Naħla: Differenza bejn il-verżjonijiet

Content deleted Content added
No edit summary
Linja 23:
[[Stenotritidae]]
| synonyms = '''Apiformes'''}}
In-'''naħal''' huma [[insett|insetti]] li jtiru u li jiġu mill-qrib miż-[[żunżan|żnażan]] u n-[[nemla|nemel]],. u humaHuma magħrufa għas- sehem tagħhom fil- produzzjoni tal- [[għasel]] u x-[[xama']] u għall- [[pollinazzjoni]]. In-naħal jagħmlu linjaġġ monofiletiku fi ħdan is-superfamilja '''[[Apoidea]]''', fil- preżent ikklassifikat bl- isem tat-[[takson]] bla livell '''Anthophila'''. Hemm kważi 20,000 speċi magħrufa ta' naħal f' disa' familji rikonoxxuti<ref name="Danforthetal2006"> Danforth BN, Sipes S, Fang J, Brady SG, ''The history of early bee diversification based on five genes plus morphology'', (L-istorja tad-diversifikazzjoni bikrija tan- naħal ibbażata fuq ħames ġeni u l-morfoloġija), Proc. Natl. Acad. Sci. USA, Vol. 103, Ħarġa 41, paġni 15118-23, 2006, [http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=1586180] [http://www.pnas.org/content/103/41/15118] [http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17015826]</ref>, għalkemm ħafna minnhom għadhom ma ġewx deskritti u n-numru veru x'aktarx hu ogħla. Jinstabu fuq kull kontinent ħlief l-[[Antartika]], f'kull ħabitat fuq il-pjaneta li fih ix-xtieli li jwarrdu ppolinati mill-insetti.
 
==Daħla==
In-naħal huma adattati biex jieklu n-[[nettaru (pjanti)|nettaru]] u l-[[pollin]], l-ewwel wieħed l-iżjed bħala sors ta' enerġija u t-tieni għal proteini u nutrijenti oħra li fih. Ħafna mill-pollin jintuża bħala ikel għal-[[larva|larvi]].
 
In-naħal għandhom [[proboxxidi]] ("ilsien" kumpless) li jippermettilhom jiksbu n-nettaru mill-[[fjura|fjuri]]. Għandhom [[Antenna (bijoloġija)| antenni]] li kważi f'kollha huma magħmulin minn 13-il segment fl-irġiel u 12 fin-nisa, kif inhu tipiku għas-superfamilja. In-naħal kollha għandhom żewġ pari ta' ġwienaħ, il-par ta' wara iżgħar minn ta' quddiem; fi ftit speċi, sess wieħed jew kasta għandu ġwienaħ relattivament qsarqosra u alluraghalhekk jsibu t-titjirisibuha diffiċli jew impossibbliimpossibli li jtiru, imma l-ebda minnhom ma huma bla ġwienaħ .
L-iżgħar naħla hi t- ''Trigona minimi'', naħla bla xewka fejn il-ħaddiema huma twal ximadwar 2.1 mm. L-ikbar naħla fid-dinja hi ''Megachile Pluto'', naħla li tiekol il-weraq fejn in-nisa jistgħu jilħqu t-tul ta' 39 mm. Il-membri tal-familja [[Halictidae]], huma t-tip ta' naħal l-iktar komuni filfl-[[Emisferu tat-Tramuntana]], imma huma żgħar ħafna u spiss jaħsbuhom żnażan jew dubbien.
 
L-ispeċi tan-naħla l-iktar magħrufa hi n-[[naħla tal- għasel Ewropea]], li, kif juri isimha, tagħmel l-[[għasel]], kif jagħmlu ftit tipi oħra ta' naħal. It-trobbija mill-bnedmin tan-naħal ta' din l-ispeċi tissejjaħ [[apikultura]].
 
In-naħal huma ikel imfittex tal-għasfur ''Merops apiaster'', [[qerd in-naħal]]. Predaturi komuni oħra huma l- għasafar ''Tyrannus'' u ''Mimidae'', iż- żnażan ''Philanthus'' u l-[[mazzarell]].
 
==Naħal ewsoċjali u semisoċjali==
Linja 41:
F'xi speċi, gruppi ta' naħal nisa li jgħixu flimkien jistgħu jkunu aħwa, u fil-każ li x-xogħol jinqasam bejn il-grupp, dawn jitqisu [[semisoċjali]].
 
Jekk, barra li jaqsmu x-xogħol, il-grupp jikkonsisti minn omm u wliedawliedha bniet, il-grupp jissejjaħ ewsoċjali. L-omm titqistitqies bħala sr-"SultanaRegoina" u wliedawliedha huma "ħaddiema". Dawn il-kasti jistgħu jkunu biss alternattivi fl-imġieba, f'liema każ is-sistema titqistitqies bħala "primittivament ewsoċjali" (bħal ħafna żnażan li jagħmlu l-bejta tal- karta (Polistinae)), u jekk il-kasti huma morfoloġikament diskreti, allura s- sistema hija "ewsoċjali għall- aħħar".
 
Hemm ħafna aktar speċi ta' naħal li huma primittivament ewsoċjali milli ewsoċjali għall- aħħar, imma dawn rari ġew studjati. Il- bijoloġija tal- parti l- kbira ta' dawn l-ispeċi hi kważiftit mhuxli xejn magħrufa xejn. Il- maġġoranza l-kbira tagħom huma fil-familja [[Halictidae]]. Il-kolonji huma tipikament żgħar, b'medja ta' tużżana ħaddiema jew inqas fihom. L-unika differenza fiżika bejn isir-sultanaregina u l-ħaddiema, jekk hemm xi differenza, jkun id-daqs medju. Fil-parti l-kbira tal- ispeċi, il-kolonja ddum ħajja staġun wieħed, anki fit-tropiċi, u n-nisa mgħammra biss (irġejjen tal-futur) jibernaw (din l-ibernazzjoni tissejjaħ [[dijapawża]]). Xi speċijispeċi għandhom staġun attiv twil u l-kolonji jilħqu l-mijiet ta' naħal. L-Ewglossini (Euglossini) jinkludu numru ta' speċi li huma primittivament ewsoċjali b'bijoloġija simili. Ċerti speċi ta' Allodapini naħal (qraba ta' tan-naħla Xylocopa) wkoll għandhom kolonji primittivament ewsoċjali, imma għandhom interazzjoni bejn in-naħal adulti u l-frieħ li qed jiżviluppaw fuq livell mhux tas-soltu. Din tissejjaħ "[[proviżjoni progressiva]]"; l-ikel ta'tal- larva jiġi fornut ftit ftit hija u tiżviluppa. Din is-sistema jużawha wkoll in-naħal tal-għasel u xi bombli.
 
In-naħal li huma ewsoċjali għall-aħħar jgħixu f'kolonji. Kull kolonja jkollha sultanaregina waħda, ħafna ħaddiema u, f'ċerti stadji fiċ-ċiklu tal-kolonja, jkun fiha[[drone fuki ????]]. Il-bejta li jipprovdu l-bnedmin għan-naħal tissejjaħ ġarra jew kaxxa tan-naħal. Ġarra tan-naħal tal-għasel jista' jkun fiha 40000 naħla fl-aqwa tas-sena, fir-rebbiegħa, iżda s-soltu jkun fiha inqas.
 
===Il-bombli===
[[Stampa:Bumblebee closeup.jpg|thumb|upright|right|Bomblu]]
Il-[[bomblu|bombli]] (''Bombus terrestris'',''B. pratorum'', et al.) huma ewsoċjali b'mod li jixbaħ bejn wieħed u ieħor lill-[[Vespidae]] bħall-[[bagħal taż-żunżan|bgħula taż-żunżan]]. IsIr-sultanaregina tibda bejta weħida (mhux bħasbħall-slatenirgejjen tan-naħal tal-għasel u n-naħal ta' bla xewka li jibdew il-bejtiet minn ferħa li jkun fiha għadd kbir ta' ħaddiema). Il-kolonji tal-bombli tipikament ikun fihom minn 50 sa 200 naħla fl-aqwa tagħhom li jkun minn nofs sa tmiem is-sajf. L-arkitettura tal-bejta hi sempliċi, limitata mid-daqs tal-ħofra tal-bejta (li tkun hemm minn qabel), u l-kolonji rari jkunu perenni. L-irġejjen tal-bombli kultant fix-xitwa jiskennujistkennu fil-ġarer tan-naħal tal-għasel, fejn kultant l-apikulturi isibuhom mejtin, nistgħu nissoponu li jkunu qatluhom in-naħal bix-xewka. MhuwiexM' hux magħruf jekk xi wħud jibqgħux ħajjin matul-ix-xitwa f'dan l-ambjent.
 
Il-bombli huma wieħeduhud mill-pollinaturi selvaġġi l-aktar importanti, iżda naqsu ħafna f'dawn l-aħħar għaxrietgħexieren ta' snin.
 
===In- naħal bla xewka===
In- naħal bla xewka ivarjawjvarjaw ħafna fl- imġieba tagħhom, iżda huma kollha [[ewsoċjali għall-aħħar]]. Huma jużaw il-proviżżjon hażna tal-massa, l- arkitettura tal-bejta tagħhom hi kumplessa, u l-kolonji tagħhom jibqgħu minn sena għall-oħra.
 
===In-naħal tal-għasel===
Linja 60:
 
===In-naħal tal-għasel Afrikanizzati ===
In-naħal Afrikanizzati, magħrufa wkoll bħala n-naħal qattiela, huma razza ibrida tal-''[[Apis mellifera]]'' ġejjin minn esperimenti minn Warwick Estevam Kerr biex idakkar in-naħal Ewropej u Afrikani. Xi slatenrgejjen ħarbulu mill-laboratorju tiegħu fl-Amerika t'Isfel u infirxu madwar l-Ameriki. In-naħal Afrikanizzati huma aktar aggressivi minn naħal Ewropej.
 
==In-naħal solitarji u komunali==