Iżlanda: Differenza bejn il-verżjonijiet

L-'''Iżlanda''', uffiċjalment magħrufa bħala r-'''Repubblika tal-Iżlanda''', huwa pajjiż [[Pajjiżi Nordiċi|Nordiku]] iżolat għal kollox minn mal-kumplament tal-[[Unjoni Ewropea]]. Din il-gżira mbiegħda tinsab fil-konfluwenza tat-tramuntana tal-[[Oċean Atlantiku]] u l-Oċeani ArtikiArtiċi fuq in-naħa Atlantika mezzana. Il-popolazzjoni ta' dan il-pajjiż hija ta' madwar it-320,000 ruħ u l-erja totali tal-art hija ta' 103,000 kilometru kwadru, li tagħmilha l-inqas art ippopolata fl-Ewropa. [[Rejkjavik]] hi l-belt kapitali u l-ikberikbar belt tal-pajjiż. Fil-postijiet tal-madwar fir-reġjun tal-ilbicilbiċ tal-pajjiż joqogħdu żewġ terzi tal-popolazzjoni tal-pajjiż. Il-belt kapitali ta' dan in-nazzjon hija l-aktariktar lejnbelt it-tramuntanali tinsab mibnija f'altitudni għolja fid-dinja. L-Iżlanda hija magħrufa għall-attività [[vulkan|vulkanika]] u [[gradjent ġeotermali|ġeolika]] tagħha. L-interjur jikkonsisti minn pjanura kkaretterizzata mir-ramel u mill-għelieqi tal-[[lava]], muntanji u glaċieri, waqt li bosta xmajjar glaċjali jogħlew sal-baħar mill-artijiet il-baxxi. L-Iżlanda jirnexxilha iżżomm it-temperatura tagħha sħuna permezz tal-kurrent tal-Golf u jingħad li l-Iżlanda għandha klima moderata minkejja l-altitudni għolja 'l barra miċ-[[Ċirku Artiku]].

Skont ''[[Landnámabók]]'', in-nies bdew jgħixu fuq dan il-pajjiż Nordiku sa mis-sena 847 WK meta l-kmandant [[Ingólfr Arnarson]] sar l-ewwel abitant permanenti ta' entiċità nordika tal-gżiraNorveġiża. Oħrajn kienu żaru l-gżira qabel u qagħdu hemmhekk sakemm tgħaddi x-xitwa kiefra. Matul is-sekli li ġejjin, in-[[Nies Norveġiżi|Norveġiżi]] abitaw lill-Iżlanda u ġabu magħhom xi oġġetti ta' oriġini Gajlika. Mill-1262 sal-1918, l-Iżlanda kienet tifforma parti integrali min-Norveġja, u iktar tard parti mill-[[Monarkija tad-Danimarka|monarkiji Daniżi]]. Il-pajjiż attribwixxa l-indipendenza tiegħu fl-1918 u beda jissejjaħ Repubblika sa mis-sena talmill-1944. Sas-seklu għoxrin, il-popolazzjoni kienet tiddependi ħafna fuq is-sajd u l-agrikultura (voldieri tl-tkabbirproduzzjoni ta' ħaxix u frott) u l-pajjiż kien meqjus bħala wieħed mill-iktar artijietnazzjonijiet foqra u l-inqas avvanzati fid-dinja. L-industrijalizzazzjoni tal-pixkeriji u l-għajnuna mogħtija mingħand il-[[pjan Marshall]] ġabet il-prosperità fis-snin ta' wara t-[[It-Tieni Gwerra Dinjija|Tieni Gwerra Dinjija]], u sal-1990, l-Iżlanda rnexxielha ssir waħda mill-iktar pajjiżi sinjuri u żviluppati fid-dinja. Fl-1994, l-Iżlanda ssieħbet maż-żona ekonomika Ewropea, li fetħet lok għall-ekonomija sabiex tiddiversifika f'servizzi [[ekonomija|ekonomiċi]] u finanzjarji.

L-ekonomija tas-suq tal-Iżlanda huwahija wieħedwaħda ħielesħielsa, b'taxxi korporattivi li huma relattivament baxxi meta huma kkumparati ma' nazzjonijiet oħra tal-OECD oħra, filwaqt li tinżamm sistema benesseri Nordika li tipprovdi l-kura tas-saħħa b'mod universali flimkien mal-edukazzjoni Terzjarja għaċ-ċittadini tagħha. Fl-2013, l-indiċi tan-nazzjonijiet unuti rigward l-iżvilupp tal-bniedem qiegħed lill-Iżlanda fit-tlettax-il post fejn ingħatat il-mertu preġjattiv tal-iktar nazzjon żviluppat fid-dinja. Però sabiex wieħed jasal fejn qiegħed illum jinħtieġlu li jgħaddi mill-iktar triq diffiċli u hawnhekk qegħdin nirreferi ghall-[[falliment bankarju]] tal-2008, din il-problema kkawżat ħafna inkwiet politiku. Fid-dawl tal-kriżi, l-Iżlandiżi ħasbu biex jikkontrollaw il-kapital tagħhom, żball ieħor li pprojbixxa lill-poplu milli jiġbed flusu minn diversi fergħat tal-bank. Għalkemm huma temporanji, il-kontrolli jibqgħu u huma fost l-ikbar ostakli għall-ksib tal-interessi nazzjonali fl-ekonomija Iżlandiża. Ir-rankatura tal-Iżlanda hija waħda għolja fl-istabilità ekonomika u politika, minkejja l-fatt li dawn l-oqsma għadhom għaddejjin il-minn proċess ta' rikoverazzjoni mill-[[kriżi finanzjarja 2008]]. L-ugwaljanza bejn is-sessi hija apprezzatta ħafna fl-Iżlanda, infatti fir-rapport globali tal-2012, li jitkellem rigward l-ugwaljanza, l-Iżlanda tokkupa l-ewwel post, segwita mill-[[Finlandja]], mill-[[Żvezja|Iżvezja]] u min-[[Norveġja]].

Il-[[Kultura tal-Iżlanda|kultura Iżlandiża]] hija bbażata fuq il-wirt Nordiku li jipposjedi dan il-pajjiż. Bosta Iżlandiżi huma d-dixxendenti ta' abitanti Norveġiżi u Galjeċi. L-[[Lingwa Iżlandiża|ilsien Iżlandiż]] huwa lsien nordNord-Ġermaniku u huwa d-dixxendent dirett tal-ilsien qadim li kienu jitħaddtu bih in-Norveġiżi. L-Iżlandiż jixbah ħafna lill-Farsi li huwa mitkellem fuq il-[[Gżejjer Foroe]], u jixxiebah mad-djaletti Norveġiżi tal-punent. Il-wirt kulturali tal-pajjiż jinkludi l-kċina tradizzjonali Iżlandiża, il-poeżija u s-Sagas Iżlandiżi li ġejjin miż-żminijiet tan-nofs (Il-Medju-Evu). Fost il-membri tan-[[NATO]], l-iżlanda għandha l-iċken popolazzjoni u hija l-unikauniku nazzjon li m'għandux [[Lista ta' pajjiżi mingħajr forzi armati|armata permanenti]] però wieħed jista' jsib armata gwardjana u difenditriċi talmal-kosti Iżlandiżi.

IlL-[[lingwaIlsien IżlandiżaIżlandiż]] hijahuwa meqjus bħala l-ilsien uffiċjali ta' dan in-nazzjon, lingwa miktuba u mitkellma li hija mnissla direttament min-Norveġiż arkajk. Il-grammatika u l-vokabularju ta' dan l-ilsien ma tantx jidhru li nbidlu meta wieħed jikkunsidra l-ilsien li kienu jitkellmu bih in-Norveġiżi fil-passat u l-[[lingwi Nordiċi]] l-oħra. L-Iżlandiż irnexxielu jippreserva iktar verbi u l-inflessjoni tan-nom, u sa ċertu punt irnexxielu jiżviluppa vokabularju ġdid ibbażat fuq għeruq nattivi, minflokk ġie missellef kliem ieħor minn lingwi oħra. It-tendenza puristika li nsibu fl-iżvilupp tal-vokabularju Iżlandiż hija ġejja mill-ippjanar lingwistiku li sar matul il-medda taż-żminijiet b'mod konxju, minkejja sekli sħaħ ta' Iżolament, maqtugħin mill-umanità. L-Iżlandiż huwa l-uniku lsien ħaj li żamm l-użu tal-ittra Runika: Þ, b'kitba Latina. L-eqreb ilsien tal-Iżlandiż huwa lsien Ġermaniku ieħor, il-Farsi.

L-Iżlandiżi jagħmlu użu minn żewġ tipi ta' sistemi partikolari li jgħinu fil-kostruzzjoni ta' ismijiet ġodda, sistemi li jmorru kontra s-sistemi użati minn bosta nazzjonijiet Ewropej oħra, dawn is-sistemi mħaddma jissejħuhuma: Patronimiċi u Matronimiċi. Is-sistemisistema PatronimiċiPatronimika u MatronimiċiMatronimiki jsegwu l-isem mogħti lill-persuna kkonċernata, eż: Elísabet Jónsdóttir ("Elísabet, bint Jón's") jew Ólafur Katrínarson ("Ólafur, iben Katrín"). Konsegwentament l-Iżlandiżi jirriferu għal xulxin permezz tal-ewwel isem biss meta jidħlu f'konversazzjoni ma' individwu ieħor li jipprattika l-istess kultura , u tajjeb li ngħidu wkoll li d-direttorju tat-telefonu Iżlandiż, jelenka l-ismijiet alfabetikament bl-ewwel isem minflokk bil-kunjom sistematiku.

L-Iżlanda tinsab f'pożizzjoni speċifika xi mkien fejn l-oċean Atlantiku u l-oċean Artiku. Il-gżira prinċipali tinsab kompletament lejn in-nofsinhar taċ-ċirku Artiku, li jgħaddi mill-gżejra Iżlandiża ta' Grimsey 'il barra mill-kosta nordikaNordika tal-gżira prinċipali. Il-pajjiż jinsab bejn il-latitudnijiet 63° u 67° T, kif ukoll bejn il-lonġitudnijiet 25° u 13° P. L-Iżlanda hija ferm eqreb tal-Ewropa kontinentali milli tal-Amerika ta' fuq, allura, il-gżira hija ġeneralment deskritta bħala stat Ewropew minħabba raġunijiet Storiċi, Politiċi, Kulturali u prattiċi. Ġeoloġikalment il-gżira tinkludi partijiet ta' żewġ pjanċi kontinentali. L-eqreb medda ta' art li tinsab viċin ta' dan il-pajjiż hija l-Grinlandja, li qiegħda 290 kilometru 'l bogħod u l-eqreb meded ta' art li jifformaw parti intrinsika mill-kontinent Ewropew huma l-gżejjer tal-Faroe (420 kilometru), Il-gżira ta' Jan Mayen (570 kilometru); Shetland u l-ebridi esterni, li t-tnejn huma madwar (740 kilometru); L-art prinċipali tal-Iskozja u Orkney, li jinsabu fid-distanza ta' (750 kilometru) u l-art prinċipali tan-Norveġja li qiegħda madwar 970 kilometru 'l bogħod.

L-Iżlanda hija kklassifikata bħala t-tmintax l-ikbar gżira fid-dinja, u bħala t-tieni l-ikbar gżira fl-Ewropa wara l-Gran Brittanja. Id-daqs ta' din il-gżira huwa ta' 101,826 kilometru kwadru, iżda l-kumplament tal-gżira tesa' daqs 103,000 kilometru kwadru f'art, fejn 62.7% huwa tundra. B'kollox hemm tletin gżira ta' daqs minuri li jaqgħu taħt id-dominju tal-Iżlanda, dawn huma Grimsey u l-apċipelagu ta' Vestmannaeyjar li għandhomjospitaw popolazzjonijiet zgħar. Il-Lagi u l-glaċieri jkopru madwar 14.3% mill-wiċċ ta' din il-gżira, fejn 23% biss jipposjedu xi tip ta' veġetazzjoni li tinsab imminenti tagħhom. L-ikbar lagi huma Þórisvatn (Ġibjun): ta' 83–88 kilometru kwadru u Þingvallavatn ta' 82 kilometru kwadru, Lagi oħra li huma meqjusin importanti huma: Lagarfljót u Mývatn. Jökulsárlón huwa l-iktar lag fond, b'fond li jlaħħaq għal madwar il-248 metru. Ġeoloġikament, l-Iżlanda hija parti mix-xifer mid-Atlantiku, xifer naturali ma' fejn tinfirex il-qoxra oċeanika sabiex tkun tista' tiġi ffurmata qoxra oċeanika ġdida. Din il-parti tax-xifer tal-oċean mezzan tinsab fuq mantle plume u għalhekk dan il-fattur jagħmel lill-Iżlanda subarjali, voldieri ('il fuq mill-wiċċ tal-baħar). Ix-xifer jimmarka l-fruntiera bejn il-plattini tetoniċi tal-Ewrasja u tal-Amerika, u tajjeb li ngħidu wkoll li l-Iżlanda ġiet ikkreata permezz tal-formazzjoni kontinwa ta' bosta qasmiet territorjali li ġew megħjuna permezz tal-veloċità qerrieda iżda benefiċjarja tal-vulkaniżmu li seħħ max-xifer tal-gżira.