Iżlanda: Differenza bejn il-verżjonijiet

L-'''Iżlanda''', uffiċjalment magħrufa bħala r-'''Repubblika tal-Iżlanda''', huwa pajjiż [[Pajjiżi Nordiċi|Nordiku]] iżolat għal kollox minn mal-kumplament tal-[[Unjoni Ewropea]]. Din il-gżira mbiegħda tinsab fil-konfluwenza tat-tramuntana tal-[[Oċean Atlantiku]] u l-[[Oċean Artiku|Oċeani Artiċi]] fuq in-naħa Atlantika mezzana.<ref name="CIA Govt">{{ċita web |awtur=Central Intelligence Agency |titlu=CIA&nbsp;– The World Fact book&nbsp;– Iceland |xogħol=Government |editur=United States Government |data=20 ta' Lulju 2006 |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ic.html |aċċessdata=6 ta' Awwissu 2006|lingwa=Ingliż}}</ref> Il-popolazzjoni ta' dan il-pajjiż hija ta' madwar it-320,000 ruħ u l-erja totali tal-art hija ta' 103,000 kilometru kwadru, li tagħmilha l-inqas art ippopolata fl-Ewropa.<ref name="Statice">{{ċita web |awtur=Statistics Iceland |titlu=Statistics Iceland|xogħol=Government |editur=The National Statistical Institute of Iceland |data=14 ta' Settembru 2008 |url=http://www.statice.is#Govt |aċċessdata=14 ta' Settembru 2008|lingwa=Ingliż}}</ref> [[Rejkjavik]] hi l-belt kapitali u l-ikbar belt tal-pajjiż.<ref name="Young2009">{{ċita ktieb|awtur=Don Young|titlu=Reykjavik Iceland & its Surroundings|url=http://books.google.com/books?id=Q-E04qINoCMC&pg=PT30|sena=2009|editur=Hunter Publishing, Inc|paġna=30}}ISBN 978-1-58843-798-3</ref> Fil-postijiet tal-madwar fir-reġjun tal-ilbiċ tal-pajjiż joqogħdu żewġ terzi tal-popolazzjoni. Il-belt kapitali ta' dan in-nazzjon hija l-iktar belt li tinsab mibnija f'altitudni għolja fid-dinja. L-Iżlanda hija magħrufa għall-attività [[vulkan|vulkanika]] u [[gradjent ġeotermali|ġeolika]] tagħha. L-interjur jikkonsisti minn pjanura kkaretterizzata mir-ramel u mill-għelieqi tal-[[lava]], muntanji u glaċieri, waqt li bosta [[xmara|xmajjar glaċjali]] jogħlew sal-baħar mill-artijiet il-baxxi. L-Iżlanda jirnexxilha iżżomm it-temperatura tagħha sħuna permezz tal-kurrent tal-[[Golf Influss]] u jingħad li l-Iżlanda għandha klima moderata minkejja l-altitudni għolja 'l barra miċ-[[Ċirku Artiku]].

Skont ''[[Landnámabók]]'', in-nies bdew jgħixu fuq dan il-pajjiż Nordiku sa mis-sena 847 WK meta l-kmandant [[Ingólfr Arnarson]] sar l-ewwel abitant permanenti ta' entiċità Norveġiża.<ref name=tomasson>{{ċita ktieb |kuljom= Tomasson |isem= Richard F. |titlu= Iceland, the first new society |editur= U of Minnesota Press |sena= 1980 |paġna= 63}}ISBN 0-8166-0913-6</ref> Oħrajn kienu żaru l-gżira qabel u qagħdu hemmhekk sakemm tgħaddi x-xitwa kiefra. Matul is-sekli li ġejjin, in-[[Nies Norveġiżi|Norveġiżi]] abitaw lill-Iżlanda u ġabu magħhom xi oġġetti ta' oriġini Gajlika[[Gaeliċi|Gaeliku]]. Mill-1262 sal-1918, l-Iżlanda kienet tifforma parti integrali min-Norveġja, u iktar tard parti mill-[[Monarkija tad-Danimarka|monarkiji Daniżi]]. Il-pajjiż attribwixxa l-[[Att tal-Unjoni Daniż-Iżlandiż|indipendenza tiegħu fl-1918]] u beda jissejjaħ Repubblika sa mill-1944. Sas-seklu għoxrin, il-[[Iżlandiżi|popolazzjoni Iżlandiża]] kienet tiddependi ħafna fuq is-sajd u l-agrikultura (voldieri l-produzzjoni ta' ħaxix u frott) u l-pajjiż kien meqjus bħala wieħed mill-iktar nazzjonijiet foqra u l-inqas avvanzati fid-dinja. L-industrijalizzazzjoni tal-pixkeriji u l-għajnuna mogħtija mingħand il-[[pjanPjan Marshall]] ġabet il-prosperità fis-snin ta' wara t-[[It-Tieni Gwerra Dinjija|Tieni Gwerra Dinjija]], u sal-1990, l-Iżlanda rnexxielha ssir waħda mill-iktar pajjiżi sinjuri u żviluppati fid-dinja. Fl-1994, l-Iżlanda ssieħbet maż-żona[[Żona ekonomikaEkonomika Ewropea]], li fetħet lok għall-ekonomija sabiex tiddiversifika f'servizzi [[ekonomija|ekonomiċi]] u finanzjarji.

L-ekonomija tas-suq tal-Iżlanda hija waħda ħielsa, b'[[taxxa korporattiva|taxxi korporattivi]] li huma relattivament baxxi meta huma kkumparati ma' nazzjonijiet oħra tal-OECD<ref>{{ċita web|url=http://www.oecd.org/document/60/0,2340,en_2649_34533_1942460_1_1_1_1,00.html |titlu=OECD Tax Database |editur=Oecd.org |aċċessdata=2010-01-26}}</ref>, filwaqt li tinżamm sistema benesseri Nordika li tipprovdi l-kura tas-saħħa b'mod universali flimkien mal-[[edukazzjoni Terzjarjaterzjarja]] għaċ-ċittadini tagħha.<ref>{{ċita web|url=http://www.borg.hi.is/ChildWelfare|titlu=The Icelandic Welfare State and the Conditions of Children|kuljom=Ólafsson|isem=Stefán|data=12 ta' Mejju 2004|editur=borg.hi.is|aċċessdata=22 ta' April 2010}}</ref> Fl-2013, l-indiċi tan-nazzjonijiet unuti rigward l-iżvilupp tal-bniedem qiegħed lill-Iżlanda fit-tlettax-il post fejn ingħatat il-mertu preġjattiv tal-[[Lista ta' pajjiżi skont l-Indiċi tal-Iżvilupp Uman|iktar nazzjon żviluppat fid-dinja]].<ref name="HDI">{{ċita web|url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Table1.pdf}}</ref> Però sabiex wieħed jasal fejn qiegħed illum jinħtieġlu li jgħaddi mill-iktar triq diffiċli u hawnhekk qegħdinminħabba nirreferi ghalll-[[falliment bankarju]] tal-2008, din il-problema kkawżat ħafna inkwiet politiku. Fid-dawl tal-kriżi, l-Iżlandiżi ħasbu biex jikkontrollaw il-kapital tagħhom, żball ieħor li pprojbixxa lill-poplu milli jiġbed flusu minn diversi fergħat tal-bank.<ref>{{ċita web|url=http://www.fundforpeace.org/global/?q=fsi |titlu=Fundforpeace.org. Failed States Index (2011) |editur=Fundforpeace.org |data=19-5-2012 |aċċessdata=2012-10-12|lingwa=Ingliż}}</ref> Għalkemm huma temporanji, il-kontrolli jibqgħu u huma fost l-ikbar ostakli għall-ksib tal-interessi nazzjonali fl-ekonomija Iżlandiża. Ir-rankatura tal-Iżlanda hija waħda għolja fl-istabilità ekonomika u politika, minkejja l-fatt li dawn l-oqsma għadhom għaddejjin minn proċess ta' rikoverazzjoni mill-[[kriżi finanzjarja 2008]]. L-ugwaljanza bejn is-sessi hija apprezzatta ħafna fl-Iżlanda, infatti fir-rapport globali tal-2012, li jitkellem rigward l-ugwaljanza, l-Iżlanda tokkupa l-ewwel post, segwita mill-[[Finlandja]], mill-[[Żvezja|Iżvezja]] u min-[[Norveġja]].<ref>{{ċita web|url=http://www3.weforum.org/docs/WEF_GenderGap_Report_2012.pdf|titlu=The Global Gender Gap Report 2012|editur=Www3.weforum.org|aċċessdata=2012-11-19}}</ref>

Il-[[Kultura tal-Iżlanda|kultura Iżlandiża]] hija bbażata fuq il-wirt Nordiku li jipposjedi dan il-pajjiż. Bosta Iżlandiżi huma d-dixxendenti ta' abitanti Norveġiżi u Galejeċi. L-[[Lingwa Iżlandiża|ilsien Iżlandiż]] huwa lsien Nord-Ġermaniku u huwa d-dixxendent dirett tal-ilsien qadim li kienu jitħaddtu bih in-Norveġiżi. L-Iżlandiż jixbah ħafna lill-[[Lingwa Faroiża|Faroiż]] li huwa mitkellem fuq il-[[Gżejjer Foroe]], u jixxiebah mad-[[Djaletti Norveġiżi|djaletti Norveġiż tal-punent]]. Il-wirt kulturali tal-pajjiż jinkludi l-[[Kċina Iżlandiża|kċina tradizzjonali Iżlandiża]], il-poeżija[[Letteratura Iżlandiża|poeżiji]] u s-Sagas Iżlandiżi li ġejjin miż-żminijiet tan-nofs (Il-Medju-Evu)medjevali. Fost il-membri tan-[[NATO]], l-iżlanda għandha l-iċken popolazzjoni u hija l-uniku nazzjon li m'għandux [[Lista ta' pajjiżi mingħajr forzi armati|armata permanenti]] però wieħed jista' jsib armata gwardjana u difenditriċi mal-kosti Iżlandiżi.

==Il-Medju-Evu==