Ordni (bijoloġija): Differenza bejn il-verżjonijiet

Content deleted Content added
m Bot: Migrating 84 interwiki links, now provided by Wikidata on d:Q36602
No edit summary
Linja 1:
{{Klassifikazzjoni Tassonomika Obligatorjaxjentifika}}
L-[[Ordni]], fil-plural [[Ordni]]jiet ( [[Latin]] '''''ordo''''' plural '''''ordines''''') huwa [[Takson]] fil-[[Klassifikazjoni Xjentifika]] tal-organiżmi ħajjin.
'''Ordni''' (bil-[[Lingwa Latina|Latin]]: ''ordo'') hija [[takson]] fil-[[klassifikazzjoni xjentifika]] tal-organiżmi ħajjin. L-ordni bħala takson fil-ġerarkija obbligatorja qiegħed eżatt taħt il-[[klassi (bijoloġija)|klassi]] u livell aktar 'il fuq mill-[[familja (bijoloġija)|familja]]. Fil-ġerarkija tat-tassonomija kumplessa, l-ordni tinsab il-[[mirordni]] u s-[[sottordni]].
 
== Ġerarkija tal-livelli ==
L-[[Ordni]] bħala [[Takson]] fil-ġerarkija obbligatorja qiegħed eżatt taħt il-[[Klassi]] u livell aktar 'l fuq mil-[[Familja]].
 
Għal xi [[klad|kladi]]i, jintużaw xi klassifikazzjoniklassifikazzjonijiet addizzjonali, imma mhux kollha huma rikonoxxuti uffiċjalment.
L-[[Ordni]] bħala [[Takson]] fil-ġerarkija f'tassonomija kumplessa huwa [[Takson]] bejn il-[[Mirordni]] u s-[[Sottordni]].
 
==Ġerarkija tal-livelli==
 
Għal xi [[klad|kladi]], jintużaw xi klassifikazzjoni addizzjonali, imma mhux kollha huma rikonoxxuti uffiċjalment.
 
{| class="wikitable"
Line 13 ⟶ 10:
! Isem !! Tifsira tal-[[prefiss]] !! Eżempju
|-
| [[Magnordni]] || ''magnus'': kbir || [[Epitheria]]
|-
| [[Superordni]] || ''super'': 'il fuq || [[Euarchontoglires]]
|-
| [[Grandordni]] || ''grand'': kbir || [[Euarchonta]]
|-
| [[Mirordni]] || ''mirus'': sabiħ || [[Primatomorpha]]
|-
| OrderOrdni || || [[Primati]]
|-
| [[Sottordni]] || ''sotto'': taħt|| [[Haplorrhini]]
|-
| [[Infrordni]] || ''infra'': taħt || [[Simiiformes]]
|-
| [[Parvordni]] || ''parvus'': żgħir || [[Catarrhini]]
|}
 
Fil-klassifikazzjoni tagħhom tal-mammiferi tal-1998, McKena andu Beel użaw żewġ livelli addizzjonali bejn Superordnisuperordni u Ordniordni: "Grandordnigrandordni" andu "Mirordnimirordni".<ref name="McKennaBell1997">McKenna{{ċita ktieb |awtur=M.C., BellMcKenna |koawturi=S.G., Bell |sena=1997, ''|titlu=Classification of Mammals'', |belt=New York, ,|editur=Columbia University Press, isbn|id={{ISBN|978-0-231-11013-6}} |lingwa=Ingliż }}</ref>
 
== Storja tal-Kunċettkunċett ==
 
L-[[Ordni]]ordni bħala livell u b'isem distint fil-[[Klassifikazjoniklassifikazzjoni Xjentifika]]xjentifika (u mhux imsejjaħ biss bħala '''''"ġeneru ogħla"''''' (bil-[[Latin]] '''''genus summum''''')) kien ġie ntrodott għall-ewwel darba minn [[botanist]] [[ġermaniżĠermanja|Ġermaniż]] [[Augustus Quirinus Rivinus]], iżda kien [[Carolus Linnaeus]] li użaħużah l-ewwel ta' spiss biex jaqsam it-3tliet [[Renjurenju (bijoloġija)|Renjirenji]] tan-natura ([[mineralimineral]]i, [[pjanta|pjanti]] u [[annimaliannimal]]i) fis-''[[Systema Naturae]]'' ta' ltal-1735.
 
=== Botanika ===
[[Stampa:Linnaeus1758-title-page.jpg|thumb|Il-qoxra tal-edizzjoni tal-1758 ta' ''Systema Naturæ'' ta' Linnaeus]]
Wieħed irid jiġbed l-attenzjoni li l-[[Ordni|ordnijiet]] ta' [[Carolus Linnaeus]] għal pjanti f{{'}}''[[Systema Naturae]]'' u f'''[[Species Plantarum]]'', kienu strettament artifiċjali u li kienu ntrodotti biex jaqsmu l-[[Klassi|klassijiet]] artifiċjali fi gruppi iżgħar biex wieħed ikun jista' jifhem aħjar. Meta il-kelma '''''ordo''''' kienet użata ta' spiss għal unità naturali ta' pjanti f'xogħolijiet tas-seklu 19 bħal ''[[Prodromus]]'' ta' de Candolle u l-''[[Genera Plantarum]]'' ta' Bentham &u Hooker, din kienet tindika [[Takson|Taksa]]taksa li llum għandhom livell ta' [[Familja]]familja.
 
F'publikazjonijietpubblikazzjonijiet botaniċi Franċiżi, ta' Michel Adanson bħal ''Familles naturelles des plantes'' (1763) u sa lsal-aħħar tas-seklu 19, il-kelma '''''famille''''' (plural '''''familles''''') kienatkienet użata bħala l-ekwivalenti tal-kelma bil-[[Latin]] '''''ordo'''''. Din l-ekwivalenza kienet spjegata espliċitament f' ''Lois de la nomenclature botanique'' (1868) ta' Alphonse De Candolle's, il-predeċessur ta' ''International Code of Botanical Nomenclature''.
 
Fl-ewwel ''Regoli'' tan-[[Nomenklaturanomenklatura Botanikabotanika]] internazzjonali tal-1906 il-kelma [[Familja]]familja ('''''familia''''') ingħatat il-livell ta' "famille" fil-publikazjonijietpubblikazjonijiet bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]], waqt li l-kelma [[Ordni]]ordni ('''''ordo''''') ingħatat livell ogħla, dak il-livell li fis-seklu 19 ħafna drabi kien jissejjaħ [[Koħort]]koħort ([[bil-Latin]] ''cohors'', plural ''cohortes'').
 
Uħud mill-ismijiet tal-[[Familja|familji]] fl-''"ordnijiet naturali''" ta' [[Carolus Linnaeus]] baqgħu jintużaw u anke ftit mill-ismijiet tal-gruppi naturali li kienu ġew rikonoxxuti minn [[Carolus Linnaeus]] bħala [[Ordni|ordnijiet]] fil-klassifikazjoniklassifikazzjoni naturali tiegħu baqagħubaqgħu aċċettati u użatiwżati sal-lum (eż. ''Palmae'' jew ''Labiatae'').
 
=== Żooloġija ===
 
Fiż-[[Żooloġijażooloġija]], l-ordnijiet ta' [[Carolus Linnaeus]] l-[[Ordni|ordnijiet]] kienu użatiwżati aktar ta' spiss. Dawn l-[[Ordni|ordnijiet]] fil-parti żooloġika tas-''[[Systema Naturae]]'' kienu jirreferu għal gruppi naturali. Uħud mill-ismijiet ta' ltal-[[Ordni|ordnijiet]] għadhom jintużaw sal-lum (eż. [[Lepidoptera]], l-[[Ordni]]ordni tal-[[Farfettfarfett|friefett]] u l-[[Ordni]]ordni [[Diptera]] tad-[[Dubbienadubbiena|dubbien]] u n-[[Nemusanemusa|nemus]]).
===Referenzi===
 
=== Referenzi= ==
{{wikispeċi|ordo}}
{{Referenzi}}
 
{{Klassifikazzjoni tassonomika}}
{{Klassifikazzjoni Tassonomika Obligatorja}}
 
[[Kategorija:Klassifikazzjoni Xjentifika]]