Wikipedija

Katidral ta' Aachen

katidral Kattoliku Ruman f'Aachen, il-Ġermanja

Il-Katidral ta' Aachen (bil-Ġermaniż: Aachener Dom) huwa knisja Kattolika Rumana f'Aachen, il-Ġermanja, u s-sede tad-Djoċesi Kattolika Rumana ta' Aachen.

Il-Katidral ta' Aachen minn ġewwa

Huwa wieħed mill-eqdem katidrali fl-Ewropa. Inbena skont l-ordni tal-Imperatur Karlu Manju, li ġie midfun hemmhekk fit-814 W.K. Mid-936 sal-1531, fil-Kappella Palatina seħħet l-inkurunazzjoni ta' wieħed u tletin re Ġermaniż u tnax-il reġina. Il-knisja ilha s-sede prinċipali tad-Djoċesi ta' Aachen mill-1930.[1]

Fl-1978, il-Katidral ta' Aachen kien wieħed mill-ewwel 12-il Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.[2]

Storja immodifika

Animazzjoni tal-Katidral ta' Aachen

Karlu Manju beda l-kostruzzjoni tal-Kappella Palatina għall-ħabta tas-796 W.K.[3], flimkien mal-bqija tal-istrutturi tal-palazz.[4] Il-kostruzzjoni hija akkreditata lil Odo ta' Metz. Id-data eżatta tat-tlestija mhijiex ċara; madankollu, ittra minn Alcuin, fis-798, tiddikjara li t-tlestija kienet qed toqrob, u fit-805, il-Papa Ljun III kkonsagra l-kappella kompluta.[5] Fonderija nġabet f'Aachen qrib l-aħħar tas-seklu 8 u ntużat biex jiġu fonduti diversi biċċiet tal-bronż, fosthom il-bibien, il-poġġamani, u l-istatwi ta' żiemel u ta' ors.[6] Karlu Manju ġie midfun fil-kappella fit-814 W.K. Din ġarrbet ħsarat kbar f'attakk mill-Vikingi fit-881, u ġiet irrestawrata fid-983.

 
Pjanta tal-Kappella Palatina

Wara l-kanonizzazzjoni ta' Karlu Manju minn Federiku Barbarossa fl-1165, il-kappella bdiet tattira bosta pellegrini. Minħabba l-fluss enormi ta' pellegrini, fl-1355 żdiedet sala tal-kor Gotika[7], kif ukoll Capella vitrea (kappella tal-ħġieġ) li ġiet ikkonsagrata fis-600 anniversarju tal-mewt ta' Karlu Manju. Koppla, diversi kappelli oħra, u kampnar inbnew iktar 'il quddiem. Fl-1881 ġiet irrestawrata mill-ġdid, u l-istukko Barokk tneħħa.[8]

Matul it-Tieni Gwerra Dinjija, Aachen, inkluż il-katidral famuż tagħha, ġarrbet bumbardamenti qawwija u attakki fl-artillerija mill-Alleati li kkawżaw ħsarat estensivi, għalkemm l-istruttura bażika tal-katidral baqgħet sħiħa. Ħafna mill-oġġetti artistiċi tal-katidral kienu tneħħew biex jinħażnu f'post sigur matul il-gwerra, u oħrajn li ma setgħux jitneħħew ġew protetti fil-knisja stess. Madankollu, il-ħġieġ tas-sala tal-kors tas-seklu 14, l-artal Neo-Gotiku, parti kbira tal-kjostru, u l-Kappella tal-Qdusija (Heiligtumskapelle) inqerdu b'mod irreversibbli. Ir-rikostruzzjoni u r-restawr seħħew b'mod intermittenti matul iktar minn 30 sena, u huwa stmat li swew mal-€40 miljun.

Struttura immodifika

 
Veduta tal-istrutturi differenti tal-Katidral ta' Aachen mill-ġenb

Il-katidral juża żewġ stili arkitettoniċi distinti, b'porzjonijiet żgħar tat-tielet stil. L-ewwel nett, il-qalba tal-katidral hija l-Kappella Palatina Karolinġja-Rumaneska, li ġiet immudellata fuq il-Bażilika ta' San Vitale f'Ravenna u hija notevolment żgħira meta mqabbla maż-żidiet li saru wara. Imbagħad, il-kor inbena bl-istil Gotiku. Finalment, hemm porzjonijiet bl-istil Ottonjan, bħaż-żona madwar it-tron.[8]

Ottagonu Karolinġju (Kappella Palatina) immodifika

L-ottagonu fiċ-ċentru tal-katidral inbena bħala kappella tal-Palazz ta' Aachen bejn is-796 u t-805 fuq il-mudell ta' binjiet Biżantini kontemporanji oħra (eż. il-Bażilika ta' San Vitale f'Ravenna u l-Hagia Sophia ż-Żgħira f'Kostantinopli).[9] L-arkitett kien Odo ta' Metz, u d-disinn oriġinali kien ta' kamra ottagonali fuq ġewwa b'koppla, ikkonfinata minn ħajt estern ta' 16-il naħa. Il-medda u l-għoli tal-Kappella Palatina ta' Karlu Manju baqgħu l-ikbar fit-Tramuntana tal-Alpi għal iżjed minn mitejn sena.[1]

 
Bolla kommemorattiva tal-1200 anniversarju tal-Katidral ta' Aachen fis-sena 2000

Il-Kappella Palatina kienet tikkonsisti f'kamra ottagonali għolja b'ċirkwit ta' żewġ sulari fuq in-naħa t'isfel. L-ottagonu intern, b'dijametru ta' 14.46-il metru, huwa magħmul minn pilastri b'saħħithom, li fuqhom tissejjes il-volta tal-kjostru ottagonali, li tgħatti l-kamra ċentrali. Madwar dan l-ottagonu intern hemm ċirkwit ta' 16-il naħa magħmul minn volti baxxi bil-ħoġor, li jirfdu gallerija għolja fuq in-naħa ta' fuq. Dan is-sular ta' fuq kien magħruf bħala l-Hochmünster (il-knisja għolja/maġġuri). Il-fetħiet b'għamla ta' ħnejjiet tas-sular ta' taħt huma għoljin in-nofs biss ta' dawk tal-Hochmünster, u b'hekk is-sular ta' taħt jidher imdaqqas u ingombranti. Iż-żewġ sulari huma sseparati minn xulxin b'gwarniċun espansiv. L-artal maġġuri u t-tron imperjali jinsabu fiċ-ċirkwit ta' fuq tal-Kappella Palatina f'kamra ottagonali fil-ġenb, mgħottija b'volta b'għamla ta' bittija li sserraħ fuq angolu. Din iż-żona kienet kollegata mal-palazz permezz ta' passaġġ. 'Il fuq mill-ħnejjiet tal-gallerija, hemm struttura ċilindrika ottagonali b'fetħiet li jservu bħala twieqi, u fuqha hemm il-koppla. Fin-naħa tal-Lvant kien hemm apsida żgħira li kienet tinfetaħ u li iktar 'il quddiem ġiet sostitwita bil-kor. Fuq in-naħa opposta, kien hemm daħla b'saffi differenti għall-kumplament tal-palazz li ma għadux jeżisti, fejn hemm il-faċċata tal-Punent (bil-Ġermaniż: Westwerke, bil-Franċiż: avant-corps, bl-Ingliż: Westwork). Id-dawl kien jidħol minn sistema ta' tliet saffi magħmula minn twieqi ċirkolari b'għamla ta' ħnejjiet. L-irkejjen tal-koppla ottagonali huma mġanntin permezz ta' ħitan b'sistema ta' pari ta' pilastri b'kapitelli Korinzji.[1]

 
Il-Kappella Palatina minn ġewwa

Il-fetħiet tal-gallerija ta' fuq huma diviżi b'grilja ta' kolonni. Dawn il-kolonni huma antiki u ġejjin mill-Bażilika ta' San Gereon f'Köln. Karlu Manju ppermetta li iktar oġġetti antiki jinġabu f'Aachen minn Ruma u Ravenna lejn l-aħħar tas-seklu 8. Fl-1794, matul l-okkupazzjoni Franċiża tar-Rheinland, dawn tneħħew u ħaduhom Pariġi, iżda fl-1815 sa nofs l-oġġetti li kienu esposti fil-Louvre reġgħu nġabu f'Aachen. Fis-snin 40 tas-seklu 19 tpoġġew fil-post oriġinali tagħhom għal darb'oħra u kolonni ġodda tal-granit ta' Odenberg ġew sostitwiti minflok il-kolonni neqsin. Il-ħitan ta' ġewwa inizjalment kellhom faċċata tal-irħam. Il-fetħiet bil-ħnejjiet tondi fis-sular ta' fuq tal-ħitan tal-ġnub tal-ottagonu, bejn il-kolonni, quddiem kamra ta' fuq, huma mżejna b'poġġamani Karolinġji tal-bronż għoljin metru. Dawn il-poġġamani tal-bronż ġew fonduti 1,200 sena ilu f'biċċa unika skont mudelli Rumani. Il-mużajk oriġinali tal-koppla x'aktarx li twettaq għall-ħabta tat-800 W.K. u ħa minn sorsi Medjevali magħrufa b'rappreżentazzjoni ta' Kristu bħala l-Mulej trionfali tad-dinja, imdawwar b'simboli tal-Erba' Evanġelisti, b'erba' u għoxrin anzjan mill-Apokalissi ta' Ġwanni joffrulu l-kuruni. Fl-1880-1881 reġa' nħoloq mill-istudjo Venezjan ta' Antonio Salviati, skont il-pjanta tal-arkitett Belġjan Jean-Baptiste de Béthune. Il-koppla ġiet imżejna għalkollox bit-tesseri tal-mużajk.[5]

 
Il-Katidral ta' Aachen fl-1900

Il-ħitan esterni tal-ottagonu Karolinġju, magħmulin mill-ġebel mill-barrieri, fil-biċċa l-kbira tagħhom ma għandhomx ġonturi u ma għandhomx wisq tiżjin iktar. L-unika eċċezzjoni hi li l-parti ta' fuq tal-pilastri tal-koppla huma mżejna b'kapitelli antiki. 'Il fuq mix-xogħol bil-ġebel Karolinġju, hemm sensiela Rumaneska ta' ħnejjiet fuq frontun Ruman. L-ottagonu qiegħed inkurunat b'tiċritiet Barokki mhux tas-soltu.

Il-Katidral ta' Aachen kien ingħata kisja bl-aħmar fi żmien Karlu Manju, skont l-iktar sejbiet reċenti tal-Uffiċċju ta' Rheinland għall-Monumenti. Din il-kisja ħamra kienet isservi iktar biż-żieda ta' brikks ħomor imfarrkin. Il-kulur x'aktarx li kien ukoll referenza għall-assoċjazzjonijiet imperjali tal-opra tal-arti.[10]

Ġeometrija immodifika

 
Mudell tal-bronż tal-katidral fejn id-daħla

Il-kwistjoni dwar liema kunċetti ġeometriċi u dimensjonijiet bażiċi ntużaw għall-kostruzzjoni tal-katidral mhumiex daqshekk ċari lanqas illum il-ġurnata. Ix-xogħlijiet ta' arkitetti ta' katidral iktar bikrin segwew l-iktar il-pied Drusjan (334 mm) jew il-pied Ruman (295.7 mm). Madankollu, dawn il-kejliet jirrikjedu teoriji kumplessi biex wieħed jispjega d-dimensjonijiet effettivi tal-knisja. Fl-2012, l-istoriku arkitettoniku Ulrike Heckner ippropona teorija ta' unità ġdida ta' kejl ta' 322.4 mm, l-hekk imsejjaħ pied Karolinġju, li l-kejliet kollha l-oħra fil-Kappella Palatina oriġinaw minnu. Dan il-kejl issir referenza għalih bħala l-Aachener Königsfuß (il-pied irjali ta' Aachen), li ġie ispirat mill-pied irjali Pariġin ta' daqs simili (324.8 mm).[11]

Barra minn hekk, hemm saff simboliku marbut mal-ottagonu. In-numru tmienja kien simbolu tat-tmien jum (il-Ħadd bħala jum tal-mistrieħ) u għaldaqstant kien simbolu tal-Qawmien mill-Mewt ta' Ġesù Kristu u l-wegħda tal-ħajja eterna. Bl-istess mod, in-numru għaxra, in-numru tal-perfezzjoni fis-simboliżmu arkitettoniku Medjevali, huwa frekwenti fil-Kappella Palatina: id-dijametru tagħha (inkluż iċ-ċirkwit mad-dawra tal-koppla) huwa ta' mitt pied Karolinġju (jiġifieri għaxra immultiplikat b'għaxra) – ekwivalenti għall-għoli tal-koppla.[12]

Faċċata tal-Punent immodifika

 
Prinjola tal-bronż

Il-faċċata tal-Punent tal-katidral għandha oriġini Karolinġja, u ma' kull naħa tagħha hemm żewġ torrijiet bit-taraġ. Hija binja b'żewġ sulari, kompluta b'portiku tas-seklu 18 fin-naħa tal-Punent.

Il-weraq tal-bronż ma' dan il-portiku, il-Wolfstür (Bieb il-Lupu), kollha f'daqqa jiżnu 43 kejla ta' xi 5.8 kg skont is-saga ta' Lousberg. Fid-daħla prinċipali tal-katidral, il-bieb ġie fondut f'Aachen għall-ħabta tas-sena 800 u kien jinsab bejn il-faċċata tal-Punent u l-ottagonu fl-hekk imsejjaħ eżadekagonu sal-1788. Il-portal ġie rrestawrat fl-1924.[13] Kull werqa hija diviża fi tmien rettangoli – numru li kellu simboliżmu reliġjuż fil-Kristjaneżmu, bħala simbolu tal-Ħadd, jum il-Qawmien mill-Mewt ta' Ġesù Kristu, u anke tal-perfezzjoni (bħan-numru tnax) u jista' jinsab fil-kejliet tal-Kappella Palatina darba wara l-oħra. Il-kontorn ta' dawn il-kaxxi kien imżejjen bi strixxi b'għamla ta' bajdiet. Il-bajd kien meqjus bħala simbolu tal-ħajja u tal-fertilità minn żmien il-qedem. Fit-twemmin Kristjan kien hemm ukoll is-simboliżmu usa' tal-Ħajja Eterna. L-anelli tal-bieb bil-ħabbata b'għamla ta' rjus tal-iljuni għandhom kuruna magħmula minn 24 (jiġifieri tnax għal darbtejn jew tmienja għal tliet darbiet) skroll tal-ħannewija – li mill-ġdid għandhom jitqiesu fl-iktar livell fond permezz tan-numeroloġija. L-imitazzjoni tal-Wolfstür b'għamla ta' bieb ta' tempju Ruman antik jissimbolizza l-kisba skont Karlu Manju, li stabbilixxa Ruma ġdida f'Aachen permezz tal-Kappella Palatina bħala l-binja monumentali li tiddistingwiha.[14]

 
Veduta tal-Kappella tal-Ungerija fuq quddiem mill-Muensterplatz

Kien hemm diversi skulturi, magħmula mill-bronż, inkluż skultura ekwestri li x'aktarx kienet tirrappreżenta paralleliżmu ta' statwa ta' Marcus Aurelius f'Ruma. Fis-sala ta' quddiem, hemm skultura tal-bronż ta' ors, li probabbilment ġiet magħmula fis-seklu 10, jiġifieri fi żminijiet Ottonjani.[15] Faċċata tagħha hemm prinjola tal-bronż b'129 pritkuna miftuħa, li hija għolja 91 cm (inkluż il-bażi tagħha); id-data tagħha hija kontroversjali u tvarja bejn it-tielet u l-għaxar sekli. Huwa ċar li l-bażi tagħha hija Ottonjana u tinkludi iskrizzjoni bl-eżametru Leonin, li tirreferi għax-xmajjar Tigris u l-Ewfrate tal-Mesopotamja. Skont fehma waħda, il-prinjola oriġinarjament jaf serviet bħala bexxiexa tal-ilma f'funtana u setgħet kienet tintuża fl-atriju tal-Kappella Palatina fiż-żminijiet Karolinġji.[16]

 
Relikwarju ta' Karlu Manju

In-naħa ta' fuq hija kkaratterizzata minn ħajt fin tal-brikks iħares lejn il-Punent. Fuq ġewwa, tinsab imbuzzata 'l barra, filwaqt li minn barra, tinsab imbuzzata 'l ġewwa, biex b'hekk il-ħajt Karolinġju tal-Punent jista' jidher qisu imbuzzatura konvessa-konkava. Qabel il-kostruzzjoni tal-portiku fis-seklu 18, il-faċċata Karolinġja tal-Punent, meta wieħed jaraha min-narthex, kienet partikolarment evokativa: niċċa kbira, u fuqha ħnejja semiċirkolari fin-naħa ta' fuq li tħares lejn il-Punent li tikkorrispondi mas-semiċirku tal-volta b'għamla ta' bittija tan-naħa t'isfel.

Illum, il-ħajt tal-Punent huwa miksur mit-tieqa l-kbira tal-Punent. Il-gwarniċ tat-tieqa l-kbira jmur lura għall-perjodu Gotiku u ssostitwixxa tieqa iżgħar miż-żminijiet Karolinġji, li x'aktarx kienet strutturata bħala ċumbatura (ħnejja doppja b'kolonna fin-nofs). It-tieqa moderna ġiet iddisinjata minn Ewald Mataré fl-1956. Id-disinn ta' Mataré jimita, madankollu b'mod astratt, l-istruttura tal-bieb tal-bronż Karolinġju taħt il-koppla. It-tieqa stess hija ffurmata mill-bronż u l-kwarz mhux ipproċessat.

 
Il-kor minn ġewwa mlaqqam "id-dar tal-ħġieġ"

Il-funzjoni tal-parti ta' fuq tal-faċċata tal-Punent mhijiex ċara għalkollox. Ir-rit tal-magħmudija (li kien ilu rriżervat għall-Knisja Kolleġjali ta' Santa Marija) kien isir f'fonti apposta, li kienet tinsab wara l-irħam tat-tron tal-irħam, sal-aħħar tal-Ancien Régime.[17] Possibbilment l-ispazju kien jintuża f'dawn iċ-ċerimonji. Barra minn hekk, fil-ħajt tal-Punent, taħt it-tieqa l-kbira tal-Punent, hemm Fensetella (tieqa żgħira) anke llum, li minnha hemm linja tal-vista sal-qorti t'isfel, l-eks atriju.[18] Huwa ċert li l-hekk imsejjaħ Passaġġ Karolinġju kien jidħol f'din il-kamra mill-ħajt tat-Tramuntana, kien jikkollega l-Aula Regia (is-Sala tar-Re) fit-Tramuntana tal-palazz mal-knisja.

Il-kamra iktar baxxa bil-volta b'għamla ta' bittija fil-Punent x'aktarx li serviet bħala sepulkru ta' Karlu Manju wara mewtu fit-28 ta' Jannar 814 u d-dfin tiegħu fis-sarkofagu ta' Persefone.

Is-sulari tal-faċċata tal-Punent 'il fuq ta' din il-kamra ġie mmudellati mill-ġdid fl-ewwel nofs tas-seklu 14 u fis-seklu 17; it-torri ġie kkompletat bejn l-1879 u l-1884.

Kor immodifika

 
Il-Katidral ta' Aachen billejl

Bejn l-1355 u l-1414, fuq l-inizjattiva tal-Marienstift u s-sindku ta' Aachen Gerhard Chorus (1285-1367), inbena kor Gotiku fil-Lvant tal-ottagonu. Qablu x'aktarx li kien hemm kor rettangolari Karolinġju.

Il-kor Gotiku huwa twil 25 metru, wiesa' 13-il metru u għoli 32 metru. Il-ħajt estern tiegħu huwa miksur, kemm jista' jkun, bi twieqi – l-erja tas-superfiċe tal-ħġieġ hija iktar minn 1,000m² u wasslet għall-isem Glashaus (dar tal-ħġieġ). Kien maħsub bħala relikwarju tal-ħġieġ għar-relikwi ta' Aachen u għal ġisem Karlu Manju. Id-disinn huwa rranġat fuq il-mudell tas-Sainte-Chapelle (Kappella Qaddisa) f'Pariġi, li bl-istess mod hija spazju għal relikwi importanti u kappella ta' palazz irjali. Għall-protezzjoni tal-volta tal-kor, inbnew vireg tal-ħadid fil-mument tal-kostruzzjoni, sabiex jagħmlu tajjeb għall-forza laterali tar-riffieda dojoq tal-ġebel u sabiex jitħalla kemm jista' jkun spazju bejnhom għat-twieqi.

Kappelli tal-ġnub immodifika

Miġbura madwar l-ottagonu hemm diversi kappelli tal-ġnub. Fid-direzzjoni tal-arloġġ mix-Xlokk, dawn huma:

  • Fix-Xlokk, il-Matthiaskapelle (Kappella ta' San Mattew), li nbniet fl-aħħar tas-seklu 14, fl-istess żmien bħall-kor li jinsab maġenbha.
  • Maġenb il-Kappella ta' San Mattew fin-Nofsinhar hemm Annakapelle (Kappella ta' Sant'Anna) Gotika. Is-sular t'isfel tagħha oriġinarjament kien in-narthex ta' wieħed mill-bibien tal-katidral, iżda iktar 'il quddiem dawn ġew issiġillati u l-kamra nbidlet f'kappella.
  • Fin-Nofsinhar tal-faċċata tal-Punent hemm il-Kappella tal-Ungerija. Oriġinarjament kienet kappella Gotika wkoll, u ġiet immudellata mill-ġdid bi stil Barokk fis-seklu 18, skont il-pjanta tal-arkitett Taljan Joseph Moretti.
  • Maġenb il-faċċata tal-Punent, fit-Tramuntana hemm il-Kappella ta' San Nikola u San Mikiel tas-seklu 15, b'ankona Neo-Barokka fil-presbiterju, li ġiet maħluqa fis-seklu 20 minn Joseph Buchkremer. Preċedentement il-kappella kienet il-post fejn kienu jindifnu l-kanoniċi tal-Katidral ta' Aachen.
  • Fil-Grigal, il-Kappella ta' San Karlu u San Umbertu nbniet ġol-ottagonu.
  • Iktar kappelli assoċjati mal-kumpless tal-katidral jinsabu fil-kjostri (il-Kappella tal-Qaddisin Kollha u l-Kappella tal-Erwieħ Kollha) u fil-bitħa ta' quddiem tal-katidral (il-Kappella tal-Magħmudija).

Oġġetti notevoli immodifika

 
Tron ta' Karlu Manju

Il-Katidral ta' Aachen jospita kollezzjoni ta' opri tal-arti Medjevali minn żmien Klassiku, Karolinġju, Ottonjan u Staufjan li huma eċċezzjonali fit-tifsira artistika u reliġjuża.

Tron ta' Karlu Manju immodifika

Fil-gallerija tal-Punent fis-sular t'isfel, fuq in-naħa opposta tal-kor, hemm it-Tron ta' Karlu Manju, li f'dawn l-aħħar deċennji saru investigazzjonijiet ġodda fuqu. It-tron Karolinġju oriġinali ġie mill-fdalijiet tal-Knisja tas-Sepolkru Mqaddes f'Ġerusalemm. Id-dehra tat-tron u l-post fejn tinsab fil-Kappella Palatina ma nbidlux tul is-sekli. Bejn id-936 u l-1531, wieħed u tletin re Ġermaniż telgħu fuq dan it-tron wara li kienu jindilku kif ukoll inkurunati quddiem il-Marienaltar (Artal ta' Santa Marija).

 
Relikwarju ta' Santa Marija

Relikwarju ta' Santa Marija immodifika

Il-Marienschrein (Relikwarju ta' Santa Marija) jinsab fil-kor tal-knisja u jmur lura għall-ħabta tal-1220 sal-1239. Ir-relikwarju huwa mżejjen bil-figuri ta' Kristu, Marija, Karlu Manju, il-Papa Ljun III u t-Tnax-il Appostlu. Ir-relikwarju fih l-erba' relikwi l-kbar ta' Aachen: il-mantell ta' Santa Marija, il-faxex ta' Kristu, il-biċċa drapp tal-qtugħ ir-ras ta' San Gwann Battista u l-biċċa drapp ta' ma ġenbejn Kristu fuq is-salib. Skont drawwa li nbdiet fl-1349, kull seba' snin ir-relikwi jinħarġu mir-relikwarju u jintwerew matul il-Pellegrinaġġ il-Kbir ta' Aachen. Dan il-pellegrinaġġ seħħ l-aħħar f'Ġunju 2014.

 
Lampadarju ta' Barbarossa

Lampadarju ta' Barbarossa immodifika

Mill-volta tal-koppla, magħmula minn tmien uċuħ kurvi, tinżel katina twila u magħha hemm imdendel lampadarju tond kbir, xi erba' metri 'l fuq mill-art, b'dijametru ta' iktar minn erba' metri, li huwa magħruf bħala l-Lampadarju ta' Barbarossa (1165/1170). Din l-opra tal-arti kienet donazzjoni tal-Imperatur Federiku Barbarossa u tal-mara tiegħu Beatrice. It-tmienja u erbgħin xemgħa tal-lampadarju jiġu mixgħula għal ċelebrazzjonijiet solenni tal-Knisja.

 
L-Ambone ta' Enriku II

Ambone ta' Enriku II immodifika

Bejn l-1002 u l-1014, Enriku II ordna li jinbena pulptu bħala ambone (Heinrichskanzel) fil-passaġġ tal-Lvant, li huwa fost l-iktar teżori artistiċi straordinarji tar-Rinaxximent Ottonjan. L-iskrizzjoni li hemm fuq l-ambone fit-truf ta' fuq u ta' taħt jidentifikaw b'mod ċar li d-donazzjoni tiegħu saret minn Enriku II, fejn tirreferi għalih bħala REX PIVS HEINRICVS. Il-pulptu huwa magħmul minn bażi tal-ballut u huwa mżejjen minn fuq s'isfel bil-filugranu u bil-ħaġar prezzjuż, b'ħafna artefatti prezzjużi mill-antikità, bħall-erba' riljievi repoussé fir-ram b'rappreżentazzjonijiet tal-Evanġelisti, kif ukoll sitt panewijiet tal-avorju tas-seklu 6. It-taraġ tal-injam li jagħti għalih imur lura għall-1782. L-Ambone ġie rrestawrat bir-reqqa fl-1816/1817 u mill-ġdid bejn l-1926 u l-1937. Sa llum, il-pulptu għad għandu użu liturġiku għaċ-ċelebrazzjonijiet solenni tal-Knisja.

Pala tad-Deheb immodifika

Ankona tad-deheb imsejħa l-Pala tad-Deheb, illum tifforma l-ventartal tal-artal maġġuri[19] u x'aktarx li nħolqot għall-ħabta tal-1020 f'Fulda.[20] Din hija magħmula minn sbatax-il panew individwali tad-deheb b'riljievi repoussé. Fiċ-ċentru, Kristu qiegħed fuq it-tron bħala Redentur f'lewża, u maġenbu hemm Marija u l-Arkanġlu Mikiel. Erba' medaljuni tondi b'immaġnijiet tas-simboli tal-Evanġelisti juru l-konnessjoni mat-tnax-il panew l-oħra b'rappreżentazzjonijiet mill-ħajja ta' Ġesù Kristu. Dawn jibdew bid-dħul f'Ġerusalemm u jintemmu bir-rappreżentazzjoni ta' meta Kristu Rxoxt iltaqa' man-nisa quddiem il-qabar miftuħ nhar l-Għid. Ir-rappreżentazzjonijiet qegħdin mix-xellug għal-lemin, qishom ktieb.

 
Pala tad-Deheb

Stilistikament, il-Pala tad-Deheb mhijiex uniformi. L-ewwel ħames riljievi x'aktarx saru minn arġentier (tad-deheb) mgħallem fir-Rheinland u huma distinti permezz ta' narrazzjoni tassew hienja. Probabbilment oriġinaw minn donazzjoni tal-Imperatur Otto III. Il-panewijiet l-oħra, flimkien mal-grupp ċentrali ta' Kristu, Marija u Mikiel, huma bbażati fuq predeċessuri Biżantini u Karolinġji u x'aktarx żdiedu l-ewwel darba taħt is-suċċessur ta' Otto, Enriku II, li ta b'donazzjoni wkoll l-Ambone ta' Enriku II.[21]

 
Is-Salib ta' Lotarju

Wisq probabbli, fl-aħħar tas-seklu 15, l-ankona tad-deheb kienet

tifforma sistema kbira tal-artal bi tnax-il riljiev tal-appostli fit-teżor tal-katidral, flimkien mal-ankoni b'xeni mill-ħajja ta' Marija, li ġew żarmati fl-1794 malli t-truppi Rivoluzzjonarji Franċiżi qorbu lejn Aachen.[21]

Teżor immodifika

Il-Katidral ta' Aachen jinkludi oġġetti ferm importanti fosthom is-Salib ta' Lotarju, il-Bust ta' Karlu Manju u s-Sarkofagu ta' Persefone. It-Teżor tal-Katidral ta' Aachen jitqies bħala wieħed mill-iktar teżori ekkleżjastiċi importanti fit-Tramuntana tal-Ewropa. Il-pellegrini jkunu jistgħu jaraw uħud mir-relikwi kull seba' snin meta jiġu esposti.[7]

Orgnijiet immodifika

 
L-orgni fis-sala tal-kor

Is-sistema ta' orgnijiet tal-Katidral ta' Aachen ġiet installata fl-1939. Tikkonsisti mill-iktar orgni bikri li kien ġie installat fl-1845-1847, u li kien inbena mill-bennej tal-orgnijiet Wilhelm Korfmacher minn Linnich. Dan l-orgni Korfmacher kellu 60 waqfa tan-noti, distribwiti f'tliet sezzjonijiet ta' pajpijiet.

L-istrument attwali ġie installat fl-1939 minn Johannes Klais minn Bonn u jespandu f'65 waqfa tan-noti, li huma distribwiti f'ħames sezzjonijiet ta' pajpijiet. Sabiex jinkiseb ħoss bilanċjat fil-katidral kollu, il-partijiet huma distribwiti madwar il-katidral: fin-niċeċ tal-Majjistral u tal-Lbiċ tal-kor hemm il-pajpijiet tal-orgni maġġuri, filwaqt li hemm orgni hekk imsejjaħ tal-bejta tal-ħuttafa, installat fil-pilastru tal-Lvant tal-ottagonu.

 
It-torri tal-kampnar

Fl-1991-1993, l-orgni ġie rrestawrat mill-kumpanija tal-orgnijiet Klais li żiedet in-numru ta' waqfiet għal 89 waħda. Dak iż-żmien l-orgni ġie mibdul fi strument indipendenti ġdid, li issa jinsab fil-parti ta' fuq tal-knisja, bejn l-ottagonu u l-kor.

Minbarra orgni tal-kamra, il-katidral għandu wkoll orgni żgħir imsejjaħ l-Orgni ta' Zomboli. Dan inbena mill-bennej tal-orgnijiet tat-Tramuntana tal-Italja Cesare Zomboli, x'aktarx għall-ħabta tal-1850. Is-sistema tal-pajpijiet, dik tal-arja u t-tastiera għadhom jeżistu. Il-qafas storiku tiegħu m'għadux jeżisti, iżda dak attwali nbena iktar 'il quddiem fuq il-mudell ta' orgni tal-armarju tat-Tramuntana tal-Italja bi stil klassiku Taljan, b'waqfiet tipiċi tal-istil Ruman ukoll.

Qniepen immodifika

Fit-torri tal-kampnar, hemm tmien qniepen imdendlin fuq travi u qafas tal-injam. Il-qniepen ġew fonduti minn Franz Von Trier u ibnu Jakob tliet snin wara n-nirien li ħakmu l-belt fl-1656. Il-pożizzjonament tagħhom, li ġie alterat minn dak ta' żmien il-Medju Evu, inżamm sa żminijietna, għajr li l-qanpiena msejħa Marija kellha tiġi sostitwita darbtejn. Il-qanpiena moderna msejħa Marija saret fl-1958 u ġiet fonduta minn Petit & Gebr. Edelbrock.[22]

Nru Isem Tonalità tat-tokk

(ST-1/16)

Piż

(kg)

Dijametru

(mm)

Fundatur Data Iskrizzjoni
1 Marija g0 +8 6045 2075 Petit & Gebr. Edelbrock 1958 O MATER ALMA CHRISTI CARISSIMA—SUSCIPE PIA LAUDUM PRAECAMINA. (Ja għażiża omm Alla, agħti t-tifħir għall-innu hieni tagħna)

GEGOSSEN 1535 + ZERSTOERT 1656 + ERNEUERT 1659 + ZERBORSTEN 1818 + UMGEGOSSEN 1881 + ZERSCHLAGEN 1942 + WIEDERUM ERNEUERT 1958 (Fonduta fl-1535 + Meqruda fl-1656 + Restawrata fl-1659 + Imħarbta fl-1818 + Fonduta mill-ġdid fl-1881 + Obliterata fl-1942 + Restawrata mill-ġdid fl-1958)

2 Carolus h0 +7 2900 1628 Franz u Jakob von Trier 1659 HONOR ET CULTUS, QUEM REGALIS ECCLESIA AQUEN: SANCTISSIMO IMPERATORI PATRONO AC FUNDATORI SUO CAROLO VIRTUTE, MERITO, IMPERIO VERE MAGNO DEBET ET DEFERT MIHI NOMEN DEDIT ANNO 1 6 5 9 (L-unur u d-devozzjoni, li l-knisja rjali ta' Aachen taf u tagħti lill-iktar Imperatur sagru tagħha, patrun u benefattur: Karlu, tassew Manju fil-virtujiet, fil-merti, u fit-tmexxija, tani dan l-isem fl-1659).
3 Johannes Evangelista d1 +8 1400 1367 """ 1659 NASCENTES INTER SOCIAS MECUM ORDINE PONOR TERTIA, SED CUM QUINTA TONO APPELLATA JOHANNES (Jiena tpoġġejt it-tielet fl-ordni fost il-ħbieb li twieldu miegħi, iżda jien inwieġeb lil Ġwanni bil-ħames tonalità)
4 Johannes Baptista e1 +7 1225 1217 """ 1659 JOHANNES BAPTISTA ORA PRO NOBIS. IN LUDO HAUD IN AGRO FLORENS NOS CURIA FECIT SED LONGO SUB AGRO FUDIT NOS IPSE DECANO. ANNO. 1 6 5 6 (Ġwanni l-Battista itlob għalina. Inkunu fl-aqwa tagħna meta nindaqqu mhux fl-għalqa, u għalhekk ħolqitna l-Kurja, għalkemm ġejna fonduti f'għalqa vasta għad-djaknu fl-1656)
5 Leopardus fis1 +3 850 1078 """ 1659 SANCTE LEOPARDE ORA PRO NOBIS ANNO 1 6 5 9 (San Leopardu itlob għalina. Magħmula fl-1659)
6 Stephanus g1 +8 715 1027 """ 1659 SANCTE STEPHANE ORA PRO NOBIS ANNO 1 6 5 9 (San Stiefnu itlob għalina. Magħmula fl-1659)
7 Petrus a1 +1 425 894 """ 1659 SANCTE PETRE ORA PRO NOBIS ANNO 1 6 5 9 (San Pietru itlob għalina. Magħmula fl-1659)
8 Simeon h1 +8 290 793 """ 1659 SANCTE SIMEON JUSTE ET TIMORATE ORA PRO NOBIS (San Xmun, ġust u devot, itlob għalina)

Importanza storika u reliġjuża immodifika

Post tad-dfin ta' Karlu Manju immodifika

 
Dettall tar-relikwarju ta' Karlu Manju

Il-qalba tal-Katidral ta' Aachen, l-ottagonu Karolinġju, inbena oriġinarjament bħala l-kappella tal-palazz ta' Karlu Manju u kien ukoll il-qabar tiegħu. Wara li miet, fit-28 ta' Jannar 814, huwa ndifen fil-knisja tiegħu; il-post preċiż mhuwiex magħruf, minħabba n-nuqqas ta' dokumentazzjoni u l-ambigwità tal-evidenza fiżika. Madankollu, x'aktarx li huwa ndifen fis-sarkofagu ta' Persefone taħt it-torri tal-Punent fid-daħla tal-ottagonu.

Fis-sena 1000, Otto III ordna li l-volta ta' Karlu Manju tinfetaħ. Otto ta' Lomello, wieħed minn dawk li kienu jkunu ma' djulu u li akkumpanjah, żamm rendikont ta' dak l-avveniment, li ġie rrapportat fil-Ġrajja ta' Novalesia, li nkitbet għall-ħabta tal-1026. Il-ġrajja tgħid dan li ġej:

Għaldaqstant dħalna sa ħdejn Karlu. Huwa ma kienx mimdud, kif is-soltu jkunu l-mejtin, iżda kien poġġut bilqiegħds bħallikieku kien għadu ħaj. Huwa kien inkurunat b'kuruna tad-deheb u f'idu bl-ingwanti kellu xettru; id-dwiefer tas-swaba' ta' idejh taqqbu l-ingwanti u kienu jidhru ħerġin mill-ingwanti. Fuqu kien hemm baldakkin tal-ġebla tal-ġir u tal-irħam. Aħna u deħlin, għaddejna minn taħtu. Malli dħalna, laqtitna riħa qawwija li kien hemm. Għamilna l-inkin biex nagħtu ġieħ lill-Imperatur Karlu, u nsewwu l-ħsara li kienet saret. L-ebda parti minn wiċċ l-Imperatur Karlu ma bdiet tiddekomponi, għajr il-ponta ta' mnieħru. L-Imperatur Otto ssostitwiha b'biċċa deheb, ħa sinna minn ħalq Karlu, għalaq id-daħla bil-ġebel biex tiġi qisha ħajt, u telaq lura mill-ġdid.

Pittura kbira li tirrappreżenta lil Otto u n-nies nobbli madwaru jħarsu lejn l-Imperatur mejjet ġiet impittra fuq il-ħajt tal-kamra l-kbira tal-Muniċipju ta' Aachen.

Fl-1165, fl-okkażjoni tal-kanonizzazzjoni ta' Karlu Manju, l-Imperatur Federiku Barbarossa reġa' fetaħ il-volta u difen il-fdalijiet ta' Karlu Manju. Fl-1215, fl-inkurunazzjoni tiegħu, Federiku II ordna biex il-fdalijiet ta' Karlu Manju jindifnu għall-aħħar darba, u poġġihom ġo senduq tad-deheb u tal-fidda, magħruf bħala l-Karlsschrein (ir-relikwarju ta' Karlu Manju), u għadhom fih sa llum.

L-Imperatur Otto III indifen fil-katidral ukoll.

Knisja tal-inkurunazzjoni tar-rejiet Ġermaniżi immodifika

Skont l-istruzzjonijiet speċifiċi ta' Karlu Manju, ibnu Lwiġi I għamel lilu nnifsu re fil-kappella. Bejn l-inkurunazzjoni ta' Otto I fid-936 u l-1531, tletin re Ġermaniż (minn xi 40) ġew inkurunati fil-kappella. L-inkurunazzjoni stess kienet isseħħ quddiem l-Artal Maġġuri, u wara kienu jpoġġu fuq it-Tron ta' Karlu Manju f'Aachen (li għadu hemm sa llum). Huwa notevoli wkoll li f'dan il-perjodu, il-mexxejja Ġermaniżi kollha, irrispettivament mill-fatt jekk ġewx inkurunati f'Aachen jew le, ħadu l-kariga tagħhom fuq it-tron ta' Karlu Manju.

Pellegrinaġġ ta' Aachen immodifika

Il-pellegrinaġġ ta' Aachen (bil-Ġermaniż: Aachener Heiligtumsfahrt) huwa pellegrinaġġ li ilu jsir mill-1238 u li matulu jiġu esposti l-iktar erba' relikwi reliġjużi importanti tal-katidral. Mill-1349, dawn ir-relikwi jiġu esposti darba kull seba' snin. L-aħħar pellegrinaġġ sar fl-2014 u l-motto tiegħu kien "Geh in das Land, das ich dir zeigen werde" (Mur fl-art li se nurik; Ġen. 12:1).[23]

Influwenza immodifika

Saħansitra minn żmien il-Medju Evu, il-Katidral ta' Aachen ġie ammirat u imitat, bħal fil-każ tal-Katidral ta' Essen, it-Torri l-Antik ta' Mettlach u l-Abbazija ta' Alsace tal-Knisja ta' Ottmarsheim. L-elementi tal-kostruzzjoni tal-ottagonu u l-kor ġew nominati bħala elementi storiċi notevoli tal-inġinerija ċivili Ġermaniża fl-2007.

Kronoloġija immodifika

  • 768-800: Aachen kienet ir-residenza ta' Karlu Manju. Il-kostruzzjoni tal-palazz (fejn issa hemm il-muniċipju tal-belt u l-Katidral ta' Aachen) inbdiet fuq is-sit ta' banju Ruman. L-ottagonu nbena bil-kolonni u l-irħam minn binjiet antiki ta' Ruma, Ravenna, Trier u Köln. Fuq barra kien ingħata kisja ħamra. Din il-parti ċentrali nbdiet mhux iktar kmieni mis-793 u tlestiet sa mhux iktar tard mit-813. Dawn id-dati nkisbu fl-2009 permezz tad-dendrokronoloġija fuq l-injam fl-istruttura, li nstab waqt it-tiswijiet fil-katidral.[24]
  • 805: Konsagrazzjoni mill-Papa Ljun III.
  • 814: Funeral ta' Karlu Manju fil-Kappella Palatina; il-post eżatt mhuwiex magħruf.[1]
  • 936: Inkurunazzjoni ta' Otto I fil-Kappella Palatina.
  • 997: Otto III ta l-ordni biex il-ħitan tal-Kappella Palatina jinżebgħu.
  • 1002: Otto III ġie midfun fl-ottagonu.
  • 1002-1014: Enriku II ta l-Ambone ta' Enriku II bħala donazzjoni.
  • 1152-1190: Federiku I ta l-lampadarju ta' Barbarossa bħala donazzjoni.
  • 1165: Kanonizzazzjoni ta' Karlu Manju.[1]
  • 1187-1193: Kostruzzjoni tal-kjostru Rumanesk; espansjoni tal-ottagonu madwar l-arkata għamja.
  • għall-ħabta tal-1240/1250: Kostruzzjoni tal-frontun tal-ottagonu; tikkrolla t-tieqa fin-niċċa tal-Punent; il-binja rċeviet sostituzzjoni bajda (forsi saħansitra qabel, fl-1187-1193); il-frontun jiġi miżbugħ bil-kulur.
  • għall-ħabta tal-1350: Żieda tat-torri fin-naħa tal-Punent, bi stil Gotiku, bi spira piramidali twila u żewġ torrijiet maġenbu; pont għall-ottagonu biex jintwerew ir-relikwi.
  • 1367: Predeċessur Gotiku tal-Kappella moderna tal-Ungerija.
  • 1355-1414: Kostruzzjoni tal-kor; kostruzzjoni simultanja tal-Kappella ta' San Mattew, li d-data tal-konsagrazzjoni tagħha ma ġietx ippreservata (id-dati possibbli jvarjaw bejn l-1379 (it-tlestija tas-sisien) u l- 1420).[1]
  • għall-ħabta tal-1420: Statwi fuq il-pilastri fil-kor magħmula mill-ġebla tal-ġir ta' Baumberg.
  • 1429: Bieb doppju tan-narthex (inkiser fl-1811; għadu fil-bitħa interna tal-katidral, fuq il-ħajt tan-Nofsinhar b'graffiti Gotiċi bil-ġibs aħmar).
  • 1449: Kappella ta' Sant'Anna miżjuda, inizjalment bħala sala miftuħa fis-sular t'isfel; reġgħet inbniet bi stil Barokk fl-1772; rinnovata fl-1862 b'xogħol bil-ġebel Gotiku.
  • 1456-1474: Kostruzzjoni tal-Kappella ta' San Karlu u San Umbertu fuq żewġ sulari.
  • qabel l-1487: Kostruzzjoni tan-Nikolauskapelle (Kappella ta' San Nikola); kienu ppjanati iktar binjiet ta' kappelli Gotiċi, iżda qatt ma nbnew.
  • 1656: in-nirien ta' Aachen wasslu għal qerda estensiva fil-belt; is-saqaf kollu tal-katidral inqered.
  • 1664: saqaf ġdid fuq l-ottagonu u l-kor; l-ottagonu jingħata l-bixra li għandu sa llum.
  • 1719-1733: Barokkifikazzjoni bl-applikazzjoni ta' stukko fil-kmamar ta' ġewwa minn Johann Baptist Atari; tpittir tal-volta; ristrutturar Barokk tat-tieqa ewlenija; espansjoni tat-tieqa tal-kor.
  • 1748-1767: Kostruzzjoni tal-Kappella tal-Ungerija.
    • 1755: Qerda tal-qafas tal-kappella preċedenti minn Johann Joseph Couven minħabba difetti strutturali.
    • 1756-1767: Kostruzzjoni ta' binja ġdida skont il-pjanta ta' Joseph Moretti.
  • 1788: Zuntier tad-daħla quddiem il-faċċata tal-Punent, li rriżulta fl-internalizzazzjoni tal-bieb tal-bronż Karolinġju (Wolfstür).
  • 1794: Okkupazzjoni tal-belt mit-truppi rivoluzzjonarji Franċiżi; tneħħija tal-kolonni li ttieħdu Pariġi (uħud minnhom għadhom fil-Louvre); żarmar tas-saqaf taċ-ċomb (sostitwit bil-lavanja fl-1803); użu temporanju tal-katidral bħala stalla.
  • 1814: Aachen issir parti mir-Renju tal-Prussja.
  • 1832: Bidu tax-xogħlijiet tar-restawr.
  • 1843: Installazzjoni mill-ġdid ta' wħud mill-kolonni (28 irritornati minn Franza) fl-ottagonu; diversi kolonni sostitwiti b'oħrajn ġodda; il-bażijiet l-antiki tal-bronż ġew sostitwiti bl-irħam; kważi l-għaxar kapitelli kollha rritornati minn Franza sostitwiti bl-irħam.
  • 1847: Fondazzjoni tal-Karlsverein (Soċjetà ta' Karlu Manju).
  • 1849-1861: Tiswija tal-kor bil-partijiet kollha tiegħu; restawr tal-gwarniċi u l-ħġieġ tat-twieqi fuq istigazzjoni tal-ħaddiem tal-ħġieġ b'ħames "għanqbut" (il-Gotiku għandu sitt għanqbut).
  • 1857-1862: Restawr tal-Kappella ta' Sant'Anna.
  • 1864-1866: Restawr tal-Kappella ta' San Mattew.
  • 1868: Restawr tal-Kappella ta' San Karlu u San Umbertu.
  • 1866-1873: Statwi miżjuda fil-Kappella ta' San Mattew u fil-Kappella ta' San Karlu u San Umbertu magħmulin bil-ġebla tal-ġir ta' Uldfangen; il-Kappella ta' Sant'Anna u l-kor inbnew bil-ġebla tal-ġir ta' Savonnières minn Gottfried Götting.
  • 1869-1873: Tneħħija tad-dekorazzjoni Barokka u tal-kisja esterna biex inkixfet il-ġebla naturali moderna; sal-1871, tlestiet ir-rinnovazzjoni tal-frontun ta' Staufen; il-materjal Medjevali nżamm biss fis-saqaf tal-kor.
  • 1879-1884: żieda Neo-Gotika mat-torri tal-Punent, sabiex jinkiseb stil iktar Gotiku.
  • 1879-1881: Tiżjin tal-koppla bil-mużajk, skont il-pjanijiet tal-Belġjan Béthune; imwettaq mill-ħaddiem tal-mużajk Venezjan Antonio Salviatis.
  • 1896-1902: Kisi bl-irħam u tiżjin bil-mużajk tal-passaġġi skont il-pjanijiet ta' Hermann Schaper minn Hannover; imwettqa minn Puhl & Wagner ta' Rixdorf (Berlin).
  • 1913: Art tal-irħam fl-ottagonu u l-passaġġi.
  • 1949-1951: Restawr tat-twieqi tal-kor li kienu nqerdu fit-Tieni Gwerra Dinjija, minn Walter Benner u Anton Wendling.
  • 1986-2011: Programm estensiv ta' restawr tal-Katidral ta' Aachen; ir-rinnovazzjonijiet esterni tlestew fl-2006, iu dawk fuq ġewwa u taħt l-art tlestew fl-2011, flimkien mat-tindif u l-konservazzjoni tal-mużajk fl-ottagonu. Skont l-arkitett tal-katidral, Maintz, intefqu madwar €35 miljun sabiex il-programm jitwettaq.

Leġġenda immodifika

 
Il-ħabbata b'għamla ta' ljuni tal-leġġenda

Skont leġġenda, iċ-ċittadini ta' Aachen kienu spiċċawlhom il-fondi biex ilestu l-kostruzzjoni tal-katidral. Jingħad li kienu għamlu patt max-xitan biex jiksbu l-kumplament tal-fondi, u jroddulu l-ewwel ruħ li tidħol fil-katidral komplut. Malli tlesta, iċ-ċittadini bagħtu lupu fil-katidral u x-xitan mill-ewwel ħataf ruħ l-annimal. Kif induna bil-qerq, ix-xitan ħareġ xkanat mill-katidral u ħalla marka ta' subgħajh il-kbir fil-pumijiet tal-bieb tal-katidral b'għamla ta' ras ta' ljun. Statwa ta' lupu tinsab mad-daħla tal-katidral, u s-"saba' l-kbir tax-xitan" jista' jinħass f'ħalq l-iljun.[25]

Mixxellanji immodifika

 
Sismometru fil-Katidral ta' Aachen

Il-pittur Impressjonista Ġermaniż August von Brandis pitter il-Katidral ta' Aachen f'diversi xogħlijiet. L-Att III ta' Ernani ta' Giuseppe Verdi huwa ambjentat fil-qabar ta' Karlu Manju.[26]

Id-Domwache (l-Osservaturi tal-Katidral), grupp ta' żgħażagħ li joffru l-assistenza, ilu jopera mill-1957 mill-assoċjazzjoni tal-istudenti Kattoliċi ta' K.D.St.V. Franconia Aachen.

Mill-15 ta' Novembru 2012, is-Servizz Ġeoloġiku ta' Nordrhein-Westfalia jopera stazzjoni ta' monitoraġġ tal-attività sismika fil-Baċir t'Isfel tar-Renu. Dan jinsab fil-pedamenti tal-eżadekagonu qrib id-daħla tal-Kappella ta' Sant'Anna.[27]

Fil-kultura popolari, il-katidral huwa Binja tal-Għaġeb fil-logħba online, Forge of Empires.[28]

Referenzi immodifika

  1. ^ a b ċ d e f McClendon, Charles B. (1996). "Aachen: Buildings: Palatine Chapel: Architecture". In Turner, Jane; Brigstocke, Hugh (eds.). The Dictionary of Art. 1: A to Anckerman. New York, NY: Grove. pp. 2–4. ISBN 0-19-517068-7. p. 4.
  2. ^ Centre, UNESCO World Heritage. "Aachen Cathedral". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2021-08-01.
  3. ^ Bayer, Patricia, ed. (2000). "Aachen". Encyclopedia Americana. I: A-Anjou (l-ewwel ed.). Danbury, CT: Grolier Incorporated. ISBN 0-7172-0133-3. p. 1.
  4. ^ Conant, Kenneth John (1994) [1959]. Carolingian and Romanesque Architecture: 800-1200 (4th ed.). New Haven, CT: Yale University Press. ISBN 0-300-05298-7. p. 47.
  5. ^ a b McClendon, Charles B. (1996). "Aachen: Buildings: Palatine Chapel: Architecture". In Turner, Jane; Brigstocke, Hugh (eds.). The Dictionary of Art. 1: A to Anckerman. New York, NY: Grove. ISBN 0-19-517068-7. p. 2.
  6. ^ Gaehde, Joachim E. (1996). "Aachen: Buildings: Palatine Chapel: Sculpture". In Turner, Jane; Brigstocke, Hugh (eds.). The Dictionary of Art. 1: A to Anckerman. New York, NY: Grove. ISBN 0-19-517068-7. p. 4.
  7. ^ a b Encyclopaedia Britannica, inc (2010). The New Encyclopaedia Britannica. Chicago : Encyclopaedia Britannica, Inc. pp. 1–2.
  8. ^ a b Jacobs, Jay, ed. (1975). The Encyclopedia of World Art (1st ed.). Londra, Renju Unit: Octopus Books, p. 9, ISBN 0-7064-0495-5.
  9. ^ "Wider den Zahn der Zeit - monumente-online". web.archive.org. 2015-07-06. Arkivjat mill-oriġinal fl-2015-07-06. Miġbur 2021-08-01.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  10. ^ "baugewerbe.ch - Aachener Dom war einst rot verputzt - Baugewerbe, Kultur". web.archive.org. 2015-02-15. Arkivjat mill-oriġinal fl-2015-02-15. Miġbur 2021-08-01.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  11. ^ ""Die perfekte Geometrie der Pfalzkapelle Karls des Großen" [Il-Ġeometrija Perfetta tal-Kappella Palatina ta' Karlu Manju]. Landschaftsverband Rheinland [Kunsill Reġjonali tar-Rheinland] (bil-Ġermaniż)". web.archive.org. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2016-03-04. Miġbur 2021-08-01.
  12. ^ Roth, Hans Jürgen (2011). Ein Abbild des Himmels: Der Aachener Dom – Liturgie, Bibel, Kunst [Immaġni tal-Ġenna: Il-Katidral ta' Aachen – Liturġija, Bibbja, Arti] (bil-Ġermaniż). Aachen, il-Ġermanja: Thouet. p. 23.
  13. ^ Roth, Hans Jürgen (2011). Ein Abbild des Himmels: Der Aachener Dom – Liturgie, Bibel, Kunst [Immaġni tal-Ġenna: Il-Katidral ta' Aachen – Liturġija, Bibbja, Arti] (bil-Ġermaniż). Aachen, il-Ġermanja: Thouet. p. 7.
  14. ^ Roth, Hans Jürgen (2011). Ein Abbild des Himmels: Der Aachener Dom – Liturgie, Bibel, Kunst [Immaġni tal-Ġenna: Il-Katidral ta' Aachen – Liturġija, Bibbja, Arti] (bil-Ġermaniż). Aachen, il-Ġermanja: Thouet. p. 8.
  15. ^ Künzl, Ernst (2002). "Die Antike Bärin im Dom zu Aachen" [The Ancient Bear in the Aachen Cathedral]. Jahrbuch des Römisch-Germanischen Zentralmuseums [Yearbook of the Roman-Germanic Central Museums] (in German). 49.
  16. ^ "Aachen Dom, Dom, Vorhalle, Bronzener Pinienzapfen : Deutsche Inschriften Online". web.archive.org. 2015-03-21. Arkivjat mill-oriġinal fl-2015-03-21. Miġbur 2021-08-02.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  17. ^ Falkenstein, Ludwig (1981). Karl der Große und die Entstehung des Aachener Marienstiftes [Karlu Manju u l-Emerġenza tal-Iskultura ta' Santa Marija ta' Aachen] (bil-Ġermaniż). Paderborn, il-Ġermanja: Schöningh. ISBN 3-506-73253-6. p. 64.
  18. ^ Hugot, Leo (1962). "Der Westbau des Aachener Domes" [Il-Faċċata tal-Punent tal-Katidral ta' Aachen]. Aachener Kunstblätter (bil-Ġermaniż). 24/25: 108-126.
  19. ^ Lepie, Herta (1996). Pala d'Oro: Der Goldaltar im Dom zu Aachen [Pala tad-Deheb: L-Artal tad-Deheb f'Aachen] (bil-Ġermaniż). Ritratti ta' Münchow, Ann. Köln, il-Ġermanja: Wienand Verlag & Medien. ISBN 3-87909-520-5.
  20. ^ Grimme, Ernst Günther (1972). Der Aachener Domschatz [It-Teżor tal-Katidral ta' Aachen]. Aachener Kunstblätter [Xogħlijiet bil-miktub dwar Aachen] (bil-Ġermaniż). Düsseldorf, il-Ġermanja: L. Schwann.
  21. ^ a b Lepie, Herta; Minkenberg, Georg (2010) [1986]. The Cathedral Treasury of Aachen. Tradott minn Hargarter, Manjula Dias. Regensburg, il-Ġermanja: Schnell & Steiner. ISBN 978-3-7954-2321-6.
  22. ^ www.glockenbuecheraac.de. "Jachtmann, Norbert, ed. (2010). "Glockenmusik in der Region Aachen-Stadt" [Bell Music in the Region of Aachen City]" (PDF). Arkivjat minn l-oriġinal (PDF) fl-2014-11-23. Miġbur 2021-08-01.
  23. ^ "Ġenesi 12 | Il-Bibbja Onlajn | Traduzzjoni tad-Dinja l-Ġdida". JW.ORG (bil-Malti). Miġbur 2021-08-02.
  24. ^ "Holzstücke beweisen: Aachener Dom ist tatsächlich 1200 Jahre alt". web.archive.org. 2016-01-31. Arkivjat mill-oriġinal fl-2016-01-31. Miġbur 2021-08-01.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  25. ^ "Aachen … an encounter with a Greek She-Wolf, a touch of the Middle East and dealings with the Devil inside Charlemagne's grand cathedral at the heart of Germany's most westerly city | The Lady (pre COVID-19) Travels". www.theladytravels.com. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2021-07-23. Miġbur 2021-08-01.
  26. ^ "Ernani Synopsis - Metropolitan Opera" (PDF).
  27. ^ "Seismic vulnerability assessment of the Aachen Cathedral ba... - RWTH AACHEN UNIVERSITY Chair of Structural Analysis and Dynamics - English". www.lbb.rwth-aachen.de. Miġbur 2021-08-01.
  28. ^ "Cathedral of Aachen". Forge of Empires Wiki (bl-Ingliż). Miġbur 2021-08-01.

Ħoloq esterni immodifika

Wikimedia Commons għandha fajls multimedjali li għandhom x'jaqsmu ma': Katidral ta' Aachen (Aachen Cathedral)
Miksub minn "https://mt.wikipedia.org/w/index.php?title=Katidral_ta%27_Aachen&oldid=304291"