Valletta: Differenza bejn il-verżjonijiet

|'''[[Erja]]'''

|'''[[Żona tal-ħin]]'''<br />&nbsp;• Sajf

|[[Ħin Ewropew Ċentrali|CET]] ([[UTC+1]])<br />[[Ħin Ewropew Ċentrali tas-Sajf|CEST]] ([[UTC+2]])

|<br />'''[[Qaddis patrun]]'''<br />&nbsp;• Ġurnata

|<br />[[Papa San Piju V Dumnikan]]<br />&nbsp; 28 ta' Mejju

Il-belt '''Valletta''', magħrufa min-nies tal-gżejjer Maltin bħala '''Il-Belt''' hi l-[[belt kapitali]] ta' [[Malta]]. Il-belt għandha popolazzjoni ta' 6,315 ruħ (sa l-2005). Qiegħda fil-parti tal-Lvant ċentrali tal-[[gżira ta' Malta]].

Il-Belt Valletta għandha karattru [[Barokk]]. Però għu xi lementi ta' [[Manneriżmu]], [[Arikettura Neoklassika|Neoklassiku]]uNeoklassikuu xi partijiet għandhom xejra ta' [[arkitettura moderna]]. Il-Belt Valletta sofriet mill-attakki tat-[[Tieni Gwerra Dinjija]]; minkejja il-gwerra ħalliet ferita kbira fil-belt, hi ma tilfitx il-karattru Barokk. Fl-1980 il-Belt Valletta kienet imsemmija mill-[[UNESCO]] bħala [[Patrimonju tal-umanità]].<ref>[http://whc.unesco.org/en/list/131 Daħla dwar il-Belt Valletta fuq is-sit uffiċjali tal-UNESCO]</ref>

[https://www.facebook.com/alexieidingli Prof. Alexiei Dingli] huwa is-[[sindku]] tal-Belt Valletta li ilu jmexxi l-Kunsill Lokali tal-Belt sa mill-[[2008]]. Prof. Dingli ġie elett mill-[[Partit Nazzjonalista (Malta)|Partit Nazzjonalista]] (PN), li hu partit affiljat mal-[[Partit Popolari Ewropew]], li jżomm il-maġġoranza tal-Kunsill.

L-ewwel ġebla tal-Belt Valletta tpoġġiet fit-[[28 ta' Marzu]] [[1566]], mill-[[Gran Mastru]] tal-[[Ordni ta' San Ġwann]], [[Jean Parisot de la Valette]]. L-Ordni (li kienet ilha għal ħafna żmien tmexxi kemm lill-belt u anki lill-gżira) iddeċidiet li tibni l-belt il-ġdida fil-peniżola ta' Xiberras ftit wara t-tmiem tal-[[Assedju ta' Malta (1565)|Assedju l-Kbir tal-1565]], biex b'hekk tibni ssaħħaħ il-pożizzjoni tal-Ordni f'Malta, fejn effettivament assigura l-permanenza tal-Kavallieri fuq il-gżira. L-arkitett li ddiżinja l-pjanta tal-belt kien [[Francesco Laparelli]] li ntbagħat mill-[[Papa Piju V]]. Meta Laparelli ħalla l-Belt, xogħlu komplieh l-assistent tiegħu, [[Ġlormu Cassar]] li pproġetta wkoll il-[[Kon-Katidral ta' San Ġwann]] u parti mill-fortifikazzjonijiet.

Fit-25 ta' Marzu 1566, ġie inawgurat il-bini tal-Belt, b'La Valette stess ipoġġi l-ewwel ġebla, fejn illum hemm il-knisja tal-Vitorja. Il-pjanta tal-belt kienet kemxejn ġdida għall-gżejjer Maltin, hekk kif waqt li l-bliet u l-irħula l-oħra Maltin kellhom toroq irregolari u sqaqien, il-belt il-ġdida kellha disinn rettangulari taħt forma ta' gradilja, mingħajr ebda ''[[Collacchio]]'', li hi żona ristretta biss għal bini importanti. It-toroq kienu wiesgħa u dritti, b'dik tan-nofs li tibda minn [[Putirjal]] u tispiċċa fil-[[Forti Sant'Iermu]] fuq in-naħa l-oħra.

Sfortunatament, La Valette qatt ma ra l-belt kompluta, hekk kif miet f'età ta' 74 sena, fil-[[21 ta' Awwissu]] [[1568]]. Hu kien ġie midfun fil-knisja tal-Vitorja, imma wara li nbena l-Kon-Katidral ta' San Ġwann, il-fdalijiet tiegħu tpoġġew hemmhekk. It-tebut tiegħu hu mdawwar minn diversi twiebet oħra tal-Gran Mastri.

Wara l-Kavallieri u perjodu qasir taħt il-Franċiżi, il-wasla tal-Ingliżi ra għal darb'oħra jiffjorixxi l-bini. Ħafna bini ġie demolit u mibni għal darb'oħra, id-djar ġew imkabbrin u ġew installati proġetti ċiviċi; madanakollu, il-belt kollha u l-infrastruttura tagħha sofrew ħafna ħsara kawża tal-bombi li ntefgħu matul it-[[Tieni Gwerra Dinjija]], fejn fosthom iġġarraf it-[[Teatru Rjal]] li nbena fid-daħla tal-belt fis-seklu 19.

Illum il-ġurnata, il-Belt Valletta tilqa' fi ħdanha għadd ta' dipartimenti u ministeri governattivi, kif ukoll eluf ta' ħaddiema minħabba l-konċentrazzjoni ta' uffiċini u ħwienet li hemm. F'din il-belt, tinsab ukoll il-[[Berġa ta' Kastilja]] minn fejn jopera l-[[Prim Ministru ta' Malta|Prim Ministru]] kif ukoll il-[[Palazz tal-Gran Mastru]], fejn jiltaqa' l-[[ Parlament]].

Il-[[peniżola]] ta' Valletta, li hi mdawra minn żewġ portijiet naturali ta' [[Port ta' Marsamxett|Marsamxett]] u l-[[Port il-Kbir]], hu l-[[port]] l-iktar importanti ta' Malta, bil-baċiri fil-[[Marsa]] li jservu biex tinħatt il-merkanzija. F'dawn l-aħħar snin inbena terminal għal-kruċieri fl-istess Port il-Kbir.

Il-belt għandha l-ommok diversi binjiet ta' importanza storika, u fost dawn insibu l-[[Kon-Katidral ta' San Ġwann]], magħruf qabel bħala l-Knisja Konventwali tal-Kavallieri ta' Malta u d-dar tal-ikbar xogħol waħdieni ta' [[Michelangelo Merisi da Caravaggio]], l-uniku xogħol iffirmat tiegħu, u kollezzjoni imprezzabli ta' arazzi tas-seklu sbatax matul Triq ir-Repubblika; il-Berġa ta' [[Kastilja u León]], li qabel kienet issevi bħala d-dar tal-Kavallieri ta' Malta li kienu provenjenti mill-komunità awtonoma ta' Kastilja u León, fejn illum insibu l-uffiċċju tal-[[Prim Ministru ta' Malta]]; il-Palazz Maġisterjali, mibni bejn l-1571 u l-1574, li qabel kienet ir-residenza tal-Gran Mastru tal-Kavallieri ta' Malta, waqt li llum jospita l-[[Parlament Malti]] u l-uffiċini tal-[[President ta' Malta]] (faċċata ta' Pjazza tal-Palazz matul Triq ir-Repubblika); il-Mużew Nazzjonali tal-Arti, palazz fuq stil [[rokokò]] li jmur lura għas-snin 1570, li serva bħala residenza uffiċjali tal-Kmandant tal-Flotta Mediterranja matul l-era Brittanika, mill-1789 'il quddiem (fi Triq in-Nofsinhar); il-Mużew Nazzjonali tal-Arkeoloġija, magħrufa qabel bħala l-Berġa ta' Provenza (fi Triq ir-Repubblika); it-[[Teatru Manoel]], li kien inbena f'għaxar xhur biss fl-1731, b'ordni mill-Gran Mastru [[Antonio Manoel de Vilhena]], u wieħed mill-eqdem teatri fl-[[Ewropa]]; Dar il-Mediterran għall-Konferenzi, magħruf qabel bħala s-[[Sacra Infermeria]], mibni fl-1574, fejn kien wieħed mill-aktar sptarijiet rinomati matul iż-żmien tal-Kavallieri ta' Malta; u l-istess fortifikazzjoni, mibnija mill-Kavallieri bħala serje ta' bastjuni u ravellini, b'għoli ta' madwar 100 metru, iddiżinjati biex jiddefendu lill-belt mill-attakki.

Żona fejn in-nies li ma jistgħux jifilħu jħallsu għal residenza tagħhom tinsab l-ħitan tal-Belt Valleta. Fil-pjanijiet oriġinali, l-Ordni riedu qala magħmula mill-bnedmin biex tospita lill-qawwa navali, madanakollu din ma tkomplietx, u b'hekk din ż-żona saret magħrufa bħala "[[Il-Mandraġġ]]", li ġiet f'idejn in-nies mingħajr saqaf, biex irriżulta f'diversi bini b'passaġġi mudlama u b'kundizzjonijiet [[sanità|sanitarji]] ħżiena. Il-Mandraġġ kien ġie demolit parzjalment fis-snin ħamsin biex tinbena żona għad-djar fil-Belt Valleta. Din il-parti xorta baqgħet mhux rispettabli, minkejja li hi aħjar milli kif kienet qabel.

* Misraħ [[Sant'Iermu]]

* Triq ir-[[Repubblika]]

* Triq [[San Kristofru]]

* Triq [[San Mark]]

* [[Knisja Kolleggjata San Pawl Nawfragu]]

* [[Knisja tal-Vitorja]]

* [[Katidral Anglikan ta' San Pawl]]

* [[Knisja ta' San Franġisk t'Assisi]]

* [[Knisja tal-Ġiżwiti]]

* [[Knisja ta' Santu Wistin]]

* [[Knisja ta' Kristu Redentur]]

* [[Knisja Franġiskana ta' Santa Marija ta' Ġesù]], jew ''Ta Ġieżu''

* [[Palazz tal-Gran Mastru]] – residenza tal-[[Parlament Malti]]

* [[Berġa ta' Kastilja]] – residenza tal-uffiċċju tal-[[Prim Ministru ta' Malta]]

* [[Berġa t'Aragona]] – residenza tal-Ministeru tal-Finanzi

* [[Berġa tal-Italja]] – residenza tal-Awtorità tat-Turiżmu

* [[Berġa ta' Provenza]] – residenza tal-[[Mużew tal-Arkeoloġija Nazzjonali]]

* [[Berġa ta' Baviera]] – residenza tal-Ministeru tal-Ġustizzja u l-Affarijiet Interni

* [[Casa Rocca Piccola]] – residenza pubblika miftuħa għall-pubbliku

* [[Palazzo Francia]] – dar għal numru ta' uffiċini u ħwienet

* [[Palazzo Parisio]] – residenza tal-Ministeru tal-Affarijiet Barranin

* [[Mużew Nazzjonali tal-Arti]]

* [[Teatru Manoel]]

* [[Teatru Rjal]]

* [[Barrakka ta' Fuq|Ġonna tal-Barrakka ta' Fuq]]

* [[Forti Sant'Iermu]]

* [[Putirjal]]

* [[Funtana tat-Trituni (Malta)|Funtana tat-Trituni]]

* [[Valletta Waterfront]]