Bażilka u Parroċċa Matriċi San Duminku: Differenza bejn il-verżjonijiet

Content deleted Content added
Paġna ġdida: ID-DUMNIKANI FIL-BELT VALLETTA (Noti mehudin mill-ktieb ta’ P. Mikiel Fsadni OP Id-Dumnikani fil-Belt 1569-1619, Veritas Press 1971) Wara l-Assedju l-Kbir tas-sena 1565, i...
 
No edit summary
Linja 2:
 
 
(Noti mehudinmeħudin mill-ktieb ta’ P. Mikiel Fsadni OP Id-Dumnikani fil-Belt 1569-1619, Veritas Press 1971)
 
 
 
Wara l-Assedju l-Kbir tas-sena 1565, il-Gran Mastru fra Giovanni La Vallette, bla telf ta’ zmienżmien, hasebħaseb biex jibni belt-fortizza ghallgħall-harsienħarsien ta’ Malta minn xi hbitħbit iehorieħor tat-torok. Fit-28 t’ Marzu 1566, tqeghdettqegħdet l-ewwel geblaġebla. GhalGħal sentejn shahsħaħ eluf ta’ haddiemaħaddiema, maltin u barranin, hadmuħadmu bla mistriehmistrieħ fil-bini tas-swar. Il-Gran Mastru fra Pietro del Monte ried, imbaghadimbagħad, li jinbeda wkoll il-bini tad-djar; ghalhekkgħalhekk, fit-3 ta’ Frar 1569, waqqaf kummissjoni biex, flimkien mal-ajjutant tieghutiegħu u l-kaptan Francesco Laparelli, tfassal u tqassam l-art ta’ gewwaġewwa l-Belt GdidaĠdida ghallgħall-bini tad-djar.
 
 
 
Il-patrijiet dumnikani tal-kunvent tal-Lunzjata, il-Birgu, basru bit-tidbil li kien sejjer jinholoqjinħoloq malli l-Ordni ta’ San GwannĠwann jitlaq mill-Birgu u jmur lejn il-Belt il-GdidaĠdida. Huma ma qisux biss li l-kunvent taghhomtagħhom fil-Birgu kien sejjer jitlef l-importanza li kellu, imma, wisq aktar li jifirxu hidmiethomħidmiethom fost eluf ta’ haddiemaħaddiema li kienu jahdmujaħdmu, sahansitrasaħansitra fil-festi kmandati, biex ifittxu jlestu s-swar. GhalhekkGħalhekk, P. Damjan Taliana, pirjol tal-Lunzjata u Vigarju Provinjcali ghallgħall-kunventi dumnikani f’Malta, bl-approvazzjoni tal-patrijiet tal-kunvent tieghutiegħu, talab post fil-Belt GdidaĠdida biex hemm jibni u jwaqqaf kunvent.
 
 
 
Il-Gran Mastru Del Monte laqa’ t-talba ta’ P. Taliana, u ta b’xejn lid-dumnikani kwartier shihsħiħ immarkat numru 8 fil-pjanta tal-Belt. Dan il-post kien sewwa sew fejn illum hemm il-kunvent u l-knisja tal-Portu Salvu, u bosta djar maghqudinmagħqudin maghhommagħhom. P.Taliana beda, bil-mod il-mod, idawwar bil-hitanħitan il-kwartier imsemmi u jibnih mill-ahjaraħjar li seta’. Barra minn hekk, l-istess patri, imqanqal mill-htiegaħtieġa li kellhom l-ghaddgħadd kbir ta’ nies li kienu jahdmujaħdmu fil-Belt, bena wkoll knisja zghirażgħira fil-post li kiseb; hu, bhalabħala pirjol, beda jibghatjibgħat mill-kunvent tieghutiegħu tal-Lunzjata, l-Birgu, daqqa patri u daqqa iehorieħor, halliħalli jqaddsulhom. Hekk kellu bidu t-twaqqif tad-dar u tal-knisja zghirażgħira, jew kappella, li l-patrijiet dumnikani tal-Birgu bnew fil-Belt Valletta. Dan sehhseħħ fis-sena 1569.
 
 
 
Il-patrijiet dumnikani tal-Lunzjata ma damux wisq gejjinġejjin u sejrin halliħalli jqaddsu fil-knisja zghirażgħira li bnew. Hu wisq probabbli li qabel zmienżmien sena mindu kisbu l-art, kienu digadiġà marru jghammrujgħammru hemm. WahdaWaħda mill-kundizzjonijioet fl-ghotigħoti ta’ l-art ghallgħall-bini f’din il-Belt kienet li, l-post ried jinbena fi zmienżmien sena tahttaħt piena li s-sid jitlef l-art u kull ma jkun ghamelgħamel fiha. CertamentĊertament qabel id-9 ta’ Marzu 1571, digadiġà kien hemm komunita’komunità’ ta’ patrijiet. F’din id-data, infatti, Giacomo Bonnici, mill-Birgu, hallaħalla legat ta’ quddies lill-patrijiet tal-Lunzjata, il-Birgu, bil-kundizzjoni li, jekk dawn ma jaccettawhxjaċċettawhx, jinghatajingħata lll-patrijiet dumnikani tal-Belt!
 
 
 
Il-Kappella tad-dumnikani fil-Belt kienet iffrekwentata mhux biss mill-haddiemaħaddiema fil-bini tal-istess Belt u mill-familji li mill-Birgu marru jghammrujgħammru hemm, izdaiżda wkoll minn bosta bahharabaħħara. GhalhekkGħalhekk, f’qasir zmienżmien, il-patrijiet raw il-htiegaħtieġa li, minflok il-kappella, jibnu knisja xierqa; huma ddecidewddeċidew li din il-knisja tkun dedikata lil S. Marija tal-Portu Salvu, ghadgħad-devozzjoni tal-bahharabaħħara anke ghaxgħax min dejjem f`dawk l-akwati kinn hemm kappella ddedikata lil-istess titlu.
 
 
Linja 30:
 
 
TWAQQIF TAL-PARROCCAPARROĊĊA
MILL-BIDU SAL-KONSAGRAZZJONI TAGHHATAGĦHA FL-1889
 
 
Id-dumnikani kienu minn tal-ewwel li mill-Birgu kienu jigujiġu biex ighinuigħinu lill-haddiemaħaddiema li kienu qed jibnu l-Belt il-gdidaġdida Valletta. Il-Gran Mastru Pietro DelMonte, fil-bidu ta’ Marzu 1571, b’rikonoxxenza, lill-patrijiet tahom biccabiċċa art kbira u sabihasabiħa, immarkata fil-pjanta bin-numru 8, biex jibnu knisja u kunvent. Il-patrijiet sejhusejħu lill maghrufmagħruf Girolamo Cassar biex jibniha u, fid-19 ta’ April 1571, qeghduqegħdu solennement l-ewwel geblaġebla u ddedikawha lil Santa Marija tal-Portu Salvu, minhabbaminħabba l-ghaddgħadd kbir ta’ nies tal-baharbaħar li kienu jiffrekwentaw il-kappella li kellhom.
 
Parroċċa Matriċi
Parrocca Matrici
 
 
 
GaraĠara peroperò li l-parroccaparroċċa ta San GorgĠorġ li sa dak iz-zmienżmien l-gholjagħolja xib-er-ras kienet taqa fil-konfini taghhatagħha sostnew li huma kellhom id-dritt ta parroccaparroċċa.Sadattant, HalĦal Qormi baqa’ minghajrmingħajr kappillan u, qabel ma seta’ jinhatarjinħatar raghajragħaj spiritwali gdidġdid, kellu jigijiġi accertataċċertat li Dun Gioannello Cilia kien tabilhaqqtabilħaqq mejjet. Hekk garaġara, izdaiżda ma kienx qabel l-1569 li tneha kull dubju u lahaqlaħaq kappillan gdidġdid. ( L-ghazlagħażla waqghetwaqgħet fuq Dun Marjanu Briffa, imwieled f’Half’Ħal Luqa f’Dicembruf’Diċembru 1545, (9) li kien ghadugħadu kjeriku meta haħa l-pusses f’Gunjuf’Ġunju 1569 u mbaghadmbagħad gieġie ordnat sacerdotsaċerdot fil-31 ta’ DicembruDiċembru 1569.(10) Dak iz-zmienżmien mhux darba jew tnejn kjeriku kien jilhaqjilħaq kappillan qabel ikun ordnat sacerdotsaċerdot. Billi l-belt Valletta kienet qed tinbena fuq territorju tal-parroccaparroċċa ta’ HalĦal Qormi, il-Kappillan Briffa hassħass ir-responsabbilta’responsabbiltà’ tal-kura spiritwali tal-haddiemaħaddiema li kienu jahdmujaħdmu f’dan il-progettproġett hekk kbir. Dan garaġara ghaxgħax il-lokal kien imtela bit-tined tal-haddiemaħaddiema li marru jghixujgħixu fuq il-post biex jaqilghujaqilgħu aktar flus billi kienu jithallsujitħallsu bl-imqieta. Diversi Ordnijiet religjuzireliġjużi ta’ patrijiet, fosthom id-Dumnikani, bdew jaghmlujagħmlu xogholxogħol spiritwali fost il-haddiemaħaddiema li x-xogholxogħol taghhomtagħhom beda jidher sew l-ewwel fit-tiswir tas-swar u mbghad fit-tqasim u l-bini tal-belt.(11)
 
L-ewwel geblaġebla ufficjail kienet tqieghdettqiegħdet nhar it-28 ta’ Marzu 1566(12) u x-xogholxogħol mexa b’mod li, hamesħames snin wara, sewwa sew fit-18 ta’ Marzu 1571, il-Gran Mastru Pietru del Monte caqlaqċaqlaq il-kwartieri ta’ l-Ordni ta’ San GwannĠwann mill-Birgu ghalgħal Valletta, ghalkemmgħalkemm kien ghadgħad ma kienx hemm djar u palazzi lesti. Dan il-pass ittiehedittieħed biex jigijiġi zguratżgurat li l-bini jitla’ b’pass izjediżjed mghaggelmgħaġġel ghaxgħax il-kbarat ma kinux jiehdujieħdu gost jghixujgħixu f’hafnaf’ħafna bini temporanju.(13) Il-problema tal-kura spiritwali ta’ l-abitanti Maltin baqghetbaqgħet hemm u, minkejja x-xogholxogħol tal-kappillan ta’ HalĦal Qormi, il-patrijiet Dumnikani hasbuħasbu kif setghusetgħu jwaqqfu parroccaparroċċa gdidaġdida Dumnikana fil-Belt. Il-kappillan Briffa donnu basar x’kien ser jigrijiġri u bhalbħal ipprova jiehujieħu passi biex dan it-twaqqif ma jsehhxjseħħx ghaxgħax, propju fl-1 ta’ Lulju 1571, fir-registrureġistru tal-maghmudijietmagħmudijiet ta’ HalĦal Qormi nbdiet taqsima gdidaġdida biex fiha jibdew jirregistrawjirreġistraw dawk it-trabi li jitwieldu fil-belt il-gdidaġdida. IzdaIżda tarbija wahdawaħda biss lahqetlaħqet gietġiet iregistrataireġistrata f’din is-sezzjoni, tifla jisimha Pawlina.(14)
 
 
Il-Papa Dumnikan San Piju V, benefattur kbir u Patrun tal-Belt il-gdidaġdida, fit-2 ta’ Lulju 1571, b’Motu Proprio Ex Debito Pastorali ghollagħolla l-knisja, li kienet ghadhagħadha kif bdiet tinbena, bit-titlu u grad ta’ parroccaparroċċa ewlenija u matricimatriċi principaliprinċipali tal-belt il-gdidaġdida kollha kemm hi ghalgħal dejjem.
B’hekk, minkejja l-opposizzjoni li kien hawn mhux biss mill-Kappillan Briffa izdaiżda wkoll mill-Kurja Episkopali Maltija, twaqqfet l-ewwel parroccaparroċċa fil-belt il-gdidaġdida. Din il-grajjaġrajja ma kenitx tfisser biss li naqsu l-konfini tal-ParroccaParroċċa San GorgĠorġ ta’ HalĦal Qormi izdaiżda wkoll li issa saret matricimatriċi, jigifierijiġifieri omm ta’ parroccaparroċċa ohraoħra.
 
Il-Kappillan Briffa ma qatax qalbu li jgibhajġibha zewgżewġ u jannulla t-twaqqif tal-parroccaparroċċa l-gdidaġdida, kif fil-fatt riedet il-Kurja, izdaiżda fit-23 ta’ Settembru 1577, il-Papa Gregorju XIII warrab ghalgħal kollox il-pretensjonijiet tieghutiegħu jew ahjaraħjar, bhalmabħalma jinghadjingħad b’mod aktar popolari, impona fuqu s-silenzju perpetwu u anke thedida ta Skomunika lilu, lil-patrijiet karmelitani kif ukoll lil kull min jipprova imerri il-fatti tal-Bolla.
 
GhalkemmGħalkemm b`mod ufficjaliuffiċjali din il-kwistjoni inghalqetingħalqet, l-inkwiet kompla sas sena 1723 meta mil-Vatikan harguħarġu il-konfini taztaż-zewgżewġ parrocciparroċċi fejn il-maggorranza kbira ta l-art beltija inghatatingħatat kif xieraq lid-dumnikani filwaqt li l-parroccaparroċċa l-ohraoħra inghatatingħatat parti izghariżgħar mil-belt flimkien mal-furjana.
 
Dawn il-fatti juru kemm kull Belti ghandugħandu jkun kburi bl-istorja tat-twaqqif tal-ParroccaParroċċa MatriciMatriċi Omm il-Belt Valletta. Matul iz-zmenijiet id-dumnikani gol belt dejjem qamu ghargħar responsabilita ta ParroccaParroċċa MatriciMatriċi bizzejjedbiżżejjed insemmu iz-zewgżewġ flagelliflaġelli tal-Pesta li ghalgħal kurragg li urew il-patrijiet il-ParroccaParroċċa MatriciMatriċi taghnatagħna gietġiet mghollijamgħollija bhalabħala l-Ewwel Bazilika gewwaġewwa Malta. Ta min ukoll jiftakar ukoll li matul il-Gwerra il-patrijiet baqghubaqgħu gewwaġewwa il-kapitali u b`kurragg kbir ta Omm il-belt Valletta qdew dmirijithom mal-belt Kollha inkluzinkluż gewwaġewwa il-konfini tal-parroccaparroċċa l-ohraoħra fejn il-kapitlu kien telaq kollu barra il-belt u thallatħalla biss l-arciprietarċipriet. GhalhekkGħalhekk Omm il-Belt Valletta kolla kemm hi ghalgħal dejjem...mhux bid-digrieti biss (Li qedin hemm) imma wkoll bl-ghemilgħemil ukoll tal-KommunitaKommunità Dumnikana.