Lingwa Taljana: Differenza bejn il-verżjonijiet
Content deleted Content added
m r2.7.1) (Bot Żieda: am:ጣልያንኛ |
No edit summary |
||
Linja 1:
It-'''Taljan''' ({{awdjo|It-italiano.ogg|''italiano''}}, jew ''lingua italiana'') hi [[lingwa Rumanza]] mitkellma minn madwar 60 miljun ruħ fl-[[Italja]], u minn total ta' 120 miljun madwar id-dinja. Fl-[[Żvizzera|Iżvizzera]], it-Taljan huwa wieħed mill-erba' lingwi uffiċjali tal-pajjiż. Huwa hu wkoll il-lingwa uffiċjali ta' [[San Marino]], kif ukoll il-lingwa primarja tal-[[Belt tal-Vatikan]]. Sal-1934 kien ukoll il-lingwa uffiċjali ta' [[Malta]]. It-Taljan standard, adottat mill-istat wara l-[[unifikazzjoni tal-Taljan]], huwa bbażat fuq it-[[Lingwa Toskana|Toskan]] (partikularment fuq id-djaletti tal-belt ta' [[Firenze]]) u hu intermedjarju bejn il-[[lingwi Italo-Oċċidentali]] tan-[[Mezzogiorno|Nofsinhar]] u l-[[lingwi Gallo-Romanzi]] tat-Tramuntana tal-Italja. L-iżvilupp tiegħu kien ukoll influwenzat minn djaletti oħra Taljani u mil-[[lingwa Ġermaniża]] tal-[[Invażjonijiet barbariċi|invażuri post-Rumani]].
Fuq sfond dijakroniku, it-Taljan ġej mil-[[Lingwa Latina|Latin]] u hu l-eqreb lingwa għal-Latin. B'differenza minn lingwi Rumanzi oħra, it-Taljan żamm il-kuntrast bejn il-konsonanti żgħar u twal li kienu jeżistu fil-Latin. Bħal lingwi Rumanzi oħra, l-[[aċċent (lingwistika)|aċċent]] fuq il-kliem huwa distintiv. Partikularment, fost il-lingwi Rumanzi, it-Taljan huwa meqjus bħala l-eqreb lejn il-Latin f'termini ta' lessiku. Is-similarità fil-vokabularju hi ta' 89% mal-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]], 87% mal-[[Lingwa Katalana|Katalan]], 85% mas-[[Lingwa Sarda|Sard]], 78% mar-[[Lingwi Reto-Rumanzi|Reto-Rumanz]] u 77% mar-[[Lingwa Rumena|Rumen]].
Linja 198:
| Il-Ħadd || ''domenica'' || {{IPA|/doˈmenika/}}
|}
== L-Element Taljan fl-Ilsien Malti ==
Ħafna Maltin jifhmu u jitkellmu t-Taljan ħabba l-programmi televiżivi jew għax jistudjawh l-iskola u l-università. Sal-1934 kien l-ilsien uffiċjali ta' Malta, sakemm ħadulu postu l-Malti u l-Ingliż.
L-Ilsien Malti għandu għeruq semitiċi imma biż-żmien ħa ħafna kliem mill-Isqalli Medjovali u mit-Taljan. Fost l-iktar kategoriji ta' kliem li ġew mit-Taljan insibu:
1. Arti: pittur, tila, kapulavur, kompożizzjoni, kjaroskur, abbozz, pinzell, skultur, mudell, perspettiva, eċċ.
2. Mużika: opra, sopran, tenur, pjanu, sonata, orkestra, vjolin, sinfonija, kompożitur, kor, eċċ.
3. Letteratura: novella, rumanz, ballata, dramm, eleġija, epika, narrativa, metafora, sunett, lirika, eċċ.
4. Knisja: saċerdot, navi, sagristija, koppla, abbati, ostja, liturġija, vespri, altar, fratellanza, eċċ.
5. Mediċina: ingwent, siringa, operazzjoni, anatomija, infermier, mistura, professur, terapija, garza, loppju, eċċ.
6. Liġi: avukat, awla, libell, rikors, kawża, maġistrat, ġurat, prokuratur, proċess, appell, eċċ.
7. Politika: elezzjoni, kandidat, distrett, parlament, propaganda, ministru, partit, manifest, oppożizzjoni, gvern, eċċ.
8. Ħajja Urbana: palazz, funtana, qorti, teatru, mużew, lukanda, universitaċ, bibljoteka, pjazza, każin, eċċ.
9. Navigazzjoni: barkun, ankra, pruwa, poppa, vapur, ammiral, flotta, skuna, frejgata, karavella, eċċ.
10. Xjenza: ċellola, atomu, simetrija, mikroskopju, laboratorju, fiżika, termometru, matematika, kimika, mikrobu, eċċ.
11. Ilbies: ingravata, kappell, mantell, ingwanti, kalzetti, pavru, inforra, ċintorin, beritta, xalla, eċċ.
12. Skola/Uffiċċju: segretarja, reġistru, skrivanija, nota, pitazz, gomma, riga, taljakarti, klassi, surmast, eċċ.
13. Militar: kavallerija, kapural, armata, gwerra, bumbardament, kanun, ġeneral, battalja, artillerija, suldat, eċċ.
14. Snajja': barbier, induratur, tnalja, martell, ċana, morsa, tavla, bronż, stann, skalpell, eċċ.
15. Oġġetti tad-dar: purtiera, tapit, tvalja, antiporta, armarju, banju, finestrun, tavolina, pultruna, gwardarobba, eċċ.
16. Ikel: pizza, minestra, soppa, insalata, torta, biskuttini, vitella, ċanga, balbuljata, spagetti, eċċ.
17. Arkitettura: perit, kolonna, arkata, pedament, intrata, kuritur, loġġa, sala, pjanta, eċċ.
18. Frott, Siġar, Fjuri, Pjanti: freżja, prinjol, ċipress, mandolin, bambinella, margeriti, gladjoli, tulipan, arbuxxell, eċċ.
19. Annimali: iljunfant, tigra, ġiraffa, lupu, iljun, ċerva, ċerna, pixxispad, ajkla, melvizz, eċċ.
20. Ambjent Naturali: vulkan, xmara, bosk, peniżola, kaskata, arċipelagu, muntanja, foresta, oażi, kontinent, eċċ.
== Ħoloq esterni ==
| |||