Filosofija: Differenza bejn il-verżjonijiet

 

Il-'''Filosofija''' hi l-istudju ta' problemi ġenerali u fundamentali, bħal dawk marbutin mal-[[Ontoloġija|eżistenza]], l-[[Epistemoloġija|għarfien]], il-valuri, ir-raġuni, il-[[Filosofija tal-menti|menti]] (il-moħħ), u l-[[lingwa]].<ref>Jenny Teichmann and Katherine C. Evans, ''Philosophy: A Beginner's Guide'' (Blackwell Publishing, 1999), p. 1: "Il-filosofija hi studju ta' problemi aħħarin, astratti u ġenerali ħafna. Dawn il-problemi jikkonċernaw in-natura tal-eżistenza, l-għerf, il-moralità, ir-raġuni u l-għan tal-bniedem."</ref><ref>[[A.C. Grayling]], ''Philosophy 1: A Guide through the Subject'' (Oxford University Press, 1998), p. 1: "L-għan tal-inkjesta filosofika hu l-kisba t'għarfien dwar l-għerf, il-verità, ir-raġuni, ir-realtà, it-tifsir, il-menti, u l-valur."</ref> Il-filosofija tiddistingwi ruħha minn metodi oħrajn li jindirizzaw l-istess problemi bil-mod kritiku u ġeneralment sistematiku tagħha, u mid-dipendenza tagħha fuq l-[[ir-raġuni|argumentazzjoni razzjonali]].<ref>Anthony Quinton, in T. Honderich (ed.), ''The Oxford Companion to Philosophy'' (Oxford University Press, 1995), p. 666: "Il-filosofija hi ħsieb kritiku u razzjonali, sistematiku dar in-natura ġenerali tad-dinja (il-metafiżika jew it-teorija tal-eżistenza), il-ġustifikazzjoni tat-twemmin (l-epistemoloġija jew it-teorija tal-għerf), u l-kondotta tal-ħajja (l-etika jew it-teorija tal-valur). Kull wieħed minn dawn it-tliet elementi għandu ekwivalenti non-filosofiku, u li minnu jintgħaraf mill-metidoloġija razzjonalment u kritikalment espliċita, u min-natura sistematika tiegħu. Kulħadd għandi xi fehma ġenerali dwar in-natura tad-dinja li jgħix fiha u ta' posthom fiha. Il-metafiżika tibdel is-suppożizzjonijiet inkorporati f'dal-fhemiet mhux argumentati ma' korp ta' twemmin razzjonali u organizzat dwar id-dinja in ġenerali. Kulħadd għandu ċ-ċans jiddubita t-twemmin, tiegħu stess u ta' ħaddieħor, b'iktar jew inqas suċċess u mingħajr teoriji għal dak li qed jagħmel. L-epistemoloġija tfittex, bl-argument, li taħgmel espċiti r-regoli tal-formazzjoni ta' twemmin korrett. Kulħadd imexxi l-kondotta tiegħu billi jidderiġiha lejn tmiem mixtieq jew magħżuż. L-etika, jew il-filosofija morali, fis-sens l-iktar inklussiv tagħha, tfittex li tartikola, f'forma razzjonaliment sistematika, ir-regoli u l-prinċipji involuti."</ref> Il-kelma "filosofija" ġejja mill-Grieg - φιλοσοφία (''philosophia''), li litteralment tfisser "imħabba għall-għerf".<ref>{{cite web|url=http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3D%23111487 |title=Philosophia, Henry George Liddell, Robert Scott, '&#39;A Greek-English Lexicon'&#39;, at Perseus |publisher=Perseus.tufts.edu |date= |accessdate=2010-08-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.etymonline.com/index.php?search=philosophy&searchmode=none |title=Online Etymology Dictionary |publisher=Etymonline.com |date= |accessdate=2010-08-22}}</ref><ref>Id-definizijoni ta' filosofija hi: "1.oriġ., imħabba, jew tfittxija, għall-għerf u l-għarfien 2. teorija jew analiżi loġika tal-prinċipji tal-kondotta, il-ħsieb, l-għerf, u n-natura tal-univers".{{cite book |title=Webster's New World Dictionary |edition=Second College}}</ref>

 

 

{{Ara|Metafilosofija}}

 

Filwaqt li l-filosofija kienet tfisser kwalunkwe tfittxija għall-għerf, il-qasam ittrattat mill-filosofija naqas biż-żmien.<ref>{{cite web |title=Newton's Philosophy |author=Andrew Janiak|url=http://plato.stanford.edu/entries/newton-philosophy/ |publisher=Stanford Encyclopedia of Philosophy |quote=Fully understanding Newton means avoiding anachronistically substituting our conception of philosophy in the twenty-first century for what the early moderns called 'natural philosophy'. To be sure, the latter includes much that we now call 'science', and yet it clearly includes much else besides. |date=13 October 2006 |accessdate=28 November 2011}}</ref><ref name=columbia>{{cite web|title=Columbia Encyclopedia philosophy: Definition|url=http://www.answers.com/topic/philosophy|publisher=Answers.com|accessdate=28 November 2011}}</ref> Meta beda jkun hemm iktar qbil dwar il-fatti, it-terminu [[filosofija naturali]] beda jinbidel f'dawk imsejħin ix-xjenzi, bħall-[[fiżika]], il-[[kimika]] u l-[[bijoloġija]].<ref name=columbia/> Il-[[psikoloġija]], [[xjenza soċjali]], bdiet tiġi kkunsidrata xjenza separata mill-filosofija fis-[[Seklu XX|seklu għoxrin]].<ref name=columbia/>

 

 

L-oqsma ewlenin tal-istudju tal-filosofija jinkludu l-epistemoloġija, il-loġika, il-metafiżika, l-etika u l-estetika.<ref>http://philosophy.fas.nyu.edu/page/undergrad</ref><ref>{{cite web||url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/aesthetics|title=Aesthetics- definition|publisher=Merriam-Webster Dictionary|accessdate=2010-12-14}}</ref>

 

{{main|Epistemoloġija}}

L-epistemoloġija tittratta n-natura u l-iskop tal-għarfien, bħar-relazzjoni bejn il-[[verità]], it-[[twemmin]], u [[teorija tal-ġustifikazzjoni|teoriji tal-ġustifikazzjoni]].

Ir-[[Razzjonaliżmu]] jemfasizza r-raġuni bħala l-għajn tal-għarfien. L-[[Empiriċiżmu]] huwa l-emfażi fuq evidenza osservata permezz tas-sensi bħala s-sors tal-għarfien.

 

{{Main|Loġika}}

Il-loġika hi l-istudju tal-prinċipji ta' konklużjonijiet (inferenzi) validi u ta' raġunament korrett. Illum is-suġġett tal-loġika għandu żewġ oqsma vasti: il-[[loġika matematika]] (loġika simbolika formali) u dik imsejħa l-[[loġika filosofika]]. F'[[raġunament deduttiv]], [[argument (loġika)|argument]] jinbena billi jiġi muri li xi konklużjoni loġika tiżvolġi b'mod naturali minn sett ta' ċerti premessi. Argument bħal dan jissejjaħ [[silloġiżmu]]. Argument jissejjaħ [[validu]] jekk il-konklużjoni tiegħu tassew titwassal mill-premessi tiegħu, kemm jekk il-premessi huma veri jew le, filwaqt li argument jagħmel sens jekk il-premessi li minnu ħareġ huma veri. Konklużjonijiet minn premessi jirrikjedu r-[[regoli tal-inferenza]], bħal, eżempju, l-iktar metodu popolari, il-[[modus ponens]]. [[Loġika propożizzjonali sempliċi]] tinvolvi konklużjonijiet minn [[prepożizzjoni]]jiet, li huma [[dikjarazzjoni (logika)|dikjarazzjonijiet]] li jistgħu ikunu kemm veri jew foloz. Il-[[Loġika tal-predikat]] tittratta konklużjonijiet minn [[varjabbli (matematika)|varjabbli]] li jridu jiġu kkwalifikati minn [[kkwantifikazzjoni|ikkwantifikaturi]] meta huma veri u meta huma foloz. [[Raġunament induttiv]] iwassal għal konklużjonijiet u ġeneralizzazzjonijiet ibbażati fuq [[raġunament probabilistiku]].

 

{{Main|Metafiżika}}

Il-metafiżika tittratta temi dwar ir-[[realtà]], bħall-[[eżistenza]], ir-relazzjoni bejn il-menti (il-moħħ) u l-ġisem, l-[[oġġett (filosofija)|oġġetti]] u l-[[karatteristika (filosofija)|karatteristiċi]], avvenimenti and l-kawżalità. Friegħi oħra tradizzjonali tal-metafiżika huma l-[[kożmoloġija]] u l-[[ontoloġija]].

 

 

<references />

 

[[hak:Chet-ho̍k]]

[[he:פילוסופיה]]

[[hif:Philosophy]]

[[hr:Filozofija]]