Norveġja

Renju tan-Norveġja
*Kongeriket Norge* (Norveġiż Bokmål)
*Kongeriket Noreg* (Norveġiż Nynorsk)
Davvisámegiella
Renju tan-Norveġja Kongeriket Norge (Norveġiż Bokmål); Kongeriket Noreg (Norveġiż Nynorsk); Davvisámegiella
	Mottu: "Alt for Norge"; Kollox għan-Norveġja
	Innu nazzjonali: ; Ja, vi elsker dette landet (de facto); Iva, aħna nħobbu dan il-pajjiż; ;
Belt kapitali; (u l-ikbar belt)	Oslo; [1]) 59°54.78′N 10°44.41′E / 59.913°N 10.74017°E
Lingwi uffiċjali	Norveġiż (Bokmål / Ninorsk); Davvisámegiella
Gvern	Monarkija kostituzzjonali parlamentari unitarja
Avvenimenti
Erja
Popolazzjoni
PGD (PSX)	stima tal-2017
PGD (nominali)	stima tal-2012
IŻU (2022)	0.966 (għoli ħafna) (2el)
Valuta	krone Norveġiż (NOK)
Żona tal-ħin	CET (UTC+1)
Kodiċi telefoniku	+47
TLD tal-internet	.no
1	Inklużi Svalbard u Jan Mayen. (Mingħajr dawn iż-żewġ oqsma, l-erja tan-Norveġja hija 323,802 km2, li tiġi kklasifikata is-67 post fid-dinja.)
2	Dan il-perċentwal huwa għall-art ewlenija, Svalbard, u Jan Mayen. Dan il-persentaġġ jgħodd il-glaċieri bħala "art". Huwa kkalkulat bħala 19,940.14/(365,246.17+19,940.14).

In-Norveġja ( ˈnrweɪ (għajnuna·info); Norveġiż: Norge (għajnuna·info) (Bokmål) jew Noreg (għajnuna·info) (Ninorsk), uffiċjalment ir-Renju tan-Norveġja, hija monarkija kostituzzjonali unitarja Skandinava li t-territorju tagħha fih il-parti tal-Punent tal-Peniżola Skandinava, Jan Mayen, u l-arċipelagi Artiċi ta' Svalbard u l-Gżira Bouvet. In-Norveġja għandha erja totali ta' 385,207 kilometru kwadru (148,729 mi kw) u popolazzjoni ta' madwar 5.5 miljun ruħ.^[4]

Il-Kastell u l-Fortizza ta' Akershus jidhru mill-Fjord ta' Oslo

Galdhøpiggen hija l-ogħla muntanja fin-Norveġja u l-Ewropa ta' Fuq, b'altitudni ta' 2,469 metru, li tinsab fil-Park Nazzjonali ta' Jotunheimen, fil-muniċipalità ta' Lom, kontea ta' Innlandet.

Glittertind (forma uffiċjali fuq il-mapep: Glittertinden) hija t-tieni l-ogħla muntanja fin-Norveġja u t-tieni wkoll fil-firxa tal-muntanji li tappartjeni għaliha, f'2,465 m 'il fuq mil-livell tal-baħar, inkluż il-glaċieri fil-quċċata tagħha (mingħajr il-glaċiera, hija 2452 m) . Hija tinsab fil-muniċipalità ta 'Lom, fiż-żona muntanjuża ta' Jotunheimen.

Il-Jotunheimen (pronunzja Norveġiża: /ˈjôːtʉnˌhæɪmn̩/; dar tal-Jötunn) hija medda muntanjuża fin-Nofsinhar tan-Norveġja, parti mill-medda twila tal-Alpi Skandinavi li tkopri madwar 3,500 km². L-ogħla 29 muntanja tan-Norveġja jinsabu kollha f'Jotunheimen, inkluż l-ogħla: Galdhøpiggen (2469 m). Jotunheimen jinfirex mal-fruntiera bejn il-kontej ta' Innlandet u Vestland (qabel Oppland u Sogn og Fjordane).

Il-Fjord ta' Sogne jidher minn Vik, fin-nofsinhar tal-provinċja ta' qabel ta' Sogne og Fjordane fylke.

Għandha t-tieni l-inqas densità ta' popolazzjoni fl-Ewropa. Il-pajjiż għandu fruntiera fit-tul mal-Iżvezja (1,619 km, jew 1,006 mi) li hija l-itwal fruntiera mingħajr interruzzjoni fl-Ewropa u fiż-Żona Schengen. In-Norveġja hija mdawra wkoll mill-Finlandja u r-Russja fil-Grigal. Taqsam fruntieri marittimi mar-Russja matul il-Baħar Barents; Greenland, il-Gżejjer Faroe u l-Iżlanda matul il-Baħar Norveġiż; u l-Iżvezja, id-Danimarka u r-Renju Unit matul il-Baħar tat-Tramuntana. Il-belt kapitali u l-belt bl-ogħla popolazzjoni, kważi ta' miljun resident, hija Oslo.

Longyearbyen, li tinsab fl-arċipelagu ta' Svalbarg, hija l-belt b'aktar minn 1,000 abitant l-eqreb lejn il-pol tat-tramuntana peress li għandha 1,700 abitant u tinsab fit-78 parallel. Il-belt b'aktar minn 50,000 abitant l-eqreb lejn il-pol tat-tramuntana hija Tromso b'77,000 abitant u tinsab fid-69 parallel.

Total tal-fruntieri: 2,566 km, pajjiżi tal-fruntiera (3): Finlandja 709 km; Izvezja 1,666 km; Russja 191 km.

Etimoloġija immodifika

In-Norveġja għandha żewġ ismijiet uffiċjali, li huma: Norġa f'Bokmål u Noreġ f'Nynorsk. L-isem Ingliż "Norway" ġej mill-kelma Antiko-Ingliża "Norþweg" u ilha mlaqqma hekk mis-sena 880, jiġifieri il-mogħdija tat-Tramuntana jew in-naħa li twassal għat-Tramuntana. Dan huwa l-mod kif l-Anglo-Sassoni rreferew għall-kosta tan-Norveġja Atlantika. L-Anglo-Sassoni tal-Brittanja kienu jirreferu għar-renju tan-Norveġja fis-sena 880 bħala l-art Norðmanna wkoll.

Hemm xi nuqqas ta' qbil dwar jekk l-isem nattiv tan-Norveġja kellux tassew l-istess etimoloġija oriġinali bħal dik tal-forma Ingliża. Skont l-opinjoni inkontestata u tradizzjonali, l-ewwel komponent kien oriġinarjament "norðr", imlaqqam Tramuntana, allura l-isem sħiħ kien "Norðr vegr", jiġifieri "l-mogħdija tat-Tramuntana", referenza għar-rotta tal-baħar tul il-kosta Norveġiża. Dan kien jikkuntrasta ma' "suðrvegar", jiġifieri "l-mogħdija tan-Nofsinhar" (min-Norveġiż "antik suðr"), għall-Ġermanja, u "austrvegr", jiġifieri "l-mogħdija tal-Punent" (minn austr) għall-Baltiku.

Skont teorija oħra, l-ewwel komponent kienet il-kelma nour, li tfisser "dejjaq", b'referenza għar-rotta tan-navigazzjoni ta' ġewwa l-arċipelagu mill-art ("il-mogħdija d-dejqa"). L-interpretazzjoni bħala "tat-Tramuntana", kif riflessa fil-forma Ingliża u Latina tal-isem, kienet dovuta għal etimoloġija folkloristika li ġiet aktar 'il quddiem. Din l-aħħar idea oriġinat mill-filologu Niels Halvorsen Trønnes fl-1847; mill-2016 'l hawn kien wkoll irrakkomandat mill-istudent tal-lingwa u attivist Klaus Johan Myrvoll, u ġie adottat mill-professur tal-filoloġija Michael Schulte. Il-forma Nore għadha tintuża f'lokalitajiet bħall-villaġġ ta' Nore u l-lag Norefjorden fil-kontea ta' Buskerud, u milli jidher għad għandha l-istess tifsira.

Fost argumenti oħra favur din it-teorija, huwa rrilevat li l-kelma għandha vokali twal fil-poeżija Skaldic u mhijiex ċċertifikata b'xi testi Norse jew iskrizzjonijiet (l-ewwel attestazzjonijiet runiċi għandhom l-ortografija nuruiak u nuriki). L-irxoxtata teorija ntefgħet lura minn skulari oħra għal diversi raġunijiet, eż. il-preżenza mhux kontroversjali tal-element "norðr" fl-etnonimu "norðrmaðr", jiġifieri "persuna Norveġiża" (bin-Norveġiż modern), u l-aġġettiv "norrǿnn", jiġifieri "Tramuntana, Norse, Norveġiż", kif ukoll ħabba l-attestazzjonijiet bikrin ħafna tal-forom Latini u Angliċi.

F'manuskritt Latin miktub fis-sena 849, jissemma l-isem Northwaga, waqt li kronika Franċiża tal-ħabta tas-sena 900 tuża l-ismijiet Northwegia u Norveġja. Meta Ohthere ta' Hålogaland żar lir-Re Alfred il-Kbir fl-Ingilterra fi tmiem is-seklu dsatax, l-art kienet imsejħa Norðwegr (mixgħula "Northway") u norðmanna (lit. "Art l-irġiel tat-Tramuntana"). L-aġġettiv Norveġiż, irreġistrat mill-1600, ġej mill-Latinizzazzjoni tal-isem tan-Norveġja; fl-aġġettiv Norveġiż, bl-ortografija tal-Ingliż Antik '-weg' baqa' ħaj.

In-Norveġiż Norðmaðr qadim kien Latinizzat bħala Nortmannus fis-seklu disa' li jfisser "Norseman" u wkoll "Viking", li wassal għall-isem tan-Normani. Wara li n-Norveġja kienet saret Kristjana, Noregr u Noregi kienu saru l-aktar forom komuni, iżda matul is-seklu 15, il-forom ġodda Noreg(h) u Norg(h)e, li nstabu f'manuskritti Iżlandiżi Medjevali, ħadulhom posthom u baqgħu ħajjin sal-lum.

Saħħa immodifika

In-Norveġja ngħatat l-ewwel post skont l-Indiċi tal-Iżvilupp tal-Bniedem (HDI) tan-NU għall-2013. Il-faqar u l-mard li jittieħed iddominaw fin-Norveġja flimkien mal-ġuħ u l-epidemiji fl-1800. Mill-1900 'l hawn sar titjib fis-saħħa pubblika bħala riżultat tal-iżvilupp f'diversi oqsma bħall-kundizzjonijiet soċjali u tal-għajxien, bidliet fil-mard u tifqigħat tal-mard, twaqqif tas-sistema tal-kura tas-saħħa u enfasi fuq kwistjonijiet ta' saħħa pubblika. It-tilqim u ż-żieda fl-opportunitajiet ta' trattament bl-antibijotiċi wasslu għal titjib kbir fil-popolazzjoni Norveġiża. Iġjene mtejba u nutrizzjoni aħjar kienu fatturi li kkontribwew għal saħħa aħjar.

Il-mudell tal-mard fin-Norveġja nbidel minn mard li jittieħed għal mard li ma jitteħidx u mard kroniku bħall-mard kardjovaskulari. L-inugwaljanzi u d-differenzi soċjali għadhom preżenti fis-saħħa pubblika fin-Norveġja llum.

Fl-2013, ir-rata ta' mortalità tat-trabi kienet ta' 2.5 għal kull 1,000 twelid ħaj fost it-tfal taħt l-età ta' sena. Għall-bniet kien 2.7 u għas-subien 2.3, li hija l-iktar rata baxxa ta' mortalità tat-trabi għas-subien li qatt ġiet irreġistrata fin-Norveġja.

Ekonomija immodifika

In-Norveġiżi jgawdu t-tieni l-ogħla PDG per capita fost il-pajjiżi Ewropej (wara l-Lussemburgu), u s-sitt l-ogħla PDG per capita fid-dinja. Illum, in-Norveġja tikklassifika bħala t-tieni pajjiż l-aktar sinjur fid-dinja bħala valur monetarju, bl-akbar riżerva kapitali per capita ta' kull nazzjon. Skont is-CPA World Factbook, in-Norveġja hija kreditur estern tad-dejn nett. In-Norveġja żammet l-ewwel post fid-dinja fl-Indiċi tal-Iżvilupp tal-Bniedem (HDI) għal sitt snin konsekuttivi (2001-2006) u mbagħad ħarġet minn din il-pożizzjoni fl-2009. L-istandard tal-għajxien fin-Norveġja huwa fost l-ogħla fid-dinja. Ir-rivista tal-Politika Barranija tikklassifika n-Norveġja fl-Indiċi tal-Istati Mwegħda għall-2009, filwaqt li tiġġudika n-Norveġja bħala l-aktar pajjiż li jiffunzjona tajjeb u stabbli fid-dinja. L-OECD tikklassifika n-Norveġja fir-raba' post fl-Indiċi tal-Ħajja ekwilibrat fl-2013 u t-tielet fl-elastiċità tal-qligħ interġenerazzjonali.

Żoni ekonomiċi esklużivi tan-Norveġja immodifika

L-ekonomija Norveġiża hija eżempju ta' ekonomija mħallta, stat prosperu ta' benesseri kapitalista u pajjiż ta' demokrazija soċjali li jinkludi kombinament ta' attività tas-suq ħieles u sjieda statali kbira f'ċerti setturi ewlenin. Il-kura tas-saħħa pubblika fin-Norveġja hija ħielsa (wara ħlas annwali ta' madwar 2000 kroner għal dawk li għandhom aktar minn 16-il sena), u l-ġenituri għandhom 46 ġimgħa mħallsa liv parentali. Id-dħul tal-istat derivat minn riżorsi naturali jinkludi kontribuzzjoni sinifikanti mill-produzzjoni taż-żejt. In-Norveġja għandha rata ta' qgħad ta' 4.8 %, b'68 % tal-popolazzjoni ta' bejn 15-74 impjegata. In-nies fil-forza tax-xogħol huma impjegati jew qed ifittxu xogħol. 9.5 % tal-popolazzjoni ta' età ta' bejn 18-66 jirċievu pensjoni tad-diżabilità u 30 % tal-forza tax-xogħol huma impjegati mill-gvern, l-ogħla fl-OECD. Il-livelli ta' produttività fis-siegħa, kif ukoll il-pagi medji fis-siegħa fin-Norveġja, huma fost l-ogħla fid-dinja.

Il-valuri ugwalitarji tas-soċjetà Norveġiża żammew id-differenza fil-pagi bejn il-ħaddiem imħallas l-inqas u s-CEO tal-biċċa l-kbira tal-kumpaniji bħala inqas milli f'ekonomiji tal-Punent paragunabbli. Dan huwa evidenti wkoll fil-koeffiċjent baxx tal-GNI fin-Norveġja.

L-istat għandu pożizzjonijiet kbar ta' sjieda f'setturi industrijali ewlenin, bħas-settur strateġiku tal-petroleum (Statoil), produzzjoni ta' enerġija idroelettrika (Statkraft), produzzjoni tal-aluminju (Norsk Hydro), l-akbar bank Norveġiż (DNB) u fornitur tat-telekomunikazzjoni (Telenor). Permezz ta' dawn il-kumpaniji kbar, il-gvern jikkontrolla madwar 30 % tal-valur tal-istokk fil-Borża ta' Oslo. Meta kumpaniji mhux ikkwotati jiġu inklużi, l-istat għandu sehem akbar fil-pussess (prinċipalment minn pussess dirett ta' liċenzja taż-żejt). In-Norveġja hija nazzjon ewlieni tat-tbaħħir u għandha s-sitt l-akbar flotta merkantili fid-dinja, b'1,412-il bastiment kummerċjali Norveġiż.

Permezz ta' referenda fl-1972 u fl-1994, in-Norveġiżi rrifjutaw proposti biex jissieħbu fl-Unjoni Ewropea (UE). Madankollu, in-Norveġja, flimkien mal-Iżlanda u l-Liechtenstein, tipparteċipa fis-suq uniku tal-Unjoni Ewropea permezz tal-Ftehim taż-Żona Ekonomika Ewropea (ŻEE). It-Trattat taż-ŻEE bejn il-pajjiżi tal-Unjoni Ewropea u l-pajjiżi tal-EFTA - traspost fil-liġi Norveġiża permezz ta' "EØS-loven" - jiddeskrivi l-proċeduri għall-implimentazzjoni tar-regoli tal-Unjoni Ewropea fin-Norveġja u f'pajjiżi oħra tal-EFTA. In-Norveġja hija membru ferm integrat tal-biċċa l-kbira tas-setturi tas-suq intern tal-UE. Xi setturi, bħall-agrikoltura, iż-żejt u l-ħut, mhumiex kompletament koperti mit-Trattat taż-ŻEE. In-Norveġja aderixxiet ukoll għall-Ftehim ta' Schengen u għal diversi ftehimiet intergovernattivi oħra fost l-Istati Membri tal-UE.

Il-pajjiż għandu ħafna riżorsi naturali inkluż petroleum, idroenerġija, ħut, foresti u minerali. Ġew skoperti riżervi kbar ta' petroleum u gass naturali fis-sittinijiet, li wasslu għal tkabbir qawwi fl-ekonomija. In-Norveġja kisbet wieħed mill-ogħla standards ta' għajxien fid-dinja parzjalment billi kellha ammont kbir ta' riżorsi naturali meta mqabbla mad-daqs tal-popolazzjoni. Fl-2011, 28 % tad-dħul mill-istat ġie ġġenerat mill-industrija tal-petroleum.

In-Norveġja hija l-ewwel pajjiż li pprojbixxa qtugħ tas-siġar (deforestazzjoni), sabiex jipprevjenu l-foresti tropikali milli jisparixxu. Il-pajjiż iddikjara l-intenzjoni tiegħu fis-Summit tan-Nazzjonijiet Uniti dwar il-Klima fl-2014, flimkien mal-Gran Brittanja u l-Ġermanja. L-għelejjel, li tipikament huma marbuta mal-qerda tal-foresti huma l-injam, is-sojja, iż-żejt tal-palm u ċ-ċanga. Issa n-Norveġja trid issib mod ġdid biex tipprovdi dawn il-prodotti essenzjali mingħajr ma teżerċita influwenza negattiva fuq l-ambjent tagħha.

Riżorsi immodifika

L-agrikoltura hija settur sinifikanti, minkejja l-pajsaġġ muntanjuż (Flakstad).

Il-produzzjoni taż-żejt kienet ċentrali għall-ekonomija Norveġiża sa mis-snin sebgħin tas-seklu 20, bi proprjetà statali dominanti (Statfjord oil field).

Stockfish ġie esportat mill-Gżejjer Lofoten fin-Norveġja għal mill-inqas 1,000 sena.

Id-dħul mill-esportazzjoni miż-żejt u mill-gass żdied għal kważi 50 % tal-esportazzjonijiet totali u jikkostitwixxi aktar minn 20 % tal-PDG. In-Norveġja hija l-ħames l-akbar esportatur taż-żejt u t-tielet l-akbar esportatur tal-gass.

Organizzazzjoni territorjali immodifika

In-Norveġja hija maqsuma fi 11-il provinċja jew kontea amministrattiva (Fylker). In-Norveġja hija s-sitt l-akbar pajjiż fl-Ewropa. L-itwal tul: 1752 km. Wisa 'massimu: 430 km, wisa' minimu: 6.3 km.

Unjoni bejn l-Isvezja u n-Norveġja (1814-1905) immodifika

L-għaqda bejn l-Isvezja u n-Norveġja (Förenade Konungarikena Sverige och Norge De forente Kongerikene Norge og Sverige) kienet l-għaqda personali tar-renji tal-Iżvezja u n-Norveġja bejn l-1814 u l-1905.

Fl-aħħar tal-Gwerer Napoleoniċi, in-Norveġja ppruvat tikseb l-indipendenza. Dan kien jinkludi gwerra qasira kontra l-Iżvezja, li ġiet konkluża bit-Trattat ta’ Moss, ftehim ta' unjoni personali bejn l-Isvezja u n-Norveġja, iffirmat fl-14 ta' Awwissu, 1814 fil-belt Norveġiża ta' Moss. Dakinhar il-Parlament Norveġiż (Storting) eleġġa lir-Re Karlu XIII tal-Isvezja bħala Re tan-Norveġja.

Ir-relazzjoni bejn iż-żewġ renji kienet waħda ta' kunflitt permanenti u waslet għal dikjarazzjoni unilaterali ta' indipendenza min-Norveġja fl-1905, li ttemm ir-reġim ta' unjoni personali. Is-sitwazzjoni ġiet solvuta bl-aċċettazzjoni u r-rikonoxximent tan-Norveġja bħala renju indipendenti mir-Re Oscar II fis-26 ta' Ottubru, 1905. Haakon VII finalment tela’ fuq it-tron tan-Norveġja fit-22 ta' Lulju, 1906.

Bandiera tal-Unjoni bejn l-Isvezja u n-Norveġja
Tarka tal-Unjoni bejn l-Isvezja u n-Norveġja
Ir-Renju tal-Isvezja u n-Norveġja (1814-1905)
Kartolina li tħeġġeġ lin-nies jivvutaw iva għax-xoljiment tal-Unjoni.

Renju tan-Norveġja, Norégveldi (872-1397) immodifika

Banner Rjali tan-Norveġja (Seklu 14)

Tarka tan-Norveġja (Seklu 14)

Harald I huwa meqjus bħala l-ewwel wieħed li unifikat in-Norveġja, fl-aħħar tas-seklu 9.

In-Norveġja fl-estensjoni massima tagħha madwar is-sena 1263.

It-termini Imperu, Dominion (Old Norse: Norégveldi, Bokmål: Norgesveldet, Nynorsk: Noregsveldet), u Old Kingdom of Norvegia jirreferu għall-perjodu tal-akbar qawwa tan-Norveġja, wara era twila ta' gwerer ċivili u l-unifikazzjoni ta’ renji żgħar Norveġiżi. fi 872, sal-formazzjoni tal-Unjoni ta' Kalmar mad-Danimarka u l-Isvezja fl-1397. Dan il-perjodu jikkorrispondi għal transizzjoni minn poter eżerċitat minn mexxejja tal-klann militarizzati għal poter leġittimat u istituzzjonalizzat bil-liġi.

Ir-renju kien nazzjon magħqud b'mod laxk li kien jinkludi t-territorju tan-Norveġja tal-lum, it-territorju Svediż tal-lum ta' Jämtland, Härjedalen, Ranrike u Idre u Särna, kif ukoll il-possedimenti barranin tan-Norveġja li kienu ġew ikkolonizzati mill-baħħara għal sekli qabel. jiġu annessi jew inkorporati fir-renju bħala "territorji fiskali". Fit-tramuntana, in-Norveġja wkoll tmiss ma' territorji tat-taxxa estensivi fuq il-kontinent. In-Norveġja, li l-espansjoniżmu tagħha beda mit-twaqqif tar-renju stess fl-872, laħqet l-ogħla qawwa tagħha bejn is-snin 1240 u 1319.

In-Norveġja laħqet l-ogħla qawwa tagħha matul dan il-perjodu, tikkontrolla l-Gżejjer Faroe, Greenland u partijiet mill-Gżejjer Brittaniċi, kif ukoll l-Islanda mill-1262.

Kapital. Ǫgvaldsnes (872-997), Niðaróss (997-1016, 1030-1111, 1150-1217), Borg (1016-1030), Konungaella (1111-c. 1150), Bergen (1217-1217-1314), Óslós (1217-1030), ); Entità: Renju Medjevali; Lingwa Uffiċjali: Norveġiż Qadim, Norveġiż Qadim, Norn, Faroese, lingwa Greenlandiża; Reliġjon: Kristjaneżmu; Munita: Penning Norveġiż; Storja: 872-Unifikazzjoni tan-Norveġja minn Harald I Fairhair, 1020-Riunifikazzjoni tan-Norveġja minn Olaf II tan-Norveġja, 1262-Vassalage lir-Re Norveġiż tal-Istat Ħieles tal-Islanda, 1397-Fondazzjoni tal-Unjoni ta' Kalmar; Forma ta' Gvern: Monarkija Fewdali.

Mill-perjodu Viking sal-unifikazzjoni (872-1066) immodifika

Mill-995, ir-rejiet tan-Norveġja żammew attività missjunarja ta' Kristjanizzazzjoni intensa, u appoġġaw politika kontinwa ta' unifikazzjoni tar-renji u l-gruppi differenti tal-pajjiż, sabiex joħroġ il-prinċipju ta' royalties Kristjani waħda f'kuntest ta' kompetizzjoni. is-seklu 11 mar-royals Daniżi li kienu qed jippruvaw jistabbilixxu s-supremazija kummerċjali tagħhom fil-Baltiku.2 Din il-ġlieda wasslet lil Harald Hardrada biex jaħtaf l-opportunità biex jitlob it-tron tal-Ingilterra wara l-mewt ta’ Edward il-Konfessur fl-1066. L-inżul tan-Norveġiż flotta rriżultat fit-telfa ta’ Stamford Bridge u l-mewt tar-Re Harald.

Konsolidazzjoni tar-renju (1066-1130) immodifika

Ir-renju tan-Norveġja kompla attività intensa barra mill-pajjiż, ipparteċipa mill-1107 fil-moviment tal-kruċjati. Sigurd I mexxa l-Kruċjata Norveġiża (1107-1110). Il-Kruċjati rebħu battalji f'Lisbona u fil-Gżejjer Baleariċi. Fl-assedju ta' Sidon iġġieldu flimkien ma’ Baldwin I u Ordelafo Faliero, u l-assedju rriżulta f’espansjoni tas-Saltna ta’ Ġerusalemm.

Leif Erikson, Islandiż ta' oriġini Norveġiża u ħarrieġ uffiċjali għar-Re Olaf I tan-Norveġja, esplora l-Amerika 500 sena qabel Kristofru Kolombu. Adam ta' Bremen kiteb dwar l-artijiet il-ġodda f’“Gesta Hammaburgensis ecclesiae pontificum” (1076) meta ltaqa' ma' Svend. I tad-Danimarka, iżda l-ebda sors ieħor ma jindika li dan l-għarfien wasal aktar lejn l-Ewropa minn Bremen, il-Ġermanja.

Rivalitajiet madwar il-poter irjali (1130-1240) immodifika

L-aħħar ħakkiem tal-linja ta' Harald I Fairhair kien Sigurd I, li kien issaltan mill-1103 sal-mewt tiegħu fl-1130. L-aktar notevoli fost is-suċċessuri tiegħu kien Sverre, sultan mill-1184 sal-1202. Statista b’ħiliet kbar, stabbilixxa monarkija qawwija u ddgħajjef. il-poter tal-kleru u tan-nobbli. Matul ir-renju ta' Haakon Haakonsson mill-1217 sal-1263, in-Norveġja laħqet l-ogħla qawwa ekonomika, politika u kulturali tagħha fil-Medju Evu.

Ir-Renju tan-Norveġja kien it-tieni pajjiż Ewropew wara l-Ingilterra li inforza kodiċi tal-liġi unifikat biex japplika għall-pajjiż kollu, imsejjaħ "Magnus Lagabøtes landslov" (1274).

Il-poter sekulari kien fl-aktar qawwi tiegħu fl-aħħar tar-renju tar-Re Haakon Haakonsson fl-1263. Element importanti tal-perjodu kien is-supremazija ekkleżjastika tal-Arċidjoċesi ta’ Nidaros mill-1152. M’hemmx sorsi affidabbli dwar meta Jämtland tqiegħed taħt il- Arċisqof ta’ Uppsala. Uppsala ġiet stabbilita aktar tard u kienet it-tielet djoċesi metropolitana fl-Iskandinavja wara Lund u Nidaros. Il-knisja kienet involuta fi proċess politiku qabel u matul l-Unjoni ta’ Kalmar li kien immirat li jistabbilixxi pożizzjoni Svediża f'Jämtland. Din iż-żona kienet żona ta' fruntiera fir-rigward tar-renju Żvediż, u probabbilment f'xi tip ta' alleanza ma' Trøndelag, kif ukoll ma' Hålogaland.

Stabbilizzazzjoni tal-qawwa (1240-1319) immodifika

L-Islanda ġiet annessa mar-renju fl-1262 wara l-età tal-Sturlungs u l-awtorità rjali ġiet imsaħħa aktar minn Haakon u ibnu, Magnus VI Lagaböte. L-aristokrazija tal-art ġiet imdgħajfa minn Haakon V (1270-1319). Il-familji nobbli qodma naqsu gradwalment u n-Norveġja saret primarjament nazzjon ta' bdiewa. Il-Lega Anseatika ħatfet il-kummerċ fil-Baħar tat-Tramuntana u kkontrollat l-ekonomija kollha tar-reġjun.

Fl-1319, mal-mewt ta' Haakon V li ma kellu l-ebda eredi maskili, ir-renju ngħata f'idejn Magnus IV tal-Isvezja, mibdul fl-1343 minn ibnu Haakon VI.

Mill-kriżijiet sal-formazzjoni tal-Unjoni ta' Kalmar (1319-1397) immodifika

Imbagħad kien imiss, fl-1380, ibnu, Oluf II tad-Danimarka, Re tad-Danimarka, li sar Olaf IV tan-Norveġja. Iżda r-re żagħżugħ eżerċita biss poter ta 'quddiem għaliex il-poter reali kien miżmuma minn ommu, Margarita I Valdemarsdotter. Huwa mietha qabel u hi saret sovrana tan-Norveġja u d-Danimarka, imbagħad l-Iżvezja fl-1389. Biex tikseb l-appoġġ Ġermaniż kontra d-duki ta 'Mecklenburg li fittxew it-tron Svediż, Margaret għamlet in-neputi tagħha, Eric ta' Pomeranian.

Referenzi immodifika

Wikimedia Commons għandha fajls multimedjali li għandhom x'jaqsmu ma': Norveġja

^ Arealstatistics for Norway 2020, Kartverket, mapping directory for Norway Accessdate=2020-03-10
^ "New government 14.10.2021". Miġbur 2021-10-14.
^ "Population on 1 April 2013". Statistiċi tan-Norveġja.
^ ^a ^b Population, january 01 2024, Statistics Norway Accessdate=2024-02-24
^ ^a ^b ^ċ ^d Norway, International Monetary Fund
^ 2022 Human Development Index Ranking, United Nations Development Programme 2023Accessdate=2024-03-16|language=en
^ "Area". The World Factbook. Central Intelligence Agency. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2014-01-31. Miġbur 2013-06-20.

[kart-1] Arealstatistics for Norway 2020, Kartverket, mapping directory for Norway Accessdate=2020-03-10

[2] "New government 14.10.2021". Miġbur 2021-10-14.

[3] "Population on 1 April 2013". Statistiċi tan-Norveġja.

[ssbf-4] Population, january 01 2024, Statistics Norway Accessdate=2024-02-24

[imf2-5] ċ ^d Norway, International Monetary Fund

[UNDP2023-6] 2022 Human Development Index Ranking, United Nations Development Programme 2023Accessdate=2024-03-16|language=en

[CIA,_List_of_states_for_area-7] "Area". The World Factbook. Central Intelligence Agency. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2014-01-31. Miġbur 2013-06-20.

[4]

[2]

[1]

[3]

[5]

[6]

[7]