Valletta: Differenza bejn il-verżjonijiet
Content deleted Content added
No edit summary |
Dort xi typos, aġġornajt it-tagħrif dwar is-sindku attwali, u żidt taqsima dwar il-Belt bħala Sit ta’ Wirt Dinji tal-UNESCO |
||
Linja 12:
|-
| '''Gvern'''<br /> • Sindku
| <br />Alfred Zammit ([[Partit Laburista (Malta)|PL]])<ref>{{Ċita web|url=https://localgovernment.gov.mt/en/lc/Valletta/Pages/The-Local-Council/Mayor-and-Councillors.aspx|titlu=Kunsill Lokali tal-Belt Valletta|aċċess=31-01-2021|kunjom=|isem=|koawturi=}}</ref>
|-
|Erja
Linja 37:
{{kwota|Jekk għandkom widnejn biex tisimgħu, Valletta għandha ħafna stejjer xi tgħid.|[[Renzo Piano]]}}
'''Il-Belt Valletta''', magħrufa min-nies tal-gżejjer Maltin bħala '''
Il-Belt Valletta għandha karattru Barokk. Però
== Isem ==
L-isem uffiċjali li l-[[Ordni ta' San Ġwann]] ta lill-belt kien ''Humilissima Civitas Valletta'' — '
== Gvern ==
== Storja ==
L-ewwel ġebla tal-Belt Valletta tpoġġiet fit-28 ta' Marzu 1566, mill-Gran Mastru tal-[[Ordni ta' San Ġwann]], [[Jean Parisot de la Valette]]. L-Ordni (li kienet ilha għal ħafna żmien tmexxi kemm lill-belt u anki lill-gżira) iddeċidiet li tibni l-belt il-ġdida fil-peniżola ta' Xiberras ftit wara t-tmiem tal-[[Assedju ta' Malta (1565)|Assedju l-Kbir tal-1565]], biex b'hekk
Fit-28 ta' Marzu 1566, ġie inawgurat il-bini tal-Belt, b'La Valette stess ipoġġi l-ewwel ġebla, fejn illum hemm il-
[[Stampa:Valletta.jpg|275px|thumb|left|Dehra tal-Belt Valletta minn [[tas-Sliema]]]]
Sfortunatament, La Valette qatt ma ra l-belt kompluta, hekk kif miet f'età ta' 74 sena, fil-21 ta' Awwissu 1568. Hu kien ġie midfun fil-knisja tal-Vitorja, imma wara li nbena l-Kon-Katidral ta' San Ġwann, il-fdalijiet tiegħu tpoġġew hemmhekk. It-tebut tiegħu hu mdawwar minn diversi twiebet oħra tal-Gran Mastri.
Wara l-Kavallieri u perjodu qasir taħt il-Franċiżi, il-wasla tal-Ingliżi
Illum il-ġurnata, il-Belt Valletta tilqa' fi ħdanha għadd ta' dipartimenti u ministeri governattivi, kif ukoll eluf ta' ħaddiema minħabba l-konċentrazzjoni ta' uffiċini u ħwienet li hemm. F'din il-belt, tinsab ukoll il-Berġa ta' Kastilja minn fejn jopera l-[[Prim Ministru ta' Malta|Prim Ministru]] kif ukoll il-[[Palazz tal-Gran Mastru]], fejn jiltaqa' l-
== Ġeografija ==
[[Stampa:Street in Valetta, Malta.jpeg|200px|left|thumb|Triq Mikiel Anton Vassalli, il-Belt Valletta]]
Il-peniżola ta' Valletta
Il-belt għandha
== Demografija ==
Il-popolazzjoni tal-Belt Valletta naqset drastikament matul is-snin, u illum il-ġurnata l-kwota naqset għal madwar terz mill-perjodu bl-
== Sit ta’ Wirt Dinji ==
Fl-1980, prattikament il-Belt Valletta kollha, bil-fortifikazzjonijiet u l-monumenti kollha tagħha, ġiet iddikjarata Sit ta’ Wirt Dinji mill-UNESCO. Il-belt kapitali ta’ Malta għandha rabta sfiqa mal-istorja tal-Ordni tal-Kavallieri ta’ San Ġwann, għalkemm il-Gżejjer Maltin diġà kienu ġew maħkuma qabel mill-Feniċi, mill-Griegi, mill-Kartaġiniżi, mir-Rumani, mill-Biżantini u mill-Għarab. Il-Belt Valletta għandha 320 [[monument]], kollha fi spazju ta’ 55 ettaru, u b’hekk hija waħda mill-iktar żoni storiċi b’konċentrazzjoni ta’ monumenti fid-dinja.
Il-Belt Valletta ġiet iddikjarata Sit ta’ Wirt Dinji minħabba l-valur universali straordinarju tagħha abbażi ta’ żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO minn għaxra (fi kliem ieħor, abbażi ta’ terz tal-kriterji kulturali). Dawn il-kriterji huma l-kriterju (i), jiġifieri “Rappreżentazzjoni ta’ kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem”, u l-kriterju (vi), jiġifieri “Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma’ avvenimenti jew ma’ tradizzjonijiet ħajjin, ma’ ideat jew ma’ twemmin, jew ma’ xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta’ valur universali straordinarju”.
Il-Belt Valletta ġiet iddikjarata Sit ta’ Wirt Dinji abbażi tal-kriterju (i) peress li hija prevalentement kreazzjoni idealistika tal-aħħar tar-Rinaxximent bi pjanta urbana uniformi, ispirata mill-prinċipji Neoplatoniċi, bi swar u b’fortifikazzjonijiet mad-dawra kollha tad-daħliet naturali tagħha, u b’diversi monumenti f’postijiet strateġiċi. Min-naħa l-oħra, il-Belt Valletta ġiet iddikjarata Sit ta’ Wirt Dinji abbażi tal-kriterju (vi) minħabba r-rabta tagħha mal-Ordni tal-Kavallieri ta’ San Ġwann, li bnewha fl-1566 u li ħadu ħsiebha u sebbħuha għal kważi żewġ sekli u nofs. B’hekk, il-Belt Valletta hija assoċjata mal-istorja ta’ waħda mill-ikbar forzi militari u morali tal-Ewropa moderna.
Il-belt hija mibnija fuq peniżola dejqa mdawra bl-ilma. B’hekk, il-perimetru tal-belt baqa’ prattikament l-istess mit-tluq tal-Kavallieri ’l hawn, bi ftit żviluppi moderni f’dawn l-aħħar snin. Id-daqs tagħha u l-integrità tal-bini u tal-monumenti tagħha kienu biżżejjed biex l-UNESCO tagħraf li għandha valur universali straordinarju. Minkejja xi proġetti tal-kostruzzjoni fis-seklu 19 u l-ħsarat li ġarrbet il-Belt Valletta fit-Tieni Gwerra Dinjija, proporzjon kbir tal-bini u tal-monumenti oriġinali, kif ukoll in-nisġa urban tal-madwar, ġew ippreservati sa żminijietna jew ġew irrestawrati bir-reqqa. L-iżvilupp tal-bini u l-materjali li ntużaw matul is-snin ma biddilx wisq mill-pajsaġġ urban tal-belt, speċjalment meta wieħed joqrob lejha mill-baħar. Madankollu, il-valur universali straordinarju tagħha jiddependi wkoll fuq dan l-element tal-pajsaġġ urban, għalhekk il-proċess biex jinstab bilanċ tajjeb bejn dan l-element u l-ħtiġijiet ta’ belt ħajja, huwa proċess kontinwu. L-UNESCO kemm-il darba tintervjeni biex twissi lill-awtoritajiet li jieħdu ħsieb il-ġestjoni ta’ Sit ta’ Wirt Dinji, meta tħoss li xi proġett jista’ jipperikola xi waħda mill-kriterji tal-għażla tagħha. Fl-2015, l-NGO lokali Din l-Art Ħelwa ħasset il-ħtieġa li twassal it-tħassib tagħha lill-awtoritajiet Maltin li jekk il-pjanijiet ta’ lukanda ta’ 40 sular f’Tigné jitwettqu, dan jaf iwassal biex il-Belt Valletta saħansitra titlef l-istatus ta’ Sit ta’ Wirt Dinji, minħabba li l-proġett ikerrah il-pajsaġġ urban li baqa’ ftit li xejn mittiefes minn żmien il-Kavallieri ’l hawn.<ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/59966/_heritage_watchdog_warns_vallettas_unesco_status_undermined_by_tign_40storey_hotel#.YBZ05EBFzIV|titlu=“Heritage watchdog warns Valletta’s UNESCO status undermined by Tigné 40-storey hotel”. MaltaToday.|aċċess=31-01-2021|kunjom=|isem=|koawturi=}}</ref>
== Toroq prinċipali ==
[[Stampa:Republicstreet.jpg|right|thumb|250px|Triq ir-Repubblika, waħda
* Pjazza Kastilja
* Pjazza Jean de Valette
Line 99 ⟶ 108:
=== Knejjes ===
[[Stampa:St Johns Co-Cathedral.jpg|250px|thumb|[[Kon-Katidral ta' San Ġwann|Il-Kon-Katidral ta' San Ġwann]]]]
* Knisja Kolleggjata San Pawl Nawfragu
* [[Bażilka u Parroċċa Matriċi San Duminku]]
Line 109 ⟶ 118:
* Knisja ta' Santu Wistin
* Knisja ta' Kristu Redentur
* Knisja Franġiskana ta' Santa Marija ta' Ġesù, jew ''Ta' Ġieżu''
=== Palazzi ===
|