipju Passat: emmnut, emmnuta, emmnuti

(11) kellu
Imperfett: ikolli, ikollok, ikollu, ikollha, ikollna, ikollkom, ikollhom.
Perfett: kelli, kellek, kellu, kellha, kellna, kellkom, kellhom.
Imperattiv:
Partiċipju Passat:

(12) Waqaf

(13) Jisem

kiel
Imperfett: niekol, tiekol, jiekol, tiekol, jieklu, tieklu, jieklu.
Perfett: kilt, kilt, kiel, kielet. kilna, kiltu, kiltu.
Imperattiv: kul, kulu.
Partiċipju Passat: mikul, mikula, mikulin

Il-pronom

Pronomi Pronomi Magħżulin huma dawn - Jiena, inti, hija, huwa, ahna, intom, huma. pronomi Mehmużin