|
==Bażi teoretika==
===Relattivita' lingwistika - il-lingwa u il-ħsieb===
Skond [[Edward Sapir|Sapir]], il-lingwa hija il-kapaċita'kapaċità mentali li t'ordnatordna u tistruttura, l'-ammont kbir ta' esperjenzi li ngħixungħaddu minhom kif ukoll il-kapaċita'kapaċità li issawwarssawwar il-kunċetti u tagħtihom forma konkreta f'tifsir. Fil-qosor: il-lingwa hija ill-kapaċita'kapaċità mentali li tagħmel possibbli il-ħsieb. Din l-ideja għanda il-bidu tagħha fil-filosofija ta'[[Wilhelm von Humboldt]]: ''Il-Lingwa hija l-organu li isawwarjsawwar il-ħsieb'' (f'Salus 1969:190)<ref name="sls1969-190">Il-kwotazzjoni oriġinali hija: ''language is the formative organ of thought''</ref>. Fil-fatt, l-ideja għandha similaritajiet kbar mal-prinċipji tar-relattività lingwistika, li jsostnu relazzjoni intima bejn il-kategoriji lingwistiċi u ill-ħsieb fuq il-livell ta' kull lingwa (Drechsel 1988:233). Individwi jaħsbu fl-istrutturi, jiġifieri, fil-grammatika tal-lingwa tagħhom. Din ir-relazzjoni bejn il-lingwa u ill-ħsieb dwar il-fatt li il-kategoriji imposti mil-lingwa jikanliżżawjikkanlizzaw u jistrutturaw il-ħsieb hi magħrufa bħala iss-[[Sapir-Whorf Hypothesis]].
Meta Sapir studja bir-reqqa ill-grammatika ta' diversi lingwi, wasal għall konklużżjoni li kull grammatika għandha ċerti defiċjenzi fl-istruttura. Konsekwentament id-deficjenżidefiċjenżi f'kull-lingwa jistgħu jikkawżaw fjakkezzidgħjufijiet fil-ħsieb.
Ċertu nuqqas ta' loġika narawh f'dan l'eżempju: bl-Ingliż, li tgħid ''it rains'' huwa grammatikament korrett, madanakollu il-grammatika Ingliża titlob li ikun hemm suġġett overt f'kull sentenza. Dana jikkawża ċerta kontradizzjonijiet:
Fil-fatt is-suġġett ''it'' m'għandu l-ebda tifsira in konessjoni mal-verb, peress li ''it'' mhiex qed taqdi l-iskop regolari li tindika oġġett, fenomnu jew persuna. Is-suġġett ''it'' f'din is-sentenza jikostitwixxijikkostitwixxi irregolarità, għaliex kull sentenza bl-Ingliż tista tinbidel f'mistoqsija billi tpoġġi interrogattiv ''who'' jew ''what'' flok is-suġġett. Madanakollu b'''rains'' u ''snows'', dana mhux possibbli -- ''rains'' mingħajr ebda suġġett, ma taqdix il-ħtiġijiet kollha grammatikali ta' l-Ingliż għaliex, kif għadnagħedna, kull sentenza fl-Ingliż teħtieġ suġġett. Għalekk, l-''it'' li tissostitwixxi is-suġġett (EN = dummy subject) hija resstrizzjoni ta' regola grammatika.
B'mod indirett sitwazzjonijiet bħall dawn jistgħu jinponu fuq il-ħsieb ta' l-individwu. Nuqqas ta' loġika jista' jwassal għal-ħsieb inqas ċar.
L-ewwel pass biex wieħed jevita li fjakkeżżadgħjufija fil-grammatika tiġi trasferita għall-ħsieb hi li wieħed jakkwista sens ta' inkongruwenzi fil-lingwa li-wieħed juża. (minkejja li kull lingwa fiha innifisha hija suffiċjenti cf. ''Formal Completeness of all Natural Languages'')
Li persuna, li tuża lingwa bħala l-istrument tal-ħsieb, teżamina l-istess lingwa hi paradossa fiha nfisha: kif jista strument jeżamina lilu innifshu?
Sapir jissuġġerixxi li wieħed jeżamina l-strutturiistrutturi ta' lingwi naturali oħra b'loġika u grammatika diversa biex isir aktar konxju ta' l-isstrutturiistrutturi tal-lingwa tiegħu. Jissuġġerixxi wkoll li wieħed iqabbel il-linġwa tiegħu ma' lingwi oħrajn (anki artifiċjali) u sistemi li josservaw loġika assoluta. Dawn is-sistemi għandhom ikunu loġiċi fil-kunċetti, is-simboli u il-kombinazzjoni tas-simboli li jużaw.
Minbarra li jkun mezz konvenjenti biex wieħed jgħaraf difetti strumentali fil-lingwa fuq bażi ta' dan l-istudju, wieħed ikun ukoll f'posizzjonipożizzjoni li jsawwar lingwa internazzjonali awżiljari li taqdi numru ta' skopijiet.
Sapir hu kontra l-ideja li waħda mil-lingwi naturali popolari, bħal ma hu l-Ingliż jew il-Franċiz tieħu post ta' l-IAL peress li dawn ma jissodisfawx il-ħtiġijiet li jenħtieġ taqdi l-IAL.
===Kwalitajiet ta' Lingwa Awżiljari===
Jissokta isemmi ħames kwalitajiet ta' IAL:
#semplicità
#krejattività
Min ikun qiegħed jitgħallem il-lingwa jenħtieġjeħtieġ li jkun kapaċi juża l-istruttura ta' l-espressjoni li diġa akkwista bħala [[paradigma|paradigmi]] u jibni espressjonijiet ġodda. Jekk, ngħidu aħna, wieħed ġa tgħallem minminn espressjoni partikolari li il-passat sempliċi ta' verb fl-Ingliż jinħadem billi jżid is-[[suffiss]] / ''-ed'' / hu għandu jkun kapaċi jaħdem il-passat sempliċi tal-verbi l-oħra billi jżid / ''-ed'' /. L-ideja ta' krejattività t'estenditestendi għal setturi oħra u timplika illi meta wieħed jitkellem, irid ikun kapaċi, a bażi ta' strutturi l-aktar sempliċi, regolari u loġiċi, li ġa akkwista, jikkreajoħloq kliem jew għaqda ta' kliem ġdid skond il-ħtieġa.
===Skopijiet ta' Lingwa Awżiljari===
Minbarra ill-vantaġġi prattiċi li-toħloq IAL - biżżejjed wieħed isemmi tnejn: vantaġġi ekonomiċi u ill-vantaġġ ta' l-ebda telf ta' Informazzjoni fit-traduzzjoni - Sapir isemmi wokllwkoll xi vantaġġi psikoloġiċi. Li tuża lingwa li tinħass li hi magħmula mil-bnedmin, tnissel sens ta' kontroll fuq il-lingwa, flok skjavitùil-jasar ta' l-istrutturi u l-irqaqat. Hu jkompli jgħid li-wieħed ikollu inqas inibizzjonijiet meta juzajuża lingwa internazzjonli "artifiċjali", peress li b'hekk jista jserraħ moħħu li m'huhux ser joffendi l'ebdal xi bniedemħadd billi jmur kontra l-''etiquette'' ta' l-ilsien ta' xi wieħed mis-semmiegħa.
Din l-osservazzjoni tistgħatista' tinstema' daqxejn skabruża, fl'-istess ħin meta wieħed jinnota kemm jimbarazzaw rwieħom migranti ta' ċertà età jimbarazzaw rwieħom meta ma jirnexxilhomx jaddataw għal kulturi ġodda bl-iżvantaġġi soċjali li jinqalgħu, l-argument isir tassew relevanti.
Lingwa perfettament loġika, mibnija fuq fuq bażi ta' reflessjoni koxjakonxja, u mifruxa sewwa ma l-erbaerbagħt tirjieħirjieħ tkun aktar strument fin u adekwat minminn kull-lingwa ''naturali'' bi strutturi inkongruenti. Lingwa bi struttura aktar loġika twassal għal ħsieb aktar loġiku. ''Il-prodott (il-ħsieb), jikber skond kemm tippermetti il-lingwa'' (sapir 1921:15). <ref name="spr1921-p15">Il-kwotazzjoni oriġinali hija: ''The product (thought) grows with the instrument''.</ref>
Il-ħolqien ta' IAL jenħtieġ li jkun bażat fuq grammatika ta' lingwi naturali, billi jislet il-partijiet li jagħmlu sens u jwarabjwarrab dawk ''difettużi''. F'dan is-sens, Lingwa awżiljari mibnija bil-għaqal hija rekosstruzzjonirikostruzzjoni ta' strutturi ġa eżistenti f'Lingwi naturali. RekosstruzzjonRikostruzzjon bħal din tippressuponitippresupponi li wieħed ikun imħarreġ tajjeb fil-grammatika tal-Lingwi naturali. U għalhekk nikkonkludu illi li wieħed ikun imħarreġ fl'-istrutturi grammatikali tgħin lill -moħħ jirfinħom. U peress li idd-dinja li ngħixu fiha hi soġġetta għal għall-grammatika, wieħed jista' jkompli jargumenta u jgħid li it-tagħalimtagħlim tal-prinċipji grammatikali li jħaddnu/jsawwru ir-rejaltaietrealtajiet soġġettivi kollha, jġiegħluiġiegħlu ill-moħħ ikompli itejjibhomjtejjibhom dejjem aktar. Din hi opinjoni tipikament [[konstruttiviżmu|konstruttivista]]:
:''Il-kostruttivismukostruttiviżmu radikali isostnijsostni, ... li l-operazjonijietoperazzjonijiet li bihom aħna naslu biex insawruinsawwru idd-dinja li nesperjenzaw, fil-parti kbira jintlaħqu - u aktar minminn hekk, li aħna ngħarfu ill-mekkaniżmu tagħhom forsi wkoll iwassal biex intejbuhom'' (Glasersfeld, p17)<ref name="gls">Il-kwotazzjoni oriġinali hija: ''Der radikale Konstruktivismus behauptet, daß wir die Operationen, mit denen wir unsere Erlebenswelt zusammenstellen, weitgehend erschließen können, und daß uns dann die Bewußtheit des Operierens helfen kann, es anders und vielleicht besser zu machen''.
</ref>.
| 