|
Qabel l-1436 il-Gżejjer Maltin, ma kellhomx knisja parrokkjali li tihutieħu ħsieb il-parruċèaniparruċċani ta' dik iż-żona partikluari. Għalkemm fil-kampanja u l-irħula Maltin kien hawn diversi knejjes u kappelli żgħar, il-Kattidral ta' l-Imdina biss kien joħroġ x'għandu jsir f'kull parti tal-Gżejjer Maltin. UmbaddImbagħad wara kien hemm dik tal-Belt Vittoriosa (Il-Birgu).
Iżda fl-1436 l-Isqof Malti ta' dak iż-żmien, ħa ħsieb li jaqsam lil Malta f'għaxar parroċċi differenti. Kull parroċċa kellha tihutieħu ħsieb il-knejjes u n-nies ta' dik iż-żona partikulari. L-ewwel għaxar parroċċi barra dawk ta' l-Imdina, ir-Rabat (Malta) u l-Birgu, twaqfutwaqqfu f'dawn l-irħula: In-Naxxar, Birkirkara, Ħal-Qormi, Bir Miftuħ (Il-Gudja, tal-lum), Santa Katarina (illum iż-Żejtun), Is-Siġġiewi, Ħaż-Żebbuġ, Iż-Żurrieq, Santa Dminka (illum Ħad-Dingli), u l-Mellieħa.
==L-Irħula li kienu jihdujieħdu ħsieb dawn il-Parroċċi==
*Il-Parroċċa tan-Naxxar: Il-Mosta, Ħal-Għargħur, Ħal-Sammut, Ħal-Kallejla, Ħal-Ger, Ħal-Muselmet, Ħal-Dgħejf, Ħal-Sir
*Birgu = 104 ruħ
==Il-Parroċċi illumllum==
Fil-Gżejjer Maltin, illum (is-sena 2006), insibu b'kollox 84 parroċċa differenti, 69 f'Malta u 15 f'Għawdex. Kull lokalità għandha l-parroċċa tagħha, minbarra dik tax-Xgħajra li tgħameltagħmel mal-Parroċċa ta' Ħaż-Żabbar u l-Imtarfa li tgħameltagħmel mal-Parroċċa tar-Rabat (Malta).
Insibu wkoll lokalitajiet fejn hemm iżjed minn parroċċa waħda. L-iżjed lokalitajiet li għandhom parroċċi huma dawk ta' Tas-Sliema u Birkirkara, b'4 parroċċi kull wieħed. UmbaddImbagħad bi b'tliet parroċċi nsibu lill-Belt Valletta, u San Pawl il-Baħar.
L-iżjed parroċċa antika hi dik ta' l-Imdina, u l-iżjed parroċċa ġdida hi ta' l-Iklin li saret parroċċa fl-2005, wara li nqatgħat minn ma' Ħal-Lija.
==Ħarsa lejn il-Knejjes Parrokkjali f'kull Lokalità ta' Malta==
===Ħ'Attard===
Ħ'Attard, hu wieħed mill-irħula li mgħarufamagħrufa bħala 'It-Tliet Irħula', dan sar parroċċa fis-26 ta' Marzu, 1575, mill-Isqof Martinus Roas de Portalrubio. Qabel sar parroċċa għalih kien jgħamel ma' dik ta' Santa Liena, ta' Birkirkara. Bħala patruna ta' dan ir-raħal insibu lil Santa Marija Assunta, li tiġi ċċelebrata fil-15 ta' Awissu.
Il-Kappella ta' Santa Katarina, hi l-unika post reliġjuż li jgħatijagħti s-servizz tal-quddiesa, minnbarraminbarra l-knisja Parrokkjali.
===Ħal-Balzan===
F'Ħal-Balzan insibu parroċċa waħda, dik ta' Marija Annunzjata. Din il-parroċċa nqatgħat minn dik ta' Santa Liena ta' Birkirkara, fl-14 ta' Awissu, 1655, mill-Isqof Michael J.Balaguer de Camarasa. Festi li jsiru f'dan ir-raħal li hu wieħed mit-'Tliet Irħula', insibu Marija Annunzjata li ssir fit-tieni Ħadd ta' Lulju, u dik ta' San Valentinu fl-14 ta' Frar.
===Il-Birgu===
Il-Parroċċa tal-Birgu, kienet waħda mill-ewwel parroċċi li twaqfutwaqqfu f'Malta, it-tieni waħda wara dik ta' l-Imdina. Dan seħħ peress li l-pożizzjoni tal-Birgu kienet waħda importanti ħafna fl-istorja Maltija, matul kull żmien. Din il-knisja parrokkjali hija ddedikata lil San Lawrenz, u l-festa f'din il-belt f'ġieh dan il-qaddis isirissir kull sena fl-10 ta' Awwisu, il-jum liturġiku ta' San Lawrenz.
Knejjes oħra li jgħatijagħti s-servizz reliġjuż fil-Belt tal-Birgu, huma il-Knisja tal-Lunzjata (li tgħameltagħmel il-festa ta' San Duminku, kull sena fix-xahar ta' Awissu, ukoll), il-knisja ta' Santa Skolastika, il-Kuleġġ De La Salle, u l-knisja Tal-Ħawli.
===Birkirkara===
Birkirkara huwa l-akbar raħal ta' Malta, b'popolazzjoni ta' kważi 25,000 ruħ, u dawn in-nies kollha huma maqsumin f'erbgħaerba' parroċċi. Parroċċi li nsibu f'Birkirkara huma ta' Santa Liena, Santa Marija, San Ġużepp Ħaddiem, u dik taż-żona ta' Fleur-de-Lys li hi ddedikata lill-Madonna tal-Karmnu.
Il-Parroċċa ta' Santa Liena, hi waħda mill-ewwel għaxar parroċċi ta' Malta, li jgħidu li saret parroċċparroċċa qabel is-sena 1402. Il-festa ta' Santa Liena jiċċelebrawajiċċelebrawha bil-kbir fid-19 ta' Awissu kull sena. Knejjes oħra li jgħatujagħtu servizservizz fil-parroċċa huma tal-Madonna tal-Ħerba, il-Madonna tal-Vitorja, Santu Rokku, San Pawl, San Franġisk, Frate Francesco, l-Oratorju ta' San Domeniko Savio, il-Mużew tas-Subien, u l-knisja ta' tan-naħa Tal-Qattus.
Il-Parroċċa ta' Santa Marija, saret parroċċa fil-25 ta' Marzu, 1992, wara li nqatgħat minn parroċċa oħra Karkariża. Fil-fatt ġiet iddikjarata bit-titlu ta' parroċċa mill-isqof ta' Malta, l-Arċisqof Ġużeppi Mercieca. Il-Kappella ta' San Alwiġi b'hekk saret tgħameltagħmel ma' din il-knisja parrokkjali
Il-Parroċċa ta' San Ġużepp Ħaddiem, li l-festa ta' din il-knisja parrokkjali ssir fl-ewwel Ħadd ta' Lulju, saret parroċċa fil-festa pubblika ta' San Ġużepp, fid-19 ta' Marzu, 1973. Qabel il-parruċċani ta' din il-parroċċa kienu jinqdegħujinqdew mill-parroċċa ta' Santa Liena, iżda l-Isqof Mikiel Gozi, waqfilhom parroċċa għalihom. Knisja oħra li tgħameltagħmel ma' din il-parroċċa hi s-Santwarju ta' Santa Tereża.
Parroċċa oħra li tinsab fil-konfini ta' Birkirkara, hi dik ta' Fleur-de-Lys bit-titlu tal-Madonna tal-Karmnu. Qabel Fleur-de-Lys sar parroċċa għalih, fit-18 ta' Jannar ta' l-1975, kien jgħameljagħmel mal-parroċċa ta' Santa Venera, li tinsab fil-lokalità ta' l-istess isem tal-qaddisa. Din il-knisja ħadet it-titlu prezzjuż ta' parroċċa mill-Isqof Mikiel Gonzi. B'hekk nistgħu ngħidu li Mikiel Gonzi waqafwaqqaf żewġ parroċċi f'dan ir-raħal, f'temp ta' sentejn.
===Birżebbuġa===
Waħda mill-parroċċi tan-nofsinhar ta' Malta, hi dik ta' Birżebbuġa. Birżebbuġa, saret parroċċa għalijagħaliha fid-9 ta' Settembru ta' l-1913, taħt it-titlu ta' l-ewwel papa fir-reliġjon Kattolika Rumana, San Pietru fil-Ktajjen. L-Isqof li qatgħaqata' li din il-parroċċa għaliha, minn dik taż-Żurrieq, kien Pietru Pace.
Il-festa f'ġieh San Pietru fil-Ktajjen, f'Birżebbuġa, issir kull sena fl-ewwel Ħadd ta' Awissu. Knejjes oħra li jaqgħu taħt din il-parroċċa huma l-Knisja ta' San Ġorg, il-Kappella tar-Ragħaj it-Tajjeb, u dik ta' Bengħajsa.
===Bormla===
Fl-1 ta' Ġunju 1584, mill-parroċċa tal-Birgu ħarġet dik ta' Bormla, taħt it-titlu ta' l-Immakulata Kunċizzjoni, mill-Isqof Thomas Gargal. Il-festa tal-Kunċizzjoni, f'Malta hi festa pubblika, issir kull sena fit-8 ta' Diċembru, li hi waħda mill-ftit festi f'Malta li għaddhagħadha ssir fix-xitwa.
Mit-tliet ibliet tal-Kottonera, din hi l-aħħar parroċċa li saret, iżda illum l-ġurnata hi l-ikbar parroċċa mit-tliet ibliet. Barra l-knisja parrokkjali, insibu knejjes oħra fosthom ta' San Pawl, Santa Tereża, San Tumas, Santa Margerita, u l-Konservatorju ta' San Ġużepp.
===Ħad-Dingli===
Il-Fgura, huwa wieħed mill-iżjed irħula moderni fin-Nofsinhar ta' Malta. Dan ir-raħal li l-popolazzjoni tiegħu kibret ħafna f'dawn l-aħħar snin, sar parroċċa għalih fil-21 ta' Jannar, 1965 mill-Isqof Mikiel Gonzi, taħt it-titlu tal-Madonna tal-Karmnu, peress li l-knisja parrokkjali hija mmexxija mill-patrijiet Karmelitani.
Biex saret din il-parroċċa, għalija tnaqsettnaqqsu partipartijiet mill-erbgħaerba' parroċċi ta' madwar il-Fgura li huma Ħal-Tarxien, Ħaż-Żabbar, Bormla, u l-parroċċa ta' Kristu Re ta' Raħal Ġdid (Paola). Il-festa f'giehġieh il-Madonna tal-Karmelitani ssir f'wieħed mill-Ħdud ta' Lulju.
===Il-Furjana===
Il-Furjana huwa l-unika ġarrġar tal-Belt Valletta, u dan ir-raħal sar parroċċa għalih mill-Isqof Franġisk Saver Caruana fl-4 ta' Marzu, 1844. Din il-parroċċa bħala patrun tagħha għandha lil llill-ewwel Isqof ta' Malta, San Publiju. Il-festa ta' din il-parroċċa tiftaħ il-kalendarju sħiħ tal-festi tal-irħula Maltin.
Knejjes oħra li jgħatujagħtu s-servizz regolari tal-quddiesa fil-Furjana huma dawk tal-Kapuċċini, u tas-Sarria.
===Ħal-Għargħur===
Ħal-Għargħur, huwa raħal kwiet u antik fin-naħa ta' fuq ta' Malta. Dan sar parroċċa għalih, wara li nqatgħanqata' minn ma' man-Naxxar, mill-Isqof Balthasar Cagliares, fis-16 ta' Lulju, 1610. Bħala patrun ta' Ħal-Għargħur, insibu li San Bartilmew Appostlu, li l-festa tiegħu ssir fis-26 ta' Awissu.
===Ħal-Għaxaq===
Il-Parroċċa ta' Ħal-Għaxaq hija ddedikata lil Santa Marija, din saret parroċċa għalijagħaliha fl-1 ta' Jannar, 1626 mill-Isqof Balthasar Cagliares. Qabel Ħal-Għaxaq sar parroċċa għalih kien jgħameljagħmel mal-parroċċa taż-Żejtun.
F'dan ir-raħal insibu żewġ festi kbar, il-fesrafesta titulari ta' Santa Marija, li ssir fil-15 ta' Awissu, u l-festa sekondarja ta' San Ġużepp li ssir fl-ewwel Ħadd ta' Ġunju.
===Il-Gudja===
Il-Gudja jew aħjar Bir Miftuħ kienet waħda mill-ewwel għaxar parroċċi f'Malta. Fil-fatt mill-parroċċa tal-Gudja ħarġu diversi parroċċi fin-nofsinhar ta' Malta, fosthom dawk ta' Ħal-Kirkop, l-Imqabba, Ħal-Luqa, Ħal-Safi, Santa Luċija, Ħal-Tarxien u Raħal Ġdid.
Il-Parroċċa hija dedikata lil Santa Marija, li l-festa tagħha ssir fil-15 ta' Awissu. Fil-Gudja nsibu żewġ festi kbar oħra dawk tal-Madonna taċ-Ċintura, u l-Madonna tar-Rużarju.
IrrieduIrridu ngħidu wkoll li l-knisja parrokkjali preżenti, hi l-unika knisja f'Malta bi tliet kampnari.
===Il-Gżira===
Wieħed mill-irħula li jinsabu fil-port ta' Marsamxett huwa l-Gżira. Il-Gżira, sar parroċċa għalih f'ġieh il-Madonna tal-Karmnu, nhar il-15 ta' Mejju, 1921. L-isqof li jgħamelgħamel parroċċa lill-Gżira hu Mawru Caruana. Il-festa tal-Karmnu, hawn isir fit-tieni Ħadd ta' Lulju.
Postijiet reliġjużi oħra li jgħatujagħtu s-servizz tal-quddiesa huma l-kappella tar-Redentur u dik tal-Freres.
===Il-Ħamrun===
Fil-Ħamrun insibu żewġ parroċċi ta' San Gejtanu u ta' l-Immakulata Kunċizzjoni. L-ewwel parroċċa li twaqfettwaqqfet fil-Ħamrun hi dik ta' San Gejtanu, li saret mill-Isqof Karmelu Scicluna fl-1 ta' Diċembru, 1881. Din il-knisja parrokkjali rIr-residenti Ħamruniżi riedu li titwaqafdin il-knisja parrokkjali titwaqqaf f'ġieh San Ġużepp, Gajtan Pace Forno, ried li tingħata l-ġieh tal-patrun t'ismu.
Xorta waħda llum il-ġurnata fil-Ħamrun hemm devozzjoni kbira lejn San Ġużepp, u minnbarraminbarra li ssir il-festa ta' San Gejtanu fl-ewwel Ħadd wara s-7 ta' Awissu, issir ukoll festa f'ġieh San Ġużepp. It-triq prinċipali tal-Ħamrun iġibiġġib isem dan il-qaddis ukoll, Triq il-Kbira San Ġużepp.
Iżda ma' maż-żmien il-Ħamruniżi raw il-ħtieġa ta' parroċċa oħra. B'hekk l-Isqof Mikiel Gonzi, fit-28 ta' Diċembru, 1967 waqqaf parroċċa f'ġieh l-Immakulata Kunċizzjoni fil-Ħamrun, lejn in-naħa ta' l-Imsida.
===L-Iklin===
| 