Manwel Dimech: Differenza bejn il-verżjonijiet
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Linja 20:
# 1891. Instab ħati ta' falsifikazzjoni ta' flus u reżistenza. 9 snin ħabs li tnaqqsulu għal sitt snin u nofs. Din id-darba fil-ħabs waqa' f'dipressjoni kbira tant li bagħtuh xahar il-manikomju. Il-ħabs beda jitmexxa minn Giorgio Barbaro, bniedem korrott għall-aħħar u protett minn [[Gerald Strickland|Strickland]], li mbagħad fl-1904 kien tkeċċa minn direttur tal-ħabs ħabba serq. Dimech beda jikteb kull ma kien qed jiġri fil-ħabs b'mod speċjali l-piena tal-mewt inġusta li kienet ingħatat lil Rużar Mizzi, magħruf bħala l-Lajs.
Nhar il-31 ta' Lulju 1897, Dimech ħareġ mill-ħabs għall-aħħar darba. Kellu 36 sena li 20 minnhom kien qattagħhom fil-ħabs. Meta ħareġ mill-ħabs it-tieni darba kien bniedem mibdul. Mar jgħix ma' ommu Birkirkara, li kellha tmut 3 snin wara.
==Il-Bandiera tal-Maltin u ġurnali oħra==
Dimech fetaħ skola fi Triq Brittanja, il-Belt li fiha beda jgħallem il-lingwi u beda jissejjaħ il-Professur Dimech. Nhar it-8 ta' Jannar 1898, Dimech beda joħroġ ġurnal ġdid bl-isem "Il-Bandiera tal-Maltin". Waqqaf ukoll għaqda bl-isem ta' ''Ix-Xirka tal-Imdawlin''.▼
Fi tmiem is-sajf tal-1897 Dimech mar ikellem lil Sigismondo Savona, il-mexxej tal-Partit Riformista, fuq l-abbużi li kienu jsiru fil-ħabs minn Barbaro. Savona qajjem il-każ fil-Kunsill tal-Gvern biex jinħatar kumitat li jistħarreġ il-każ imma l-mozzjoni tiegħu m'għaddietx. Sena wara saret inkjesta mill-Gvern fuq abbużi minn gwardjani fil-ħabs. Dimech xehed fl-inkjesta u 3 gwardjani ġew sospiżi.
Nhar it-8 ta' Jannar 1898, Dimech beda joħroġ ġurnal ġdid ta' kull nhar ta' Sibt, bl-isem "Il-Bandiera tal-Maltin" li fiha beda jesprimi l-fehmiet progressivi u radikali tiegħu. Heddewh li joqtluh u għamlulu ''frame-up'' billi ħbewlu l-flus foloz fid-dar fejn kien jgħix ma' ommu. Imma Dimech kien determinat li jbiddel il-qagħda li kienu fiha l-Maltin:
{{kwota|Tqum ma jridukx, ja poplu, iriduk tibqa’ rieqed, ħalli fil-waqt li int tkun mgħaddas fil-ħolm tiegħek… ikollhom iż-żmien li jagħmlu bik dak kollu li bik jagħmlu jridu… il-ktajjen li… dendlulek dawk li minn fuqek simnu u rabbew is-sonża… dawk li fik ma jarawx ħaġa oħra ħlief… sellum li bih jitilgħu fl-għoli huma biss! Qum! Qum! Qum!… stagħġeb iva kif ghal tant snin stajt tgħaddi l-ħajja tiegħek hekk mitlufa f’dak il-għazz kbir, mixħut minn tulek, tixbah aktar il-mejtin jew inkella l-ħajjin.}}
B' ''Il-Bandiera tal-Maltin'' kellu suċċess mhux ħażin. Imma Dimech ried jilħaq ukoll lill-barranin u lill-Maltin li kienu jippreferu jaqraw b'ilsna barranin, u allura beda joħroġ il-ġurnali ''La Guerra'' u ''The Bugler''. Għal 3 xhur ħareġ ukoll gazzetta letterarja bl-isem ''Il-Ġurnal tal-Għorrief''.
==Għalliem u t-twaqqif ta' Ix-Xirka tal-Imdawlin==
▲Fl-1898 ukoll Dimech fetaħ skola fi Triq Brittanja, il-Belt li fiha beda jgħallem il-lingwi u beda jissejjaħ il-Professur Dimech. Nhar it-
==Ikkundannat mill-Knisja==
L-ewwel twissija mill-Knisja lil Dimech ġiet fl-1900 meta nqara editt fil-knejjes kollha ta' Malta li fiha l-Isqof Pietru Pace ikkundanna l-kitba ta' Dimech li fiha kkritika kardinal Ingliż li kien faħħar x'kienu qed jagħmlu l-Ingliżi fil-gwerra kontra l-Boeri fl-Afrika t'Isfel. Iżda Dimech baqa' bl-istess fehma u reġa' kiteb kontra l-massakri Ingliżi.
Nhar il-11 ta' Ottubru 1911, inqrat pastorali kontra Dimech li kkundannat Ix-Xirka tal-Imdawlin u l-Bandiera tal-Maltin għax permezz tagħhom Dimech kien qed jiżra' ideat soċjalisti bħal li n-nisa "jkunu f'kollox bħall-irġiel... u li għandhom l-istess drittijiet fis-soċjetà, ħaġa li hi kontra t-tagħlim tal-Iskrittura Mqaddsa u kontra l-Vanġelu u kontra kull bażi tal-ordni soċjali" u li "l-membri tax-Xirka ma jqisu lil ħadd kbir jekk mhux biss Dak li hu kbir għal kollox, b'tali mod li tiġi esluża indirettament kull awtorità tad-dinja."
{{kwota|Li kieku Dimech iddefenda biss il-foqra u l-ħaddiema u ried itejjeb il-kundizzjonijiet soċjali tagħhom, l-opra tiegħu kenet tkun ta' ġid... Iżda Dimech kellu ħsieb filosofiku u soċjali kontra kull awtorità, kellu ideat reliġjużi vagi u fl-ajru u mhux marbutin mal-Knisja, kien anti-klerikali, u għalhekk it-tagħlim tiegħu kien qarrieqi.}}▼
Nhar it-23 ta' Ottubru 1911, l-awtoritajiet tal-[[Knisja Kattolika|Knisja]] [[skomunika|skumnikawh]] u l-iskomunika nqrat fil-knejjes kollha ta' Malta. Fost ir-raġunijiet tal-iskomunika kien hemm li Dimech irribella għall-Pastorali tal-11 ta' Ottubru "billi qal li kienet mimlija gideb u falzitajiet u fittex li jirredikola t-twissijiet tajba li kellha ġo fiha" u "għax dawk li mhumiex attenti u dawk li malajr jitgħawru jistgħu faċilment jieħdu skandlu." Nhar it-12 ta' Jannar 1912 Dimech ġie mħaġġar hu u sejjer [[Ħal Qormi]] biex ikellem lin-nies, wara li kienu inċitati mill-Kappillan ta' San Ġorġ. [[Herbert Ganado]] jgħid hekk:
▲{{kwota|Li kieku Dimech iddefenda biss il-foqra u l-ħaddiema u ried itejjeb il-kundizzjonijiet soċjali tagħhom, l-opra tiegħu
Nhar l-1 ta' Diċembru 1912, il-Knisja neħħiet il-piena tal-iskomunika minn fuq Manwel Dimech.
==L-eżilju f'Lixandra u l-mewt==
Line 38 ⟶ 55:
==Awtur==
Dimech kiteb bosta kotba tal-grammatika għat-tagħlim tal-lingwi, u numru ta' poeżiji bil-[[Lingwa Maltija|Malti]] u bit-[[Lingwa Taljana|Taljan]]. Fi żmienu ħafna Maltin kienu illitterati. Dimech ra fil-Malti wieħed mill-isbaħ ilsna tad-dinja u l-aqwa għodda biex bih jgħallem lill-poplu u jġib qawmien politiku u soċjali. Fost il-kotba tiegħu nsibu:
* '''L-Għalliem tiegħu f'Ilsien Taljan''' (1897) f'faxxikli
* '''Majsi Cutajar''' (1898) rumanz qasir fuq Mattew Falzun
* '''Il-Kelliem Ingliż''' (1902) - l-iktar ktieb ta' Dimech li nbiegħ, anke f'pajjiżi oħra fejn kien hemm emigranti Maltin - ktieb għal min irid jibda jitgħallem l-Ingliż
* '''Un Nuovo Dio''' (1904) poema satirika bit-Taljan - kitibha taħt l-isem Eusebio degli Allori
* '''Ivan u Prescovia''' (1905) rumanz - l-aqwa xogħol letterarju tiegħu
* Is-Sisien tax-Xirka Maltija (1914).▼
* '''Il-Kelliem tal-Erbat Ilsna''' (1907) - biex Malti jitgħallem jitħaddet l-Ingliż, it-Taljan u l-Franċiż
* '''I suicidi''' (1911) operetta bit-Taljan
▲* '''Is-Sisien tax-Xirka Maltija''' (1914).
Minbarra dawn il-kotba, Dimech kiteb ħafna kotba oħra ta' tagħlim li qatt ma stampahom. Kien beda jaqleb ukoll il-Bibbja għall-Malti.
==Għarfien wara mewtu==
Line 56 ⟶ 78:
===Monument===
Nhar l-1 ta' Mejju 1976 inkixef il-monument ta' Manwel Dimech, xogħol sabiħ tal-iskultur [[Anton Agius]], fil-pjazza ta' quddiem Kastilja mill-Ministru [[Lorry Sant]].
===Pont u Toroq===
Il-Gvern Laburista ta' Mintoff kien semma l-Pont tas-'Sliema Regional Road Project' (ta' fuq San Ġiljan) Pont Manwel Dimech. Kien tbierek mill-Arċisqof Mikiel Gonzi. Fl-istess żmien il-Bank Ċentrali kien ħareġ munita bix-xbiha tiegħu. Hemm toroq imsemmijin għalih f'Tas-Sliema u Ħal-Għaxaq.
===Il-Partit Laburista===
| |||