Wikipedija

Semitiku: Differenza bejn il-verżjonijiet

Esplora l-kronoloġija b'mod interattiv
← Differenza preċedentiDifferenza suċċessiva →
Content deleted Content added
VisualWikitext
No edit summary
Linja 1:
{{wikifikazzjoni}}
Is-'''Semitiku''' mhuwiex ilsien wieħed iżda grupp ta’ta' ilsna mitkellma mill-popli tal-[[Lvant Nofsani]], f’partijietf'partijiet tal-[[Afrika]] u fil-[[Malta|gżejjer Maltin]].
 
== Oriġini tal-Kelma ==
 
Il-kelma ''semitiku'' ġejja minn Sem, bin [[Noè]] (ara [[Ġenesi]] 10, 21-31; 11, 10-26). Ismu ntgħażel biex ifisser dawk il-popli li jissejħu ulied Sem fil-Bibbja, is-Semiti. L-ewwel art tas-Semiti kienet il-Peniżola Għarbija. Madwar 3000 sena qK is-Semiti bdew jemigraw lejn artijiet iżjed fertili u tħalltu man-nies tal-''Fertile Crescent'', jiġifieri l-[[Mesopotamja]], is-[[Sirja]] u l-[[Palestina]]. Fost dawn insibu l-Akkadej, l-Amurrin (Babiloniżi, Kananej u Feniċi), il-Lhud, l-Assirjani, l-Aramej u l-Kaldej. Gruppi oħra qasmu l-Baħar l-Aħmar għall-[[Etijopja]]. Ir-rebħiet tal-Għarab fil-bidu tal-[[Medju Evu]] ferrxu l-influwenza semitika mill-Persja, tul l-Għarabja ta’ta' Fuq sa Spanja.
 
== Iċ-Ċiviltà Semitika ==
 
Il-kontribut li taw is-Semiti liċ-ċiviltà kien wieħed kbir. It-tliet reliġjonijiet monoteistiċi kbar: il-[[Ġudaiżmu]], il-[[Kristjaneżmu]] u l-[[Islam]], bdew kollha fost dawn il-popli. Fil-qasam lingwistiku kienu s-Semiti li vvintaw l-alfabett - sett żgħir ta’ta' sinjali biex jinkitbu l-kliem u l-ismijiet kollha ta’ta' lingwa.
 
Għalkemm ħafna drabi nħalltu r-razza tal-bnedmin mal-lingwa li jitkellmu, dan ma għandux isir dejjem. Hekk il-Maltin aktarx li bħala razza huma aktar Ewropej minkejja li l-ilsien li jitkellmu huwa semitiku.
Line 13 ⟶ 14:
== Ilsna Semitiċi ==
 
B’kolloxB'kollox insibu madwar sebgħin ilsien semitiku. Hemm ilsna semitiċi li ilhom mijiet ta’ta' snin li spiċċaw u baqa’baqa' biss tifkira tagħhom fil-kitba, bħal fil-każ tal-Feniċju, li dak li nafu dwaru nafuh minn skrizzjonijiet minquxa fil-ġebel jew bronż. L-ilsien Lhudi kien spiċċa bħala lsien mitkellem, iżda fis-seklu għoxrin, il-Lhud reġgħu qajmuh, għalkemm huwa xi ftit differenti minn kif kien fi żmien il-profeti.
 
Waħda mill-karatteristiċi tal-ilsna semitiċi hija li dawn huma mibnija fuq it-[[trilitteriżmu]] jew aħjar is-sistema trikonsonantali. Il-biċċa l-kbira tal-kliem hu mibni madwar tliet konsonanti li dejjem iżommu l-pożizzjoni tagħhom u li madwarhom iduru jew jitbiddlu l-vokali u xi drabi jiżdiedu wkoll xi konsonanti. Il-qrubija bejn l-ilsna semitiċi jidher fil-fatt li l-istess għerq ikun jinstab f’dawnf'dawn il-lingwi. Ngħidu aħna, l-għerq slm, jinstab fl-Assiro-Babiloniż, fil-Lhudi (shalom), fl-Aramajk, fl-Għarbi (salam), fil-Malti (sliem) u f’ilsnaf'ilsna oħra.
 
Il-familja kbira tal-ilsna semitiċi tinqasam fi friegħi, li bejn wieħed u ieħor, huma dawn:
 
i.# Is-Semitiku tal-Lvant, irrapreżentat mill-ilisen Assiro-Babiloniż, jew l-Akkadiku. L-eqdem ilsien semitiku, bl-eqdem letteratura semitika. L-Akkadiku kien mitkellem fil-Mesopotamja bejn it-3000 sena qK u s-600-400 qK, u baqa’baqa' jintuża fil-kitba sa l-ewwel seklu wK.
ii.# Is-Semitiku tal-Majjistral jinkludi l-Lhudi qadim u modern; ilsna qodma bħall-Ugaritiku u l-Feniċju, u l-Aramajk li jinkludi s-Sirjak.▼
iii.# Is-Semitiku tan-Nofs Inhar jinkludi l-Għarbi kollu, kemm dak Klassiku tal-[[Koran]] (Quran) kif ukoll id-diversi djaletti Għarab, fosthom il-[[Lingwa Maltija|Malti]]. F’danF'dan il-grupp insibu wkoll l-Etjopiku, li fih l-ilsien klassiku magħruf bħala Geż, u ilsna moderni bħall-Amariku, l-ilsien uffiċjali tal-Etijopja.▼
 
== L-Elementelement Semitiku fl-Ilsienilsien Malti ==▼
▲ii. Is-Semitiku tal-Majjistral jinkludi l-Lhudi qadim u modern; ilsna qodma bħall-Ugaritiku u l-Feniċju, u l-Aramajk li jinkludi s-Sirjak.
 
▲iii. Is-Semitiku tan-Nofs Inhar jinkludi l-Għarbi kollu, kemm dak Klassiku tal-[[Koran]] (Quran) kif ukoll id-diversi djaletti Għarab, fosthom il-[[Lingwa Maltija|Malti]]. F’dan il-grupp insibu wkoll l-Etjopiku, li fih l-ilsien klassiku magħruf bħala Geż, u ilsna moderni bħall-Amariku, l-ilsien uffiċjali tal-Etijopja.
 
▲== L-Element Semitiku fl-Ilsien Malti ==
 
Minkejja li l-Malti tħallat ħafna mal-Isqalli, it-Taljan u l-Ingliż, baqagħlu ħafna kliem semitiku u strutturi semitiċi.
Line 31 ⟶ 30:
Fost l-iktar kategoriji ta' kliem li għadhom prinċipalment semitiċi insibu:
 
1. # Il-Pronomi Personali u Demonstrattivi (Jien, int, huwa, eċċ./dik, dan, dawk , eċċ.)
# Il-Prepożizzjonijiet (bi, fi, ta', ma', eċċ.)
 
2. # Il-PrepożizzjonijietKonġunzjonijiet (bi, fiu, ta'imma, ma'jew, eċċ.)
4. # L-Avverbji (hawn, hemm, xejn, kollox, eċċ.) ▼
 
# Natura (baħar, sema, ħamrija, wied, ilma, għolja, riħ, ragħad, sħab, nixxiegħa, xita, beraq, eċċ.)
3. Il-Konġunzjonijiet (u, imma, jew, eċċ.)
6. # Ismijiet ta' annimali, ħut , għasafar u insetti (kelb, baqra, ħmar, nagħġa, mogħża, werżieq, nemusa, nemla, naħla, dubbiena, ħuttafa, seqer, eċċ.) ▼
 
7. # Ismijiet ta' siġar, xtieli, ħxejjex u fjuri (dulliegħ, bettieħ, ħjar, qargħa, ħass, ħarrub, ballut, żebbuġ, luq, tin, ħabaq, tewm, sagħtar, ward, lellux, eċċ.) ▼
▲4. L-Avverbji (hawn, hemm, xejn, kollox, eċċ.)
# L-istaġuni u l-jiem tal-ġimgħa (sajf, rebbiegħa, it-Tnejn, il-Ħamis, eċċ.)
 
5. Natura# Ikel (baħar,u sema,Xorb ħamrija(ħobż, wiedħalib, ilmalaħam, għoljainbid, riħgħaġin, ragħadilma, sħab, nixxiegħa, xita, beraq, eċċ.)
# Anatomija tal-ġisem (id, għonq, sieq, għadam, demm, qalb, fwied, eċċ.)
 
11. # Snajja' u Għodod (ħaddied, ħajjat, naġġar, bennej, musmar, moħriet, mgħażqa, eċċ.) ▼
▲6. Ismijiet ta' annimali, ħut , għasafar u insetti (kelb, baqra, ħmar, nagħġa, mogħża, werżieq, nemusa, nemla, naħla, dubbiena, ħuttafa, seqer, eċċ.)
12. # Minerali u oġġetti materjali (fidda, deheb, ħadid, ġild, ħġieġ, rħam, eċċ.) ▼
 
13. # Qraba u ħbieb (omm, oħt, iben, mara, raġel, ħaten, eċċ.) ▼
▲7. Ismijiet ta' siġar, xtieli, ħxejjex u fjuri (dulliegħ, bettieħ, ħjar, qargħa, ħass, ħarrub, ballut, żebbuġ, luq, tin, ħabaq, tewm, sagħtar, ward, lellux, eċċ.)
14. # In-Numri (wieħed, erbgħa, mija, elf, xejn, kollox, eċċ.) ▼
 
8. # L-istaġuniIlwien u(iswed, l-jiemaħamr, tal-ġimgħaabjad, (sajfisfar, rebbiegħaaħdar, it-Tnejnikħal, il-Ħamisiżraq, eċċ.)
16. # Navigazzjoni ( ġifen, qlugħ, moqdief, mirkeb, dgħajsa, eċċ.) ▼
 
9. Ikel# u XorbBini (ħobżdar, ħalibbejt, laħamknisja, inbidswar, għaġinmisraħ, ilmabitħa, setaħ, eċċ.)
18. # Ħwejjeġ tad-dar (bieb, mejda, senduq, bieqja, muftieħ, mgħarfa, eċċ.) ▼
 
10. Anatomija# tal-ġisemEdukazzjoni (idktieb, għonqqari, sieqgħadd, għadamgħalliem, demmkelma, qalb, fwiedgħerf, eċċ.)
 
▲11. Snajja' u Għodod (ħaddied, ħajjat, naġġar, bennej, musmar, moħriet, mgħażqa, eċċ.)
 
▲12. Minerali u oġġetti materjali (fidda, deheb, ħadid, ġild, ħġieġ, rħam, eċċ.)
 
▲13. Qraba u ħbieb (omm, oħt, iben, mara, raġel, ħaten, eċċ.)
 
▲14. In-Numri (wieħed, erbgħa, mija, elf, xejn, kollox, eċċ.)
 
15. L-Ilwien (iswed, aħamr, abjad, isfar, aħdar, ikħal, iżraq, eċċ.)
 
▲16. Navigazzjoni ( ġifen, qlugħ, moqdief, mirkeb, dgħajsa, eċċ.)
 
17. Bini (dar, bejt, knisja, swar, misraħ, bitħa, setaħ, eċċ.)
 
[[Kategorija:Popli Semitiċi]]
▲18. Ħwejjeġ tad-dar (bieb, mejda, senduq, bieqja, muftieħ, mgħarfa, eċċ.)
 
[[ar:ساميون]]
19. Edukazzjoni (ktieb, qari, għadd, għalliem, kelma, għerf, eċċ.)
[[bs:Semitski]]
[[bg:Семити]]
[[ca:Semites]]
[[cs:Semité]]
[[de:Semiten]]
[[et:Semiidid]]
[[el:Σημίτες]]
[[en:Semitic]]
[[es:Pueblos semitas]]
[[eo:Semidoj]]
[[eu:Semitiko]]
[[fa:سامی]]
[[fr:Sémites]]
[[gl:Semitas]]
[[ko:셈족]]
[[hr:Semiti]]
[[it:Semiti]]
[[he:שמיים (עמים)]]
[[lt:Semitai]]
[[hu:Szemita]]
[[ms:Semitik]]
[[nl:Semieten]]
[[no:Semitter]]
[[pl:Ludy semickie]]
[[pt:Semita]]
[[ro:Semiți]]
[[ru:Семиты]]
[[simple:Semitic]]
[[sk:Semiti]]
[[sr:Семити]]
[[fi:Seemiläiset]]
[[uk:Семіти]]
[[zh:閃米特人]]
Miksub minn "https://mt.wikipedia.org/wiki/Semitiku"