|
'''L-isem tal-Baħar Mediterran'''
Il-Mediterran għanduingħata kellubosta uismijiet għadmatul għanduis-snin isemf'bosta differentilingwi minn popli differentidiversi, kemm minn dawk li għexu u għadhom jgħixu madwaru kif ukoll oħrajn minn pajjiżi 'l bogħod li rriferew għalih matul is-sekli. Jidher li l-isem ''Mare Mediterrāneum'' jissemma l-ewwel darba fi żmien l-Imperu Ruman, fit-tielet seklu W.K. Apparentement, kien Solinus li uża dan it-terminu. Biss, l-eqdem dokument li juri dan l-isem imur lura sas-sitt seklu W.K. minn Isidore ta' SevilleSevilja.Dan it-terminu jfisser, 'Fin-nofs tal-art' - riferenza għall-baħar li hujinsab bejn l-artijiet, ''medius'' (in-nofs), ''terra'' (art), u ''- āneus'' (għandu l-għamla / jixbah ta'). Il-Mediterran hu magħruf mill-Għarab li jgħixu madwaru kemm fil-Lvant kif ukoll mal-kosta tal-Afrika ta' Fuq, bħala, ''al-Baḥr [al-Abyaḍ] al-Mutawassiṭ'' (البحر [الأبيض] المتوسط) 'il-Baħar {l-Abjad] tan-Nofs.
'''<big>Ġeografija ġenerali</big>'''
Il-'''Baħar Mediterran''' għandu tul ta' madwar 3.800 km (2.400 mil), filwaqt li erja tiegħu hi ta' 2.5 miljun km². Dan il-baħar illum hu magħqud mal-[[Oċean Atlantiku]] (permezz tal-[[Istrett ta' Ġibiltà]])<nowiki/>min-naħa tal-Punent, u mal-[[Baħar l-Aħmar]] permezz tal-Kanal tas-Swejż liminn meta dan tħaffer fl-1869. Mill-Istrett tad-Dardanelli l-Mediterran jagħqad mal-Baħar l-Iswed. Il-Mediterran hu maqsum f'diversi ibħra reġjonali. DawnPrinċipalment, dawn huma, il-[[Baħar Adrijatiku]], l-[[Baħar Eġew]], l-[[Baħar Jonju]], u l-[[Baħar Tirren]]. Il-perimetru kostali hu ta' madwar 46.000 km. Dan it-tul jgħaddi matul il-kosta ta' 22 pajjiż differenti.
== Formazzjoni ġeografika u ġeoloġika ==
Skont it-teorija magħrufa bħala '''The Continental Drift Theory''<nowiki/>', daqs tletin miljun sena ilu, il-Baħar Mediterran beda jifforma ruħu hekk kif iż-żewġ kontinenti, dawk tal-Afrika u dak tal-Ewrażja qorbu lejn xulxin, wieħed min-naħa tal-pol tan-Nofsinhar u l-ieħor millmin-polnaħa tat-Tramunta. Biż-żmien, wara ħafna miljuni tas-snin, bdew anki jaħbtu ma' xulxin, kemm min-naħa tal-Punent, fejn il-ponta ta' dik li llum tagħmel parti mill-Marokk, kif ukoll il-parti Iberjana. Daqs sitt miljun sena ilu l-istrettIstrett ta' Ġibiltà nagħlaq u għal daqs 600,000 sena, il-baħar fil-baċin tal-Mediterran beda jinxef mill-baħarjevapora minħabba li issa l-ilmabaħar evaporattal-oċean Atlantiku ma kienxbaqax qedjidħol jiġi mibdul mill-baħar tal-oċean AtlantikuIstrett. Dan il-fenomenu ambjentali hu magħruf bħala Kriżi tas-Salinità Messinjana (''The Messinian Salinity Crisis''). Sadanittant il-widien fil-qiegħ tal-Mediterran bdew jiffurmaw depożiti ta' miljuni ta' metri kwadri ta' melħ. Maċ-ċaqliq tal-blatt taż-żewġ kontinenti, bdew anki jiffurmaw serje ta' reġjuni ta' muntanji, bħal bħall-Pirinej, l-Alpi, u l-Atlas. Ma' dawn wieħed irid isemmi ukoll l-attività vulkanika, u l- wara li Ġibilta u s-Swejż ingħalqu għall-kollox u l-Mediterran spiċċa bħal għadira kbira li bdiet tixxotta. Ħafna speċi terrestri, u marini ġew effettwati b'dawn il-movimenti tal-kontinenti għaliex kienu kapaċi jaqsmu minn kontinentżmien għall-ieħor kellhom jaddattaw ruħhom għal klima u ambjent differenti. Daqs ħames miljun sena ilu, lil-ħajt ta' blat inli kien jimblokka l-naħaIstrett ta' Ġibiltà infaqa', kemm biċ-ċaqliq tal-kontinenti kif ukoll bis-saħħa tal-BaħarOċean tal-Atlantiku. liL-esperti jaħsbu li fi żmien sentejn il-baġar li daħal mill-Istrett ta' Ġibiltà irnexxielu jerġa' jimla' il-baċin tal-Mediterran..
Fl-aħħar miljun sena il-baħar naqas mill-fond tiegħu minħabba l-perijodi glaċjali, u l-gżejjer Mediterranji reġgħu saru ħaġa waħda mal-kontinent Ewropew bosta drabi. Dan kien żmien fejn bosta merħliet ta' annimali, bħal ma huma, l-iljunfantmerħliet kbar ta' iljunfanti u l-ipopotamuipopotami kellhom bilfors jinżlu lejn il-Mediterran biex jaħarbu l-kesħa xitwija u jsibu artijiet mhux miksija bis-silġ biex ikunu jistgħu isibu x'jieklu. Dawn setgħu jaqsmu lejn bosta gżejjer Mediterranji, fosthom Malta għaliex il-livell tal-baħar kien ħafna aktar baxx mil-lum tant li l-ispazju ta' bejn Malta u Sqallija kien ħieles mill-baħar u l-art kienet xotta. Il-gżejjer MediterranjjiMediterranji reġgħu ħadu l-forma tagħhom simili jew bxib'xi differenzi bħal ma huma llum hekk kif is-silġ mad-dinja kollha beda jdub għall-aħħar darba madwar 12,000 sena ilu u aktar.
'''<big>Attivita Vulkanika u Siżmika</big>'''
Matul il-miljuni tas-snin kienseħħet hemmkemm-il udarba għadattività hemmvulkanika bostaf'diversi attivitapartijiet vulkanika.tal-Mediterran Minnli daneffettwaw kemm l-aħħarambjent elufta' tasmadwarhom kif ukoll in-sninnies wieħedli isemmi,jgħixu qrib tagħhom. Wieħed minn dawn l-avvenimenti katastrofiċi kienet l-isplużjoni / eruzzjoni tal-vulkan TheraTera, gżira qrib il-Greċja fejn illum hemm SantoniriniSantoni, fil-Baħar Eġew. Din l-isplużjoni seħħet madwar 171,700 jew/ 161,600 sena qabel Kristu,. uDin l-isplużżjoni kkawżat tsunami kbir li xi esperti jaħsbu li qerdetqered iċ-ċiviltà ta' Minoa fil-gżira u l-madwar ta' Kreta. Il-Vesuvju huwa vulkan ieħor li jissemma matul l-istorja għall-erruzzjoni vjolenti tal-lava. Fis-sena 79 ADW.K. dan il-vulkan żbroffa b'qawwa enormi u qatel popolazzjoni sħiħa li kienet tgħix fil-qrib. L-istess materjal li ħareġ mill-vulkan iddistruġġa u għatta l-bliet Rumani ta ’Pompei u Erkulanu. Il-vulkani Etna u Stromboli, huma vulkaniaktar attivi u ta' spiss ikunul-attenzjoni taqa' prominentifuqhom kull meta jkunutkun qed itellgħuħierġa l-lava liminnhom għax din teffettwa mhux biss l-ambjent tal-madwar iżda anki tqanqal biża' fin-nies li għixujgħixu fil-villaġġi fil-qrib. Il-Mediterran kontinwament jirreġistra attivitàattivitàjiet sismikasismiċi li xi kultant ikunu ta' qawwa b'tali mod li tiddistruġġi l-ambjent tal-madwar u anki tipperikola l-ħajja tal-abitanti. fejn iseħħDawn it-terrimot..terrimoti Dan huhuma l-efffeteffet taċ-ċaqliq tal-blat taħt wiċċ l-art fir-reġjun.
'''<big>Il-Baħar tal-Mediterran</big>'''
Billi l-baħar fil-baċin tal-Mediterran hu magħluq kważi minn kull naħa, dan jaffettwa l-kundizzjonijiet u l-karatteristiċi tiegħu li jagħmlu differenti min oċeani oħra. Pereżempju, il-baħar mhuwiex daqstant effettwat mill-marea li għalkemm iseħħu iżda huma insinjifikanti, ħlief għal golf ta' Venezja. Il-Mediterran huwa magħruf għall-kulur kaħlani skur tiegħu kif ukoll għaċ-ċarezza u l-limpidità.
L-evaporazzjoni taqbeż ħafna l-preċipitazzjoni u t-tnixxija tax-xmajjar fil-Mediterran, fatt li huwa ta' importanza għaċ-ċirkolazzjoni tal-ilma fil-baċir. L-evaporazzjoni hija partikolarment għolja fin-naħa tal-Lvant, u tikkawża il-livell tal-ilma jonqos u s-salinità tiżdied dawk in-naħat. L-imluħa medja fil-baċin hija 38 PSU f'fond ta '5m. It-temperatura tal-ilma fl-iktar parti fonda tal-Baħar Mediterran hija 13.2 ° C (55.8 ° F).
L-influss nett tal-ilma mill-Oċean Atlantiku huwa ta' ca. 70,000 m³ / s jew 2.2 × 1012 m3 / a (7.8 × 1013 cu ft / a). Mingħajr dan l-ilma li jidħol mill-Atlantiku, il-livell tal-baħar tal-Baħar Mediterran jaqa' 'b'rata ta' madwar 1metru fis-sena.
Iċ-ċirkolazzjoni tal-ilma fil-Mediterran tista' tiġi attribwita għall-ilmijiet tal-wiċċ li jidħlu mill-Atlantiku mill-Istrett ta' Ġibiltà, kif ukoll għall-ilma ta' salinità baxxa li jidħol fil-Mediterran mill-Baħar l-Iswed u mill-Bosforu. L-ilma tal-Atlantiku li hu u ħafna aktar nieqes mill-melħ meta jidħol mal-kurrent fil-Mediterran jiċċirkola f'direzzjoni len il-Lvant min-naħa tal-kosta Afrikana sa l-Iżrael u mbagħad lura lejn il-Punent tul in-naħa tat-Tramuntana tal-Mediterran. Parti mill-ilma tal-wiċċ ma tgħaddix mill-Istrett ta' Sqallija, iżda tiddevja lejn Korsika qabel ma toħroġ mill-Mediterran. Ix-xejriet taċ-ċirkolazzjoni huma affettwati wkoll minn bosta fatturi oħra - inklużi l-klima, il-batimetrija, u l-kimika u t-temperatura tal-ilma - li huma interattivi u jistgħu jaffettwaw l-preċipitazzjoni tal-evaporiti.
== Kontribut storiku ==
Għalkemm il-Mediterran jaqsam u jifred in-naħa tal-Punent min-naħa tal-Lvant tal-Mediterran, kif ukoll il-kosta ta' Fuq minn dik ta' Isfel (l-Afrika ta' fuq), dan l-istess baħar storikament għaqqad miljuni ta' nies minn kull naħa bis-saħħagħax taliffaċilita l-ivvjaġġar, bilgħax il-baħar li hu eħfefbosta millidrabi kiekueħfef wieħedli kellutaqsam jaqsamminn l-istessfuqu tulmilli tivvjaġġa fuq l-art li hija muntanjuża u mifruda bi xmajjar.
Hekk, daqs 750 Q. K. il-Feniċi bdew jaqsmu dan il-baħar biex jikkumerċjaw it-tessili li kienu jipproduċu mal-fidda ta' Spanja. Matul l-era klassika, [[Kartaġni]], il-[[Greċja]], l-[[Etruski]], u [[Ruma]] lkoll għamlu kemm felħu biex jieħdu l-kontroll tal-pajjiżi u r-rotot ta' dan ir-reġjun. Iktar tard il-Mediterran kien taħt bosta dominji, fosthom dak, [[Biżantini|Biżantin, Għarbi, Spanjol, Ottoman, Franċiż, Ingliż,]] u tal-flotta Amerikana.
== Gżejjer prinċipali ==
|
